Phân loại các loại chậm trễ trong thi công xây dựng

iết. Bài viết trình bày cách phân loại các loại chậm trễ và đưa ra một số tình huống thực tế để làm rõ hơn trách nhiệm của các bên liên quan. Từ khóa: chậm trễ, tiến độ, thi công xây dựng 1. Chậm trễ là gì? Có nhiều định nghĩa về sự chậm trễ: làm một việc gì đó diễn ra trễ hơn mong đợi, là nguyên nhân khiến cho việc gì đó được thực hiện chậm hơn kế hoạch, hoặc không đúng thời gian. Mỗi định nghĩa này có thể dùng mô tả một sự chậm trễ của một công tác trong một tiến độ. Trong các dự án xây dựng cũng như trong các dự án khác, tiến độ thường được dùng để hoạch định công việc, sự chậm trễ không phải hiếm khi xảy ra. Sự chậm trễ được xác định khi một dự án hoặc một số mốc thời gian bị hoàn thành trễ. Trước khi thảo luận về cách phân tích chậm trễ, ta cần hiểu rõ hơn về một số dạng chung của sự chậm trễ. Có 4 cách cơ bản để phân loại: - Có tác động đến thời gian kết thúc dự án không - Có thể cho qua được không - Có được bồi thường hay không - Có diễn ra đồng thời hay không Trong quá trình xác định tác động của sự chậm trễ tới dự án, việc phân tích phải xác định liệu sự chậm trễ có cấp bách hay không. Việc phân tích phải đánh giá các chậm trễ đồng thời xảy ra, xem thử có chấp nhận được không, có được bồi thường hay không. Bài này sẽ trình bày định nghĩa của các loại chậm trễ này. Hình 1 trình bày sơ bộ cấu trúc các loại chậm trễ thường gặp và một số nguyên nhân của chậm trễ đó. 2. Chậm trễ găng và không găng Trong một số phân tích sự chậm trễ đến một dự án, điều quan tâm hàng đầu là nó có tác động đến toàn bộ tiến độ của dự án (thời điểm kết thúc dự án hay các mốc thời gian lớn) hay không. Tuy nhiên, nhiều chậm trễ diễn ra nhưng không làm trễ thời gian kết thúc dự án. Những sự chậm trễ mà tác động đến thời gian hoàn thành dự án được gọi là chậm trễ găng, ngược lại là chậm Bản tin Khoa học và Công nghệ Newsletter of Science and Technology Số 1/2019 No 1/2019 4 trễ không găng. Khái niệm “găng” được lấy từ phương pháp đường găng CPM (Critical Path Method). Khi một công tác găng bị chậm trễ thì thời gian hoàn thành dự án sẽ bị ảnh hưởng. Các công tác găng năm trên đường găng, một dự án có thể có nhiều đường găng, việc xác định đường găng trong phương pháp CPM là rất quan trọng. Để xác định đường găng cần dựa vào: - Chính bản thân của dự án - Tiến độ và kế hoạch của nhà thầu thi công - Các yêu cầu của hợp đồng cho từng giai đoạn thi công - Các ràng buộc cơ bản của dự án (triển khai công việc như thế nào từ tình hình thực tế) Hình 1: Cấu trúc các loại chậm trễ thường gặp và một số nguyên nhân của chậm trễ đó. 3. Chậm trễ có thể bỏ qua và chậm trễ không thể bỏ qua 3.1 Chậm trễ có thể bỏ qua Một sự chậm trễ có thể bỏ qua thường là chậm trễ bắt nguồn từ những sự kiện không dự đoán trước được, nằm ngoài khả năng kiểm soát của các nhà thầu thì công. Thông thường, dựa vào những điều khoản chung trong tiêu chuẩn đã ban hành, các sự việc sau đây có thể xem xét bỏ qua: - Đình công - Hỏa hoạn - Lũ lụt - Thiên tai - Các thay đổi trực tiếp từ chủ đầu tư - Lỗi hoặc các thiếu sót trong kế hoạch hoặc tiêu chuẩn - Khác biệt về điều kiện công trường thực tế với kế hoạch - Bất lợi về thời tiết Bản tin Khoa học và Công nghệ Newsletter of Science and Technology Số 1/2019 No 1/2019 5 - Sự can thiệp của các cơ quan bên ngoài - Sự thiếu sót trong phê duyệt, thẩm tra của cơ quan nhà nước Trước khi tiến hành phân tích các chậm trễ, người phân tích cần xem xét kỹ lưỡng các quy định trong hợp đồng. Mọi quyết định về chậm trễ đều phải dựa trên từng hợp đồng cụ thể. Trong hợp đồng cần quy định rõ những nguyên nhân nào dẫn đến sự chậm trễ là không vi phạm. Ví dụ như một số hợp đồng không cho phép thời gian thực hiện dự án kéo dài bởi lý do điều kiện thời tiết, bất kể vấn đề nghiêm trọng như thế nào. 3.2. Chậm trễ không thể bỏ qua Những sự chậm trễ không thể bỏ qua là các sự kiện nằm trong sự kiểm soát của nhà thầu hoặc có thể dự đoán được. Một số loại thường gặp như: - Việc chậm trễ trong thi công của các thầu phụ - Cung ứng vật tư không kịp thời - Lỗi của công nhân của nhà thầu - Đình công vì nhà thầu không chịu gặp các đại diện của người lao động hay phân chia lao động không đồng đều. Tương tự như trên, khi phân tích các chậm trễ ta cũng phải xem xét kỹ các tài liệu của dự án để xác định cái nào có thể bỏ qua. Ví dụ như một số hợp đồng có thể bỏ qua việc cung ứng trễ vật tư trong trường hợp nhà thầu chứng minh được rằng mình đã đề xuất, nhắc nhở đúng thời gian quy định nhưng vật tư không được chuyển đến đúng hẹn do hoàn cảnh nào đó nằm ngoài khả năng của nhà thầu. Tuy nhiên một số hợp đồng khác lại không chấp nhận điều này. 4. Chậm trễ được bồi thường và không được bồi thường Một chậm trễ được bồi thường là khi nhà thầu được phép kéo dài thời gian thực hiện dự án và được bồi thường một khoản tiền liên quan đến việc kéo dài này. Chỉ những sự chậm trễ có thể bỏ qua mới được bồi thường. Còn chậm trễ không được bồi thường cũng là những chậm trễ có thể bỏ qua được, nhưng nhà thầu không được trả thêm tiền vì sự chậm trễ này. Một sự chậm trễ có được bồi thường hay không phụ thuộc vào các điều khoản trong hợp đồng. Trong hầu hết các trường hợp, một hợp đồng sẽ ghi chú cụ thể những chậm trễ nào không được bồi thường. Khi đó nhà thầu sẽ không được trả thêm tiền nhưng họ có thể được phép kéo dài thời gian thi công. Các hợp đồng theo hướng dẫn của cơ quan nhà nước thường định nghĩa việc đình công, lũ lụt, hỏa hoạn, thiên tai và những điều kiện thời tiết bất lợi là những chậm trễ có thể bỏ qua nhưng không được bồi thường. Một số trường hợp được bồi thường là sự khác biệt về điều kiện công trường, thay đổi từ chủ đầu tư, thay đổi về kết cấu dẫn đến sự chậm trễ. Một số hợp đồng còn nhiều hạn chế trong việc định nghĩa các sự chậm trễ. Không hiếm các trường hợp là do ngôn ngữ diễn giải liên quan đến sự chậm trễ. Các Bản tin Khoa học và Công nghệ Newsletter of Science and Technology Số 1/2019 No 1/2019 6 bên tham gia dự án cần hiểu thật rõ ràng câu chữ trong hợp đồng về sự chậm trễ và thời gian kéo dài. Nếu một nhà thầu muốn kí một hợp đồng còn nhiều chỗ chưa rõ, cần có sự tư vấn của các đơn vị nắm rõ về luật cũng như về xây dựng để điều chỉnh cho phù hợp. 5. Chậm trễ diễn ra đồng thời Khái niệm chậm trễ diễn ra đồng thời trở nên rất phổ biến, như là một phần của việc phân tích chậm trễ trong xây dựng. Những cuộc tranh luận về nó không chỉ từ quan điểm để xác định các chậm trễ trên đường găng của dự án mà còn từ quan điểm ai chịu trách nhiệm về những thiệt hại liên quan đến sự chậm trễ này. Chủ đầu tư thường lấy những chậm trễ đồng thời diễn ra này đẩy cho nhà thầu, xem đó như là lý do kéo dài thời gian thực hiện dự án để không phải bồi thường thêm chi phí. Còn nhà thầu lại đẩy cho chủ đầu tư, yêu cầu đánh giá và bồi thường thiệt hại. Do đó, các hợp đồng phải cung cấp đầy đủ các định nghĩa về “các chậm trễ đồng thời xảy ra”, và trách nhiệm của nhà thầu trong từng trường hợp cụ thể là như thế nào. Một cách đơn giản có thể hiểu các chậm trễ diễn ra đồng thời là các chậm trễ riêng biệt của các công tác trên đường găng dự án nhưng xảy ra vào cùng một thời điểm. Khi đó, cần phân tích nguyên nhân và dựa vào từng trường hợp cụ thể để đưa ra kết luận hợp lý, chính xác. Ta xem xét hai trường hợp: chậm trễ đồng thời trên các đường găng khác nhau và chậm trễ đồng thời trên cùng một đường găng thông qua một số tình huống ví dụ cụ thể. 5.1. Chậm trễ đồng thời trên các đường găng khác nhau Tình huống đầu tiên là sự chậm trễ đồng thời diễn ra trên các đường găng khác nhau. Ví dụ, nhóm công tác triển khai các bản vẽ chi tiết và nhóm công tác đào đất công trình là hai đường găng khác nhau. Cả hai đều là các công tác đứng trước của công tác thi công móng và kết thúc cùng lúc với nhau, khi đó, thời điểm bắt đầu của công tác thi công móng phụ thuộc bởi cả hai công tác này. Nếu công tác đào đất bị trễ 30 ngày, ví dụ từ ngày 1/6 đến ngày 1/7 sẽ kéo việc chuẩn bị thiết bị và triển khai các bản vẽ chi tiết thi công ván khuôn cũng bị trễ 30 ngày. Do phải thiết kế lại nên dự án bị chậm trễ đồng thời bởi hai công tác đào đất và triển khai bản vẽ. Trường hợp này thì chậm trễ của công tác đào đất là chậm trễ không thể bỏ qua (công tác do nhà thầu thực hiện), còn chậm trễ của công tác triển khai bản vẽ chi tiết là chậm trễ có thể bỏ qua (do đơn vị thiết kế - chủ đầu tư thực hiện). Hầu hết các hợp đồng đều không xác định cụ thể loại chậm trễ nào được ưu tiên xét trước nếu có nhiều loại. Một trong những cách giải quyết trường hợp này là kết luận 15 bị trễ do công tác đào đất và 15 bị trễ do công tác triển khai bản vẽ chi tiết. Nhà thầu được phép kéo dài thời gian thực hiện nhưng không được bồi thường. Tình huống thứ hai là có nhiều chậm trễ cùng diễn ra nhưng có một trong số đó Bản tin Khoa học và Công nghệ Newsletter of Science and Technology Số 1/2019 No 1/2019 7 kết thúc trước những cái còn lại. Quay trở lại ví dụ trước, giả sử công tác triển khai bản vẽ chỉ kết thúc trễ 15 ngày, từ ngày 1/6 đến ngày 16/6, còn công tác đào đất vẫn trễ 30 ngày. Thì lúc này công trình chỉ có 15 ngày trễ và nguyên nhân là do công tác đào đất. Nhà thầu dĩ nhiên sẽ phải chịu trách nhiệm cho 15 ngày bị trễ và không được bồi thường. Tình huống thứ ba là khi tiến độ có hai hoặc nhiều đường găng và sự chậm trễ trên một đường bắt đầu trước sự chậm trễ trên các đường khác. Xem xét lại ví dụ trước: giả sử công tác đào đất không tiến hành được từ ngày 1/6 đến 1/7 vì đình công. Công tác triển khai bản vẽ bị gián đoạn vì thay đổi thiết kế từ ngày 10/6 đến 25/6. Trong trường hợp này, sự chậm trễ của nhà thầu trong công tác đào đất diễn ra trước sự chậm trễ của chủ đầu tư ở công tác triển khai bản vẽ. Mặt khác, công tác đào đất diễn ra trễ thì công tác triển khai bản vẽ sẽ có thêm thời gian để thực hiện, vì vậy nó không còn là đường găng như ban đầu nữa. Nhà thầu phải chịu trách nhiệm cho 30 ngày chậm trễ và không được bồi thường. Trong tình huống này, sự chậm trễ của một đường găng dẫn đến việc tạo ra các thời gian dự trữ cho các đường khác, nhà thầu và chủ đầu tư có thể sử dụng dự trữ này. Để hiểu rõ hơn điều này, ta cùng xem xét một ví dụ sau. Giả sử có hai đường găng A và B, mỗi đường thực hiện trong 40 ngày. Theo kế hoạch thì cả hai đường bắt đầu cùng lúc (Hình 2). Hình 2 Cả hai đường bắt đầu được 2 ngày thì đường B ngừng thực hiện vì có sai sót trong thiết kế, đường A vẫn tiến hành theo kế hoạch. Nhìn vào hai đường vào cuối ngày 5, ta thấy như hình 3. Đường A theo kế hoạch còn lại 35 ngày, dự kiến kết thúc vào ngày 40, còn đường B còn lại 38 ngày, dự kiến kêt thúc vào ngày 43. Như vậy, đường B là đường dài nhất trong ví dụ này, do đó chỉ có nó là đường găng duy nhất. Hai đường găng ban đầu được chuyển thành duy nhất một đường găng là B. Hình 3 Xét trường hợp xa hơn, vào ngày thứ 20, giả sử tiến trình thực hiện của hai đường như hình 4. Đường A tiếp tục làm tới ngày 20, đường B sau khi nghỉ 10 ngày (từ ngày 3 đến ngày 12) thì bắt đầu làm lại tới ngày 20. Như vậy, theo kế hoạch, đường A dự kiến vẫn hoàn thành vào ngày 40, đường B dự kiến hoàn thành vào ngày 50. Giữa hai lần phân tích vào ngày thứ 5 và ngày thứ 20 ta thấy chỉ Bản tin Khoa học và Công nghệ Newsletter of Science and Technology Số 1/2019 No 1/2019 8 còn một đường găng là B, đường A kể từ ngày thứ 3 bắt đầu có thời gian dự trữ, và hiện tại vào ngày 20, đường A có 10 ngày dự trữ. Hình 4 Di chuyển tới ngày 50, đường B tiếp tục thực hiện và kết thúc như dự kiến vào ngày 50. Còn đường A thì bị gián đoạn 10 ngày từ ngày 31 đến ngày 40 và kết thúc vào ngày 50 như đường B (Hình 5). Như phân tích trước đó, đường A có 10 ngày dự trữ nên cho dù bị trễ 10 ngày thì cũng không ảnh hưởng đến thời gian thực hiện cuối cùng của công trình. Đường A chỉ là đường găng vào ngày 1, ngày 2; nhận được dự trữ từ ngày 3 đến ngày 41. Cả hai đường A và B tiếp tục cùng là đường găng từ ngày 41 đến 50. Nếu tiến hành phân tích chậm trễ sơ sài, chỉ dựa vào thời điểm bắt đầu và kết thúc của hai đường, có thể sẽ có kết luận rằng cả hai đường cùng gây ra chậm trễ 10 ngày cho công trình, đáng lẽ kết thúc vào ngày 40 nhưng lại kết thúc vào ngày 50. Tuy nhiên, nếu phân tích sâu hơn ta thấy rõ ràng như vậy là không đúng. Đường A hoàn toàn không gây ra chậm trễ nào, 10 ngày chậm trễ đều là do đường B gây ra. Vì vậy, khi phân tích các chậm trễ diễn ra trong cùng một khung thời gian, để có quyết định đúng đắn cần tiến hành phân tích từng ngày một. Hình 5 5.2. Chậm trễ đồng thời diễn ra trên cùng một đường găng Chậm trễ diễn ra trên một đường găng có thế do nhiều nguyên nhân khác nhau. Tùy vào thời điểm bắt đầu, thời điểm kết thúc của các chậm trễ, cũng như những quy định trong hợp đồng ký kết giữa hai bên mà sẽ có cách giải quyết cụ thể. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trauner, T., (2009), Construction Delays, Elsevier Inc. 2. Bramble, B., and Leary, C. (1988). ‘‘Project delay: Schedule analysis models and techniques.’’ 1988 Annu. Seminar/Symp. Proc. (San Francisco), 63–69. Project Management Institute, Newton Square Pa. 3. Kutil, P., and Ness, A. (1997). ‘‘Concurrent delay: The contractor’s burden to unravel competing causes of delay.’’ Hurry Up and Slow Down: Dealing with Delays in Construction on Projects. American Bar Association, Chicago.