Tóm tắt Luận án Giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở Ninh Bình hiện nay

tới chất lượng nguồn nhân lực cho đất nước mai sau. Tuy nhiên, trong các gia đình nông dân đang nổi lên nhiều vấn đề đáng báo động. Ninh Bình là một tỉnh thuộc Đồng bằng bắc bộ nước ta. Thời gian qua, số trẻ em phạm tội có chiều hướng gia tăng, do nhiều nguyên nhân khác nhau, không loại trừ nguyên nhân chủ yếu từ phía gia đình, trong đó có gia đình nông dân. Đã đến lúc, chúng ta cần có sự nhìn nhận nghiêm túc hơn, đúng đắn, đầy đủ hơn về công tác giáo dục đạo đức cho trẻ em ở nhiều cách tiếp cận khác nhau. Từ tất cả những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở Ninh Bình hiện nay”, với mong muốn đóng góp thêm vào sự nghiệp “trồng người” bắt đầu từ môi trường giáo dục là các gia đình nông dân trên địa bàn nghiên cứu. 2. Mục đích và nhiệm vụ của Luận án - Mục đích nghiên cứu: Luận án phân tích thực trạng giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân tỉnh Ninh Bình, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân trên địa bàn tỉnh hiện nay. - Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích trên, luận án thực hiện những nhiệm vụ sau: + Phân tích tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức cho trẻ em 2 + Phân tích khái quát về gia đình và chức năng giáo dục đạo đức cho trẻ em của gia đình + Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình + Phân tích thực trạng, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra trong giáo dục đạo đức cho trẻ em tại các gia đình nông dân trên địa bản nghiên cứu + Phân tích yêu cầu và đề xuất một số giải pháp cơ bản nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho trẻ em của các gia đình nông dân ở Ninh Bình 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về việc giáo dục đạo đức cho trẻ Việt Nam dưới 16 tuổi, chủ yếu là học sinh trung học cơ sở và lớp 10 trung học phổ thông, đang sống trong các gia đình nông dân tại tỉnh Ninh Bình hiện nay. + Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu về việc giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. + Phạm vi thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu từ năm 1986 đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Luận án nghiên cứu dựa trên quan điểm của triết học và đạo đức học Mác - Lênin, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục trẻ em trong gia đình, các tài liệu của Đảng, Nhà nước, tỉnh Ninh Bình liên quan đến các nội dung trong luận án. Đồng thời, luận án có sử dụng kết quả nghiên cứu của một số công trình khoa học đã được công bố có liên quan đến đề tài. 3 - Phương pháp nghiên cứu: Luận án vận dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với các phương pháp như lịch sử - logic, phân tích - tổng hợp, khái quát hóa và điều tra xã hội học. 5. Đóng góp mới về mặt khoa học của luận án - Luận án góp phần làm sáng tỏ bản chất và vai trò của giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân. - Luận án góp phần làm rõ sự cần thiết và những nội dung, phương pháp giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân. - Luận án nêu lên những luận cứ khoa học cho việc đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho những nghiên cứu sâu hơn về vấn đề giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận án có ý nghĩa khuyến nghị trong vấn đề giáo dục đạo đức cho trẻ em ở các gia đình nông dân Ninh Bình hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình đã công bố của tác giả có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận án gồm 4 chương với 14 tiết. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, giáo dục đạo đức, giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình, gia đình nông dân Ở Liên Xô trước kia, các n hà khoa học đã quan tâm đến đạo đức, giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình với những tác phẩm tiêu biểu như: “Nguyên lý đạo đức cộng sản” của A. Siskin, “Đạo đức học” - 2 tập của Bandzeladze Các tác giả đã xuất phát từ thực chất của đạo đức Mác - Lênin để phân tích những khía cạnh cụ thể của giáo dục đạo đức. Đạo đức là nói đến những lề thói, tập tục biểu hiện mối quan hệ nhất định giữa người với người trong sự giao tiếp với nhau hàng ngày và nó đã trở thành khuôn phép, quy tắc điều chỉnh hành vi của mỗi con người sống trong xã hội. Ở nước ta, nhiều công trình nghiên cứu quan tâm đến vấn đề đạo đức, giáo dục đạo đức, giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình. Tiêu biểu như “Tuổi thơ” của tác giả Trang Thanh, “Hệ thống phạm trù đạo đức học và giáo dục đạo đức cho sinh viên” của Trần Hậu Kiêm, “Đạo đức và phương pháp giáo dục đạo đức” của Nguyễn Hữu Hợp (chủ biên) các tác giả đi sâu phân tích hệ thống các phạm trù cơ bản của đạo đức học như vấn đề lẽ sống, lương tâm, thiện, ác và các phương pháp giáo dục. 1.2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức, giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình, gia đình nông dân Cuốn sách “Gia đình và vấn đề giáo dục gia đình” do tác giả Lê Thi làm chủ biên, “Biến đổi chức năng của gia đình và giáo dục trẻ em hiện nay” của Hoàng Bá Thịnh đã góp phần nêu lên một bức tranh tương đối toàn diện về vai trò của gia đình, các thành viên trong gia đình với việc giáo dục thế hệ trẻ; những nội dung, phương pháp giáo dục hiện nay cũng như sự ảnh hưởng của các môi trường giáo dục khác đến giáo dục gia đình. Bài viết “Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay và những biến động trong lĩnh vực đạo đức” của tác giả Nguyễn 5 Trọng Chuẩn, đăng trên Tạp chí Triết học số 9 (12 - 2001), bài viết “Vấn đề giáo dục đạo đức và nếp sống văn hóa gia đình truyền thống trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay” của tác giả Lê Ngọc Anh đăng trên Tạp chí Triết học, số 1(1 - 2002) đã đề cập đến sự thay đổi của đạo đức xã hội trong kinh tế thị trường. Gia đình là trường học đầu tiên giáo dưỡng nhân cách và lối sống có văn hóa, có đạo lý cho con người. Luận án Tiến sĩ Triết học của tác giả Đỗ Tuyết Bảo, đề tài: “Giáo dục đạo đức cho học sinh trường Trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện đổi mới hiện nay”; Nguyễn Thị Tố Quyên trong luận án Tiến sĩ Xã hội học, đề tài: “Vai trò của gia đình trong giáo dục đạo đức cho trẻ em lứa tuổi Trung học cơ sở ở Hà Nội hiện nay” đưa ra quan niệm giáo dục đạo đức gồm bốn nội dung cơ bản là giáo dục giá trị đạo đức, giáo dục chuẩn mực đạo đức, giáo dục hành vi đạo đức và giáo dục lý tưởng đạo đức. Các tác giả cũng đã phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục đạo đức cho học sinh Trung học cơ sở trên địa bàn nghiên cứu. Tác giả Nguyễn Thị Thọ trong luận án Tiến sĩ Triết học, đề tài: “Đạo đức gia đình trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay” nhấn mạnh khía cạnh giáo dục đạo đức, giáo dục nề nếp gia phong, gia lễ là quan trọng nhất trong giáo dục gia đình, vì đạo đức là thành phần cốt lõi của nhân cách giáo dục đạo đức trong gia đình tạo nền tảng nhân cách cho con người vào đời, ở đời và làm người. 1.3. Tình hình nghiên cứu liên quan đến các giải pháp giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình, gia đình nông dân A. C. Ma-ca-ren-cô trong cuốn sách: “Nói chuyện về giáo dục gia đình” khuyên các bậc cha mẹ phải có tình yêu, trách nhiệm và kiến thức; giáo dục gia đình phải tiến hành ngay từ đầu, khi các em còn nhỏ. Cuốn sách: “Những tình huống ứng xử trong gia đình” do Lê Minh chủ biên đưa ra quan niệm tạo nhân cách cho trẻ nhân cách cho trẻ ngay từ khi lọt lòng mẹ đến sau này là một khoa học và đòi hỏi phải có nghệ thuật, trong 6 đó, muốn giáo dục con có hiệu quả thì các thành viên phải cùng nhau vun đắp tình yêu thương. 1.4. Những nghiên cứu về giáo dục đạo đức cho trẻ em ở các gia đình nông dân Ninh Bình Ở tỉnh Ninh Bình, chưa có văn bản nào về công tác giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân. Những văn bản có liên quan đến vấn đề này như: văn bản 19/ BC - UBND (1/3/2012) báo cáo tình hình đầu tư cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn trên địa bàn tỉnh Ninh Bình; chỉ thị của Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình số 13/2002 về chương trình hành động bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt Tóm lại, phần lớn những công trình nghiên cứu chủ yếu ở diện rộng. Bàn về giáo dục đạo đức cho đối tượng trẻ em là con của gia đình nông dân, đặc biệt là nghiên cứu đạo đức học vận dụng vào thực tế ở một tỉnh như Ninh Bình thì cho đến nay vẫn còn là mảng trống của lý luận và thực tiễn. 1.5. Một số vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án Một là, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên biệt về giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở Ninh Bình. Hai là, làm thế nào để những tri thức lý luận về giáo dục đạo đức cho trẻ em được đi vào thực tiễn cuộc sống là vấn đề được đặt ra, đòi hỏi sự quan tâm giải quyết của các cấp, các ngành, các địa phương và sự chung tay của toàn xã hội. Ba là, những đặc thù về kinh tế xã hội của các gia đình nông dân cũng như những đặc thù của quá trình giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình đó cũng đang là mảng trống, cần được tiếp tục khai thác, nghiên cứu. Bốn là, quá trình giáo dục đạo đức cho trẻ em ở các gia đình nông dân tỉnh Ninh Bình chịu tác động của những yếu tố nào, trong đó, yếu tố nào là chủ đạo? Đây cũng là một vấn đề được đặt ra để giải quyết. Năm là, Ninh Bình đã nỗ lực xây dựng và triển khai thực hiện nhiều chương trình hành động để giáo dục đạo đức cho trẻ em. Vậy những giải 7 pháp cụ thể nào được đưa ra để giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở Ninh Bình mang lại hiệu quả cao? Vì vậy, chúng tôi mong muốn làm sáng tỏ hơn những vấn đề này trong luận án. Tiểu kết chương 1 Thông qua việc đánh giá các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ở các nhóm chính, tác giả đã chỉ ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án. 8 Chương 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ EM TRONG GIA ĐÌNH, GIA ĐÌNH NÔNG DÂN 2.1. Giáo dục đạo đức cho trẻ em 2.1.1. Đạo đức 2.1.1.1. Quan niệm về đạo đức “Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là tập hợp những nguyên tắc, quy tắc chuẩn mực xã hội, nhằm điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử của con người trong quan hệ với nhau và quan hệ với xã hội, chúng được thực hiện bởi niềm tin cá nhân, bởi truyền thống và sức mạnh của dư luận xã hội” [59; tr.8]. 2.1.1.2. Cấu trúc của đạo đức Căn cứ vào mối quan hệ giữa ý thức và hành động, người ta có thể chia đạo đức thành ý thức đạo đức và thực tiễn đạo đức. Nếu căn cứ theo quan điểm về mối quan hệ giữa cái chung với cái riêng, cái phổ biến với cái đặc thù và cái đơn nhất thì đạo đức được tạo nên từ đạo đức xã hội và đạo đức cá nhân. 2.1.2. Giáo dục đạo đức 2.1.2.1. Quan niệm về giáo dục đạo đức Theo chúng tôi, giáo dục đạo đức là quá trình tuyên truyền những tư tưởng, những chuẩn mực đạo đức xã hội, biến nó thành thước đo đánh giá, điều chỉnh hành vi của mỗi cá nhân nhằm đạt tới một sự phù hợp giữa hành vi cá nhân với lợi ích xã hội [109; tr. 41]. 2.1.2.2. Vai trò của giáo dục đạo đức Giáo dục đạo đức đóng vai trò chủ đạo trong hình thành và phát triển nhân cách của con người nói chung và trẻ em nói riêng. Thông qua quá trình giáo dục đạo đức, những quy tắc, chuẩn mực, lý tưởng đạo đức xã hội được biến thành sức mạnh của đạo đức cá nhân. Ở nước ta, những chuẩn mực đạo đức tác động thường xuyên đến hành động hàng ngày của con 9 người, hướng chúng ta đến cái chân, cái thiện, cái mỹ; chống lại cái xấu, cái ác, cái giả tạo 2.1.3. Trẻ em 2.1.3.1. Quan niệm về trẻ em Theo luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em Việt Nam: “Trẻ em là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi” [106; tr. 5]. Trong khuôn khổ luận án, chúng tôi nghiên cứu trẻ em là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi, chủ yếu là lứa tuổi học sinh Trung học cơ sở và lớp 10 Trung học phổ thông. 2.1.3.2. Vị trí của trẻ em đối với sự phát triển xã hội Trẻ em là người chủ của gia đình, của dân tộc, của đất nước trong tương lai. Vì vậy, người lớn cần tạo điều kiện để trẻ được tham gia quyết định những vấn đề liên quan đến cuộc sống của các em. 2.1.4. Giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình 2.1.4.1. Quan niệm về gia đình Theo chúng tôi, gia đình là một nhóm người đặc biệt được hình thành, phát triển, củng cố bởi các mối quan hệ cơ bản là hôn nhân, huyết thống và nuôi dưỡng. Các thành viên của gia đình có những giá trị vật chất, tinh thần chung, gắn bó với nhau bởi trách nhiệm, quyền lợi, nghĩa vụ nhằm mục tiêu cao nhất là nuôi dưỡng các thành viên, xây dựng gia đình bền chặt, phát triển kinh tế gia đình. 2.1.4.2. Chức năng cơ bản của gia đình Một là, chức năng tái sản xuất ra con người. Đây là chức năng cơ bản và riêng có của gia đình. Hai là, chức năng kinh tế, tổ chức đời sống gia đình. Đây cũng là chức năng quan trọng vì nó hướng vào chăm lo đời sống mọi mặt của các thành viên. Ba là, chức năng thỏa mãn nhu cầu tâm sinh lý, tình cảm cho con người. Bốn là, gia đình có chức năng giáo dục. Gia đình là trường học đầu tiên của mỗi cá nhân và cha mẹ là người thầy đầu tiên dạy cho con những đức tính, những tình cảm tốt đẹp theo thuần phong mỹ tục của gia đình, quê hương, đất nước. Tóm lại, gia đình là một thiết chế đa chức năng. 10 2.1.4.3. Nguyên tắc giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình Thứ nhất, nguyên tắc tôn trọng nhân cách của trẻ. Nhân cách đang bước đầu được hình thành của con rất dễ bị tổn thương. Vì vậy, các bậc làm cha, làm mẹ phải hết sức lưu ý tôn trọng nhân cách của trẻ. Thứ hai, nguyên tắc nghiêm khắc, khoan dung, độ lượng. Bố mẹ muốn thực hiện được nguyên tắc này thì trước hết, họ phải nghiêm khắc với chính bản thân mình, phải kết hợp với khoan dung, độ lượng. Thứ ba, nguyên tắc yêu thương. Tình thương yêu của cha mẹ được thể hiện qua những cử chỉ, ánh mắt, lời nói, lời dạy có sức thu hút mạnh mẽ đối với con cái. Thứ tư, nguyên tắc quyền uy của cha mẹ trong giáo dục gia đình. Quyền uy thực sự của cha mẹ có sức mạnh to lớn, có ý nghĩa tích cực giúp con hình thành nhân cách, bản chất tốt đẹp. 2.1.4.4. Nội dung giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình Trong phạm vi của đề tài, chúng tôi tập trung nghiên cứu giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình theo các nội dung sau: Thứ nhất, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, yêu đồng bào, lòng tự hào dân tộc, biết ơn thế hệ ông cha. Thứ hai, giáo dục truyền thống gia đình, dòng họ. Thứ ba, giáo dục sự kính trọng, lòng hiếu thảo. Thứ tư, giáo dục tinh thần hăng say học tập, yêu lao động. Thứ năm, giáo dục tinh thần đoàn kết, nhân ái. Thứ sáu, giáo dục đức tính khiêm tốn, thật thà, dũng cảm. 2.1.4.5. Phương pháp giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình Thứ nhất, phương pháp nêu gương. Đây là phương pháp cơ bản, được nhiều người sử dụng và mang lại hiệu qua cao trong giáo dục gia đình đối với trẻ em. Sự gương mẫu của cha mẹ, những người lớn tuổi là cơ sở tạo lập uy tín cho con trẻ. Nó còn làm tăng thêm lòng kính trọng, sự tin cậy, có tác dụng khuyến khích con thực hiện lời dạy bảo của cha mẹ. 11 Thứ hai, phương pháp rèn luyện thói quen. Muốn rèn luyện cho con những thói quen tốt đòi hỏi người lớn phải tiến hành một cách kiên trì, bền bỉ, không nóng vội. Thứ ba, phương pháp khen thưởng, kỷ luật. Khen thưởng khi trẻ cố gắng đạt thành tích. Kỷ luật, trừng phạt là thể hiện thái độ không đồng tình của cha mẹ trước những hành động sai trái của trẻ. Thứ tư, phương pháp dùng tình cảm, phân hóa, cá biệt đối tượng giáo dục. Đây là phương pháp rất đặc biệt của gia đình. Các chủ thể giáo dục đạo đức dùng tình cảm thương yêu vô bờ bến để cổ vũ, động viên trẻ em vươn lên; vỗ về, an ủi khi chúng gặp khó khăn. Đây vừa là sợi dây tình cảm vô hình vừa gắn kết các thành viên trong gia đình lại với nhau, vừa là một phương pháp kỳ diệu mà thế hệ ông bà, cha mẹ dùng để giáo dục đạo đức cho trẻ em. Trên thực tế, không có một phương pháp giáo dục nào là toàn năng. Chính điều này đòi hỏi cha mẹ phải vận dụng linh hoạt các phương pháp giáo dục. 2.1.4.6. Đặc điểm giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình Thứ nhất, gia đình là môi trường đầu tiên giáo dục đạo đức cho trẻ em. Thứ hai, giáo dục đạo đức trong gia đình có vai trò quyết định đối với sự hình thành và phát triển nhân cách trẻ em. Thứ ba, giáo dục đạo đức trong gia đình là quá trình liên tục và lâu dài từ khi trẻ sinh ra đến khi trưởng thành. Thứ tư, giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình chủ yếu trên cơ sở tình yêu thương ruột thịt của cha mẹ và những người lớn tuổi đối với trẻ em. Thứ năm, giáo dục đạo đức trong gia đình vừa có nội dung cụ thể hóa vừa có phương pháp mang tính cá biệt hóa rất cao. Thứ sáu, giáo dục đạo đức trong gia đình thông qua hình thức tổ chức đời sống gia đình. 12 2.2. Giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân 2.2.1. Quan niệm về gia đình nông dân Theo chúng tôi, gia đình nông dân trước hết là gia đình có đời sống phải dựa vào kinh tế nông nghiệp là chủ yếu, theo đó, các thành viên của gia đình chủ yếu là nông dân. Đây là một thiết chế xã hội đặc thù ở nông thôn. 2.2.2. Đặc điểm của giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân Thứ nhất, quá trình giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân chịu sự chi phối của đời sống tại khu vực nông thôn, mang đặc trưng tâm lý của làng xã địa phương. Thứ hai, giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân diễn ra ở mọi lúc, mọi nơi, đa dạng, gắn với thực tế cuộc sống nông thôn, chú trọng về giáo dục thực hành đạo đức thông qua những công việc của nhà nông, trẻ sớm biết đỡ đần cha mẹ, sớm tự lập. Thứ ba, trong gia đình nông dân hiện nay, việc giáo dục đạo đức cho con trẻ bước đầu có sự kết hợp giữa giáo dục đạo đức theo kiểu của gia đình truyền thống với các tư tưởng của gia đình hiện đại. Tiểu kết chương 2 Gia đình có nhiều chức năng khác nhau, trong đó có chức năng giáo dục. Quá trình giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân đòi hỏi các chủ thể phải có những nguyên tắc, nội dung và phương pháp thích hợp. 13 Chương 3 GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ EM TRONG CÁC GIA ĐÌNH NÔNG DÂN Ở NINH BÌNH HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA 3.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình hiện nay 3.1.1. Điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh Ninh Bình Ninh Bình là tỉnh thuộc đồng bằng Bắc bộ, có diện tích 1.387,5 km2; có nhiều điểm du lịch nổi tiếng như Cố đô Hoa Lư, chùa Bái Đính, quần thể nhà thờ đá Phát Diệm, quần thể danh thắng Tràng An, Tam Cốc - Bích Động, Vườn quốc gia Cúc Phương dân số 93 vạn người; dân số sống ở nông thôn là 735.356 người, trong đó trẻ em chiếm khoảng 30%. 3.1.2. Những yếu tố về văn hóa, tôn giáo của tỉnh Ninh Bình Về văn hóa, các yếu tố thuộc về văn hóa truyền thống với những nét đặc thù của riêng Ninh Bình như lễ hội Cố đô Hoa Lư, chùa Bái Đính không chỉ tạo ra môi trường thuận lợi để giáo dục đạo đức cho các em mà còn là một trong những phương tiện trực quan để trẻ em nhận thức được những giá trị tốt đẹp mà cha ông đã để lại. Về tôn giáo, Ninh Bình là tỉnh có số người tham gia các tôn giáo khá đông, hai tôn giáo chính là Phật giáo và Thiên chúa giáo. Đồng bào có đạo chiếm gần 24% số dân toàn tỉnh. Điều này có những ảnh hưởng không nhỏ đến việc giáo dục đạo đức cho trẻ em trong gia đình nông dân Ninh Bình, đặc biệt là đối với con em của các gia đình có đi theo một tôn giáo nào đó. 3.1.3. Những yếu tố từ bản thân gia đình nông dân dưới tác động của sự phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ đổi mới 3.1.3.1. Điều kiện kinh tế của gia đình Phần lớn các gia đình có mức thu nhập cao hơn so với trước, các bậc cha mẹ ở nông thôn đã quan tâm đầu tư cho con cái nhiều hơn. Bên cạnh đó, một số gia đình kinh tế còn gặp nhiều khó khăn, việc giáo dục đạo đức cho trẻ em ít được quan tâm hơn. 14 3.1.3.2. Văn hóa truyền thống gia đình, gia phong Các yếu tố thuộc về văn hóa của gia đình truyền có ảnh hưởng không nhỏ đến giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở Ninh Bình. 3.1.3.3. Một số nét đặc thù của trẻ em được sinh ra và lớn lên trong các gia đình nông dân ở Ninh Bình hiện nay Bên cạnh một số đặc điểm của trẻ em nông thôn nói chung như biết giúp đỡ cha mẹ nhiều công việc gia đình tùy theo sức khỏe của mình, khả năng tự lập ở Ninh Bình, do đặc thù là tỉnh có nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh nổi tiếng thuộc địa bàn nông thôn thôn nên trẻ em của các gia đình nông dân được thừa hưởng các giá trị văn hóa truyền thống của quê hương. Ngoài ra, ở nhiều khu du lịch, trẻ em còn tham gia vào các hoạt động phục vụ du lịch. Trẻ em lớn lên ở các làng nghề truyền thống như làng đá mỹ nghệ Ninh Vân, làng nghề cói mỹ nghệ Kim Sơn có sự khéo léo trong nghề nghiệp gia truyền. Phần lớn trẻ em của gia đình nông dân có đi theo tôn giáo đều chịu ảnh hưởng của tôn giáo mà cha mẹ của mình tin theo. 3.2. Thực trạng và nguyên nhân việc giáo dục đạo đức cho trẻ em trong các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình hiện nay 3.2.1. Thành tựu và nguyên nhân của thành tựu 3.2.1.1. Thành tựu a. Thành tựu về nội dung Thứ nhất, giáo dục lòng yêu quê hương, yêu đất nước, lòng tự hào dân tộc, lòng biết ơn thế hệ ông cha trong các gia đình nông dân Ninh Bình được tiếp tục duy trì và phát huy. Yêu nước thể hiện qua hành động hàng ngày như biết ơn đối với các thế hệ đi trước; yêu người thân, bạn bè, thầy cô tham gia nhiệt tình các cuộc thi do các tổ chức như “Em yêu lịch sử Việt Nam”, “Giai điệu tuổi hồng” để các em càng thêm yêu đất nước, tự hào về mảnh đất Ninh Bình giàu truyền thống. Qua điều tra, 80.2% trẻ em nông thôn được hỏi cho rằng nội dung giáo dục tình yêu quê hương, yêu 15 nước là quan trọng. Đây là thành quả giáo dục trước hết là của gia đình nông dân ở Ninh Bình đã có tác động tích cực tới trẻ em. Thứ hai, giáo dục truyền thống của gia đình, dòng họ luôn được giáo dục liên tục, thường xuyên. Theo điều tra, có 82.6% phụ huynh được hỏi đề cao nội dung giáo dục truyền thống gia đình, dòng họ. Các bậc phụ huynh đều quan niệm điều đó có vai trò rất quan trọng đối với sự hình thành đạo đức, văn hóa cá nhân. Hiện nay, ở nông thôn Ninh Bình, nhiều gia đình, dòng họ đã lập gia phả, gia phong, có quỹ khuyến học để động viên con cháu học giỏi, thành tài, làm rạng rỡ tổ tông. Thứ ba, giáo dục lòng hiếu thảo, sự kính trọng ông bà, cha mẹ và những người lớn tuổi luôn được coi trọng. Có 85% những phụ huynh được hỏi cho rằng nội dung giáo dục cho trẻ em lòng hiếu thảo là quan trọng. Xuất phát từ suy nghĩ ấy, hàng ngày, các chủ thể giáo dục dần dần khuyên bảo cháu con ghi nhớ công lao của ông bà, cha mẹ, những người đã sinh thành, dưỡng dục. Thứ tư, giáo dục tinh thần hăng say học tập, yêu lao động đạt hiệu quả tốt. Theo số liệu thống kê của Sở Giáo dục và đào tạo Ninh Bình, năm học 2013 - 2014, học sinh sống ở khu vực nông thôn chiếm 74,8% tổng số học sinh giỏi trong toàn tỉnh. Những thành tích học tập như trên của các em đã phần nào phản ánh kết quả trong công cuộc giáo dục con cái có tinh thần học tập tốt của những chủ thể giáo dục tại các gia đình nông dân. Các chủ thể còn quan tâm giáo dục con cái biết yêu lao động. Thứ năm, giáo dục tinh thần đoàn kết, nhân ái thường xuyên lồng ghép trong cuộc sống hàng ngày. Có 50,8% phụ huynh được hỏi quan tâm giáo dục nội dung này cho con cháu của mình tại gia đình. Ở Ninh Bình, các bậc ông bà, cha mẹ của các gia đình nông dân cũng đã hưởng ứng nhiệt tình những phong trào thiết thực nhằm giáo dục cho con cháu có tinh thần đoàn kết, biết cảm thông, chia sẻ với những bạn cùng trang lứa đang gặp hoàn cảnh khó khăn trong cuộc sống. 16 Thứ sáu, đức tính khiêm tốn, thật thà, dũng cảm được giáo dục thường xuyên và thông qua nhiều hình thức. Theo điều tra, 55,7% phụ huynh cho rằng phải giáo dục đức tính khiêm tốn, thật thà, dũng cảm cho trẻ em. Bởi vậy, trên địa bàn nông thôn Ninh bình có nhiều có nhiều tấm gương các bạn trẻ cứu người gặp nạn, được tuyên dương khen thưởng mà vẫn rất khiêm tốn. b. Thành tựu về phương pháp Thứ nhất: Phương pháp nêu gương. Trong số những người được hỏi thì 80% cho rằng dùng phương pháp nêu gương là đạt hiệu quả cao nhất. Không chỉ giáo dục đạo đức cho trẻ em thông qua những tấm gương trong thực tiễn lịch sử, các bậc phụ huynh còn là tấm gương về tinh thần trách nhiệm, hiếu thảo, sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng. Phương pháp này đã nhận được sự tương tác tích cực của trẻ em. Thứ hai: Phương pháp rèn luyện thói quen. Có 70 % những người được hỏi cho rằng giáo dục đạo đức cho trẻ em bằng phương pháp rèn luyện thói quen mang lại hiệu quả. Các gia đình nông dân của Ninh Bình thường giáo dục con em mình bằng kinh nghiệm thông qua lao động thực tiễn trong sản xuất nông nghiệp trên địa bàn tỉnh. Thông qua đó, nhân cách đạo đức, năng lực làm việc được hình thành, phát triển. Thứ ba: Phương pháp khen thưởng, kỷ luật. Chỉ có 20 % số người được hỏi đã vận dụng phương pháp khen thưởng, kỷ luật trong việc giáo dục đạo đức cho con cái. Việc khen thưởng kịp thời gắn liền với trách phạt đúng mức được coi là biện pháp hữu hiệu và không thể thiếu trong giáo dục đạo đức cho trẻ em. Thứ tư: Phương pháp dùng tình cảm, phân hóa, cá biệt đối tượng giáo dục. Chính mối quan hệ ruột thịt đã tạo nên sức mạnh đặc biệt để cảm hóa, giáo dục con người mà không một tổ chức nào có được. 3.2.1.2. Nguyên nhân của thành tựu Thứ nhất, do chủ trương, đường lối, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, trực tiếp nhất là sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình. 17 Đường lối, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta trong sự nhiệp đổi mới đã tác động mạnh mẽ đến nhiều lĩnh vực trong xã hội nói chung, các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình nói riêng, là một trong những nguyên nhân đầu tiên mang lại hiệu quả của việc giáo dục đạo đức cho trẻ em thuộc địa bàn nghiên cứu. Thứ hai, sự phát triển của kinh tế trên địa bàn tỉnh, đời sống của người dân nông thôn được nâng lên. Trong nhiều năm qua, đời sống của từng gia đình được nâng lên. Nhờ vậy, các chủ thể giáo dục có điều kiện tốt hơn để chăm lo giáo dục con em mình. Thứ ba, do nhận thức của nông dân về việc giáo dục trẻ em trong gia đình đúng đắn hơn trước. Nhiều bậc phụ huynh đã thay đổi nhận thức. Họ thấy rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm giáo dục của gia đình đối với trẻ em. 3.2.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong giáo dục đạo đức cho trẻ em ở các gia đình nông dân Ninh Bình hiện nay 3.2.2.1. Hạn chế a. Hạn chế về nội dung Một số chủ thể giáo dục gặp khó khăn, lúng túng khi lựa chọn nội dung giáo dục đạo đức. Một số cha mẹ bận làm ăn đã không chú ý đến đặc điểm tâm sinh lý của con, chưa chú ý giáo dục giới tính cho trẻ em, còn nhiều lệch lạc trong nhận thức, quan điểm giáo dục giới tính. Điều này làm cho trẻ em khi đến tuổi trưởng thành có sự thiếu hụt về nhận thức trước những vấn đề nêu trên. b. Hạn chế về phương pháp Trên thực tế, ở Ninh Bình, một số bậc phụ huynh cho rằng kỷ luật là trừng phạt nên thường có hành vi cấm đoán, kiềm chế chúng bằng các hình thức hà khắc, thiếu thân thiện với trẻ em. Có những gia đình còn dùng trẻ em để giải quyết mâu thuẫn của người lớn 3.2.2.2. Nguyên nhân của hạn chế Thứ nhất, có sự khác nhau về nhận thức của các thành viên tham gia giáo dục đạo đức trong gia đình. Có người không có thời gian để dạy dỗ 18 con nhưng cũng có người sắp xếp được thời gian nhưng không biết nên bắt đầu từ đâu, dạy bằng cách nào để con tiếp thu và thực hiện. Thứ hai, do những phương tiện phục vụ cho giáo dục gia đình ở nông thôn còn hạn chế. Để phát huy tốt được chức năng của mình thì giáo dục gia đình cần có những phương tiện hỗ trợ. Muốn có được những phương tiện này thì trước hết phải có những điều kiện vật chất đảm bảo. Thứ ba, gia đình có cha mẹ không gương mẫu. Ở một số gia đình có đủ cha mẹ nhưng cha mẹ không gương mẫu, ảnh hưởng xấu đến các khách thể giáo dục. Thứ tư, ý thức tự rèn luyện, tu dưỡng đạo đức của một bộ phận trẻ em Ninh Bình còn thấp. Việc phát huy ý thức tự giác của trẻ em trong việc rèn luyện, tu dưỡng đạo đức là một vấn đề cấp thiết hiện nay đòi hỏi các bậc cha mẹ phải hết sức quan tâm. Thứ năm, tác động tiêu cực của môi trường giáo dục. Những biến đổi tiêu cực trong đời sống đạo đức của gia đình và xã hội đã làm cho thế hệ trẻ rơi vào khủng hoảng về đời sống tinh thần, mất niền tin và phương hướng trong việc lựa chọn giá trị. Thứ sáu, sự quan tâm, trách nhiệm của các tổ chức chính trị - xã hội còn hạn chế. Tổ chức bộ máy làm công tác bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em cấp huyện, xã ở Ninh Bình còn thiếu, cơ sở vật chất bất cập, phối hợp giữa các cơ quan với gia đình và nhà trường chưa đồng bộ, một số phong trào chưa bám sát đời sống sinh hoạt của trẻ em nông thôn Ninh Bình. 3.3. Những vấn đề đặt ra trong giáo dục đạo đức cho trẻ em tại các gia đình nông dân ở tỉnh Ninh Bình hiện nay 3.3.1. Những vấn đề đặt ra về nhận thức của các chủ thể giáo dục