Quá trình hình thành & phát triển nền Kinh tế thị trường theo định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Lêi më ®Çu N¨m 1986 trë vÒ tr­íc nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá, mang tÝnh tù cung tù cÊp vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. MÆt kh¸c do nh÷ng sai lÇm trong nhËn thøc vÒ m« h×nh kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ n­íc ta ngµy cµng tôt hËu, khñng ho¶ng trÇm träng kÐo dµi, ®êi sèng nh©n d©n thÊp. Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã con ®­êng duy nhÊt lµ ph¶i ®æi míi kinh tÕ . Sau ®¹i h«Þ §¶ng VI n¨m 1986 nÒn kinh tÕ n­íc ta chuyÓn sang mét h­íng ®i míi :ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa- ®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ViÖc nghiªn cøu vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng-sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cã ý nghÜa v« cïng to lín c¶ vÒ lý thuyÕt lÉn thùc tÕ. Mét mÆt, cho ta thÊy ®­îc tÝnh kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, vµ sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ ThÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay, thÊy ®­îc nh÷ng g× ®· ®¹t ®­îc vµ ch­a ®¹t ®­îc cña ViÖt nam . MÆt kh¸c, gióp chóng ta cã c¸i nh×n tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ n­íc nhµ, ®ång thêi thÊy ®­îc vai trß to lín cña qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ®­a n­íc ta tiÕn nhanh lªn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ë ViÖt Nam, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ lín h¬n thÕ cßn lµ c«ng cô, lµ ph­¬ng thøc ®Ó n­íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Nh­ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: Thùc hiÖn m« h×nh nµy b»ng c¸ch nµo ®Ó h¹n chÕ tiªu cùc, t¨ng tÝch cùc gióp cho kinh tÕ n­íc ta ngµy cµng ph¸t triÓn s¸nh vai cïng c¸c c­êng quèc n¨m ch©u kh¸c? ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu, bæ sung vµ hoµn thiÖn nh÷ng quan ®iÓm, biÖn ph¸p ®Ó nÒn kinh tÕ n­íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng ®ã lµ c«ng viÖc v« cïng thiÕt thùc vµ cÇn thiÕt, cã ý nghÜa to lín ®èi víi mçi nhµ nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng ®ã nªn t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi nghiªn cøu: “Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam”.. §©y lµ mét ®Ò tµi rÊt réng mang tÝnh kh¸i qu¸t cao, mÆc dï rÊt cè g¾ng, song bµi viÕt cña t«i sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt vÒ néi dung còng nh­ h×nh thøc. KÝnh mong c¸c thÇy c« xem xÐt vµ gãp ý ®Ó bµi viÕt cña t«i ®­îc hoµn thiÖn h¬n. PhÇn 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 1. Kinh tÕ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é kinh tÕ – x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ h×nh thøc vµ ph­¬ng ph¸p vËn hµnh kinh tÕ. C¸c qui luËt cña thÞ tr­êng chi phèi viÖc ph©n bæ c¸c tµi nguyªn, qui ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo, vµ s¶n xuÊt cho ai. §©y lµ mét kiÓi tæ chøc kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn do nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Nã lµ ph­¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao nhÊt cña kinh tÕ hµng ho¸. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i tån t¹i vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, thËt ra kinh tÕ thÞ tr­êng lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn kh¸ch quan cña x· héi loµi ng­êi. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng “tù ®éng” tËp hîp trÝ tuÖ vµ tiÒm lùc cña hµng triÖu con ng­êi h­íng tíi lîi Ých chung cña x· héi, do ®ã nã thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét x· héi. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ qu¸ tr×nh më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn khoa häc – c«ng nghÖ míi vµ øng dông chóng vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt – kinh doanh. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, cña khoa häc - kÜ thuËt, cña lùc l­îng s¶n xuÊt. 2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr­êng g¾n víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh: 2.1. Qu¸ tr×nh tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i ®èi víi lao ®éng x· héi. S¶n xuÊt bao giê còng mang tÝnh chÊt x· héi.TÝnh x· héi cña s¶n xuÊt kh«ng chØ tån t¹i trong buæi ®Çu h×nh thµnh x· héi con ng­êi, mµ cßn ph¸t triÓn cao h¬n trong ®iÒu kiÖn cña x· héi hiÖn ®¹i. X· héi ho¸ s¶n xuÊt lµ sù liªn kÕt nhiÒu qu¸ tr×nh kinh tÕ riªng biÖt thµnh qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi, tån t¹i, ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn liªn tôc nh­ mét qu¸ hÖ thèng h÷u c¬, ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu mang tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt. X· héi ho¸ ®­îc biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña sù ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi . Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ng­êi s¶n xuÊt vµo nh÷ng nghµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi, lµ c¬ së cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Theo dßng lÞch sö, ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi, ph©n c«ng lao ®éng t¹o ra sù hîp t¸c vµ trao ®æi lao ®éng, h×nh thøc ®Çu tiªn lµ hiÖp t¸c gi¶n ®¬n. Víi h×nh thøc nµy, lÇn ®Çu tiªn lao ®éng ®­îc x· héi ho¸, “ ng­êi lao ®éng tæng hîp” xuÊt hiÖn, tiÕp ®Õn lµ sù ph©n c«ng trong c«ng tr­êng thñ c«ng g¾n liÒn víi sù chuyªn m«n ho¸ c«ng cô thñ c«ng dùa trªn tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng. M¸y mãc ra ®êi lµ mét nÊc thang míi cña sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt lµ nÒn s¶n xuÊt dùa trªn c¬ khÝ, khi mµ hiÖp t¸c lao ®éng thùc sù trë thµnh " tÊt yÕu kü thuËt" lÊy m¸y mãc lµm chñ thÓ. §Õn l­ît m×nh, ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hiÖp t¸c lao ®éng trªn ®é míi cao h¬n. 2.2. Qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh nµy g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c h×nh thøc tõ së h÷u ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ së h÷u riªng ®éc lËp tíi së h÷u chung, së h÷u tËp thÓ, së h÷u nhµ n­íc, cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt tõ c«ng ty t­ nh©n tíi c«ng ty liªn doanh ®Õn c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n...tõ h×nh thøc cac-ten tíi xanh-®i-ca, t¬rít, c«ng-xac-xi-on, tõ nh÷ng c«ng ty quèc gia ®Õn c«ng ty ®a quèc gia, xuyªn quèc gia cã c¸c chi nh¸nh ë nhiÒu n­íc. Së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, mét néi dung chñ yÕu trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. V× vËy h×nh thøc, quy m«, ph¹m vi còng nh­ tÝnh ®a d¹ng cña së h÷u kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña con ng­êi quyÕt ®Þnh mµ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn. 2.3. Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ tr­êng míi X· héi ho¸ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c nghÒ, c¸c vïng ngµy cµng cao vµ chÆt chÏ. Mèi liªn hÖ nµy kh«ng chØ diÔn ra trªn lÜnh vùc l­u th«ng mµ cßn diÔn ra trong lÜnh vùc ®Çu t­, hîp t¸c khoa häc- c«ng nghÖ vµ d­íi c¸c h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt ®a d¹ng, phong phó. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr­êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ tr­êng ®Çu vµo s¶n xuÊt. C«ng nghÖ lµ tinh hoa trÝ tuÖ, lµ lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng­êi ®Ó phôc vô con ng­êi. ChÝnh c«ng nghÖ lµ ch×a kho¸ cho sù ph¸t triÓn, lµ c¬ së vµ lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi dùa trªn nÌn t¶ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ bÒn v÷ng vµ t¨ng tr­ëng cao. C«ng nghÖ lµm biÕn ®æi c¬ cÊu x· héi ®ång thêi nã còng lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi x· héi, sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng lao ®éng kü thuËt. Ngoµi ra, x· héi ho¸ s¶n xuÊt cßn biÓu hiÖn ë tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña s¶n phÈm. Trong nÒn s¶n xuÊt x· héi ho¸, s¶n phÈm lµm ra ph¶i qua tay nhiÒu ng­êi , nhiÒu c«ng ®o¹n. TÝnh ®a d¹ng cña nhu cÇu phæ biÕn vµ sù kh¸c nhau trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt ë c¸c nuøc ®ßi hái bÊt cø nÒn kinh tÕ nµo còng ph¶i cã sù trao ®æi kÕt qu¶ ho¹t ®éng lao ®éng víi bªn ngoµi víi møc ®é vµ ph¹m vi kh¸c nhau. Sù tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ d­íi nhiÒu h×nh thøc sÏ ra t¨ng sù thÝch øng vµ phï hîp vÒ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ víi bªn ngoµi. Ngµy nay trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c quèc tÕ th× mét s¶n phÈm kh«ng chØ mét c«ng ty hay mét quèc gia s¶n xuÊt ra mµ cã thÓ do nhiÒu c«ng ty thuéc nhiÒu quèc gia s¶n xuÊt ra. II. C¸c b­íc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn qua 3 b­íc: Tõ kinh tÕ tù nhiªn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n; tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ tr­êng tù do; tõ kinh tÕ thÞ tr­êng tù do sang kinh tÕ hçn hîp. 1.Tõ kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá chiÕm ­u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ thuÇn nhÊt hîp thµnh(c¸c gia ®×nh n«ng d©n gia tr­ëng, c¸c c«ng x· n«ng n«ng th«n, c¸c l·nh ®Þa phong kiÕn) vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ mäi c«ng viÖc ®Î t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng. Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu; n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô kü thuËt canh t¸c l¹c hËu dùa vµo ch©n tay lµ chñ yÕu chØ cã mét sè trang tr¹i cña ®Þa chñ hoÆc ph­êng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. §©y chÝnh lµ m« h×nh kinh tÕ ®ãng kÝn, kh«ng cã sù giao l­u s¶n phÈm víi bªn ngoµi, nã tån t¹i suèt mét thêi kú dµi cho ®Õn chÕ ®é phong kiÕn. B­íc ®i chñ yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. §iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ ­u thÕ trong s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. Ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph­¬ng nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau. Mçi ng­êi chØ tËp trung s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã ­u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh, hä trë thµnh nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ víi nhau, trªn c¬ së ®ã thÞ tr­êng, tiÒn tÖ còng ra ®êi vµ ph¸t triÓn. S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi lóc ®Çu d­íi h×nh thøc s¶n xuÊt nhá, gi¶n ®¬n nh­ng lµ mét b­íc tiÕn trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi. S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn kü thuËt thñ c«ng l¹c hËu. Khi tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n, s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trong thêi kú qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn lªn x· héi t­ b¶n. 2.Tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n lªn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do ra ®êi tõ tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n nh­ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n kh¸c víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. ë ®©y ng­êi s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ c«ng nh©n lµm thuª, kh«ng ph¶i lµ ng­êi së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt mµ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ cña nhµ t­ b¶n. S¶n phÈm lao ®éng do nh÷ng c«ng nh©n lµm ra thuéc vÒ nhµ t­ b¶n. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, t¸c ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ dÉn tíi sù ph¸t triÓn tù ph¸t cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Do t¸c ®éng tù ph¸t ®ã, do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶, c¹nh tranh ®· lµm ph©n ho¸ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ trong giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh chñ nghÜa t­ b¶n. Kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n ®Î ra chñ nghÜa t­ b¶n, s¶n xuÊt hµng ho¸ trong thêi kú nµy c¹nh tranh gay g¾t. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt qui m« lín, c¸c nguån lùc tù nhiªn ngµy cµng khan khiÕm buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn ®æi m¬Ý kü thuËt, c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, sö dông tiÕt kiÖm c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. §©y lµ ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. 3.Tõ kinh tÕ thÞ tr­êng tù do sang kinh tÕ hçn hîp XuÊt ph¸t cña quan ®iÓm “kinh tÕ hçn hîp” cã tõ cuèi nh÷ng n¨m cña thÕ kû XIX. Sau khi thêi kú chiÕn tranh, nã ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ häc Mü, nh­ A.Hasen, tiÕp tôc nghiªn cøu. T­ t­ëng nµy ®­îc ph¸t triÓn trong “kinh tÕ häc” cña P.A.Samuelson. NÕu c¸c nhµ kinh tÕ häc Cæ ®iÓn vµ Cæ ®iÓn míi say s­a víi “bµn tay v« h×nh” vµ “c©n b»ng tæng qu¸t”, tr­êng ph¸i Keynes vµ Keynes míi say s­a víi “bµn tay nhµ n­íc”, th× P.A.Samuelson chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i dùa vµo c¶ “hai bµn tay”, lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ nhµ n­íc. ¤ng cho r»ng diÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã chÝnh phñ hoÆc thÞ tr­êng th× còng nh­ vç tay b»ng mét bµn tay”. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, trong ®ã, c¸ nh©n ng­êi tiªu dïng vµ c¸c nhµ kinh doanh t¸c ®éng lÉn nhau qua thÞ tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh ba vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ lµ: c¸i g×? Nh­ thÕ nµo? Vµ cho ai? C¬ chÕ thÞ tr­êng “kh«ng ph¶i lµ mét sù hçn hîp mµ lµ trËt tù kinh tÕ”. Mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét c¬ chÕ tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c nh©n d©n vµ doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Nã lµ mét ph­¬ng tiÖn giao tiÕp ®Ó tËp hîp tri thøc vµ hµnh ®éng cña hµng triÖu c¸ nh©n kh¸c nhau, kh«ng cã bé n·o trung t©m, nã vÉn gi¶i ®­îc bµi to¸n mµ m¸y tÝnh lín nhÊt ngµy nay kh«ng thÓ gi¶i næi. Kh«ng ai thiÕt kÕ ra nã. Nã tù nhiªn, vµ còng nh­ x· héi loµi ng­êi, nã ®ang thay ®æi. ThÞ tr­êng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã, ng­êi b¸n mét thø hµng ho¸ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè l­îng hµng ho¸. Nh­ vËy, nãi ®Õn thÞ tr­êng vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ph¶i nãi tíi hµnh ho¸, ng­êi b¸n vµ ng­êi mua, gi¸ c¶ hµng ho¸. Hµng ho¸ bao gåm tiªu dïng, dÞch vô vµ yÕu tè s¶n xuÊt nh­ lao ®éng, ®Êt ®ai, t­ b¶n. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn thÞ tr­êng hµng tiªu dïng vµ thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trong hÖ thèng thÞ tr­êng, mçi hµng ho¸, mçi lo¹i dÞch vô ®Òu cã gi¸ c¶ cña nã. Gi¸ c¶ mang l¹i thu nhËp cho hµng ho¸ mang ®i b¸n. Vµ mçi ng­êi l¹i dïng thu nhËp ®ã ®Ó mua hµng m×nh cÇn. NÕu mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã cã nhiÒu ng­êi mua, th× ng­êi b¸n sÏ t¨ng gi¸ lªn ®Ó ph©n phèi mét l­îng cung h¹n chÕ. Gi¸ lªn cao sÏ thóc ®Èy ng­êi s¶n xuÊt lµm ra nhiÒu hµng ho¸ h¬n. Khi cã nhiÒu hµng ho¸, ng­êi b¸n muèn mua nhanh ®Ó gi¶i quyÕt hµng cña m×nh nªn h¹ gi¸ xuèng. Khi h¹ gi¸, sè ng­êi mua hµng ®ã t¨ng lªn. Do ®ã, ng­êi b¸n l¹i t¨ng gi¸ lªn. Nh­ vËy, trong c¬ chÕ thÞ tr­êng cã mét hÖ thèng tù t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a gi¸ c¶ vµ s¶n xuÊt. “Gi¸ c¶ lµ ph­¬ng tiÖn tÝn hiÖu cña x· héi”. Nã chØ cho ng­êi s¶n xuÊt biÕt s¶n xuÊt c¸i g× vµ nh­ thÕ nµo vµ còng th«ng qua ®ã thùc hiÖn ph©n phèi cho ai. Nãi ®Õn c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ta ph¶i nãi ®Õn cung - cÇu hµng ho¸, ®ã lµ sù kh¸i qu¸t cña hai lùc l­îng ng­êi b¸n vµ ng­êi mua trªn thÞ tr­êng. Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®· lµm cho tr¹ng th¸i c©n b»ng cung - cÇu th­êng xuyªn biÕn ®æi vµ ®ã còng chÝnh lµ néi dung cña quy luËt cung - cÇu hµng ho¸. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng chÞu sù ®iÒu khiÓn cña hai «ng vua: Ng­êi tiªu dïng vµ kü thuËt. Ng­êi tiªu dïng thèng trÞ thÞ tr­êng, v× hä lµ ng­êi bá tiÒn ra ®Ó mua hµng ho¸ do doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Song, kü thuËt h¹n chÕ ng­êi tiªu dïng v× nÒn s¶n xuÊt b»ng tiÒn cña ng­êi mua, kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò ph¶i s¶n xuÊt hµng g×. Nh­ vËy, nhu cÇu ph¶i chÞu theo cung øng cña ng­êi kinh doanh. V× ng­êi s¶n xuÊt ph¶i ®Þnh gi¸ hµng cña m×nh theo chi phÝ s¶n xuÊt. Nªn hä s½n sµng chuyÓn sang lÜnh vùc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Nh­ vËy thÞ tr­êng chÞu sù chi phèi cña c¶ chi phÝ kinh doanh, lÉn c¸c quyÕt ®Þnh cung-cÇu cña ng­êi tiªu dïng quy ®Þnh. ë ®©y, thÞ tr­êng ®ãng vai trß m«i giíi trung gian hoµ gi¶i së thÝch ng­êi tiªu dïng vµ h¹n chÕ kü thuËt. Còng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña ng­êi kinh doanh. Lîi nhuËn ®­a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ ng­êi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc Ýt cã ng­êi tiªu dïng. Lîi nhuËn ®­a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh­ vËy, hÖ thèng thÞ tr­êng lu«n ph¶i lµ mét hÖ thèng hçn hîp ®Ó gi¶i quyÕt tèt nhÊt ba vÊn ®Ò cã b¶n cña nÒn kinh tÕ. IIIC¬ chÕ thÞ tr­êng 1.Hµng ho¸. Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng , mét lµ nã cã thÓ tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu nµo ®ã cña con ng­êi, hai lµ nã ®­îc s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i ®Ó ng­êi s¶n xuÊt ra nã tiªu dïng mµ lµ ®Ó ®em ra trao ®æi. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh: Bao gåm thuéc tÝnh gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ lµ lao ®éng x· héi cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸. S¶n phÈm nµo mµ kh«ng chøa ®ùng lao ®éng cña con ng­êi th× kh«ng cã gi¸ trÞ, khi gi¸ trÞ thay ®æi th× gi¸ trÞ trao ®æi còng thay ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi chÝnh lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ lµ mét ph¹m trï lÞch sö nã g¾n liÒn víi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, khi nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× cßn tån t¹i ph¹m trï gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu nµo ®ã cña con ng­êi. C«ng dông cña s¶n phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña s¶n phÈm ®ã qui ®Þnh. Gi¸ trÞ sö dông thÓ hiÖn ë viÖc sö dông hay tiªu dïng nã lµ néi dung cña cña c¶i, kh«ng kÓ h×nh thøc x· héi cña c¶i ®ã nh­ thÕ nµo. Víi ý nghÜa nh­ vËy th× gi¸ trÞ sö dông lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn. Mét s¶n phÈm ®· lµ hµng ho¸ th× nhÊt thiÕt ph¶i cã gi¸ trÞ sö dông nh­ng kh«ng ph¶i bÊt cø s¶n phÈm g× cã gi¸ trÞ sö dông còng ®Òu lµ hµng ho¸. Trong kinh tÕ hµng ho¸, gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. 2.TiÒn tÖ Trong giai ®o¹n ®Çu cña trao ®æi hµng ho¸, ng­êi ta ®æi trùc tiÕp mét vËt nµy lÊy mét vËt kh¸c, víi sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ trao ®æi hµng ho¸ trong thêi k× suy tµn cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû, nh÷ng nh­îc ®iÓm cña h×nh th¸i gi¸ trÞ toµn bé hay më réng cµng thÓ hiÖn râ rÖt.Trong qu¸ tr×nh troa ®æi hµng ho¸ xuÊt hiÖn mét nhu cÇu lµ nh÷ng ng­êi chñ hµng ho¸ ph¶i t×m ®­îc mét lo¹i hµng ho¸ nµo mµ ®­îc nhiÒu ng­êi ­a thÝch ®Ó ®æi hµng ho¸ cña m×nh lÊy hµng ho¸ ®ã. Sau ®ã dïng hµng ho¸ Êy ®æi lÊy thø hµng ho¸ mµ m×nh cÇn. Nh­ vËy viÖc trao ®æi kh«ng cßn lµ trùc tiÕp mµ ph¶i qua mét b­íc trung gian. Lùc l­îng s¶n xuÊt tiÕp tôc ph¸t triÓn cuéc ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín lÇn thø hai thóc ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸, ®iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt gi÷a c¸c vïng, nh­ vËy tiÒn tÖ ®· xuÊt hiÖn. TiÒn tÖ xuÊt hiÖn lµ kÕt qu¶ l©u dµi vµ tÊt nhiªn cña trao ®æi hµng ho¸. TiÒn tÖ cã kh¶ n¨ng trao ®æi trùc tiÕp víi mäi hµng ho¸,nã trë thµnh ph­¬ng tiÖn biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña c¸c hµng ho¸. TiÒn tÖ lµ thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®­îc t¹o ra lµ vËt ngang gi¸ chung cho c¸c hµng ho¸ kh¸c. Nã thÓ hiÖn gi¸ trÞ lao ®éng x· héi vµ biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸. Tõ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi ®· ra ®êi mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung. §ã lµ tiÒn tÖ. Trong lÞch sö tiÒn tÖ, nhiÒu lo¹i hµng ho¸ ®· ®­îc sö dông cho vai trß nµy nh­ vá èc, gia sóc,...s¾t, ®ång, b¹c, vµng...B¶n th©n chóng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vµ cã gi¸ trÞ. Sù ra ®êi cña tiÒn giÊy ®¸nh dÊu mét sù thay ®æi to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chóng tÝnh b»ng b¹c, hoÆc vµng. Nh­ng ngµy nay mäi nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i ®Òu kh«ng cã bÊt kú mét sù høa hÑn ®¶m b¶o “gi¸ trÞ thùc” cña chóng. Nhu cÇu trao ®æi ®· ph¸t triÓn ®Õn møc cÇn cã nh÷ng lo¹i tiÒn míi kh«ng chØ lµ tiÒn giÊy, sÐc mµ cßn thÎ tÝn dông, tiÒn ®iÖn tö v.v...Nã ®­îc chuyÓn nh­îng th«ng qua c¸c m¸y tÝnh, ®­êng ®iÖn tho¹i vµ thËm chÝ cã thÓ tån t¹i trªn giÊy tê. Nh­ vËy ngµy nay, tiÒn ®­îc coi lµ mäi thø ®­îc x· héi chÊp nhËn dïng lµm ph­¬ng tiÖn thanh to¸n vµ trao ®æi. B¶n th©n chóng cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã gi¸ trÞ riªng. 3. Gi¸ c¶. Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung còng nh­ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é ë n­íc ta, gi¸ c¶ lµ c«ng cô v« cïng quan träng kh«ng nh÷ng ®Î b¶o ®¶m cho l­u th«ng hµng ho¸ còng tø lµ cho sinh ho¹t ho¹t ®éng th­¬ng nghiÖp ®­îc thuËn lîi mµ cßn ®Ó ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ tiªu dïng theo h­íng cã lîi cho lao ®éng. Gi¸ c¶ trong thêi k× qu¸ ®é thÓ hiÖn nh÷ng lîi Ých kh¸c nhau, cho nªn ph¶i cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó t¹o ra mét sù nhÊt trÝ gi÷a c¸c lîi Ých ®a d¹ng ®ã. Gi¸ c¶ ph¶n ¸nh t×nh h×nh cung-cÇu, cã thÓ nhËn biÕt sù khan hiÕm t­¬ng ®èi cña hµng ho¸ qua sù biÕn ®æi gi¸ c¶. Tin tøc vÒ gi¸ c¶ cã thÓ h­íng dÉn ®¬n vÞ kinh tÕ cã liªn quan ®Þnh ra nh÷ng quyÕt s¸ch ®óng ®¾n, kh«ng cã nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸ c¶ quyÕt s¸ch sÏ kh«ng chuÈn x¸c thËm trÝ cã nh÷ng quyÕt s¸ch mï qu¸ng.Trong lÜnh vùc ph©n phèi,l­u th«ng vµ tiªu dïng, sù biÕn ®æi gi¸ c¶ còng cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó chÝnh phñ, xÝ nghiÖp vµ c¸ nh©n ®Þnh ra nh÷ng quyÕt ®Þnh. Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ cã thÓ dÉn tíi sù biÕn ®éng cña cung cÇu, s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, biÕn ®éng vÒ l­u chuyÓn tµi nguyªn. Khi gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn th× ng­êi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ t¨ng s¶n xu©ts mÆt hµng ®ã vµ tÊt nhiªn sÏ thu hót tµi nguyªn x· héi l­u chuyÓn vµo ngµnh ®ã nh­ng gi¸ c¶ t¨ng cã thÓ lµm cho tiªu dïng gi¶m nhu cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ ®ã. Khi gi¸ c¶ gi¶m ng­êi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ gi¶m s¶n xuÊt lo¹i hµng ho¸ Êy vµ do ®ã mét phÇn tµi nguyªn cã thÓ kh«ng l­u chuyÓn vµo ngµnh Êy, tiªu dïng l¹i cã thÓ t¨ng lªn. ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy mµ gi¸ c¶ ®iÒu tiÕt qui m« s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp sù bè trÝ tµi nguyªn gi÷a c¸c ngµnh vµ c©n ®èi gi÷a tæng cÇu vµ tæng cung cña x· héi. Gi¸ c¶ lªn xuèng nh­ mét bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt lîi Ých cña mäi ng­êi, chØ huy hµnh ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt hµnh vi cña ng­êi tiªu dïng.Gi¸ c¶ cßn cã chøc n¨ng thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt, gi¶m l­îng lao ®éng x· héi trung b×nh cÇn thiÕt vµ chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n, thu nhËp c¸ nh©n. Gi¸ c¶ chØ cã thÓ ph¸t huy c¸c chøc n¨ng trªn dùa vµo tiÒn tÖ. Gi¸ c¶ cã ®Çy ®ñ tÝnh ®µn håi, thÞ tr­êng ph¶i cã tÝnh c¹nh tranh ®Çy ®ñ nÕu kh«ng sÏ lµm thiÖt h¹i chøc n¨ng cña gi¸ c¶. Tr­íc ®©y do c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu nªn t¸c dông cña qui luËt gi¸ trÞ bÞ xem nhÑ, v× thÕ hÖ thèng gi¸ c¶ cña n­íc ta rÊt bÊt hîp lÝ. Gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc gi¸ trÞ còng kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc cung- cÇu, tû gi¸ gi÷a c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau còng nh­ gi÷a c¸c hµng ho¸ cïng lo¹i còng bÊt hîp lÝ. Sù bÊt hîp lÝ trªn lµm cho gi¸ c¶ kh«ng ph¸t huy ®­îc vai trß lµ ®ßn bÈy kinh tÕ m¹nh mÏ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng­êi lao ®éng. §Ó chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®iÒu ®Çu tiªn ®Æt ra ®èi víi sù h×nh thµnh gi¸ c¶ lµ ph¶i lÊy gi¸ trÞ lµm c¬ së vµ dùa vµo yªu cÇu cña qui luËt gi¸ trÞ §ång thêi sù h×nh thµnh gi¸ c¶ hµng ho¸ cßn ph¶i chÞu quan hÖ cña qui luËt cung - cÇu hµng ho¸, sè l­îng ph¸t hµnh tiÒn giÊy víi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n­íc ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh...Qui luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ th«ng qua cung cÇu cã ý nghÜa quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Cho nªn vËn dông qui luËt gi¸ trÞ, t×nh h×nh cung cÇu trªn thÞ tr­êng ®Ó h×nh thµnh gi¸ c¶ lµ ph­¬ng tiÖn vµ lµ con ®­êng quan träng thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. MÆc dï c¬ chÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH lµ c¬ chÕ cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, song c¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ c¶ ph¶i tõ thÞ tr­êng lµ chñ yÕu, ng­êi s¶n xuÊt kinh doanh cã quyÒn ®Þnh gi¸.C¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ nµy ®ßi hái nhµ n­íc trong khi chØ ®¹o vµ qu¶n lý gi¸ c¶ ph¶i lµm cho tuyÖt ®¹i ®a sè hµng ho¸ phï hîp víi gi¸ thÞ truêng do c¸c tæ chøc kinh tÕ c¨n cø vµo quan hÖ cung cÇu cña thÞ tr­êng qui ®Þnh, th«ng qua gi¸ c¶ nhµ n­íc ®iÒu tiÕt, h­íng dÉn viÖc ®Çu t­ mét c¸ch hîp lý. 4. Lîi nhuËn. Do cã sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, nªn khi b¸n hµng ho¸ theo gi¸ c¶ thÞ th­êng (b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸) nhµ t­ b¶n thu ®­îc mét kho¶n tiÒn lêi gäi lµ lîi nhuËn. So s¸nh lîi nhuËn víi gi¸ trÞ thÆng d­ cho thÊy: VÒ l­îng, nÕu cung b»ng cÇu vµ do ®ã gi¸ hµng ho¸ b¸n ra theo ®óng gi¸ trÞ cña nã th× sè l­îng lîi nhuËn thu ®­îc b»ng gi¸ trÞ thÆng d­. NÕu cung nhá hoÆc lín h¬n cÇu gi¸ c¶ hµng ho¸ cã thÓ sÏ cao h¬n l­îng hay thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã th× tõng t­ b¶n c¸ biÖt cã thÓ thu ®­îc mét l­îng lîi nhuËn lín h¬n hoÆc nhá h¬n l­îng gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ng trong toµn x· héi, tæng sè gi¸ c¶ ngang b»ng víi tæng sè gi¸ trÞ cña hµng ho¸, tæng sè lîi nhuËn ngang b»ng víi tæng sè gi¸ trÞ thÆng d­. VÒ chÊt, gi¸ trÞ thÆng d­ lµ bé phËn gi¸ trÞ míi do lao ®éng mµ c«ng nh©n t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt d«i ra ngoµi ph©nf bï l¹i gi¸ trÞ trung b×nh kh¶ biÕn mµ nhµ t­ b¶n ®· tr¶ cho c«ng nh©n, cßn lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn bªn ngoµi cña gi¸ trÞ thÆng d­, lµ gi¸ trÞ thÆng dù khi nã ®­Þc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t­ b¶n øng ra, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña toµn tue b¶n ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt vµ kinh doanh. C.M¸c viÕt: “gi¸ trÞ thÆng d­ hay lµ lîi nhuËn, chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra Êy cña gi¸ trÞ hµng ho¸ so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña nã, nghÜa lµ phÇn d«i ra cña tæng sè l­îng lao ®éng chøa ®ùng trong hµng ho¸ so víi sè l­îng lao ®éng ®­îc tr¶ c«ng chøa ®ùng trong hµng ho¸”. Ph¹m trï lîi nhuËn ph¶n ¸nh sai lÖch b¶n chÊt quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a t­ b¶n vµ lao ®éng, v× nã lµm cho ng­êi ta t­ëng r»ng gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng ph¶i chØ do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Thùc chÊt lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d­ còng lµ mét, lîi nhuËn ch¼ng qua chØ lµ mét h×nh th¸i thÇn bÝ cña gi¸ trÞ thÆng d­ ‘ 5.Quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. Chõng nµo cßn trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ. Theo quy luËt nµy, s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së l­îng gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vÊn ®Ò quan träng lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n ®­îc hay kh«ng? §Ó hµng ho¸ cã thÓ b¸n ®­îc th× hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Trong trao ®æi hµng ho¸ còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®­îc khi l­îng gi¸ trÞ cña chóng ngang nhau. Theo nghÜa ®ã th× trao ®æi ph¶n ¸nh theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t­îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Trong s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt viÖc ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt v¸ søc lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt th«ng qua sù biÐn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Nh­ d· nãi trªn, do ¶nh h­ëng cña quan hÖ cung - cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã. NÕu cã ngµnh nµo ®ã cung kh«ng ®¸p øng cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ lªn cao th× s¶n xuÊt ®æ x« vµo ngµnh ®ã. Ng­îc l¹i, khi ngµnh ®ã thu hót qu¸ nhiÒu lao ®éng x· héi, cung v­ît qu¸ cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ h¹ xuèng th× ng­êi s¶n xuÊt sÏ ph¶i chuyÓn bít t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ra khái ngµnh nµy ®Ó ®Çu t­ vµo n¬i cã gi¸ c¶ hµng ho¸ cao. Nhê vËy, t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®­îc ph©n phèi qua l¹i mét c¸ch tù ph¸t vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Sù biÕn ®éng xung quanh gi¸ trÞ kh«ng nh÷ng chØ râ sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ mµ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt nguån hµng tõ n¬i gi¸ thÊp ®Õn n¬i gi¸ cao. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, ng­ßi nµo cã hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt Ýt h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ng­êi ®ã cã lîi, cßn ng­êi nµo cã hao phÝ c¸ biÖt lín h¬n hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt th× sÏ bÞ thiÖt, v× kh«ng thu ®­îc toµn ®­îc lao ®éng ®· hao phÝ. Muèn ®øng v÷ng vµ th¾ng trong c¹nh tranh mçi ng­êi s¶n xuÊt ®Òu lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. V× thÕ, trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu so víi trong nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Trong cuéc c¹nh tranh ch¹y theo gi¸ trÞ, lao ®éng c¸ biÖt cña mçi ng­êi s¶n xuÊt kh«ng nhÊt trÝ víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Nh­ vËy, quy luËt gi¸ trÞ cã ý nghÜa b×nh tuyÓn, ®¸nh gi¸ ng­êi s¶n xuÊt. VÒ ph­¬ng diÖn nµy quy luËt gi¸ trÞ b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt. 6.Quy luËt cung-cÇu CÇu lµ khèi l­îng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ ng­êi tiªu dïng mua trong mét thêi kú t­¬ng øng víi gi¸ c¶, thu nhËp vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ x¸c ®Þnh. Ng­êi tiªu dïng ë ®©y bao gåm d©n c­, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c¶ n­íc ngoµi. Tiªu dïng bao gåm c¶ tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n. L­îng cÇu phô thuéc vµo c¸c yÕu tè chñ yÕu nh­: thu nhËp, søc mua cña tiÒn tÖ, gi¸ c¶ hµng ho¸, l·i suÊt, thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng. Trong ®ã, gi¸ c¶ hµng ho¸ lµ nh©n tè t¸c ®éng trùc tiÕp vµ tû lÖ nghÞch víi l­îng cÇu, gi¸ c¶ cµng cao th× cÇu vÒ hµng ho¸ ®ã thÊp, ng­îc l¹i gi¸ c¶ hµng ho¸ thÊp, l­îngcÇu sÏ cao. Cung lµ khèi l­îng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ chñ thÓ kinh tÕ ®em b¸n ra thÞ tr­êng trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, t­¬ng øng víi møc gi¸ c¶, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, chi phÝ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh. L­îng cung phô thuéc vµo kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, vµo sè l­îng vµ chÊt l­îng c¸c nguån lùc, c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®­îc sö dông, n¨ng suÊt lao ®éng vµ chi phÝ s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng lµ yÕu tè trùc tiÕp ¶nh h­ëng tíi l­îng cung vÒ hµng ho¸, dÞch vô ®ã. Cung tû lÖ thuËn víi gi¸. Gi¸ c¶ cao th× cung lín vµ ng­îc l¹i, gi¸ c¶ thÊp th× cung gi¶m. Quan hÖ cung cÇu lµ quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi b¸n vµ nh÷ng ng­êi mua, gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng; lµ nh÷ng quan hÖ cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Kh«ng ph¶i chØ cã gi¸ c¶ ¶nh h­ëng tíi cung cÇu mµ quan hÖ cung cÇu ¶nh h­ëng tíi viÖc x¸c ®Þnh gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. Khi cung lín h¬n cÇu, ng­êi b¸n ph¶i gi¶m gÝa, gi¸ c¶ cã thÓ thÊp h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸ . Khi cung nhá h¬n cÇu, ng­êi b¸n cã thÓ t¨ng gi¸, gi¸ c¶ cã thÓ cao h¬n gi¸ trÞ. Khi cung b»ng cÇu, ng­êi b¸n sÏ b¸n hµng ho¸ theo ®óng gi¸ trÞ gi¸ c¶ b»ng gi¸ trÞ. Khi ®ã c©n b»ng thÞ tr­êng xuÊt hiÖn t¹i møc gi¸ mµ t¹i ®ã l­îng cung vµ cÇu b»ng nhau. Møc gi¸ ®ã gäi lµ gi¸ c©n b»ng, s¶n l­îng ®ã gäi lµ s¶n l­îng c©n b»ng. PhÇn 2 Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt nam. I.Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam 1.C¬ chÕ cò vµ h¹n chÕ cña nã. C¬ chÕ cò lµ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. §ã lµ c¬ chÕ mµ ë ®ã Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do Trung ­¬ng giao b»ng mét hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m. C¸c doanh nghiÖp c¨n cø vµo chØ tiªu kÕ ho¹ch cña nhµ n­íc tõ ®ã lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cho m×nh. Trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, c¸c c¬ quan nhµ n­íc can thiÖp qóa s©u vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh, tõ ®ã lµm cho c¸c doanh nghiÖp thô ®éng kh«ng ph¸t huy ®­îc tÝnh s¸ng t¹o, c¸c quan hÖ kinh tÕ bÞ hiÖn vËt ho¸. Quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ mang tÝnh h×nh thøc, bá qua hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t, giao nép. Bé m¸y qu¶._.