Pháp luật quốc tế về thương mại điện tử

môc lôc Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh kho¸ luËn nµy, tuy thêi gian nghiªn cøu cã h¹n, tµi liÖu nghiªn cøu kh«ng nhiÒu, nh­ng ®­îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®· gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n, ®Æc biÖt em xin göi lêi c¶m ¬n tíi TS. Hoµng Ngäc Giao – Gi¸o viªn gi¶ng d¹y bé m«n LuËt Quèc tÕ – Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi ®· gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Mét sè kÝ hiÖu viÕt t¾t TM§T : Th­¬ng m¹i §iÖn tö CK§T : Ch÷ ký ®iÖn tö TMTT : Th­¬ng m¹i truyÒn thèng UNCITRAL : Uû ban cña Liªn HiÖp Quèc vÒ ph¸p luËt Th­¬ng m¹i Quèc tÕ OECD : Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ ICC : Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp CSP : Ng­êi cung cÊp “giÊy chøng nhËn ch÷ ký ®iÖn tö” vµ cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸c liªn quan ®Õn ch÷ ký ®iÖn tö CNTT : C«ng nghÖ th«ng tin PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Sù ph¸t triÓn cña toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp gãp phÇn lµm cho th­¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn. Cïng víi ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña C«ng nghÖ th«ng tin, kü thuËt sè ho¸. Nh÷ng lÜnh vùc míi ra ®êi, kÐo theo sù xuÊt hiÖn cña c¸c kh¸i niÖm míi, ph¹m trï míi… TiÕn ®Õn cuéc sèng hiÖn ®¹i ngµy nµy, chóng ta biÕt tíi kh¸i niÖm: “th­¬ng m¹i ®iÖn tö”. Tuy chØ míi xuÊt hiÖn ch­a l©u vµ ®ang cßn trong giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, song kh¸i niÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang dÇn dÇn trë nªn phæ biÕn, thay thÕ cho c¸ch thøc th­¬ng m¹i truyÒn thèng víi nh÷ng tÝnh n¨ng næi bËt vµ phï hîp h¬n víi xu thÕ toµn cÇu. Dï vËy, bªn c¹nh nh÷ng tÝnh n¨ng ­u viÖt, th­¬ng m¹i ®iÖn tö còng kÐo theo hµng lo¹t vÊn ®Ò ph¸t sinh, vµ trong ®ã vÊn ®Ò ph¸p liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµ mét vÊn ®Ò ®­îc quan t©m hµng ®Çu trªn thÕ giíi. V× thÕ, vÊn ®Ò ph¸p luËt quèc tÕ vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµ mét vÊn ®Ò ®­îc c¸c quèc gia quan t©m, ®Æc biÖt lµ ViÖt Nam, bëi chóng ta ®ang cè g¾ng tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp víi mong muèn ®­a nÒn lµ kinh tÕ ph¸t triÓn ngang víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Tr­íc thùc tr¹ng hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam liªn quan ®Õn “th­¬ng m¹i quèc tÕ” cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ ch­a thùc sù hoµn chØnh, em ®· chän ®Ò tµi “Ph¸p luËt quèc tÕ vÒ Th­¬ng m¹i ®iÖn tö” lµm ®Ò tµi kho¸ luËn cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Kho¸ luËn sÏ tËp trung nghiªn cøu vµ lµm râ sù cÇn thiÕt cña viÖc x©y dùng ph¸p luËt cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt quèc tÕ, ph¸p luËt mét sè quèc gia ®iÓn h×nh vµ ph¸p luËt ViÖt Nam. Trong néi dung tr×nh bµy, em sÏ ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ thùc tiÔn vÒ c¸c vÊn ®Ò ph¸p lý liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Trªn c¬ së thùc tiÔn ph¸p luËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ ph¸p luËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®Ò xuÊt nh÷ng ®Þnh h­íng cho viÖc x©y dùng mét khu«n khæ ph¸p lý cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö ViÖt Nam. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu - Nghiªn cøu quy ®Þnh ph¸p luËt quèc tÕ ®iÒu chØnh vÊn ®Ò chÝnh cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö: v¨n b¶n ®iÖn tö, ch÷ kü ®iÖn tö, b¶o mËt th«ng tin ng­êi tiªu dïng, vµ mét sè vÊn ®Ò kh¸c nh­ chuyªn chë hµng ho¸, ®¸nh thuÕ c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ thanh to¸n ®iÖn tö. - Nghiªn cøu ph¸p luËt vµ thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña mét sè quèc gia ®iÓn h×nh. - Rót ra nh÷ng ­u ®iÓm cña ph¸p luËt vµ thùc tiÔn ¸p dông luËt ph¸p quèc tÕ vµ ph¸p luËt cña mét sè n­íc ®iÓn h×nh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn cña ViÖt Nam. - §Ò xuÊt hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh cña ph¸p luËt ViÖt nam ®Ó hµi hoµ môc ®Ých thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong n­íc. 4. §èi t­îng nghiªn cøu §èi t­îng nghiªn cøu cña kho¸ luËn nµy lµ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, luËt mÉu cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­: UNCITRAL – Uû ban cña Liªn Hîp Quèc vÒ ph¸p luËt Th­¬ng m¹i Quèc tÕ; OECD – Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ; ICC – Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp… vµ quy ®Þnh ph¸p luËt cña mét sè quèc gia nh­ Mü, Anh, Canada, Newzealand. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, thèng kª vµ so s¸nh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt quèc tÕ vµ ph¸p luËt cña mét sè quèc gia ®iÓn h×nh, thu thËp kinh nghiÖm thùc tiÔn cña mét sè quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö, tõ ®ã rót ra nh÷ng ­u ®iÓm trong quy ®Þnh cña c¸c hÖ thèng ph¸p luËt nªu trªn, xem xÐt tÝnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam ®Ó h­íng tíi viÖc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò th­¬ng m¹i ®iÖn tö. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch­¬ng Ch­¬ng 1: Giíi thiÖu chung vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng ph¸p luËt vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Ch­¬ng 2: Quy ®Þnh ph¸p luËt cña mét sè tæ chøc quèc tÕ vµ quèc gia vÒ Th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Ch­¬ng 3: §Þnh h­íng x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña ViÖt Nam. Ch­¬ng 1 Giíi thiÖu chung vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ sù cÇn thiÕt x©y dùng ph¸p luËt vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö 1. Giíi thiÖu chung vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö 1.1. Kh¸i niÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö 1.1.1. §Þnh nghÜa th­¬ng m¹i ®iÖn tö Sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt ®· mang l¹i nh÷ng b­íc tiÕn míi cho nh©n lo¹i trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã “th­¬ng m¹i”. Ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®· ®­îc tiÕn hµnh tõ rÊt l©u trong lÞch sö loµi ng­êi, tõ viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a d©n c­ trong cïng khu vùc, cho ®Õn viÖc mua b¸n gi÷a c¸c th­¬ng nh©n tõ c¸c quèc gia kh¸c nhau. Cïng víi sù më réng ph¹m vi trao ®æi hµng ho¸, c¸c c¸ch thøc thùc hiÖn th­¬ng m¹i còng dÇn thay ®æi, ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n, mang nhiÒu ®Æc tÝnh ­u viÖt h¬n ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña x· héi thêi ®¹i. Sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña kü thuËt sè ho¸ ®­a tíi cuéc “C¸ch m¹ng sè ho¸” thóc ®Èy sù ra ®êi cña “kinh tÕ sè ho¸” vµ “x· héi th«ng tin” mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö (Electronic Commerce hay Ecommerce) lµ mét bé phËn hîp thµnh. Khã cã thÓ t×m mét ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c cho kh¸i niÖm TM§T. Kh¸i niÖm TM§T ®­îc biÕt ®Õn lÇn ®Çu tiªn qua c¸c c«ng tr×nh vÒ sù tån t¹i cña c¸c thÞ tr­êng ®iªn tö vµ c¸c hÖ thèng ®iÖn tö th«ng qua sö dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ truyÒn th«ng cña Malone, Yates vµ Benjamin nh­ng l¹i kh«ng ®­îc ®Þnh nghÜa cô thÓ vÒ TM§T. HiÖn nay ®Þnh nghÜa TM§E ®­îc rÊt nhiÒu tæ chøc quèc tÕ ®­a ra song ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ TM§E. Nh×n mét c¸ch tæng qu¸t, c¸c ®Þnh nghÜa vÒ TM§T ®­îc chia thµnh hai nhãm. Theo nghÜa hÑp, TM§T chØa ®¬n thuÇn lµ viÖc trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö, ®Æc biÖt lµ qua Internet vµ qua c¸c liªn th«ng kh¸c mµ kh«ng tÝnh ®Õn c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö kh¸c nh­ ®iÖn tho¹i, fax, telex… Theo Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi – WTO, “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö bao gåm viÖc s¶n xuÊt, qu¶ng c¸o, b¸n hµng vµ ph©n phèi s¶n phÈm ®­îc mua b¸n vµ thanh to¸n trªn m¹ng Internet, nh­ng ®­îc giao nhËn mét c¸ch h÷u h×nh, c¶ c¸c s¶n phÈm giao nh©n còng nh­ nh÷ng th«ng tin sè ho¸ th«ng qua m¹ng Internet” Theo Uû ban Th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña Tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng APEC, “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ c«ng viÖc kinh doanh ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua truyÒn th«ng sè liÖu vµ c«ng nghÖ tin häc kü thuËt sè” Theo nghÜa réng, TM§T lµ c¸c giao dÞch tµi chÝnh vµ th­¬ng m¹i b»ng ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö nh­: trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö, chuÓn tiÒn ®iÖn tö vµ c¸c ho¹t ®éng nh­ göi, rót tiÒn b»ng thÎ tÝn dông. Theo quan ®iÓm nµy, cã hai ®Þnh nghÜa kh¸i qu¸t ®­îc ®Çy ®ñ nhÊt vÒ ph¹m vi ho¹t ®éng cña TM§T. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö theo ngh·i réng ®­îc ®Þnh nghÜa trong LuËt mÉu vÒ TM§T cña Uû ban Liªn HiÖp quèc vÒ LuËt Th­¬ng m¹i Quèc tÕ UNCITRAL: “ ThuËt ng÷ th­¬ng m¹i cÇn ®­îc diÔn gi¶i theo nghÜa réng ®Ó bao qu¸t c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh õ mäi quan hÖ mang tÝnh chÊt th­¬ng m¹i dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång. C¸c quan hÖ mang tÝnh th­¬ng m¹i bao gåm c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt cø giao dÞch vÒ th­¬ng m¹i nµo vÒ cung cÊp hoÆt trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô, tho¶ thuËn ph©n phèi, ®¹i diÖn hoÆc ®¹i lý th­¬ng m¹i, uû th¸c hoa hång, cho thuª dµi h¹n, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh, t­ vÊn, kü thuËt c«ng tr×nh, ®Çu t­, cÊp vèn, ng©n hµng, b¶o hiÓm, tho¶ thuËn khai th¸c hoÆc t« nh­îng, liªn doanh c¸c h×nh thøc kh¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh doanh, chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®­êng biÓn, ®­êng kh«ng, ®­êng s¾t hay ®­êng bé” Nh­ vËy, cã thÓ thÊy r»ng ph¹m vi cña Th­¬ng m¹i ®iÖn tö rÊt réng, bao qu¸t hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ, viÖc mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô chØ lµ mét trong hµng ngµn lÜnh vùc ¸p dông cña TM§T. Uû ban Ch©u ¢u ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ TM§T nh­ sau: “ Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc hiÓu lµ viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh qua c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö. Nã dùa trªn viÖc xö lý vµ truyÒn d÷ liÖu ®iÖn tö d­íi d¹ng v¨n b¶n, ©m thanh vµ h×nh ¶nh. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö gåm nhiÒu hµnh vi trong ®ã ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô qua ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö, giao nhËn c¸c néi dung kü thuËt sè trªn m¹ng, chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, mua b¸n cæ phiÕu ®iÖn tö, vËn ®¬n ®iÖn tö, ®Êu gi¸o th­¬ng m¹i, hîp t¸c thiÕt kÕ, tµi nguyªn m¹ng, mua s¾m c«ng céng, tiÕp thÞ trùc tiÕp tíi ng­êi tiªu dïng vµ c¸c dÞch vô sau b¸n hµng. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc thùc hiÖn ®èi víi c¶ th­¬ng m¹i hµng ho¸ (vÝ dô nh­ hµng tiªu dïng, c¸c thiÕt bÞ y tÕ chuyªn dông) vµ th­¬ng m¹i dÞch vô (vÝ dô nh­ dÞch vô cung cÊp th«ng tin, dÞch vô ph¸p lý, tµi chÝnh); c¸c ho¹t ®éng truyÒn thèng (nh­ ch¨m sãc søc khoÎ, gi¸o dôc) vµ c¸c ho¹t ®éng míi (vÝ dô nh­ siªu thÞ ¶o)” Qua nghiªn cøu c¸c kh¸i niÖm vÒ TM§T nh­ trªn, hiÓu theo nghÜa réng th× ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c ®· tån t¹i hµng chôc n¨m nay vµ ®¹t tíi doanh sè hµng tØ USD mçi ngµy. Theo nghÜa hÑp th× TM§T chØ míi tån t¹i ®­îc vµi n¨m nay nh­ng ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt ®¸ng quan t©m, TM§T chØ gåm c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®­îc tiÕn hµnh tren m¹ng m¸y tÝnh nh­ Internet. Trªn thùc tÕ, chÝnh c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i th«ng qua Internet ®· lµm ph¸t sinh thuËt ng÷ TM§T. Nh­ vËy, TM§T cã thÓ hiÓu lµ viÖc thay thÕ c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i mang tÝnh vËt chÊt th«ng th­êng sang c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn liªn l¹c hiÖn ®¹i, mµ chñ yÕu lµ qua Internet. B¶n chÊt TM§T lµ sù më réng, sù kÕt nèi vµ sù héi nhËp gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu dïng. 1.1.2. C¸c lo¹i h×nh cña TM§T Trong TM§T cã 3 chñ thÓ tham gia, ®ã lµ; - Doanh nghiÖp (Business) gi÷ vai trß ®éng lùc ph¸t triÓn TM§T. - Ng­êi tiªu dïng (Consumer) gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña TM§T. - ChÝnh phñ (Government) gi÷ vai trß ®Þnh h­íng, ®iÒu tiÕt qu¶n lý. Tõ mèi quan hÖ cña c¸c chñ thÓ nªu trªn ta cã c¸c lo¹i h×nh giao dÞch TM§T: * B2B (Business to Business): lµ h×nh thøc kinh doanh gi÷a doanh nghiÖp víi doanh nghiÖp, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn giao dÞch mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ víi nhau th«ng qua c¸ trang web. * B2C (Business to Consumer): lµ h×nh thøc giao dÞch gi÷a doanh nghiÖp vµ kh¸ch hµng trong ®ã ng­êi tiªu dïng thùc hiÖn mua b¸n hµng ho¸ qua trang web. * C¸c lo¹i h×nh kh¸c cña TM§T nh­ B2BC (Business to Business and Consumer); B2G (Business to Government); C2G (Consumer to Government), C2C (Consumer to Consumer)… . 1.2. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña TM§T TM§T míi chØ thùc sù ra ®êi vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20 vµ cho ®Õn nay ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn rÊt thÇn kú. VÒ c¬ b¶n, qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TM§T cã thÓ chia thµnh hai giai ®o¹n chÝnh: * Tõ khi cã sù ra ®êi cua Internet ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 90 * Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90 ®Õn na 1.2.1. Giai ®o¹n 1 – Sù ra ®êi cña m¹ng th«ng tin toµn cÇu – Internet Chóng ta ®· biÕt TM§T tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay lu«n g¾n liÒn víi Internet vµ Internet lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn ®Ò cã thÓ tiÕn hµnh c¸c giao dÞch TM§T. Bëi vËy, chóng ta cÇn t×m hiÓu ®«i chót vÒ sù ra ®êi cña Internet ®Ó tõ ®ã hiÓu râ h¬n vÒ c¸c biÓu hiÖn ®Çu tiªn cña TM§T. Internet ra ®êi tõ mét s¸ng kiÕn cña Bé Quèc phßng Mü trong thêi thêi kú chiÕn tranh l¹nh. N¨m 1969 Bé Quèc phßng Mü ®· x©y dùng mét hÖ thèng liªn l¹c, trao ®æi th«ng tin gi÷a c¸c c¬ quan cña Bé Quèc phßng vµ c¸c tr­êng ®¹i häc cña Mü cã tªn lµ ARPANET. Trong thËp kû 70 cña thÕ kû 20, ng­êi Mü ®· sö dông m¹ng th«ng tin liªn l¹c nµy ®Ó göi e-mail, tæ chøc c¸c cuéc th¶o luËn nhãm, thu thËp d÷ liÖu… gi÷a c¸c c¬ quan chÝnh phñ, c¸c c«ng ty vµ tr­êng ®¹i häc. §Õn n¨m 1983, Internet thùc sù ra ®êi vµ cho ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20, cïng víi sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ lËp tr×nh m¹ng th«ng tin toµn cÇu World Wide Web (WWW) ra ®êi víi nhiÒu tÝnh n¨ng ­u viÖt h¬n tr­íc. Nh­ vËy, ngay tõ khi Internet míi ra ®êi, c¸c doanh nghiÖp ®· sö dông Internet ®Ó phôc vô cho c«ng viÖc cña m×nh. Tuy nhiªn, møc ®é øng dông Internet cña c¸c doanh nghiÖp Mü míi chØ dõng l¹i ë chç göi e-mail trao ®æi th«ng tin vµ t×m kiÕm d÷ liÖu. ViÖc sö dông Internet trong c¸c doanh nghiÖp Mü tr­íc thËp kû 90 phôc vô cho c«ng viÖc kinh doanh ch­a thÓ coi lµ TM§T. Nh­ng râ rµng ®©y lµ nh÷ng dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña TM§T. Vµ tÝnh ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 gi¸ trÞ cña TM§T b»ng 0. 1.2.2 Giai ®o¹n tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1990 ®Õn nay: Sù trçi dËy cña TM§T Th¸ng 7 n¨m 1995, viÖcc Jeff Bezos më cöa hµng s¸ch trùc tuyÕn ®· c¸ch m¹ng mäi c¸ch nghÜ vÒ m¹ng, nã ®­îc coi lµ b»ng chøng cho sù ra ®êi vµ thµnh c«ng cña TM§T. Tõ ®ã ®Õn nay, nh©n lo¹i chøng kiÕn sù ph¸t triÓn kinh ng¹c cña TM§T. TM§T ®· vµ ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng trªn b×nh diÖn toµn cÇu dùa trªn nÒn t¶ng cña sù ph¸t triÓn C«ng nghÖ Th«ng tin. CNTT ®ang dÇn dÇn chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cña nhiÒu n­íc. HiÖn TM§T ®­îc ¸p dông chñ yÕu lµ ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (riªng n­íc Mü chiÕm kho¶ng mét nöa doanh sè TM§T thÕ giíi), nh­ng hiÖn nay c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng ®· b¾t ®Çu tham gia lÜnh vùc míi mÎ vµ ®Çy tiÒm n¨ng nµy. Sù ph¸t triÓn cña TM§T mét mÆt lµ kÕt qu¶ cña xu h­íng tÊt yÕu, kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh sè ho¸, mÆt kh¸c lµ kÕt qu¶ cña c¸c nç lùc chñ quan cña tõng n­íc, tõng nhãm n­íc vµ toµn thÕ giíi nãi chung, ®Æc biÖt lµ trªn b×nh diÖn t¹o m«i tr­êng ph¸p lý vµ ®­êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ sè ho¸ nãi chung vµ TM§T nãi riªng. TM§T t¨ng víi tèc ®é 200% trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Tæng doanh sè TM§T toµn thÕ giíi n¨m 1997 ®¹t kho¶ng 18 tû USD, n¨m 1998 ­íc tÝnh ®¹t 31 tû USD, n¨m 1999 ®¹t 71 tû vµ n¨m 2002 ®¹t h¬n 300 tû USD. Tèc ®é t¨ng tr­ëng c¶u TM§T mµ ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n­íc sÏ chiÕm kho¶ng 50%; dÞch vô tµi chÝnh vµ c¸c dÞch vô kh¸c kho¶ng 45%; dÞch vô b¸n lÎ kho¶ng 5%. Internet gi÷ vai trß quan träng trong kÕt nèi hµng tr¨m triÖu m¸y tÝnh, ng­êi sö dông cã thÓ truy cËp ®Õn hµng triÖu nguån cung cÊp th«ng tin trªn kh¾p thÕ giíi. Internet kh«ng chØ lµ mét ph­¬ng tiÖn kü thuËt ®¬n thuÇn mµ ®· trë thµnh mét m«i tr­êng míi cña mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, gi¸o dôc. Nã cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn c¸c chuyÓn biÕn nhanh chãng cña ®êi sèng cong ng­êi trªn kh¾p hµnh tinh. Sè ng­êi tham gia vµo thÕ giíi trùc tuyÕn lín h¬n bao giê hÕt: 200 triÖu ng­êi vµo thêi ®iÓm cuèi thiªn niªn kû. ChÝnh con sè ng­êi sö dông Internet lµ nguyªn nh©n chÝnh cho sù bïng næ c¸c c«ng ti mang tªn “.com” (dot – com), lµn sãng B2B trªn toµn thÕ giíi. Nh­ vËy, ta cã thÓ nhËn thÊy râ rµng TM§T tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu nhÊt ®Þnh.Vai trß cña TM§T ngµy cµng trë nªn quan träng vµ sÏ nhanh chãng ®­a nÒn kinh tÕ toµn cÇu b­íc sang mét giai ®o¹n míi. 1.3. TM§T vµ th­¬ng m¹i truyÒn thèng (TMTT) TM§T lµ mét ph­¬ng tiÖn th­¬ng m¹i míi víi nh÷ng tÝnh n¨ng ­u viÖt, tuy vËy, ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn, TM§T cÇn ph¶i ®­îc tho¶ m·n mét sè ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt ®Þnh vÒ h¹ tÇng truyÒn th«ng (bao gåm m¹ng Internet, m¸y chñ, m¸y tr¹m, ®­êng truyÒn, vÖ tinh…); hµnh lang ph¸p lý (bao gåm c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vÒ v¨n b¶n ®iÖn tö, ch÷ ký ®iÖn tö, chøng thùc ®iÖn tö, së h÷u trÝ tuÖ, b¶o mËt th«ng tin ng­êi tiªu dïng, gi¶i quyÕt tranh chÊp, thanh to¸n ®iÖn tö…); hÖ thèng ng©n hµng víi hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö cã sù tham gia cña “master card”, “visa card”… vµ nhËn thøc cña ng­êi tiªu dïng vÒ TM§T. Nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch TMTT kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÕn nãi trªn, nh­ng nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi TMTT kh«ng qu¸ cao vµ qu¸ kh¾t khe nh­ víi TM§T. §èi víi c¸c giao dÞch TMTT thËm chÝ kh«ng cÇn cã sù tham gia cña ph­¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i mµ nã vÉn cã thÓ diÔn ra vµ ph¸t triÓn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Kh¸c víi c¸c giao dÞch TMTT, h×nh thøc hîp ®ång ®­îc quy ®Þnh lµ b»ng v¨n b¶n giÊy cã ch÷ ký x¸c nhËn cña c¸c chñ thÓ tham gia, giao dÞch trong TM§T ®­îc c«ng nhËn qua c¸c v¨n b¶n ®iÖn tö nh­ th­ ®iÖn tö (e-mail), v¨n b¶n ®iÖn tö (data message) mµ kh«ng cã sù xuÊt hiÖn cña c¸c v¨n b¶n giÊy nµo. Hay nãic¸ch kh¸c, h×nh thøc hîp ®ång trong TM§T lµ “phi vËt chÊt”. ChÝnh sù kh¸c biÖt nµy ®· lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc cÇn thiÕt h×nh thµnh mét khu«n khæ ph¸p lý míi ®Ó ®iÒu chØnh hîp ®ång TM§T. Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn TM§T lµ h¹ tÇng truyÒn th«ng víi hÖ thèng m¹ng, ®­êng truyÒn, m¸y vi tÝnh. §iÒu kiÖn nµy cã thÓ xem nh­ mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña TM§T. Vµ tÊt c¶ c¸c giao dÞch qua l¹i gi÷a c¸c bªn chñ thÓ tham gia TM§T ®Òu thùc hiÖn th«ng qua ph­¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i nµy. §µm ph¸n, tho¶ thuËn ®Ó ký kÕt hîp ®ång ®­îc thùc hiÖn víi sù trî gióp cña m¹ng, th«ng qua c¸c v¨n b¶n ®iÖn tö, c¸c th­ ®iÖn tö… Hay trong nhiÒu tr­êng hîp, hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ dÞch vô l¹i ®­îc ký kÕt chØ sau vµi lÇn nhÊp chuét. Tøc lµ c¸c giao dÞch trong TM§T dï ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng tiÖn nµo ®Òu ®­îc gäi lµ giao dÞch trùc tuyÕn (online transactions). Giao dÞch trùc tuyÕn kh¸c xa víi c¸c ph­¬ng thøc giao dÞch ®­îc sö dông trong TMTT ë chç, khi muèn ký kÕt mét hîp ®ång trong TMTT, c¸c chñ thÓ ph¶i tham gia qu¸ tr×nh ®µm ph¸n trùc tiÕp, hay gi¸n tiÕp qua th­ tõ, c«ng v¨n, ®iÖn tho¹i… Qu¸ tr×nh giao dÞch trong TMTT th­êng tèn nhiÒu thêi gian h¬n trong TM§T, do vËy cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt c¬ héi kinh doanh. VÒ ph­¬ng thøc thanh to¸n, viÖc thanh to¸n trong TMTT ®­îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu c¸ch, cã thÓ lµ thanh to¸n trùc tiÕp, hay thanh to¸n b»ng chuyÓn kho¶n, chuyÓn tiÒn qua ng©n hµng… ViÖc thanh to¸n vÉn cã thÓ thùc hiÖn nÕu kh«ng cã sù tham gia cña bÊt kú mét ph­¬ng tiÖn kü thËut hiÖn ®¹i nµo. Nh­ng trong TM§T, viÖc thanh to¸n chØ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn nÕu c¸c bªn chñ thÓ cña giao dÞch cã thÎ tÝn dông thanh to¸n ®iÖn tö nh­ master card, visa card… vµ hÖ thèng ng©n hµng ph¶i cã ®Çy ®ñ trang thiÕt bÞ phôc vô cho viÖc thanh to¸n ®iÖn tö. Tãm l¹i, nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nªu trªn gi÷a TMTT vµ TM§T cã thÓ ®­îc coi nh­ nh÷ng ®Æc tÝnh riªng biÖt cña mçi ph­¬ng thøc kinh doanh vµ mçi ®Æc ®iÓm ®ã còng chi phèi mét sè vÊn ®Ò kh¸c liªn quan ®Õn TM§T vµ TMTT. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng ph¸p luËt vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö Sù ph¸t triÓn cña TM§T trªn thÕ giíi ®· lµm thay ®æi c¸ch thøc kinh doanh, giao dÞch truyÒn th«ng vµ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho x· héi. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã còng ph¶i thõa nhËn r»ng nh÷ng rñi ro gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh giao dÞch, kinh doanh trªn m¹ng lµ hiÖn thùc vµ viÖc nµy ®ßi hái ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p kh«ng chØ vÒ mÆt kü thuËt mµ cßn ph¶i h×nh thµnh ®­îc mét c¬ së ph¸p lý ®Èy ®ñ. Nh÷ng kinh nghiÖm thùc tÕ trªn thÕ giíi cho thÊy ®Ó thóc ®Èy th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn th× vai trß cña Nhµ n­íc ph¶i ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt trªn hai lÜnh vùc: cung øng dÞch vô ®iÖn tö vµ x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ, thèng nhÊt vµ cô thÓ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. NÕu nh­ chóng ta thiÕu ®i mét c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö ho¹t ®éng th× c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu dïng sÏ rÊt lóng tóng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan vµ vÒ phÝa c¸c c¬ quan Nhµ n­íc còng sÏ rÊt khã cã s¬ së ®Ó kiÓm so¸t ®­îc c¸c ho¹t ®éng kinh doanh th­¬ng m¹i ®iÖn tö. H¬n thÕ n÷a th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét lÜnh vùc míi mÎ cho nªn t¹o ®­îc niÒm tin cho c¸c chñ thÓ tham gia vµo c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. ViÖc tham gia vµo c¸c quan hÖ nµy lµ mét viÖc lµm cã tÝnh cÊp thiÕt mµ mét trong nh÷ng h¹t nh©n lµ ph¶i t¹o ra ®­îc mét s©n ch¬i chung víi nh÷ng quy t¾c ®­îc thèng nhÊt mét c¸ch chÆt chÏ. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh tham gia vµo c¸c quan hÖ TM§T, c¸c chñ thÓ cña quan hÖ nµy sÏ gÆp ph¶i mét sè v­íng m¾c vÒ tÝnh hîp ph¸p cña c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong TM§T nh­: ký kÕt hîp ®ång, x¸c minh ch÷ ký trong hîp ®ång, gi¶i quyÕt tranh chÊp, th«ng tin c¸ nh©n… C¸c chñ thÓ khi tham gia quan hÖ TM§T th­êng e ng¹i ®Õn ®é an toµn vµ tÝnh v÷ng ch¾c cña c¸c giao dÞch trùc tuyÕn nµy. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã, viÖc x©y dùng mét ‘hµnh lang ph¸p lý’’ ®iÒu chØnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn TM§T lµ rÊt quan träng. Ph¸p luËt cña TMTT ë hÇu hÕt c¸c quèc gia tuy ®· cã nh÷ng quy ®Þnh t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ bao qu¸t ®­îc kh¸ nhiÒu khÝa c¹nh liªn quan ®Õn TMTT nh­ng vÉn ch­a ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò míi ph¸t sinh liªn quan ®Õn TM§T, chÝnh v× vËy x©y dùng khu«n khæ ph¸p luËt cho TM§T ngµy cµng trë nªn lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc ®èi víi tÊt c¶ quèc gia khi tham gia vµo ho¹t ®éng TM§T. Ch­¬ng II Quy ®Þnh ph¸p luËt cña mét sè tæ chøc quèc tÕ vµ quèc gia vÒ Th­¬ng m¹i ®iÖn tö Tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, TM§T ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ mang l¹i nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh cho nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, song hµnh víi sù ph¸t triÓn cña m×nh, TM§T ®· t¹o ra hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò ph¸p lý ph¸t sinh mµ kh«ng hÒ cã ph¸p luËt ®iÒu chØnh, ngay c¶ ®èi víi ph¸p luËt ¸p dông cho TMTT. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­ Uû ban Liªn HiÖp quèc vÒ LuËt Th­¬ng m¹i Quèc tÕ (UNCITRAL), Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn Kinh tÕ (OECD), Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp (ICC), Liªn minh Ch©u ¢u (EU) vµ rÊt nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi nh­ Mü, Anh, óc, Canada, §øc… ®· nhanh chãng x©y dùng c¸c khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng TM§T. Mçi tæ chøc quèc tÕ hay mçi quèc gia, øng víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña m×nh ®Òu cã gãc nh×n kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò TM§T, nh­ng tùu chung l¹i c¸c khung ph¸p lý dµnh cho TM§T ë c¸c tæ chøc vµ quèc gia nªu trªn ®Òu cã quy ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt ®­îc coi lµ cÊp thiÕt cña TM§T. Trong khu«n khæ cña kho¸ luËn nµy, em xin ®­îc tr×nh bµy vÒ ba vÊn ®Ò ®­îc xem lµ phæ biÕn nhÊt trong ph¸p luËt vÒ TM§T cña c¸c quèc gia vµ tæ chøc quèc tÕ, ®ã lµ: V¨n b¶n ®iÖn tö; ch÷ ký ®iÖn tö vµ b¶o vÖ vµ b¶o mËt th«ng tin ng­êi tiªu dïng. Ngoµi ra, em còng xin ®­îc ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò ®­îc quan t©m nhiÒu vÒ TM§T trong thêi kú hiÖn nay nh­: chuyªn chë hµng ho¸ trong ho¹t ®éng TM§T; vÊn ®Ò thuÕ trong c¸c giao dÞch TM§T vµ thanh to¸n ®iÖn tö. §Ó cã c¸i nh×n toµn diÖn vµ tæng qu¸t vÒ TM§T, ch­¬ng II kho¸ luËn xin tr×nh bµy vÒ c¸c quy ®Þnh vÒ TM§T cña tæ chøc UNCITRAL vµ Mü. UNCITRAL ®­îc coi lµ tæ chøc quèc tÕ ®Çu tiªn ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ph¸p luËt cho c¸c giao dÞch TM§T, ®Õn 1996, tæ chøc nµy ®· x©y dùng vµ th«ng qua ®­îc LuËt mÉu vÒ TM§T, ®Ò cËp ®Õn c¸c khÝa c¹nh ph¸p lý liªn quan ®Õn “v¨n b¶n ®iÖn tö”, “ch÷ ký ®iÖn tö”, “viÖc chuyªn chë hµng ho¸ trong TM§T”. Sau UNCITRAL, Mü lµ mét trong nh÷ng quèc gia ®Çu tiªn ®­a ra kh¸ chi tiÕt c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn TM§T. 1. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ v¨n b¶n ®iÖn tö (data message, electronic record) 1.1. Kh¸i niÖm Theo LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL, v¨n b¶n ®iÖn tö (data message) ®­îc hiÓu lµ mét v¨n b¶n ghi l¹i c¸c th«ng tin ®­îc so¹n th¶o, göi, nhËn hay l­u gi÷ b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö, quang häc hoÆc c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c t­¬ng tù bao gåm nh­ng kh«ng h¹n chÕ ë hÖ thèng trao ®æi d÷ liÖu tiªu chuÈn (viÕt t¾t lµ EDI), th­ ®iÖn tö, ®iÖn tÝn (telegram), telex hoÆc telecopy. Kh¸i niÖm v¨n b¶n ®iÖn tö cña UNCITRAL kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ c¸c v¨n b¶n dïng ®Ó liªn l¹c víi c¸c chñ thÓ kh¸c mµ cßn bao gåm c¶ c¸c b¶n ghi (record) ®­îc so¹n th¶o b»ng m¸y vi tÝnh kh«ng dïng ®Ó liªn l¹c mµ ®­îc l­u gi÷ trong m¸y vi tÝnh, tÊt c¶ c¸c lo¹i b¶n ghi tån t¹i d­íi d¹ng kh«ng ph¶i lµ giÊy. Cßn trong “§¹o luËt vÒ Ch÷ ký ®iÖn tö trong Th­¬ng m¹i Quèc gia vµ Toµn cÇu” cña Mü th¸ng 1 n¨m 2000, th× ®Þnh nghÜa v¨n b¶n ®iÖn tö (electronic record) lµ mét giao kÕt hay b¶n ghi ®­îc t¹o ra, so¹n th¶o, göi, liªn l¹c, nhËn hay l­u gi÷ bëi c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö. C¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong §¹o luËt nµy lµ c¸c c«ng nghÖ kü thuËt sè, kh«ng d©y, quang häc, tõ tÝnh hay c¸c c«ng nghÖ cã ®Æc tÝnh t­¬ng tù Nh­ vËy, dï ®­îc diÔn gi¶i theo c¸c c¸ch kh¸c nhau nh­ng b¶n chÊt cña v¨n b¶n ®iÖn tö vÉn lµ mét lo¹i v¨n b¶n ®Æc biÖt tån t¹i d­íi d¹ng “phi giÊy tê”, ®­îc so¹n th¶o, l­u gi÷, göi, nhËn, chØnh söa… b»ng ph­¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i chø kh«ng ph¶i b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt th«ng th­êng hay b»ng tay cña con ng­êi. 1.2. Néi dung c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ “v¨n b¶n ®iÖn tö” 1.2.1. “V¨n b¶n ®iÖn tö” ®¸p øng c¸c yªu cÇu ph¸p lý vÒ v¨n b¶n 1.2.1.1. TÝnh hîp ph¸p cña “v¨n b¶n ®iÖn tö” §iÒu 5 cña LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL vÒ c«ng nhËn ph¸p lý c¸c th«ng ®iÖp d÷ liÖu ®· ®­a ra mét nguyªn t¾c c¬ b¶n, ®ã lµ : “HiÖu lùc ph¸p lý, tÝnh gi¸ trÞ hoÆc hiÖu lùc thi hµnh cña th«ng tin kh«ng thÓ bÞ phñ nhËn chØ v× lý do th«ng tin Êy ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng mét v¨n b¶n ®iÖn tö”. Theo ®ã, sÏ kh«gn cã sù ph©n biÖt nµo vÒ hiÖu lùc ph¸p lý gi÷a “v¨n b¶n ®iÖn tö” vµ v¨n b¶n b»ng giÊy truyÒn thèng. VÒ mÆt h×nh thøc, th× “v¨n b¶n ®iÖn tö” vµ v¨n b¶n giÊy truyÒn thèng cã gi¸ trÞ ph¸p lý nh­ nhau, cßn néi dung bªn trong mçi lo¹i v¨n b¶n cã hiªu lùc ph¸p lý hay kh«ng cßn phô thuéc nhiÒu yÕu tè kh¸c n÷a. Nguyªn t¾c nµy còng ®· ®­îc thõa nhËn vµ chØ râ trong c¸c ®¹o luËt, nghÞ ®Þnh, v¨n b¶n h­íng dÉn liªn quan ®Õn TM§T cña rÊt nhiÒu c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nh­ Mü, §an M¹ch, Singapore, Italia… Trong tr­êng hîp, mét sè th«ng tin hay ®iÒu kho¶n nµo ®ã trong mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” kh«ng ®­îc dÉn gi¶i cô thÓ mµ ®­îc dÉn chiÕu ®Õn mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” kh¸c th× c¸c th«ng tin hay ®iÒu kho¶n ®ã hoµn toµn cã gi¸ trÞ ph¸p lý t­¬ng ®­¬ng víi c¸c th«ng tin hay ®iÒu kho¶n ®­îc diÔn gi¶i cô thÓ trong “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®ã (§iÒu 5bis – LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL) Thùc tÕ nµy còng ®· ®­îc thõa nhËn ë rÊt nhiÒu quèc gia, v× xÐt cho cïng, nã còng kh«ng kh¸c g× tr­êng hîp chóng ta dÉn chiÕu mét ®iÒu kho¶n nµo ®ã trong hîp ®ång ®Õn mét quy ®Þnh hay v¨n b¶n nµo ®ã liªn quan. TÝnh hîp ph¸p cña “v¨n b¶n ®iªn tö” ®· t¹o tiÒn ®Ò cho “v¨n b¶n ®iÖn tö” thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c cña mét v¨n b¶n trong giao dÞch. 1.2.1.2. Yªu cÇu lµm b»ng v¨n b¶n: §iÒu 6 - LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL ®· ®­a ra quy ®Þnh: “ Trong tr­êng hîp ph¸p luËt ®ßi hái th«ng tin ph¶i thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n viÕt, th× mét v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc coi lµ tho¶ m·n ®ßi hái Êy nÕu th«ng tin hµm chøa trong ®ã lµ cã thÓ truy cËp ®­îc ®Ó sö dông cho môc ®Ých tham chiÕu sau nµy”. Côm tõ “cã thÓ truy cËp” cã nghÜa th«ng tin tån t¹i d­íi d¹ng th«ng tin trong m¸y vi tÝnh ph¶i ®äc ®­îc vµ cã thÓ l­u gi÷ b»ng mét ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm nµo ®ã. Cßn thuËt ng÷ “®Ó sö dông” kh«ng chØ h¹n chÕ ë sù sö dông cña con ng­êi mµ cßn bao gåm c¶ viÖc xö lý c¸c th«ng tin ®ã b»ng m¸y vi tÝnh. Môc ®Ých chÝnh cña UNCITRAL khi ®Ò cËp ®Õn c¸c quy ®Þnh nµy ®Ó chÝnh thøc thõa nhËn sù tån t¹i vµ tÝnh hîp ph¸p cña “v¨n b¶n ®iÖn tö” trong tr­êng hîp trªn thùc tÕ, luËt ph¸p ë rÊt nhiÒu c¸c quèc gia th­êng yªu cÇu v¨n b¶n trªn giÊy ®Ó ®¶m b¶o cã b»ng chøng hiÖn h÷u, vËt chÊt vÒ ý muèn cã quan hÖ hîp t¸c víi nhau cña c¸c bªn; ®Ó gióp c¸c bªn cã thÓ nhËn thøc ®­îc c¸c hËu qu¶, kÕt qu¶ cña viÖc cïng tham gia mét hîp ®ång; ®Ó chØ râ r»ng mét v¨n b¶n nµo ®ã sÏ kh«ng thay ®æi theo thêi gian vµ lµ biÓu hiÖn cña cña mét giao dÞch vµ ®Ó cã thÓ cung cÊp cho mçi bªn mét v¨n b¶n cã néi dung t­¬ng tù nhau. Th«ng tin tån t¹i d­íi d¹ng “phi giÊy tê” kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm míi ®­îc ®Ó cËp lÇn ®Çu. Trong C«ng ­íc Liªn HiÖp quèc vÒ Hîp ®ång Mua b¸n hµng ho¸ Quèc tÕ 1980 (C«ng ­íc Viªn 1980), mét hîp ®ång cã hiÖu lùc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®­îc lµm thµnh v¨n b¶n. Còng t­¬ng tù, trong “C¸c nguyªn t¾c cña UNIDROIT vÒ Hîp ®ång Th­¬ng m¹i Quèc tÕ”, hîp ®ång kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng v¨n b¶n, mÇ cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn d­íi bÊt kú h×nh thøc nµo, kÓ c¶ viÖc lµm chøng. 1.2.1.3. Yªu cÇu vÒ ch÷ ký x¸c nhËn Theo ®iÒu 7 cña LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL, nÕu mét quy ®Þnh ph¸p luËt yªu cÇu mét v¨n b¶n ph¶i cã ch÷ ký x¸c nhËn cña mét c¸ nh©n, d­íi d¹ng mét nghÜa vô b¾t buéc hay chØ nªu ra c¸c hËu qu¶ cña viÖc kh«ng cã ch÷ ký x¸c nhËn, th× “v¨n b¶n ®iÖn tö’ vÉn ®­îc chÊp nhËn trong tr­êng hîp ®ã, nÕu cã mét biÖn ph¸p ®­îc sö dông ®Ó gióp nhËn d¹ng vµ chØ râ c¸ nh©n ®ã ®ång ý hoµn toµn víi c¸c th«ng in ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong “v¨n b¶n ®iÖn tö” Cßn trong ®o¹n 301 cña §¹o luËt vÒ Giao dÞch §iÖn tö thèng nhÊt cña mü n¨m 1999, vÊn ®Ò tÝnh hîp ph¸p cña ch÷ ký ®iÖn tö ®­îc ®Ò cËp d­íi gãc ®é kh¸c LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL mét chót, nh­ng vÒ b¶n chÊt, tÝnh hîp ph¸p vµ gi¸ trÞ t­¬ng ®­¬ng cñ© ch÷ ký ®iÖn tö víi ch÷ ký th«ng th­êng vÉn ®­îc thõa nhËn. §ã lµ: “Kh«ng ®­îc chèi bá hiÖu lùc ph¸p lý cña mét ch÷ ký chØ v× mét lý do duy nhÊt ch÷ ký ®ã tån t¹i d­íi d¹ng “ch÷ ký ®iÖn tö”. Vµ nÕu mét quy ®Þnh ph¸p luËt nµo ®ã yªu cÇu d­íi d¹ng nghÜa vô b¾t buéc mét v¨n b¶n ph¶i cã ch÷ ký x¸c nhËn hoÆc chØ ®­a ra c¸c hËu qu¶ cña viÖc v¨n b¶n kh«ng cã ch÷ ký x¸c nhËn, th× mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” víi “ch÷ ký ®iÖn tö’ ®­îc xem lµ ®¸p øng yªu cÇu ph¸p luËt nµy. Bªn c¹nh ®ã, mét bªn cã thÓ ®­a ra c¸c yªu cÇu hîp lý liªn quan ®Õn viÖc sö dông ph­¬ng ph¸p vµ lo¹i h×nh ch÷ ký nµo cho giao dÞch gi÷a c¸c bªn”. 1.2.1.4. Yªu cÇu vÒ b¶n gèc VÊn ®Ò b¶n gèc trong giao dÞch th­¬ng m¹i cã ý nghÜa rÊt quan träng. Trong c¸c giao dÞch TM§T tån t¹i mét thùc tÕ lµ “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®­îc göi ®i thùc chÊt chØ lµ c¸c b¶n copy, cßn “b¶n gèc’ vÉn ®­îc gi÷ l¹i ë m¸y vi tÝnh ®x t¹o ra hay ®ang l­u gi÷ “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®ã. Do vËy, kh¸i niÖm “b¶n gèc” ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c quy ®Þnh vÒ TM§T ph¶i ®­îc hiÓu lµ mét b¶n cã néi dung, h×nh thøc t­¬ng tù nh­ b¶n ®· ®­îc t¹o ra hay ®ang l­u gi÷, ®­îc chñ thÓ x¸c nhËn lµ duy nhÊt vµ trong qu¸ tr×nh giao dÞch kh«ng thay ®æi so víi “b¶n gèc thùc sù” ®ang ®­îc l­u gi÷ t¹i n¬i “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®ã ®­îc t¹o ra. Mét “v¨n b¶n ®iÖn tö’ ®­îc xem lµ mét v¨n b¶n gèc, khi quy ®Þnh ph¸p luËt yªu cÇu th«ng tin ®­îc ®­a ra hay l­u gi÷ d­íi d¹ng b¶n gèc mét c¸ch b¾t buéc hoÆc chØ nªu ra c¸c hËu qu¶ cña viÖc v¨n b¶n kh«ng ph¶i lµ b¶n gèc, nÕu cã mét biÖn ph¸p bÈo ®¶m tin cËy vÒ sù thèng nhÊt néi dung th«ng tin trong “v¨n b¶n ®iÖn tö” tõ thêi ®iÓm ®­îc so¹n th¶o vµ giao dÞch lÇn ®Çu – néi dung th«ng tin kh«ng thay ®æi, hay bÞ chØnh söa, hay kh¸c biÖt qua qu¸ tr×nh giao dÞch, l­u gi÷ hay hiÓn thÞ; vµ t¹i n¬i yªu cÇu th«ng tin ®ã ph¶i ®­îc ®­a ra, ng­êi tiÕp nhËn th«ng tin ph¶i tiÕp cËn ®­îc víi th«ng tin ®ã. Víi c¸ch quy ®Þnh nh­ vËy, ®iÒu 8 cña LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL ®· ®­a ra c¸c tiªu chuÈn theo ®ã c¸c “v¨n b¶n ®iÖn tö” còng c._.ã thÓ cã b¶n gèc t­¬ng tù nh­ v¨n b¶n truyÒn thèng kh¸c víi hai ý nghÜa phæ biÕn th­êng gÆp cña mét b¶n gèc, ®ã lµ: mét v¨n b¶n mµ néi dung th«ng tin cè ®Þnh tõ lÇn ®­a vµo giao dÞch ®Çu tiªn vµ lµ mét v¨n b¶n cã h×nh thøc kh«ng ®æi so víi lÇn ®­a vµo giao dÞch ®Çu tiªn. Quy ®Þnh vÒ thèng nhÊt néi dung tõ lÇn ®­a vµo giao dÞch ®Çu tiªn. Quy ®Þnh vÒ thèng nhÊt néi dung tõ lÇn ®­a vµo giao dÞch ®Çu tiªn còng bao gåm c¶ tr­êng hîp, ban ®Çu th«ng tin ®­îc tån t¹i d­íi d¹ng v¨n b¶n giÊy truyÒn thèng, sau ®ã míi ®­îc chuyÓn sang d¹ng “v¨n b¶n ®iÖn tö”. Quy ®Þnh nµy ®· gi¶i to¶ mét v­íng m¾c liªn quan ®Õn c¸c chøng tõ quyÒn së h÷u vµ c¸c chøng tõ cã thÓ chuyÓn nh­îng ®­îc trong c¸c giao dÞch TM§T v× tr­íc kia, trong TMTT c¸c giÊy tê nµy lu«n lu«n ®­îc yªu cÇu ph¶i lµ b¶n gèc míi cã gi¸ trÞ. Bªn c¹nh ®ã, quy ®Þnh nµy còng ®­îc ¸p dông ®èi víi c¸c chøng tõ kh¸c nh­ giÊy chøng nhËn träng l­îng, giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm… theo ®ã, c¸c chøng tõ nµy trong giao dÞch TM§T vÉn ph¶i ®­îc giao dÞch b»ng chøng tõ gèc ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c chñ thÓ cña giao dÞch vÉn cã thÓ tin t­ëng ®­îc néi dung cña c¸c chøng tõ. Nh­ng trong §¹o luËtvÒ An toµn trong TM§T cña bang Illinois – Mü th× ch­ng tõ quyÒn së h÷u vµ chøng tõ cã thÓ chuyÓn nh­îng ®­îc kh«ng ®­îc ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ®iÒu 8 LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL. Quy ®Þnh nµy hoµn toµn kh«ng m©u thuÉn víi nh÷ng g× ®­îc nªu ra trong LuËt mÉu vÒ TM§T v× trong LuËt mÉu vÒ TM§T nµy, cuèi mçi ®iÒu kho¶n UNCITRAL ®Òu ®­a ra mét quy ®Þnh më, theo ®ã mçi quèc gia tuú thuéc quan niÖm vµ quy ®Þnh cña m×nh cã thÓ ¸p dông hay kh«ng ¸p dông víi mét sè tr­êng hîp nµo ®ã. 1.2.1.5. Gi¸ trÞ lµm b»ng chøng cña “v¨n b¶n ®iÖn tö” “V¨n b¶n ®iÖn tö” còng nh­ c¸c lo¹i h×nh v¨n b¶n lµm b»ng giÊy truyÒn thèng kh¸c, hoµn toµn cã gi¸ trÞ lµm b»ng chøng tr­íc ph¸p luËt. §iÒu 9 LuËt mÉu vÒ TM§T cña UNCITRAL ®· quy ®Þnh vÒ tÝnh kh¶ dung vµ tÝnh gi¸ trÞ chøng cø cña c¸c th«ng ®iÖp d÷ liÖu nh­ sau: “ Trong bÊt kú thñ tôc ph¸p lý nµo ®Òu kh«ng ®­îc viÔn dÉn bÊt cø hiÖu lùc ¸p dông nµo cña c¸c quy ®Þnh vÒ chøng cø ®Ó b¸c bá tÝnh kh¶ dung nh­ chøng cø cña mét v¨n b¶n ®iÖn tö chØ v× lý do duy nhÊt r»ng nã lµ mét v¨n b¶n ®iÖn tö; hoÆc lÊy lý do nã kh«ng ë d¹ng b¶n gèc mµ kh«ng chÊp nhËn nã lµ chøng cø cã gi¸ trÞ nhÊt mµ ng­êi viÖn dÉn nã cã thÓ cã ®­îc. Th«ng tin d­íi d¹ng mét v¨n b¶n ®iÖn tö ph¶i ®­îc h­ëng gi¸ trÞ b»ng chøng xøng ®¸ng. Khi thÈm ®Þnh gi¸ trÞ chøng cø cña mét v¨n b¶n ®iÖn tö, ph¶i tham chiÕu tíi tÝnh ®¸ng tin cËy cña c¸ch thøc mµ v¨n b¶n ®iÖn tö Êy ®­îc t¹o ra, l­u tr÷ hoÆc truyÒn göi, tíi tÝnh ®¸ng tin cËy cña c¸ch thøc mµ tÝnh toµn vÑn cña th«ng tin ®­îc duy tr×, tíi c¸ch thøc x¸c minh ng­êi khëi ph¸t nã, vµ tíi bÊt kú nh©n tè cã liªn quan nµo kh¸c”. Tuy nhiªn, trong §¹o luËt vÒ b»ng chøng cña Singapore n¨m 1996, ®o¹n 35 vµ 36 quy ®Þnh “v¨n b¶n ®iÖn tö” chØ ®­îc xem lµ b»ng chøng trong 3 tr­êng hîp: - Khi cã sù tho¶ thuËn gi÷ c¸c bªn vÒ viÖc sÏ kh«ng nghi ngê tÝnh chÝnh x¸c cña néi dung “v¨n b¶n ®iÖn tö” vµ sù x¸c nhËn cña c¸c bªn trong “v¨n b¶n ®iÖn tö”. - Khi “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®­îc t¹o ra bëi mét hÖ thèng kü thuËt hay ph­¬ng ph¸p ®· ®­îc mét c¬ quan cã thÈm quyÒn ®­îc chØ ®Þnh kiÓm tra vµ chøng nhËn víi gi¶ ®Þnh r»ng “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®­îc t¹o ra ®ã hoµn toµn chÝnh x¸c trõ khi chøng minh ®­îc ®iÒu ng­îc l¹i. - Khi “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®­îc t¹o ra bëi mét hÖ thèng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng tèt t¹i mäi thêi ®iÓm. Trong tr­êng hîp mét hÖ thèng kh«ng ®ñ tiªu chuÈn ®­îc sö dông ®Ó t¹o ra “v¨n b¶n ®iÖn tö” th× “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®ã ®­îc xem lµ kh«ng ®¸ng tin cËy. 1.2.1.6. Yªu cÇu vÒ l­u gi÷ “v¨n b¶n ®iÖn tö” UNCITRAL ®· ®­a ra mét sè quy ®Þnh míi vÒ viÖc l­u gi÷ th«ng tin nh»m xo¸ bá c¸c trë ng¹i cã thÓ cã ë luËt ph¸p hiÖn hµnh ë mét sè quèc gia trªn thÕ giíi g©y c¶n trë ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña TM§T. Theo ®ã, “v¨n b¶n ®iÖn tö” cã thÓ ®­îc l­u gi÷ l¹i theo quy ®Þnh cña phÊp luËt ®Ó tiÖn sö dông cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau sau nµy nÕu: - Th«ng tin hµm chøa trong ®ã lµ cã thÓ truy cËp ®­îc ®Ó sö dông cho môc ®Ých tham chiÕu sau nµy; - V¨n b¶n ®iÖn tö Êy ®­îc l­u gi÷ trong khu«n d¹ng mµ nã ®· ®­îc t¹o ra, göi ®i, hoÆc tiÕp nhËn, hoÆc trong khu«n d¹ng mµ nã cã thÓ ph« diÔn ®Ó thÓ hiÖn chÝnh x¸c th«ng tin ®· ®­îc t¹o ra, göi ®i hoÆc tiÕp nhËn; - Th«ng tin nh­ thÕ, nÕu cã, ®­îc l­u gi÷ sao cho cã thÓ x¸c minh ®­îc xuÊt xø vµ ®Ých ®Õn cña mét v¨n b¶n ®iÖn tö vµ ngµy giê göi ®i hoÆc ®Ých tiÕp nhËn. C¸c th«ng tin mµ môc ®Ých duy nhÊt cña nã lµ b¶o ®¶m cho viÖc göi hay nhËn mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” th× kh«ng b¾t buéc ph¶i ®­îc l­u gi÷. Mét chñ thÓ cña giao dÞch cã thÓ sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn cña chÝnh m×nh hay dùa vµo c¸c dÞch vô do mét bªn thø ba cung cÊp ®Ó l­u gi÷ c¸c “v¨n b¶n ®iÖn tö miÔn lµ c¸c dÞch vô ®ã tho¶ m·n 3 ®iÒu kiÖn nªu trªn. HÇu hÕt c¸c quy ®Þnh hiÖn cã cña ph¸p luËt c¸c quèc gia liªn quan ®Õn vÊn ®Ò l­u gi÷ “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®Òu ®­a ra nh÷ng nguyªn t¾c t­¬ng tù nh­ UNCITRAL ®· ®­a ra trong ®iÒu 9 cña LuËt mÉu vÒ TM§T n¨m 1996. Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng UNCITRAL còng nh­ mét sè quèc gia kh¸c ®· rÊt nç lùc trong viÖc x©y dùng c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò thõa nhËn “v¨n b¶n ®iÖn tö” cã gi¸ trÞ ph¸p lý vµ ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu ph¸p lý nh­ mét v¨n b¶n theo lèi truyÒn thèng. Nç lùc nµy ®· phÇn nµo kh¾c phôc ®­îc nh÷ng thiÕu sãt, bÊt cËp trong hÖ thèng ph¸p luËt ¸p dông cho c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i hiÖn hµnh, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña TM§T trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. 1.2.2. C¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch b»ng “v¨n b¶n ®iÖn tö” 1.2.2.1. H×nh thµnh Hîp ®ång vµ hiÖu lùc cña Hîp ®ång §Ó tiÕn tíi ký kÕt ®­îc mét hîp ®ång vµ thùc hiÖn c¸c nghÜa vô theo hîp ®ång, c¸c chñ thÓ cña giao dÞch TM§T còng nh­ TMTT ph¶i tr¶i qua kh¸c nhiÒu b­íc giao dÞch, tõ viÖc chµo hµng, chÊp nhËn chµo hµng ®Õn viÖc th«ng b¸o vÒ giao hµng, th«ng b¸o vÒ vÊn ®Ò thanh to¸n, th«ng b¸o hµng ®æ vì, háng khi nhËn… ChÝnh v× vËy, c¸c v¨n b¶n giao dÞch gi÷a c¸c bªn trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ký kÕt hîp ®ång vµ thùc hiÖn hîp ®ång còng nh­ chÝnh b¶n hîp ®ång ®ã cã ý nghÜa rÊt quan träng, nã rµng buéc quyÒn lîi, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn. §Ó tranh cã nh÷ng tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn vÒ gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n giao dÞch nµy trong TM§T, UNCITRAL mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh “v¨n b¶n ®iÖn tö” hoµn toµn cã gi¸ trÞ ph¸p lý t­¬ng ®­¬ng víi “v¨n b¶n truyÒn thèng” mµ kh«ng cã bÊt kú mét sù ph©n biÖt nµo vÒ mÆt gi¸ trÞ ph¸p lý gi÷a hai h×nh thøc v¨n b¶n nµy th«ng qua viÖc x©y dùng ®iÒu 11 vµ ®iÒu 12 trong LuËt mÉu vÒ TM§T. Theo quy ®Þnh cña 2 ®iÒu nµy th× kh«ng ®­îc phÐp phñ nhËn hiÖu lùc ph¸p lý cña b¶n hîp ®ång hay bÊt kú “v¨n b¶n ®iÖn tö” nµo giao dÞch gi÷a c¸ bªn nh­ chµo hµng, chÊp nhËn chµo hµng, th«ng b¸o hµng ®Õn, th«ng b¸o tæn thÊt… chØ v× lý do c¸c v¨n b¶n ®ã tån t¹i d­íi d¹ng “v¨n b¶n ®iÖn tö”. Cßn trong “§¹o luËt vÒ Giao dÞch §iÖn tö thèng nhÊt” cña Mü, bªn c¹nh viÖc ®­a ra c¸c nguyªn t¾c t­¬ng tù nh­ c¸c quy ®Þnh cña UNCITRAL, ®· ®Ò cËp ®Õn quy ®Þnh trong tr­êng hîp cô thÓ h¬n ®ã lµ hîp ®ång ®­îc h×nh thµnh gi÷a mét chñ thÓ vµ mét “electronic agent” – mét ch­¬ng tr×nh ®­îc sö dông hay lËp tr×nh tr­íc ®Ó so¹n th¶o hay tr¶ lêi c¸c v¨n b¶n liªn l¹c víi chñ thÓ kh¸c mµ kh«ng cÇn sù kiÓm tra l¹i cña mét c¸c nh©n nµo. Theo quy ®Þnh nµy th× v¨n b¶n liªn l¹c gi÷a hai chñ thÓ nµy vÉn cã thÓ ®­îc coi lµ hîp ®ång nÕu bªn chñ thÓ biÕt râ m×nh ®ang giao dÞch víi “electronic agent” vµ biÕt râ giíi h¹n vÒ thÈm quyÒn, ph¹m vi c«ng viÖc mµ “electronic agent” cã thÓ xö lý. 1.2.2.2. QuyÒn h¹n cña c¸c bªn ®èi víi “v¨n b¶n ®iÖn tö” Trong thùc tiÔn giao dÞch TM§T cã thÓ ph¸t sinh c©u hái liÖu mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” nµo ®ã cã ph¶i thùc sù ®­îc ng­êi göi thùc sù göi ®i hay kh«ng, hay do mét ng­êi kh«ng cã thÈm quyÒn b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ®· sö dông ®­îc ch÷ ký cña ng­êi göi thùc sù? §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, UNCITRAL ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c tr­êng hîp mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” sÏ ®­îc xem lµ do ng­êi göi thùc sù göi ®i trong ®iÒu 13 cña LuËt mÉu vÒ TM§T n¨m 1996: - Mét v¨n b¶n ®iÖn tö lµ mét v¨n b¶n ®iÖn tö cña ng­êi göi nÕu nã ®­îc chÝnh ng­êi göi göi ®i. - Trong quan hÖ gi÷ ng­êi göi vµ ng­êi nhËn, mét v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc suy ®o¸n lµ v¨n b¶n ®iÖn tö cña ng­êi göi nÕu nã ®­îc göi bëi mét ng­êi mµ ®èi víi v¨n b¶n ®iÖn tö Êy th× cã thÈm quyÒn nh©n danh ng­êi göi; hoÆc bëi mét hÖ thèng th«ng tin do ng­êi göi, hoÆc ng­êi nh©n danh ng­êi göi, lËp ch­¬ng tr×nh cho ho¹t ®éng tù ®éng. - Trong mèi quan hÖ gi÷a ng­êi göi vµ ng­êi nhËn, ng­êi ®­îc nhËn cã quyÒn coi mét v¨n b¶n ®iÖn tö lµ v¨n b¶n ®iÖn tö cña ng­êi göi, vµ hµnh ®éng xuÊt ph¸t tõ ®o¸n ®Þnh ®ã nÕu ®Ó x¸c minh cã ph¶i v¨n b¶n ®ã lµ cña ng­êi göi hay kh«ng, ng­êi nhËn ®· ¸p dông mét thñ tôc ®· ®­îc ng­êi göi tho¶ thuËn tõ tr­íc cho môc ®Ých nµy; hoÆc v¨n b¶n ®iÖn tö nh­ ng­êi nhËn nhËn ®­îc ph¸t sinh ra tõ c¸c hµnh vi cña mét ng­êi mµ b»ng quan hÖ ng­êi göi hoÆc víi bÊt kú ®¹i lý nµo cña ng­êi göi ®· th©m nhËp ®­îc vµo mét ph­¬ng ph¸p mµ ng­êi göi sö dông ®Ó nhËn ra c¸c v¨n b¶n ®iÖn tö lµ cña m×nh. - Trong mèi quan hÖ gi÷a ng­êi göi vµ ng­êi nhËn, ng­êi nhËn kh«ng ®­îc quyÒn coi mét v¨n b¶n ®iÖn tö lµ v¨n b¶n ®iÖn tö cña ng­êi göi, vµ hµnh ®éng xuÊt ph¸t tõ ®o¸n ®Þnh ®ã khi ng­êi nhËn ®· nhËn ®­îc th«ng b¸o cña ng­êi göi r»ng v¨n b¶n ®iÖn tö ®ã kh«ng ph¶i lµ cña ng­êi göi, ®ång thêi ®· cã ®ñ thêi gian hîp lý ®Ó cã hµnh ®éng thÝch øng; hoÆc trong tr­êng hîp quy ®Þnh tr­êng hîp thø hai nªu trªn, khi ng­êi nhËn ®· biÕt, hay lÏ ra ®· ph¶i biÕt nÕu nh­ ng­êi ®ã ®· cÈn thËn ®óng møc hoÆc ®· sö dông bÊt kú thñ tôc ®· tho¶ thuËn nµo, r»ng v¨n b¶n ®iÖn tö ®ã kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n ®iÖn tö cña ng­êi göi. - Trong tr­êng hîp mét v¨n b¶n ®iÖn tö lµ v¨n b¶n ®iÖn tö cña ng­êi göi hoÆc ®­îc suy ®o¸n lµ cña ng­êi göi, hoÆc ng­êi nhËn cã quyÒn hµnh ®éng trªn c¬ së ®o¸n ®Þnh Êy, th× ng­êi nhËn ®­îc quyÒn coi v¨n b¶n ®iÖn tö nhËn ®­îc chÝnh lµ c¸i mµ ng­êi göi chñ ®Þnh göi, vµ hµnh ®éng trªn c¬ së ®o¸n ®Þnh ®ã. Ng­êi nhËn kh«ng ®­îc quyÒn ®ã khi ng­êi Êy biÕt, hoÆc lÏ ra ®· ph¶i biÕt nÕu nh­ ng­êi ®ã ®· cÈn thËn ®óng møc hoÆc ®· sö dông bÊt kú thñ tôc ®· tho¶ thuËn nµo, r»ng viÖc truyÒn göi ®· g©y ra sai lÖch bÊt kú nµo ®ã trong v¨n b¶n ®iÖn tö nhËn ®­îc. - Ng­êi nhËn ®­îc quyÒn coi mçi v¨n b¶n Êy lµ sù lÆp l¹i mét v¨n b¶n ®iÖn tö riªng rÏ vµ hµnh ®éng trªn c¬ së ®o¸n ®Þnh Êy, ngo¹i trõ tr­êng hîp v¨n b¶n Êy lµ sù lÆp l¹i mét v¨n b¶n ®iÖn tö kh¸c mµ ng­êi biÕt hoÆc lÏ ra ®· ph¶i biÕt nÕu nh­ ng­êi ®ã ®· cÈn thËn ®óng møc hoÆc ®· sö dông bÊt kú thñ tôc ®· tho¶ thuËn nµo, r»ng v¨n b¶n ®iÖn tö Êy chØ lµ mét v¨n b¶n lÆp l¹i. Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy r»ng, vÊn ®Ò nµy lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc UNCITRAL nghiªn cøu vµ ®Ò cËp s©u s¾c nhÊt trong LuËt mÉu vÒ TM§T. Cã lÏ v× thÕ khi luËt ph¸p c¸c quèc gia ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy ®Òu ®· kh«ng ngÇn ng¹i ¸p dông ngay c¸c quy ®Þnh cña UNCITRAL mµ kh«ng ph¶i söa ch÷a hay cô thÓ ho¸ cho phï hîp. 1.2.2.3. Th«ng b¸o vÒ viÖc nhËn ®­îc “v¨n b¶n ®iÖn tö” Trong thùc tiÔn TM§T cã thÓ cã c¸c tr­êng hîp “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®­îc göi ®i nh­ng kh«ng ®Õn ®­îc ng­êi nhËn mét c¸ch v« t×nh, ch¼ng h¹n nh­ lçi cña hÖ thèng. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ®ã, th«ng th­êng trong giao dÞch b»ng “v¨n b¶n ®iÖn tö” c¸c chñ thÓ th­êng tho¶ thuËn tr­íc víi nhau vÒ viÖc sau khi nhËn ®­îc mét “v¨n b¶n ®iÖn tö” (t¹m gäi lµ “v¨n b¶n ®iÖn tö” A) víi néi dung nhÊt ®Þnh ph¶i göi l¹i mét th«ng b¸o (acknowledgement of receipt) cho ph¸i bªn kia biÕt vÒ viÖc m×nh ®· nhËn ®­îc “v¨n b¶n ®iÖn tö” A. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®ã UNCITRAL ®· ®­a ra mét sè quy ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc th«ng b¸o ®· nhËn ®­îc “v¨n b¶n ®iÖn tö” cña mét bªn (ng­êi nhËn) ®èi víi phÝa bªn kia (ng­êi göi) trong ®iÒu 14 LuËt mÉu vÒ TM§T: - Tr­êng hîp ng­êi göi ch­a tho¶ thuËn víi ng­êi nhËn r»ng x¸c nhËn ph¶i ®­îc thÓ hiÖn ë mét mÉu ®Æc thï nµo ®ã, hoÆc b»ng mét ph­¬ng ph¸p nhÊt ®Þnh nµo ®ã, th× x¸c nhËn cã thÓ thÓ hiÖn b»ng bÊt kú liªn l¹c nµo do ng­êi tiÕp thô mµ ®ñ ®Ó chøng tá víi ng­êi göi r»ng ®· nhËn ®­îc “v¨n b¶n ®iÖn tö” ®ã. - Tr­êng hîp ng­êi khëi ph¸t ®· tuyªn bè r»ng th«ng ®iÖp d÷ liÖu Êy chØ cã gi¸ trÞ khi nhËn ®­îc x¸c nhËn ®· nhËn ®­îc, vµ ng­êi khëi ph¸t ch­a nhËn ®­îc x¸c nhËn trong thêi gian ®· Ên ®Þnh hoÆc nÕu ch­a cã Ên ®Þnh hay tho¶ thuËn vÒ thêi gian, th× trong ph¹m vi 1 thêi gian hîp lý ng­êi göi cã thÓ th«ng b¸o víi ng­êi tiÕp thô r»ng ch­a nhËn ®­îc x¸c nhËn ®éng thêi Ên ®Þnh mét thêi gian hîp lý mµ x¸c nhËn ph¶i tíi ng­êi göi vµ nÕu x¸c nhËn kh«ng tíi trong ph¹m vi thêi gian Ên ®Þnh ®ã, th× cho tíi lóc th«ng b¸o cho ng­êi nhËn, ng­êi göi cã thÓ coi “v¨n b¶n ®iÖn tö” Êy nh­ ch­a hÒ ®­îc göi ®i, hoÆc thùc hiÖn bÊt cø quyÒn nµo kh¸c mµ m×nh cã thÓ cã ®­îc. - Tr­êng hîp ng­êi göi nhËn ®­îc x¸c nhËn ®· nhËn ®­îc cña ng­êi nhËn, th× v¨n b¶n ®iÖn tö Êy t­¬ng thÝch víi v¨n b¶n ®· nhËn ®­îc. - Tr­êng hîp x¸c nhËn ®· nhËn ®­îc nãi r»ng v¨n b¶n ®iÖn tö cã liªn quan ®¸p øng c¸c ®ßi hái kü thuËt ®· tho¶ thuËn hoÆc ®· quy ®Þnh trong tiªu chuÈn ®­îc ¸p dông, th× c¸c yªu cÇu Êy ®­îc suy ®o¸n lµ ®· ®­îc ¸p dông. C¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò nµy cña UNCITRAL cã ®iÓm t­¬ng ®ågn víi quy ®Þnh cña c¸c quèc gia vÒ chµo hµng cã ®iÒu kiÖn trong giao dÞch th­¬ng m¹i. Nh­ng ®iÓm kh¸c biÖt lín cã thÓ nhËn thÊy ®ã lµ, chÊp nhËn mét chµo hµng tù do cã nghÜa lµ ®­a ra mét chµo hµng míi vµ chµo hµng míi nµy r»ng buéc ng­êi nhËn chµo hµng tù do. Nh­ng th«ng b¸o ®· nhËn ®­îc v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc göi ®i l¹i kh«ng r»ng buéc ng­êi nhËn hay nãi c¸ch kh¸c kh«ng cã nghÜa ng­êi nhËn chÊp nhËn hay phóc ®¸p l¹i nh÷ng g× nªu ra trong v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc göi ®i. Mü còng ®· ®­a ra nh÷ng quy ®Þnh t­¬ng tù nh­ vËy trong “§¹o luËt vÒ Giao dÞch §iÖn tö thèng nhÊt” n¨m 1999. Cßn óc – mét trong nh÷ng quèc gia ®ang rÊt nç lùc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ TM§T ®Ó phï hîp víi c¸c giao dÞch TM§T còng ®· chØ râ r»ng quèc gia nµy sÏ ¸p dông c¸c quy ®Þnh trªn cña UNCITRAL mµ kh«ng ph¶i chØnh söa hay bæ sung bÊt kú mét ®iÒu kho¶n nhá nµo. 1.2.2.4. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm göi, nhËn v¨n b¶n ®iÖn tö Trong c¸c giao dÞch TMTT viÖc x¸c ®Þnh thêi gian vµ ®Þa ®iÓm göi hay nhËn v¨n b¶n giao dÞch gi÷a c¸c bªn cã ý nghÜa rÊt quan träng, quy ®Þnh quyÒn lîi, nghÜa vô cña c¸c bªn vµ lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hiÖu lùc ph¸p lý cña hîp ®ång nÕu cã tranh chÊp x¶y ra. Trong TM§T vÊn ®Ò nµy cßn phøc v× viÖc göi hay nhËn c¸c v¨n b¶n giao dÞch diÔn ra rÊt nhanh vµ kh«ng c¨n cø ®­îc vµo “dÊu b­u ®iÖn n¬i ®i hoÆc n¬i ®Õn”. VËy nÕu kh«ng cã c¨n cø lµ dÊu b­u ®iÖn th× thêi gian göi vµ ®Þa ®iÓm göi hay nhËn v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc quy ®Þnh ra sao. VÒ vÊn ®Ò nµy, trong LuËt mÉu vÒ TM§T, UNCITRAL ®· ®­a ra nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vµ chÆt chÏ t¹i ®iÒu 15: - Trõ tr­êng hîp cã tho¶ thuËn kh¸c gi÷a ng­êi göi vµ ng­êi nhËn, viÖc göi mét th«ng ®iÖp d÷ liÖu ®­îc coi lµ ph¸t sinh khi nã nhËp vµo mét hÖ thèng th«ng tin n»m ngoµi sù khèng chÕ cña ng­êi göi hoÆc cña ng­êi ®¹i diÖn ng­êi göi mµ göi th«ng ®iÖp d÷ liÖu ®ã di. - Trõ tr­êng hîp cã tho¶ thuËn kh¸c gi÷a ng­êi göi vµ ng­êi nhËn, thêi ®iÓm nhËn ®­îc mét v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc x¸c nhËn nh­ sau: * NÕu ng­êi nhËn ®· chØ ®Þnh mét hÖ thèng th«ng tin ®Ó nhËn c¸c th«ng ®iÖp d÷ liÖu, th× sù nhËn ®­îc coi lµ ph¸t sinh vµo thêi ®iÓm v¨n b¶n ®iÖn tö Êy nhËp vµo hÖ thèng th«ng tin ®· chØ ®Þnh hoÆc vµo thêi ®iÓm v¨n b¶n ®iÖn tö Êy ®­îc ng­êi tiÕp thô truy cËp, nÕu v¨n b¶n ®iÖn tö Êy ®­îc göi tíi mét hÖ thèng th«ng tin cña ng­êi nhËn mµ kh«ng ph¶i hÖ thèng th«ng tin ®­îc chØ ®Þnh. * NÕu ng­êi nhËn ch­a chØ ®Þnh mét hÖ thèng th«ng tin, th× sù nhËn ®­îc ®­îc coi lµ ph¸t sinh khi th«ng ®iÖp d÷ liÖu Êy nhËp vµo hÖ thèng th«ng tin cña ng­êi nhËn. - Quy ®Þnh nªu trªn ®­îc ¸p dông ngay c¶ trong tr­êng hîp ®Þa ®iÓm ®Æt hÖ thèng th«ng tin Êy cã thÓ kh¸c víi ®Þa ®iÓm mµ th«ng ®iÖp d÷ liÖu Êy ®­îc suy ®o¸n lµ sÏ ®­îc göi tíi ®­îc quy ®Þnh t¹i ®iÓm sau: - Tr­êng hîp cã tho¶ thuËn kh¸c gi÷a ng­êi göi vµ ng­êi nhËn, mét v¨n b¶n ®iÖn tö ®­îc suy ®o¸n lµ sÏ ®­îc göi tíi ®Þa ®iÓm mµ ng­êi göi ®Æt trô së kinh doanh cña m×nh, vµ ®­îc suy ®o¸n lµ sÏ ®­îc nhËn t¹i ®Þa ®iÓm mµ ng­êi nhËn ®Æt trô së kinh doanh cña m×nh. Theo quy ®Þnh cña ®o¹n nµy, nÕu ng­êi göi hoÆc ng­êi nhËn cã nhiÒu h¬n mét trô së kinh doanh, th× trô së kinh doanh lµ trô së cã liªn quan mËt thiÕt nhÊt víi cuéc giao dÞch ngÇm hoÆc, trong tr­êng hîp khong cã giao dÞch ngÇm ®Þnh nµo, th× trô së kinh doanh chÝnh; nÕu ng­êi göi hoÆc ng­êi nhËn kh«ng cã trô së kinh doanh, th× tham chiÕu vµo n¬i th­êng tró cña ng­êi ®ã. 1.2.2.4.Thời gian và địa điểm gửi, nhận "văn bản điện tử" Trong các giao dịch TMTT việc xác định thời gian và địa điểm gửi hay nhận văn bản giao dịch giữa các bên có ý nghĩa rất quan trọng, quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên và là cơ sở để xác định các vấn đề liên quan đến hiệu lực pháp lý của hợp đồng nếu có tranh chấp xảy ra. Trong TMTT vấn đề này còn phức tạp hơn nhiều vì việc gửi hay nhận các văn bản giao dịch diễn ra rất nhanh và lại không căn cứ được vào "dấu bưu điện nơi đi hoặc nơi đến". Vậy nếu không có căn cứ là dấu bưu điện thì thời gian và địa điểm gửi hay nhận "văn bản điện tử" được quy định như thế nào? - Nếu không có sự thoả thuận khác giữa người gửi và người nhận "văn bản điện tử" A thì thời điểm "văn bản điện tử" bắt đầu thuộc hệ thống thông tin ngoài tầm kiểm soát của người gửi hay người được người gửi uỷ quyền được xem là thời điểm gửi "văn bản điện tử" - Nếu không có sự thoả thuận khác giữa người gửi và người nhận, thì thời điểm "văn bản điện tử" được xem là đã được nhận: Nếu tồn tại một hệ thống thông tin được chỉ định trước để nhận "văn bản điện tử": Khi "văn bản điện tử" thuộc hệ thống thông tin được xác định trước dùng để nhận "văn bản điện tử" đó khi "văn bản điện tử" A được gọi ra bởi người nhận nếu "văn bản điện tử" A được gửi đến một hệ thống thông tin khác không phải là hệ thống đã được chỉ định Nếu không chỉ định trước một hệ thống thông tin để nhận "văn bản điện tử" : khi "văn bản điện tử" thuộc hệ thống thông tin của người gửi - Nếu không có sự thoả thuận khác giữa người gửi và người nhận, "văn bản điện tử" được xem là đã gửi đi tại địa điểm người gửi đặt trụ sở kinh doanh và được xem là đã nhận tại địa điểm người nhận đặt trụ sở kinh doanh. Nếu người gửi và người nhận có nhiều hơn một trụ sở kinh doanh thì địa điểm gửi và nhận được xem là địa điểm tại đó diễn ra các hoạt động kinh doanh chính của các bên Nếu người gửi và người nhận không có trụ sở kinh doanh thì địa điểm gửi và nhận được xác định dựa trên nơi cư trú thường xuyên của các chủ thể - "Văn bản điện tử" vẫn được xem là đã được gửi hoặc nhận tại thời điểm nào đó mặc dù nơi đặt hệ thống thông tin khác với địa điểm nơi "văn bản điện tử" được xem là đã được gửi hay nhận Bằng việc quy định thời gian và địa điểm nhận hay gửi "văn bản điện tử" trong điều 15 Luật mẫu về TMĐT, UNCITRAL giúp các bên tham gia TMĐT đặc biệt là các cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp tháo gỡ được một trở ngại rất lớn trong giao dịch kinh doanh qua mạng. Chúng ta cùng hi vọng rằng không chỉ tháo gỡ được các vướng mắc liên quan đến thời gian địa điểm gửi hay nhận "văn bản điện tử", vấn đề khác liên quan đến "văn bản điện tử" trong TMĐT, UNCITRAL sẽ tiếp tục nghiên cứu và xây dựng được các quy định pháp luật điều chỉnh các giao dịch TMĐT ngày càng cụ thể hơn, sát với thực tiễn hơn để tạo điều kiện cho TMĐT phát triển thuận lợi và lành mạnh trên toàn cầu. 2. C¸C QUY §ÞNH LI£N QUAN §ÕN “CH÷ Ký §IÖN Tö” (ELECTRONIC SIGNATURE) 2.1. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña “ch÷ ký ®iÖn tö” 2.1.1. Kh¸i niÖm “ch÷ ký ®iÖn tö” "Chữ ký điện tử" được định nghĩa là dữ liệu tồn tại dưới dạng điện tử trong hoặc đi kèm với "văn bản điện tử", dùng để xác định bên ký kết "văn bản điện tử" và chỉ rõ sự chấp thuận của bên ký kết về nội dung các thông tin trong "văn bản điện tử" đó. (Điều 2 - Luật mẫu của UNCITRAL năm 2001 về "chữ ký điện tử") (Luật mẫu về CKĐT) Hay thuật ngữ "chữ ký điện tử" được hiểu là một quá trình, một biểu tượng, một âm thanh điện tử gắn liền với một hợp đồng hay một văn bản và được thực hiện bởi một chủ thể có ý muốn ký vào văn bản đó (Đạo luật về CKĐT trong Thương mại Quốc gia và Toàn cầu năm 2001 của Mỹ). Chữ ký điện tử trên thực tế tồn tại ở nhiều dạng như - Tên của người gửi ở cuối thư điện tử - Một biểu tượng của chữ ký bằng tay được số hoá đi kèm với một "văn bản điện tử" - Một mã số bí mật (tương tự như mã số bí mật của thẻ tín dụng, hay thẻ rút tiền tự động) - Chữ ký kỹ thuật số (digiatal signature) Và hiện nay "chữ ký kỹ thuật số" là loại hình "chữ ký điện tử" được sử dụng phổ biến nhất trong các giao dịch TMĐT. Định nghĩa "chữ ký điện tử" của các tổ chức hay quốc gia khác nhau về mặt ngôn ngữ diễn đạt là khác nhau, nhưng vẫn diễn đạt được một quan niệm chung về "chữ ký điện tử" - đó là một dấu hiệu để thể hiện sự đồng thuận của bên ký kết với nội dung của "văn bản điện tử" được ký kết. 2.1.2. Chøc n¨ng cña “ch÷ ký ®iÖn tö” "Chữ ký điện tử" là chữ ký được sáng tạo ra để sử dụng trong các giao dịch TMĐT, trong các "văn bản điện tử". Chính vì vậy chức năng của "chữ ký điện tử" trong giao dịch TMĐT cũng tương tự như chức năng của chữ ký truyền thống trong các giao dịch truyền thống. Đó là: - Là cơ sở để nhận diện một người, một chủ thể - Là bằng chứng chắc chắn chứng minh sự liên quan của một chủ thể đối với một đối tượng nào đó, cụ thể ở đây là một văn bản - Là sợi dây ràng buộc người đã ký vào văn bản với nội dung của văn bản - Là bằng chứng chứng minh người ký văn bản là người đã tạo ra nó - Là cơ sở ràng buộc một người đã ký vào một văn bản do người khác soạn thảo ra về mặt nội dung của văn bản đó - Là biểu hiện sự thống nhất của một hay một số văn bản. (Chức năng này thể hiện rõ nhất trong trường hợp một hợp đồng gồm nhiều trang, nhiều phụ lục. Và tất cả các trang hay các phụ lục đó sẽ được coi là thuộc cùng một hợp đồng nếu có chữ ký xác nhận ở từng trang, từng phụ lục). Tuy nhiên vẫn tồn tại một sự khác biệt khá lớn về chức năng của hai kiểu chữ ký này. Chữ ký truyền thống còn có một chức năng rất quan trọng, do đặc điểm của văn bản giấy mang lại. Chữ ký là bằng chứng chứng minh sự hiện diện của một chủ thể tại thời gian và địa điểm ký vào văn bản. Còn "chữ ký điện tử" thì khác. Chủ thể của giao dịch có thể lập trình sẵn một chương trình để trả lời, hay ký kết các giao dịch nhất định. Khi đó, dù không có sự hiện diện của chủ thể thì hệ thống vẫn hoạt động bình thường, vẫn "ký" vào "văn bản điện tử" và ràng buộc chủ thể đó. Với những chức năng cơ bản như vậy, các chuyên gia trong lĩnh vực TMĐT đã nhận định rằng "chữ ký điện tử" cũng như các quy định pháp luật liên quan đến "chữ ký điện tử" có ý nghĩa, vai trò rất to lớn trong việc giải quyết một số vướng mắc trong quá trình thực hiện các giao dịch TMĐT và tạo điều kiện cho TMĐT phát triển nhanh chóng. 2.2. Mét sè quy ®Þnh vÒ “ch÷ ký ®iÖn tö” 2.2.1. Quy ®Þnh cña UNCITRAL vÒ “ch÷ ký ®iÖn tö” 2.2.1.1. Yªu cÇu vÒ “ch÷ ký ®iÖn tö” Một "chữ ký điện tử" đi kèm với một "văn bản điện tử" được xem là đáng tin cậy nếu: - Trong bối cảnh sử dụng những dữ liệu nhất định để tạo ra một "chữ ký điện tử", dữ liệu đó chỉ liên quan đến một người duy nhất, đó là người ký "văn bản điện tử" đó - Tại thời điểm người ký "văn bản điện tử" sử dụng những dữ liệu để tạo ra "chữ ký điện tử" của mình, những dữ liệu đó chỉ thuộc quyền kiểm soát duy nhất của người ký - Bất kỳ một sự thay đổi nào liên quan đến "chữ ký điện tử" sau thời điểm ký đều có thể nhận thấy được - Và khi mục đích của việc yêu cầu phải có chữ ký là để bảo đảm sự thống nhất của thông tin trong "văn bản điện tử", bất kỳ một sự thay đổi nào về nội dung thông tin đó sau thời điểm ký kết đều có thể nhận ra được Để đáp ứng các yêu cầu này, một chủ thể có thể áp dụng bất kỳ một biện pháp nào được xem là cần thiết để đảm bảo độ tin cậy của chữ ký của mình và đưa ra các bằng chứng để chứng minh sự không đáng tin cậy của một chữ ký khác. Bất kỳ một cơ quan, tổ chức nào, thuộc nhà nước hay tư nhân, nếu hội đủ các tiêu chuẩn theo yêu cầu cụ thể của từng quốc gia nhất định và không trái với quy định chung của quốc tế đều có khả năng đánh giá một "chữ ký điện tử" có thoả mãn các yêu cầu nêu trên hay không. 2.2.1.2.Quản lý "chữ ký điện tử" của các bên liên quan: Các bên liên quan đến "chữ ký điện tử" bao gồm: - Signatory- người ký vào "văn bản điện tử" - được hiểu là người nắm giữ, quản lý dữ liệu tạo chữ ký điện tử và hành động nhân danh chính mình (người ký là chủ "chữ ký điện tử") hoặc nhân danh người mà chữ ký đại diện (người ký là người được uỷ quyền) - CSP - Certification service provider - được hiểu là người cung cấp "giấy chứng nhận chữ ký điện tử" và cung cấp các dịch vụ khác liên quan đến "chữ ký điện tử". - Relying party - được hiểu là một người có thể hành động dựa trên cơ sở một "giấy chứng nhận" hoặc một "chữ ký điện tử". Các "relying party" thường gặp trong thực tiễn TMĐT hiện nay là những người giám định tính chân thực của "chữ ký điện tử" hoặc "giấy chứng nhận" Ba bên liên quan đến việc sử dụng, quản lý, giám định "chữ ký điện tử" và "giấy chứng nhận" sẽ phải gánh chịu mọi hậu quả pháp lý do việc không thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của mình. Vậy các nghĩa vụ đó được quy định như thế nào? 2.2.1.2.1.Đối với chủ chữ ký điện tử: Mỗi chữ ký của mỗi chủ thể (người chủ chữ ký) đều được tạo ra bởi những dữ liệu, cách thức khác nhau và cách để ký được một "chữ ký điện tử" có hiệu lực pháp lý như vậy chỉ có người chủ chữ ký biết. Do vậy, người chủ chữ ký phải có trách nhiệm: Đảm bảo chữ ký của mình không bị người khác sử dụng Nỗ lực thông báo ngay cho nhà cung cấp chữ ký biết nếu Biết rõ dữ liệu tạo chữ ký của mình đã bị vi phạm Nghi ngờ dữ liệu tạo chữ ký của mình có nguy cơ bị vi phạm - Trong trường hợp "chữ ký điện tử" đi kèm với một "giấy chứng nhận"- một văn bản điện tử hoặc một văn bản xác nhận mối liên hệ giữa người chủ chữ ký và dữ liệu tạo chữ ký điện tử đó- chủ chữ ký phải áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo đảm tính chính xác và tính đầy đủ của tất cả các văn bản do mình ký liên quan đến hoặc thuộc phạm vi của "giấy chứng nhận"đó. 2.2.1.2.2.Đối với CSP: - Áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo đảm tính chính xác và đầy đủ của tất cả các văn bản do CSP soạn thảo ra liên quan đến hoặc trong phạm vi của giấy chứng nhận đó. - Cung cấp các biện pháp hợp lý để một bên chủ thể có thể dựa vào giấy chứng nhận đó để biết Ai là người cấp giấy chứng nhận đó Người ký "chữ ký điện tử" được xác nhận trong "giấy chứng nhận" đó có nắm quyền kiểm soát dữ liệu tạo "chữ ký điện tử" tại thời điểm "giấy chứng nhận" được phát hành hay không Dữ liệu tạo "chữ ký điện tử" có hiệu lực tại hoặc trước thời điểm phát hành ''giấy chứng nhận" hay không - Cung cấp các biện pháp hợp lý cho phép một bên chủ thể có thể dựa trên "giấy chứng nhận" xác định rõ Phương pháp đã được sử dụng để nhận biết người ký Bất kỳ hạn chế nào về mục đích hay giá trị của dữ liệu tạo "chữ ký điện tử" hoặc "giấy chứng nhận" Dữ liệu tạo "chữ ký điện tử" có hiệu lực và không bị vi phạm Bất kỳ một hạn chế nào về phạm vi hay giới hạn trách nhiệm của CSP CSP có cung cấp dịch vụ huỷ bỏ hay không - Sử dụng các hệ thống, các chương trình và nguồn lực con người đáng tin cậy để thực hiện các dịch vụ của mình 2.2.1.2.3.Đối với Relying party: - Áp dụng các bước, thủ tục cần thiết để xác định độ tin cậy của một "chữ ký điện tử" - Nếu một "chữ ký điện tử" được đi kèm với một "giấy chứng nhận", áp dụng các biện pháp, thủ tục cần thiết để Xác định "giấy chứng nhận" đó có còn hiệu lực hay không, có bị treo hiệu lực hay hoãn thực hiện hay không Tìm hiểu xem "giấy chứng nhận" đó có bị giới hạn hay không Chúng ta có thể nhận thấy rằng việc quản lý "chữ ký điện tử" của các bên liên quan có ý nghĩa rất quan trọng đối với các giao dịch TMĐT . Nếu mỗi bên không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ và trách nhiệm của mình thì hậu quả có thể sẽ rất to lớn, ảnh hưởng không chỉ bản thân bên đó mà còn có tác động không nhỏ tới các bên liên quan khác cũng như sự thực hiện các giao dịch TMĐT và sự phát triển chung của TMĐT. 2.2.1.3.Công nhận "chữ ký điện tử" và "giấy chứng nhận" có nguồn gốc nước ngoài: - Một "chữ ký điện tử" hay một "giấy chứng nhận" dù được phát hành hay tạo ra ở đâu cũng đều có giá trị pháp lý ngang nhau, không phân biệt nơi đặt trụ sở của cơ quan, tổ chức, chủ thể phát hành hay tạo ra "giấy chứng nhận" và "chữ ký điện tử" đó. - Giá trị pháp lý của "giấy chứng nhận" và "chữ ký điện tử" có ngang bằng nhau hay không tuỳ thuộc vào quy định của quốc tế và một số nhân tố liên quan khác - Các bên chủ thể ở các nước khác nhau có thể thoả thuận trước với nhau về hình thức của "giấy chứng nhận" và "chữ ký điện tử" Bằng 12 điều khoản trong "Luật mẫu về "chữ ký điện tử", UNCITRAL đã đề cập khá cụ thể và chi tiết các vấn đề pháp lý liên quan đến "chữ ký điện tử". Và các quốc gia chưa xây dựng được các quy định pháp luật về "chữ ký điện tử" cho riêng mình hoàn toàn có thể tham khảo và áp dụng các quy định về vấn đề này của UNCITRAL. 2.2.2. Quy định về "chữ ký điện tử" của Đức: Đức là một trong số những quốc gia đầu tiên đưa ra những quy định pháp luật liên quan đến "chữ ký kỹ thuật số". Các quy định pháp luật này không đề cập đến vấn đề hiệu lực pháp lý của "chữ ký kỹ thuật số" mà chỉ đưa ra các quy định về mặt kỹ thuật để có thể sử dụng "chữ ký kỹ thuật số" trong giao dịch. Quy định về "chữ ký kỹ thuật số" của Đức năm 1997 đề cập đến một số vấn đề như: - Việc cấp, phát hành "giấy chứng nhận" của các cơ quan có thẩm quyền - Nghĩa vụ hướng dẫn người sử dụng "giấy chứng nhận" và "chữ ký kỹ thuật số" của cơ quan cấp chứng nhận về các vấn đề liên quan - Vấn đề khoá hoặc huỷ bỏ "giấy chứng nhận" - Chấm dứt hoạt động của cơ quan cấp "giấy chứng nhận", bảo mật dữ liệu và các phương tiệnkỹ thuật Theo luật của Đức thì một cơ quan cấp "giấy chứng nhận" có nghĩa vụ phải đưa ra một cách chính xác đặc điểm nhận diện của một người sử dụng và xác lập mối liên hệ giữa từ khoá của chữ ký của người sử dụng đó với "giấy chứng nhận". Đồng thời cơ quan này phải có nghĩa vụ thiết lập một hệ thống cơ sở dữ liệu để lưu trữ các "giấy chứng nhận" đó, đảm bảo có thể tiếp cận được n._.nhận thấy rõ rằng, Việt Nam đã, đang và sẽ còn gặp rất nhiều khó khăn trong công việc triển khai, áp dụng và phát triển TMĐT, một công cụ, một phương pháp được xem là nhanh nhất, hiệu qủa nhất để hội nhập với nền kinh tế toàn cầu. Vậy đâu là giải pháp cho TMĐT Việt Nam? 1.2.Giải pháp cho TMĐT Việt Nam: Để phát triển TMĐT và tận dụng hết lợi thế của nó, cần có sự phối hợp đồng bộ của các cơ quan ban ngành và mọi thành phần tham gia TMĐT. Trong khuôn khổ của khoá luận này chỉ xin được phép đề cập đến 2 nhóm giải pháp cho hai đối tượng giữ vai trò chủ đạo trong quá trình hình thành và phát triển TMĐT đó là Chính phủ và Doanh nghiệp. 1.2.1.Giải pháp từ phía Chính phủ: Việt Nam là một nước đang phát triển, đang chậm chững những bước đi đầu tiên trên con đường ứng dụng TMĐT để phát triển nền kinh tế, hội nhập với nền kinh tế toàn cầu và có rất nhiều việc Chính phủ cần phải xúc tiến ngay để tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của TMĐT đó là: 1.2.1.1.Chính phủ cần phải xây dựng một hệ thống pháp luật phù hợp để thúc đẩy sự ra đời và phát triển của một nền TMĐT lành mạnh. Đồng thời cũng cần phải quan tâm đến công tác quản lý cũng như đưa ra các quy định liên quan để tránh các nguy cơ tiềm ẩn khi tham gia TMĐT như mất sự quản lý, thất thu thuế, rửa tiền... TMĐT Việt Nam cũng như ở một số quốc gia đang phát triển khác đang ở giai đoạn khởi đầu. Bản thân các doanh nghiệp cũng như Chính phủ Việt Nam có rất ít kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Do đó việc xây dựngmột khuôn khổ pháp lý thích hợp là rất cần thiết. Đương nhiên công việc xây dựng cũng như hoàn thiện hệ thống các quy địnhpháp luật liên quan đến TMĐT sẽ rất vất vả và khó khăn, đòi hỏi nhiều công sức và tiền bạc, nhưng chúng ta cũng hi vọng rằng với nỗ lực chung, Việt Nam sẽ nhanh chóng có một hành lang pháp lý phù hợp cho sự phát triển của TMĐT. 1.2.1.2.Chính phủ cần đưa ra được các mục tiêu, định hướng chiến lược cho sự phát triển của TMĐT nói chung và một số ngành chủ chốt liên quan đến TMĐT như ngân hàng, viễn thông nói riêng. Hệ thống ngân hàng Việt Nam và ngành viễn thông Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của TMĐT, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng. Theo số liệu ông Nguyên Văn Xuân - Phó Cục trưởng Cục Công nghệ tin học - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thì chỉ riêng trong ngày 9 tháng 8 năm 2002 một quan chức ngành ngân hàng đã phải ký 1400 chữ ký với tư cách là chủ tài khoản trên các chứng từ thanh toán của hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, một con số khá lớn, một biểu hiện của sự quá tải do số lượng các ngân hàng tham gia hệ thống này chưa đáp ứng được nhu cầu. Do vậy việc phát triển hai ngành này đối với TMĐT nước ta là rất quan trọng. Tính đến thời điểm hiện nay, Chính phủ Việt Nam cũng đã có một số hành động rất thiết thực đối với sự phát triển của TMĐT như ký kết hiệp đinh khung về TMĐT e-ASEAN, thành lập Uỷ ban Quốc gia về CNTT, đề ra các mục tiêu, phương hướng cho TMĐT trong giai đoạn 2001-2005, đưa vào thử nghiệm dự án thanh toán điện tử.....Chính những bước đi đúng đắn này của Chính phủ nước ta đã phần nào tạo động lực cho sự phát triển của ngành CNTT, của TMĐT ở nước ta. 1.2.1.3. Chính phủ cần đặc biệt chú trọng đến phát triển nguồn nhân lực cho công nghệ thông tin và TMĐT. Hầu hết các quốc gia trên thế giới, không phân biệt các nước công nghiệp phát triển hay đang phát triển đang phải đối mặt với một thực tế: thiếu nguồn nhân lực cho công nghệ thông tin và TMĐT (thiếu cả về số lượng và chất lượng). Do đó Chính phủ nước ta cần phải đầu tư hơn nữa, quan tâm hơn nữa đến công tác đào tạo nguồn nhân lực. Chính phủ nên có các chính sách khuyến khích, hỗ trợ ưu đãi cho các sinh viên và cán bộ trong các ngành liên quan đến TMĐT đặc biệt trong ngành công nghệ thông tin, bưu chính viễn thông. Làm được như vậy, TMĐT sẽ có điều kiện thuận lợi hơn để phát triển một cách nhanh chóng và lành mạnh. 1.2.1.4.Chính phủ cần tăng cường đầu tư và thu hút vốn đầu tư nước ngoài để phát triển TMĐT: Chúng ta đã biết đầu tư có vai trò rất to lớn đối với sự phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay- vốn và công nghệ đóng vai trò quyết định đối với hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Khi có vốn đầu tư từ các nguồn trong và ngoài nước, Chính phủ và các doanh nghiệp có thể sử dụng nguồn vốn đó mua sắm trang thiết bị phục vụ cho hoạt động TMĐT, đầu tư cho nghiên cứu phát triển TMĐT, đầu tư cho đào tạo nguồn nhân lực, dùng nguồn vốn đầu tư đó hỗ trợ cho các doanh nghiệp kinh doanh TMĐT khi các doanh nghiệp đó gặp khó khăn, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng để nâng cao chất lượng dịch vụ vận chuyển, tăng lợi thế cạnh tranh cho kinh doanh TMĐT... Chính phủ nước ta cần tranh thủ mọi nguồn lực hiện có để thu hút vốn đầu tư và đầu tư để phát triển TMĐT, cũng như các ngành nghề, lĩnh vực khác trong nền kinh tế quốc dân. Tóm lại, Chính phủ giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển TMĐT ở mỗi quốc gia nói riêng và TMĐT toàn cầu nói chung. Nếu mỗi Chính phủ đều cố gắng phát huy hết các khả năng của mình cũng như cố gắng tạo dựng một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của TMĐT thì chúng ta có thể chắc chắn rằng, TMĐT mỗi quốc gia cũng như TMĐT thế giới sẽ gặt hái được những thành công rực rỡ trong tương lai. 1.2.2.Giải pháp từ phía các doanh nghiệp: Các doanh nghiệp kinh doanh đều hướng đến mục tiêu doanh thu và lợi nhuận tối đa. Để đạt được điều đó, các doanh nghiệp phải tuân theo một số những quy luật, quy định nhất định về TMĐT. Kinh nghiệm các quốc gia đi trước cho thấy, một doanh nghiệp muốn thành công trong TMĐT nên tuân theo các bài học tiến hành các hoạt động sau: 1.2.2.1.Các doanh nghiệp phải nắm vững các kỹ thuật của TMĐT. Doanh nghiệp cần nhận thức rõ TMĐT thực sự có ý nghĩa khi doanh nghiệp dù lớn hay nhỏ cũng phải sắp xếp, cơ cấu lại bộ máy điều hành và dùng công nghệ thông tin áp dụng trong tất cả các lĩnh vực. Do đó, doanh nghệp cần phải xem xét lại chiến lược, phương thức kinh doanh dưới góc độ mới của công nghệ. Doanh nghiệp cần xây dựng các mối quan hệ tốt với khách hàng. Duy trì quan hệ tốt đẹp với khách hàng là một trong những lợi thế của công nghệ mới trong thời đại công nghệ thông tin. Xét trên nhiều phương diện, giao dịch với khách hàng là một trong những vấn đề phức tạp nhất trong doanh nghiệp khi tiến hành TMĐT phải đối mặt. Để đảm bảo xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp với khách hàng doanh nghiệp cần thực hiện các điều sau đây: - Cố gắng tạo cảm giác an toàn cho khách hàng khi truy cập vào trang Web của công ty bạn và tiến hành các giao dịch thương mại. (Thông qua việc giới thiệu rõ ràng các thông tin cơ bản về công ty, trình bày thẳng thắn về chất lượng sản - Cố gắng phục vụ đến từng khách hàng, đáp ứng mọi yêu cầu chính đáng của khách hàng, trên cơ sở đó tìm kiếm và giữ khách hàng. (Thông qua việc cung cấp các sản phẩm có dịch vụ đi kèm nếu khách hàng yêu cầu) - Cố gắng áp dụng các phần mềm quản lý khách hàng như CRM (Customer Relationship Management-Quản lý quan hệ khách hàng) để đảm bảo có thể theo dõi được mọi vấn đề liên quan đến khách hàng; như "Hệ thống hỗ trợ trực tuyến" để giao tiếp trực tiếp với khách hàng.... - Cố gắng cung cấp các sản phẩm có chất lượng tốt nhất, dịch vụ đi kèm hoàn hảo nhất, giá cả hợp lý nhất, thời gian nhanh nhất.... Doanh nghiệp cần thiết lập một hệ thống cung ứng hiệu quả. Giao tiếp với khách hàng sẽ giúp doanh nghiệp bán được hàng. Những điều đó cũng quan trọng như khi bạn áp dụng khi mua hàng. Cải tiến cách quản lý hệ thống cung ứng sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí từng phần, mang lại hiệu quả cao hơn, và trong nhiều trường hợp hệ thống cung ứng mới này đảm bảo bí mật cho hoạt động giao dịch của bạn. 1.2.2.2.Các doanh nghiệp cần phải nắm vững các nguyên lý, quy luật không đổi của TMĐT. Các nhà nghiên cứu đã đưa ra bốn quy luật không đổi của B2B. Theo họ các doanh nghiệp nên nắm vững 4 quy luật này. Đó là: - Những công ty lớn rất khôn ngoan, họ cần các công ty nhỏ ít hơn các công ty nhỏ cần họ. - Để có thể đạt được thành công thực sự với B2B, các công ty cần một thị trường chứ không phải chỉ có giao dịch đơn thuần. - Hấp dẫn khách hàng bằng cách không chỉ cung cấp các dịch vụ mini. - Nếu bạn giúp khách hàng mở đầu một cuộc mua bán thì cũng phải giúp khách hàng kết thúc cuộc mua bán đó. 1.2.2.3.Doanh nghiệp nên đầu tư nâng cấp hệ thống máy móc thiết bị phục vụ cho TMĐT, đào tạo và đào tạo lại nguồn nhân lực cho TMĐT. Có nguồn lực con người tốt, phương tiện kinh doanh tốt, dưới sự quản lý tốt của các cấp lãnh đạo... chắc chắn hoạt động kinh doanh qua mạng của doanh nghiệp sẽ đạt kết quả như mong muốn. 1.2.2.4.Một tạp chí Kinh tế thế giới đã đưa ra 13 lời khuyên cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực TMĐT. 13 lời khuyên này được rút ra từ thực tiễn kinh doanh TMĐT ở các nước công nghiệp phát triển và rất bổ ích cho các doanh nghiệp các nước đang phát triển- những doanh nghiệp mới chập chững bước vào thế giới TMĐT như các doanh nghiệp Việt Nam: 1.Đừng bao giờ chủ quan trong bảo mật Bạn phải có một server (Máy chủ) tuyệt đối an toàn. Nếu không có thì hãy hỏi nhà phân phối Web server để sử dụng dịch vụ hoặc server của họ. Mặt khác, bạn sẽ phải có được giấy chứng nhận về độ an toàn của server và bạn có thể mua giấy chứng nhận này theo địa chỉ hoặc 2.Tạo cảm giác an toàn Site của bạn phải chắc chắn tạo được lòng tin những khách hàng có tiềm năng. Do vậy, đặc biệt là quan tâm đến việc bảo mật cho khách hàng. Hãy nhớ rằng, cụm từ "secure server-máy chủ an toàn" có hiệu quả tác động kỳ diệu đối với khách hàng. Hãy tạo một đường dẫn (hyperlink) tới trang giới thiệu về khả năng bảo mật cao của hệ thống thanh toán của bạn. 3.Hãy thẳng thắn Hãy trình bày một cách rõ ràng các thông tin chi tiết công ty của bạn như số điện thoại, fax...địa chỉ trụ sở làm việc, e-mail, thông tin giới thiệu về một số nhân vật chủ chốt trong công ty... đó là những thông tin tối thiểu mà đối tác làm ăn của bạn muốn biết. Bạn cũng đứng quên trình bày với khách hàng một cách thẳng thắn về chất lượng sản phẩm, phương thức vận chuyển hàng, vấn đề hoàn trả và bảo mật hàng hoá 4.Tiến hành kiểm tra từng bước Không nên cố gắng thực hiện toàn bộ kế hoạch kinh doanh trực t khi pháthiện những trở ngại gây khó khăn cho bạn. Hãy lấy lời khuyên của chuyên gia đề có thể tránh những sai lầm đáng tiếc. Kiểm tra từng bước trong kế hoạch kinh doanh trước khi bạn thực hiện nó. 5.Tiến hành cùng một lúc hai hệ thống thương mại Trong khi thực hiện TMĐT, bạn nên tiêp tục duy trì mô hình kinh doanh hiện tại. Trong trường hợp có bất kỳ điều gì bất trắc xảy ra đối với hệ thống TMĐT thì bạn vẫn có thể lập hoá đơn, vận chuyển hàng lên lịch... theo lối thông thường. 6.Tạo tốc độ truy cập Website nhanh hơn Bạn nên cố giữ kích thước homepage dưới 20 Kb. Loại bỏ tất cả các đoạn không cần thiết, giảm hình ảnh giới thiệu sản phẩm xuống còn khoản 10-20 Kb. Sử dụng "Alt Text" đối với các hình ảnh để đảm bảo rằng khách hàng của bạn có thể đọc cái gì đó trong khi cho site của bạn được tải xuống hoàn toàn. Thiết kế một hệ thống định hướng cho phép khách hàng chọn sản phẩm dẽ dàng hơn và nhanh hơn. 7.Tập trung vào việc bán hàng Bạn nên theo dõi tỷ lệ phần trăm khách hàng mua hàng chứ không nên tập trung vào tổng số người truy cập site vì điều đó không có nghĩa lý gì. Chú ý đến sự chuyển đổi từ người xem sang người mua hàng và bạn nên tìm hiểu thái độ của người xem, tại sao họ mua hàng và tại sao không mua? Luân làm đi làm lại điều đó bạn sẽ bán được rất nhiều hàng. 8.Thiết kế mẫu đặt hàng ngắn gọn Luôn luôn đưa mẫu đơn ngắn gọn lên sau khi đã tiến hành uỷ thác mua hàng. Bạn cũng nên gửi giấy xác nhận ngay sau khi mua, có thể làm việc này bằng cách gửi thư ở chế độ trả lời tự động, rất đơn giản. Bước này giúp tạo nhiềm tin cho kháh hàng cũng như có thể giúp bạn tiết kiệm thời gian gửu fax, gọi điện thoại và gửi e-mail chỉ để hỏi "Bạn đã nhận được đơn đặt hàng của chúng tôi hay chưa?" 9.Thiết kế site linh hoạt Bạn phải thiết kế site của mình sao cho luôn cập nhật để phản ánh vào việc bán hàng, chiết khấu hay sản phẩm sẵn có. Đó là cách tốt nhất để thu hút chỉ dẫn sản phẩm một cách trực tiếp từ cơ sở dữ liệu cho việc cập nhật liên tục. Bạn có thể cũng muốn đầu tư vào một nội dung quản lý phần mềm để có khả năng cập nhật nội dung một cách nhanh nhất . 10.Có khả năng in nội dung ra giấy Hãy chắc chắn rằng site của bạn có thể in ra được một khi người xem muốn in chúng ra. Nội dung sản phẩm và ảnh là hay được in nhất. Khách hàng thường thiếu so sánh sản phẩm trong cửa hàng với những gì họ in ra. Cũng như vậy nhiều đối tác kinh doanh có những hệ thống tài liệu trên văn bản. 11.Trả lời tất cả các e-mail Bạn phải lên kế hoạch trả lời tất cả các e-mail được gửi đến trong vòng 24 giờ. Đây là cách xây dựng lòng tin tốt nhất và nó có thể đem đến cho bạn những lợi thế cạnh tranh hơn là thái độ bình thường không mấy nhiệt huyết của bạn. 12.Cá nhân hoá từng khách hàng Khi một khách hàng trở lại với Website của bạn, server của bạn phải nhận ra khách hàng đó và chỉ cho họ những chỉ dẫn tương tự. Đây có thể là bí quyết chính dẫn đến thành công trong TMĐT. Hãy bàn với các chuyên gia công nghệ thông tin của bạn để tìm ra giải pháp tốt nhất. 13.Sử dụng E-mail để lôi kéo khách hàng Chiến dịch tiếp thị của bạn sẽ bao gồm cả e-mail gửi cho khách hàng cũ và sẽ thu hút được một tỷ lệ lớn khách hàng trở lại site của bạn. Sư trở lại của khách hàng cũ là kết quả bán hàng tốt nhất. Trên đây là một số giải pháp, khuyến nghị để phát triển TMĐT Việt Nam. Qua các khuyến nghị và giải pháp này, chúng ta thấy rõ được rằng việc xây dựng một khuôn khổ pháp luật, hành lang pháp lý cho TMĐT giữ một vai trò quan trọng, chi phối quá trình tham gia của các thành phần vào TMĐT và sự phát triển của TMĐT. Chính vì lẽ đó, Việt Nam chúng ta cần phải quan tâm và xúc tiến nhanh hơn nữa việc xây dựng hệ thống pháp luật cho TMĐT. 2. khuyÕn nghÞ ®Ó x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt cho ho¹t ®éng tm®t cña viÖt nam Các bên tham gia TMĐT thường gặp phải vướng mắc về một số vấn đề như đã được đề cập đến trong chương II và một số vấn đề liên quan khác. Theo khuyến nghị của Mỹ thì có ba cách để giải quyết vướng mắc này giữa các bên tham gia TMĐT, đó là: - Khuyến khích các bên tự thoả thuận cách giải quyết các vấn đề liên quan bằng việc quy định rõ trong hợp đồng - Các bên vẫn tiến hành giao dịch bình thường và nếu có tranh chấp phát sinh thì nhờ một bên thứ ba, là toà án hoặc trọng tài đứng ra giải quyết và quyết định xem pháp luật hiện hành có thể được áp dụng như thế nào trong các trường hợp đó - Cơ quan có thẩm quyền đứng ra sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật hiện hành cho phù hợp hoặc ban hành các quy định pháp luật mới Đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, khi nhận thức của các bên tham gia TMĐT còn khá yếu và nghèo nàn, cơ sở pháp luật điều chỉnh các vấn đề thương mại chưa thực sự hoàn thiện, trình độ của các cơ quan giải quyết tranh chấp còn hạn chế, thì chỉ có các cơ quan có thẩm quyền như Chính phủ, Quốc hội, các Bộ liên quan mới có đủ khả năng tạo được một cơ sở pháp lý tương đối đầy đủ cho các giao dịch TMĐT. Chính vì lẽ đó việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý cho hoạt động TMĐT ở Việt Nam có ý nghĩa hết sức quan trọng. Mục tiêu phát triển TMĐT của Việt Nam trong giai đoạn 2001-2005 là tạo ra môi trường thông thoáng, đầy đủ và đồng bộ khuyến khích TMĐT phát triển và sẵn sàng áp dụng rộng rãi trong phạm vi cả nước. Pháp luật về TMĐT chủ yếu sẽ được xây dựng trên cơ sở để thừa nhận các đặc tính của TMĐT, trong đó việc xây dựng hành lang pháp lý cơ bản làm cơ sở pháp lý cho việc điều chỉnh các hoạt động TMĐT là một chỉ tiêu quan trọng cần phải hoàn thành. Trong quá trình xây dựng khuôn khổ pháp lý này, Chính phủ, Quốc hội giữ vai trò chủ đạo. Thực tiễn TMĐT ở một số quốc gia phát triển cho thấy việc xây dựng khuôn khổ pháp lý cho TMĐT là một công việc rất khó khăn và không thể hoàn thành được ngay trong ngày một ngày hai. Và chắc chắn con đường mà chúng ta phải đi để có được một hành lang pháp lý phù hợp là rất dài, rất khó khăn. 2.1.Việt Nam cần tham khảo và áp dụng pháp luật về TMĐT của các tổ chức quốc tế và một số quốc gia khác. Tính đến thời điểm hiện nay, rất nhiều các tổ chức kinh tế quốc tế, rất nhiều các quốc gia đi trước trong lĩnh vực TMĐT đã đưa ra các quy định pháp luật liên quan đến TMĐT. UNCITRAL, OECD, WTO, Mỹ, Anh, Canada... được xem là những tổ chức, những quốc gia đi tiên phong trong lĩnh vực này. Các quy định pháp luật của các tổ chức và các quốc gia này đã đề cập đến một số vấn đề được coi là bức xúc liên quan đến TMĐT, đáng chú ý là "Luật mẫu về TMĐT" đề cập chủ yếu đến vấn đề "văn bản điện tử" và "Luật mẫu về chữ ký điện tử" của UNCITRAL. Các quy định pháp luật của các tổ chức này được xem là chung nhất, khái quát nhất và cụ thể nhất. Các tổ chức này cũng khuyến khích mọi quốc gia dù là thành viên hay không cũng nên áp dụng các quy định pháp luật được xem là mẫu này. Bên cạnh đó các quốc gia có nền TMĐT được coi là phát triển hơn cả là Mỹ, Canada, Anh...cũng đã xây dựng được một số quy định pháp luật về TMĐT tuy chưa đầy đủ và đồng bộ nhưng hoàn toàn có thể là cơ sở cho các quốc gia khác tham khảo khi xây dựng hành lang pháp lý cho hoạt động TMĐT của riêng nước mình. Việt Nam chúng ta, theo nhận định của các chuyên gia trong và ngoài nước thì mới đang ở giai đoạn I, giai đoạn chuẩn bị cho TMĐT, thì việc tham khảo và áp dụng các quy định pháp luật này là rất cần thiết và bổ ích. Chúng ta có thể áp dụng nguyên văn các quy định của UNCITRAL và OECD, đồng thời tham khảo luật pháp của các quốc gia khác để xây dựng một khuôn khổ pháp lý cho riêng mình. Có một hành lang pháp lý cho hoạt động TMĐT, hơn nữa hành lang pháp lý đó lại tương tự hay phù hợp với các quy định chung về TMĐT của thế giơí sẽ là một thuận lợi rất lớn cho Việt Nam chúng ta khi tiến hành các giao dịch TMĐT với các đối tác nước ngoài và đồng thời thúc đẩy sự phát triển của TMĐT Việt Nam. Tuy nhiên trong quá trình tham khảo và xây dựng các quy định pháp luật liên quan đến TMĐT dựa trên các quy định pháp luật của các quốc gia, các tổ chức quốc tế khác, chúng ta cũng cần phải chú ý xem xét kỹ những bất cập của các quy định đó đã được các quốc gia đi trước nêu ra hoặc chú ý đến các khuyến nghị của các quốc gia và tổ chức đó. Có làm được như vậy, Việt Nam chúng ta mới có một cơ sở pháp lý hoàn thiện, ít lỗ hổng hay bất cập, mới tạo điều kiện cho sự phát triển lành mạnh của TMĐT. 2.2. Chính phủ, Quốc hội và các cơ quan có thẩm quyền liên quan cần ban hành các quy định liên quan đến TMĐT càng sớm càng tốt. Như đã được đề cập ở các chương trước, có rất nhiều vấn đề liên quan đến TMĐT cần phải có các quy định pháp luật để điều chỉnh như văn bản điện tử, chữ ký điện tử, bảo mật thông tin, thanh toán điện tử, đánh thuế giao dịch TMĐT, tội phạm Internet, sở hữu trí tuệ....Nhưng hiện nay, những văn bản pháp luật cao nhất điều chỉnh một số vấn đề có liên quan ít nhiều đến TMĐT mà Việt Nam đã ban hành là Pháp lệnh Bưu chính Viễn thông có hiệu lực từ ngày 1/10/2002; Nghị định 55 CP/2001 về Quản lý và Sử dụng Internet....Với cơ sở pháp lý cho TMĐT nghèo nàn như vậy, chúng ta có thể chắc chắn rằng TMĐT rất khó có thể hình thành và phát triển. Chính vì vậy, Chính phủ, Quốc hội và các bộ, cơ quan ban ngành liên quan cần nhanh chóng ban hành các văn bản pháp quy như luật, nghị định, pháp lệnh,thông tư, hướng dẫn....về các vấn đề liên quan đến TMĐT như văn bản điện tử, chữ ký điện tử, bằng chứng điện tử, thanh toán điện tử, giải quyết tranh chấp trong TMĐT, tội phạm Internet, bảo vệ người tiêu dùng, quyền sở hữu trí tuệ..... Có được các quy định pháp luật điều chỉnh một số vấn đề liên quan đến TMĐT như vậy sẽ tạo một môi trường pháp lý thuận lợi cho việc tiến hành các giao dịch TMĐT cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan ban ngành liên quan trong việc quản lý và kiểm soát các giao dịch TMĐT. Theo thông tin gần đây thì Chính phủ đang xem xét đề nghị của Bộ Thương mại về việc thành lập Uỷ ban chỉ đạo quốc gia về TMĐT nhằm có sự quản lý sát sao hơn với TMĐT và thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển của TMĐT Việt Nam. Một tin vui nữa đối với các bên tham gia TMĐT ở Việt Nam đó là Chính phủ đã giao cho Bộ Thương mại soạn thảo Pháp lệnh về TMĐT dự kiến sẽ hoàn thành về phần khung vào cuối năm 2002, đề cập đến một số vấn đề bức xúc đối với TMĐT ở Việt Nam hiện nay. Theo kinh nghiệm và khuyến nghị của Australia trong việc xây dựng khuôn khổ pháp lý cho hoạt động TMĐT thì các quy định pháp luật này phải: - Xoá bỏ các trở ngại của các quy định pháp luật hiện có đối với việc thực hiện các giao dịch TMĐT - Đảm bảo tính chắc chắn của các quy định pháp luật áp dụng với giao dịch TMĐT và nâng cao lòng tin của người tiêu dùng và doanh nghiệp vào các quy định pháp luật và loại hình giao dịch này - Giảm thiểu các chi phí và các vụ kiện tụng có thể xảy ra - Đảm bảo áp dụng được với nhiều loại hình giao dịch, thúc đẩy mọi giao dịch liên quan hoặc không liên quan đến TMĐT - Đảm bảo thừa nhận giá trị tương đương của các giao dịch truyền thống bằng giấy và giao dịch điện tử - Đảm bảo tính thống nhất trong các quy định điều chỉnh các giao dịch TMĐT và thống nhất với các quy định pháp luật điều chỉnh các vấn đề khác liên quan - Đảm bảo thúc đẩy việc thừa nhận hiệu lực của các giao dịch TMĐT và "chữ ký điện tử" Chúng ta cùng hi vọng rằng, với sự nỗ lực từ phía Chính phủ và các cơ quan ban ngành liên quan Việt Nam sẽ nhanh chóng có một cơ sở pháp lý phù hợp cho sự ra đời và phát triển của TMĐT. 2.3. Nâng cao nhận thức và hiểu biết về TMĐT Với tỉ lệ các doanh nghiệp không có chút khái niệm gì về TMĐT chiếm 90%, số người dân sử dụng Internet thường xuyên ước đạt 0,1% chúng ta có thể nhận thấy một thực trạng là sự hiểu biết và tham gia vào TMĐT của đại bộ phận dân chúng và doanh nghiệp Việt Nam còn quá nghèo nàn. Chính sự hạn chế hiểu biết về TMĐT ở Việt Nam hiện nay là một trong những nguyên nhân kìm hãm sự phát triển của TMĐT, đồng thời kéo theo nó sự chậm chạp ra đời của pháp luật về TMĐT. Vấn đề đặt ra hiện nay là làm thế nào để nâng cao nhận thức, hiểu biết về TMĐT của mọi bộ phận dân chúng, từ các cấp lãnh đạo đến người dân thường. Chính phủ giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao trình độ và nhận thức của người dân. Các chương trình phổ cập, các chương trình giới thiệu, nghiên cứu chỉ có thể thực hiện được nếu có sự hỗ trợ hay đỡ đầu của nhà nước. Chính phủ nên thường xuyên phối hợp với các bộ, ban ngành có liên quan tổ chức các cuộc hội thảo, các chương trình đào tạo, bổ túc, cập nhật kiến thức về các vấn đề liên quan đến TMĐT cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp, cho đội ngũ cán bộ nhân viên, đặc biệt cán bộ lãnh đạo và nhân viên trong ngành thương mại và một số ngành liên quan khác. Mặt khác các cơ quan có thẩm quyền cũng nên tổ chức các hoạt động, các chương trình có tính chất tuyên truyền, giới thiệu về TMĐT, lợi ích của TMĐT cho mọi tầng lớp nhân dân thông qua các phương tiện thông tin đại chúng. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng nên chỉ đạo, phối hợp với các Bộ liên quan như Bộ Thương mại, Bộ Giáo dục và Đào tạo, đưa các vấn đề liên quan đến TMĐT trở thành một ngành học riêng, một môn học riêng, thậm chí là một môn học bắt buộc đối với đối tượng sinh viên theo học khối ngành kinh tế. Ngoài ra, Chính phủ và các ban ngành liên quan cũng nên chú ý đến công tác xuất bản sách báo, tạp chí, tài liệu liên quan đến TMĐT. Thực tế ở Việt Nam hiện nay cho thấy, số lượng sách báo, tài liệu tham khảo về TMĐT không nhiều, nếu như không muốn nói là quá ít. Điều này đã gây khá nhiều trở ngại cho việc nghiên cứu tìm hiểu của một số đối tượng quan tâm đến TMĐT. Bằng cách đó, mặt bằng nhận thức chung của toàn xã hội sẽ được nâng lên và khi đó sẽ rất thuận tiện cho các nhà quản lý, các nhà kinh doanh và cả người tiêu dùng tham gia vào TMĐT. Và đồng thời khi hiểu biết và nhận thức về TMĐT của các cấp lãnh đạo, đặc biệt là của đội ngũ cán bộ làm luật được nâng lên, thì chúng ta có thể tránh được tình trạng đưa ra những quy định pháp luật không chặt chẽ như thực trạng thường gặp trong các quy định pháp luật hiện nay. 2.4.Yêu cầu sự giúp đỡ, tư vấn của các cơ quan, tổ chức quốc tế thuộc chính phủ và phi chính phủ: Tất cả chúng ta đều hiểu rõ một thực trạng là Việt Nam là một nước đang phát triển, đang rất nỗ lực trong quá trình hội nhập với nền kinh tế toàn cầu, thông qua việc tiếp cận và tiếp thu với các công nghệ mới, xu hướng mới. Và chúng ta cũng phải thừa nhận một thực tế là trình độ hiểu biết của đại bộ phận dân chúng cũng như các thành phần xã hội liên quan về TMĐT cũng như pháp luật về TMĐT còn rất hạn chế. Chính vì vậy ngoài việc tự tìm hiểu, tham khảo xem xét pháp luật quốc tế về TMĐT, chúng ta cũng rất cần sự giúp đỡ, tư vấn của các tổ chức quốc tế, các chuyên gia, các quốc gia đã đi trước và hiểu rõ lĩnh vực mới mẻ này hơn chúng ta. Các tổ chức quốc tế về thương mại và luật pháp như UNCITRAL, OECD, WTO, ICC.... đều có các ban thư ký riêng chuyên về giải đáp các thắc mắc cũng như tư vấn các vấn đề về TMĐT, luật pháp cho TMĐT cũng như các loại hình giao dịch thương mại khác. Các cơ quan pháp luật của Việt Nam có thể liên lạc trực tiếp với các tổ chức này để yêu cầu sự tư vấn, giúp đỡ hoặc giải đáp các thắc mắc liên quan. Ngoài ra, hiện nay trên thế giới, số lượng các công ty tư vấn về pháp luật TMĐT không phải là ít, đặc biệt là ở các nước có nền TMĐT khá phát triển như Mỹ, Anh. Chúng ta có thể liên lạc trực tiếp với các công ty này, thông qua các Website của họ chẳng hạn để yêu cầu được cung cấp các chuyên gia trong lĩnh vực naỳ. Sẽ có một câu hỏi được đặt ra rằng vậy Việt Nam sẽ lấy kinh phí ở đâu, vì tất cả chúng ta đều biết Việt Nam hiện vẫn đang được xếp vào hàng những quốc gia nghèo nhất thế giới? Nhưng với mục tiêu phấn đấu thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia trên thế giới hiện nay, các tổ chức tiền tệ quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (World Bank), Ngân hàng Phát triển Châu á (ADB)... hàng năm đều cấp rất nhiều khoản tín dụng, các khoản vay ưu đãi lãi suất thấp cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam để phát triển nền kinh tế, tư vấn đào tạo nguồn nhân lực, xây dựng và cải tiến thể chế...nếu các quốc gia thoả mãn một số điều kiện nhất định. Việt Nam có thể tận dụng các cơ hội, các khoản vay này để đáp ứng nhu cầu tài chính cho việc xây dựng các quy định pháp luật cho TMĐT. Tuy nhiên việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý cho hoạt động TMĐT của Việt Nam cũng không thể hoàn toàn chỉ dựa vào các chuyên gia nước ngoài, sự tư vấn của các cơ quan và tổ chức nước ngoài. Chúng ta phải biết kết hợp giữa nguồn nhân lực trong nước, sự hiểu biết về thực trạng TMĐT nói riêng và thương mại nói chung của Việt Nam với kinh nghiệm và kiến thức của các chuyên gia và tổ chức nước ngoài để xây dựng được một khuôn khổ pháp lý phù hợp với hiện trạng và điều kiện TMĐT nhưng cũng đồng thời không trái với quy định và thông lệ của TMĐT thế giới. Trên đây là bốn khuyến nghị nhỏ để xây dựng hệ thống pháp luật cho hoạt động TMĐT Việt Nam. Để có được một hành lang pháp lý phù hợp và thông thoáng, thúc đẩy sự phát triển của TMĐT, Việt Nam chúng ta sẽ còn phải nỗ lực rất nhiều. Khi chúng ta đã xây dựng được một cơ sở pháp lý tương đối đầy đủ cho hoạt động TMĐT, chúng ta vẫn phải tiếp tục nỗ lực, nghiên cứu, hoàn thiện hệ thống pháp luật đó, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để TMĐT phát triển vì chính sự hình thành và phát triển của TMĐT là động lực thúc đẩy sự ra đời của pháp luật về TMĐT , là điều kiện để thực thi các quy định pháp luật về TMĐT và ngược lại sự ra đời và phát triển, hoàn thiện của pháp luật về TMĐT lại là lực đẩy cho sự phát triển của TMĐT. Và ngay cả khi hệ thống pháp luật về TMĐT nói riêng và thương mại nói chung được hình thành và hoàn thiện, chúng ta vẫn phải tiếp tục nỗ lực nâng cao trình độ, sự hiểu biết của các bên tham gia TMĐT, vì chính sự hiểu biết của các bên liên quan đến TMĐT, sự nắm vững các quy định pháp luật về TMĐT của các chủ thể đó lại cũng là điều kiện, là động lực cho việc áp dụng và phát triển, hoàn thiện pháp luật TMĐT và TMĐT. KÕt luËn ViÖt Nam ®ang b­íc trªn con ®­êng héi nhËp vµ ph¸t trªn víi nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Kho¸ luËn víi thêi gian cã h¹n chØ ®­a ra nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng c¬ b¶n vÒ vÊn ®Ò TM§T nh­ c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn TM§T, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TM§T còng nh­ mét sè ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a TM§T vµ TMTT, qua ®ã ®­a ra nh÷ng l­u ý vÒ ®iÓm nhËn d¹ng hai lo¹i h×nh th­¬ng m¹i nµy. Bªn c¹nh ®ã, kho¸ luËn ®· ®­a ra mét sè ý kiÕn vÒ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt quèc tÕ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng TM§T nh­: v¨n b¶n ®iÖn tö; ch÷ ký ®iÖn tö; b¶o mËt th«ng tin vµ d÷ liÖu ng­êi tiªu dïng, chuyªn chë hµng ho¸, ®¸nh thuÕ giao dÞch TM§T; thanh to¸n ®iÖn tö... §ã ®­îc coi lµ nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh quan träng vµ ®­îc ®Ò cËp nhiÒu trong ho¹t ®éng TM§T. §ång thêi kho¸ luËn còng ®· ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p khuyÕn nghÞ trong viÖc x©y dùng khung ph¸p lý vÒ ho¹t ®éng TM§T t¹i ViÖt Nam Tuy kh«ng ®i s©u nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn TM§T, nh­ng víi mong muèn nÒn kinh tÕ x· héi ViÖt Nam, còng nh­ hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ngµy cµng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn, kho¸ ®· gãp phÇn bæ sung thªm mét sè kiÕn thøc vÒ TM§T. Em hi väng r»ng TM§T ViÖt Nam nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung sÏ cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc trong nh÷ng n¨m tíi ®©y, ®Æc biÖt sau khi ViÖt Nam ®· chÝnh thøc trë thµnh mét thµnh viªn thuéc Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi WTO. Tµi liÖu tham kh¶o Tài liệu về xúc tiến thương mại của Bộ Thương mại tháng 9 năm 2002 Tài liệu nghiên cứu "Triển vọng kinh tế toàn cầu" của Ngân hàng Thế giới năm 2001 Tạp chí "Tin học và Đời sống" các số tháng 5 và tháng 6 năm 2000 Thời báo Kinh tế Việt Nam các số 12, 23, 25, 52, 65, 62 năm 1999, các số 88, 55, 74, 85, 124, 121, 36 năm 2000, các số 99, 24, 53. 69 năm 2001. Luật mẫu về TMĐT và Chữ ký điện tử của UNCITRAL Quy định về bảo mật thông tin và bảo vệ người tiêu dùng của OECD Các văn bản pháp luật về TMĐT của Mỹ, Anh, Canada, Singapore. HongKong, Newzealand....., các nghiên cứu phân tích tại một số trang web như: ._.