Môi trường vùng ngập lũ Đồng Tháp Mười

CHÖÔNG I MÔÛ ÑAÀU ÑAËT VAÁN ÑEÀ: Luõ laø hieän töôïng töï nhieân xaûy ra haèng naêm, noù gaén lieàn vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø soáng chung vôùi luõ laø phöông chaâm ñaõ coù töø laâu ñôøi cuûa daân cö vuøng Ñoàng Baèng Nam Boä. Tieáp noái theá heä naøy sang theá heä khaùc, ngöôøi daân trong vuøng ngaäp luõ ñaõ chuû ñoäng hôn trong vieäc haïn cheá “luõ döõ” vaø khai thaùc “luõ hieàn”. Tuy nhieân vaøi naêm trôû laïi ñaây, dieãn bieán cuûa luõ trôû neân phöùc taïp ñaõ laøm thieät haïi ngöôøi vaø cuûa, gaây khoâng ít khoù khaên cho ñôøi soáng daân cö. Do ñoù, nhaän ñònh cho roõ hôn veàø luõ vaø tìm hieåu quy luaät dieãn bieán luõ trong nhieàu naêm laø coâng vieäc heát söùc caàn thieát ñang ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc taäp trung nghieân cöùu nhaèm goùp phaàn ñeà xuaát caùc bieän phaùp khai thaùc hôïp lyù taøi nguyeân, baûo veä moâi tröôøng töï nhieân vaø oån ñònh ñôøi soáng cho daân cö trong vuøng ngaäp luõ. Ñoàng Thaùp Möôøi thuoäc khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long laø moät trong nhöõng vuøng coù vai troø quan troïng trong quaù trình phaùt trieån kinh teá ñaát nöôùc. Vaøo ñaàu thaùng 7 naêm 2000 xuaát hieän traäân luõ lôùn lòch söû trong 70 naêm qua ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. Dieãn bieán luõ phöùc taïp, luõ xuaát hieän sôùm baát thöôøng, möïc nöôùc daâng nhanh vôùi cöôøng suaát cao, ñænh luõ cao gaây ngaäp saâu, dieän roäng, thôøi gian luõ cao keùo daøi ñaõ gaây baát ngôø cho toaøn vuøng gaây thieät haïi lôùn veàngöôøi; cô sôû haï taàng, moâi tröôøng töï nhieân vaø saûn xuaát noâng nghieäp. Vì vaäy ñeà taøi: “Moâi tröôøng vuøng ngaäp luõõ Ñoàng Thaùp Möôøi” ñöôïc ñeà ra nhaèm tìm hieåu roõ hôn veà baûn chaát cuûa luõ vaø ñaùnh giaù ñuùng ñaén caùc taùc ñoäng cuûa luõ ñoái vôùi ñôøi soáng daân cö vaø moâi tröôøng töï nheân cuûa vuøng ñeå töø ñoù coù theå ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp giaûm nheï thieân tai, soáng hoøa bình vôùi luõ. MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI: Ñeà taøi: “Moâi tröôøng vuøng ngaäp luõ Ñoàng Thaùp Möôøi” phaân tích tìm hieåu nhöõng maët khoù khaên vaø thuaän lôïi do taùc ñoäng cuûa luõ ñoái vôùi ñôøi soáng daân cö soáng trong vuøng ngaäp luõ, chuû yeáu caùc vaán ñeà: nöôùc saïch, veä sinh moâi tröôøng noâng thoân (nhaø veä sinh), giao thoâng, saûn xuaát noâng nghieäp, … ñeå töø ñoù coù theå ñeà xuaát caùc giaûi phaùp giaûm nheï thieân tai, soáng hoøa bình vôùi luõ. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: Phöông phaùp luaän: Moät thöïc teá khaùch quan laø luõ trong vuøng ÑTM chuùng khoâng gaây haïi maø coøn coù caùc öu ñieåm. Luõ taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng daân cö vaø moâi tröôøng theo hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc. Coù luõ thì môùi coù phuø sa, chaát dinh döôõng cho ñoàng baèng, môùi coù nhöõng vuï boäi thu, Coù luõ seõ thau chua röûa pheøn cho nhöõng vuøng nhieãm pheøn nhö ÑTM, röûa maën cho nhöõng vuøng bò aûnh höôûng trieàu vaøo muøa caïn, môùi taïo thaønh vuøng sinh thaùi baùn ngaäp (subflood area), vuøng ñaát ngaäp nöôùc (wetland) ña daïng vaø phong phuù veà maët töï nhieân, moät vuøng sinh thaùi nhaïy caûm caàn giöõ gìn vaø baûo toàn. Ngöôøi daân vuøng luõ ñaõ coù yù thöùc söû duïng luõ moät caùch hieäu quaû ñem laïi nhieàu nguoàn lôïi. Maët khaùc luõ lôùn, cöôøng suaát cao thöôøng gaây xoùi lôû bôø soâng, laøm thieät haïi muøa maøng, taøi saûn vaø tính maïng cuøa ngöôøi daân. Vì vaäy ñeå ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa luõ caàn ñaùnh giaù hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc cuûa noù ñeå ruùt ra bieän phaùp “soáng chung vôùi luõõ”. Phöông phaùp cuï theå: Phöông phaùp thu thaäp thoáng keâ, xöû lyù soá lieäu, taøi lieäu theo doõi chuoãi soá lieäu thoáng keâ veà thuûy vaên töø naêm 1975 ñeán naêm 2000 vaø kinh teá xaõ hoäi ñeå nhaän bieát quy luaät dieãn bieán luõ vaø ñôøi soáng daân cö vuøng luõ. Phöông phaùp toång hôïp: phaân tích vaø ñaùnh giaù caùc taøi lieäu, soá lieäu ñieàu tra, vieát baùo caùo thuyeát minh. Phöông phaùp ñieàu tra thöïc ñòa: ñieàu tra caùc taùc ñoäng cuûa luõ ñeán ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa daân cö trong vuøng ngaäp luõ. Phaïm vi nghieân cöùu: Khu vöïc nghieân cöùu : Ñoàng Thaùp Möôøi Noäi dung: Moâi tröôøng vuøng ngaäp luõ ÑTM Ñoái töôïng nghieân cöùu: Luõ Moâi tröôøng Ñôøi soáng daân cö. CHÖÔNG II CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN VAØ KINH TEÁ XAÕ HOÄI VUØNG ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI ÑAËC ÑIEÅM TÖÏ NHIEÂN: Vò trí ñòa lyù: Ñoàng Thaùp Möôøi, moät ñoàng baèng lôùn vaø truõng thaáp cuûa ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Phía Baéc giaùp Campuchia vôùi ñöôøng ranh giôùi quoác gia daøi 185km. Phía Taây Nam giaùp soâng Tieàn. Phía Ñoâng giaùp soâng Vaøm Coû Ñoâng vaø quoác loä 1A. Dieän tích töï nhieân cuûa Ñoàng Thaùp Möôøi khoaûng 703.338 ha. Chieàu ngang töø Hoàng Ngöï ñeán Taân An khoaûng 120km, chieàu doïc töø Vónh Höng ñeán Cao Laõnh khoaûng 60km. Ñoàng Thaùp Möôøi naèm trong phaïm vi toïa ñoä ñòa lyù giôùi haïn töø 10015’ ñeán 11000’ vó ñoä Baéc vaø töø 105012’ ñeán 106030’ Kinh ñoä Ñoâng. Theo ñòa giôùi haønh chính, ÑTM ñöôïc xaùc ñònh bao goàm 15 huyeän, 1 thò xaõ vaø 7 xaõ: Ñoàng Thaùp: thò xaõ Cao Laõnh vaø caùc huyeän Cao Laõnh, Hoàng Ngöï, Taân Hoàng, Thanh Bình, Tam Noâng, Thaùp Möôøi. Long An: Taân Höng, Vónh Höng, Moäc Hoùa, Taân Thaïnh, Thaïnh Hoùa, Ñöùc Hueä vaø 7 xaõ cuûa huyeän Thuû Thöøa, Beán Löùc. Tieàn Giang: Caùi Beø, Cai Laäy, Taân Phöôùc vaø moät phaàn huyeän Chaâu Thaønh. Hình 2.1: Baûn ñoà haønh chính vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi Ñoàng Thaùp Möôøi naèm trong vuøng thöôïng vaø trung löu ñoàng baèng soâng Cöûu Long hay ñoàng luõ, chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa cheá ñoä thuûy vaên soâng Cöûu Long vaø haøng naêm bò ngaäp luït trong muøa möa luõ. Ñòa hình – Ñòa maïo: ÑTM laø moät vuøng ñoàng baèng truõng. Phía Baéc laø nhöõng daõy ñoài phuø sa coå keùo daøi töø phía Nam Campuchia, ñoä cao töø 2 – 4m. Phía Taây vaø Taây Nam do phuø sa soâng Tieàn boài laáp taïo thaønh daûi ñaát coù ñoä cao töø 1,5 – 2m. Trung taâm ÑTM laø moät loøng maùng truõng, thaáp daàn theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam, ñoä cao töø 0,4 – 0,75m. Keá ñeán laø loøng maùng truõng keïp giöõa hai soâng Vaøm Coû, cao trình maët ñaát 0,3 – 0,4m. ÑTM coù caùc nhoùm ñaát chính: Nhoùm ñaát phuø sa bao goàm phuø sa coå, phuø sa glaây vaø phuø sa ñöôïc boài tích haøng naêm (chieám 34%). Nhoùm ñaát pheøn phaân boá taäp trung ôû hai loøng maùng, ñieån hình laø vuøng Traøm Chim, Bo Bo vaø Baéc Ñoâng (chieám gaàn 53%). Nhoùm ñaát maën taäp trung ôû vuøng Taân Truï, Chaâu Thaønh tænh Long An, chieám 13% dieän tích toaøn vuøng. Khí haäu: Vuøng ÑTM chòu aûnh höôûng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, noùng aåm quanh naêm vôùi 2 muøa roõ reät: muøa möa töø thaùng V ñeán thaùng XI, vaø tieáp theo laø muøa khoâ. Nhieät ñoä trung bình naêm cao vaø khaù oån ñònh theo khoâng gian vaø thôøi gian. Taïi Moäc Hoùa laø 27,40C, Taân An laø 26,90C, Myõ Tho laø 270C, Hieäp Hoøa laø 27,70C, töông ñöông vôùi nhieàu nôi khaùc cuûa Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Trong naêm, thaùng coù nhieät ñoä trung bình cao nhaát laø thaùng IV, thaáp nhaát laø thaùng I. Nhieät ñoä cao nhaát tuyeät ñoái quan traéc taïi Myõ Tho laø 38,90C, thaáp nhaát tuyeät ñoái laø 14,90C. Bieân ñoä nhieät ngaøy ñeâm cao hôn bieân ñoä nhieät trung bình ngaøy trong naêm, phuø hôïp vôùi quaù trình quang hôïp cuûa thöïc vaät. Nhaân toá laøm cho khí haäu Ñoàng baèng soâng Cöûu Long bieán ñoäng laø cheá ñoä möa. Bieán trình möa coù 2 cöïc ñaïi vaøo thaùng VII vaø thaùng IX. Muøa möa baét ñaàu sôùm nhaát ôû caùc vuøng phía Taây vaøo ñaàu thaùng V sau ñoù chuyeån daàn sang phía Ñoâng. Muøa möa keát thuùc sôùm theo quy luaät ngöôïc laïi, muoän daàn töø Ñoâng Baéc ñeán Taây Nam. Do vaäy thôøi gian coù möa thöïc söï giaûm daàn töø Taây Nam ñeán Ñoâng Baéc. Löôïng möa naêm trung bình bieán ñoåi theo khoâng gian, coù xu höôùng giaûm töø Ñoâng sang Taây vaø töø Baéc xuoáng Nam. Löôïng möa naêm töông ñoái oån ñònh qua thôøi kyø nhieàu naêm, ña soá dao ñoäng trong khoaûng 1.300 – 1.700mm. Phaân boá möa theo thaùng: Muøa khoâ: löôïng möa 2 thaùng chuyeån tieáp muøa (XII, IV) ôû caùc traïm chieám khoaûng 80 -90% löôïng möa muøa khoâ. Hai thaùng naøy coù löôïng möa trung bình thaùng ñaït 15 – 60mm. Caùc thaùng giöõa muøa (I, II, III) haàu nhö khoâng coù möa, neáu coù thì khoâng ñaùng keå. Muøa möa: taïi caùc traïm, löôïng möa caùc thaùng V, VI, VII, VIII, IX cheânh leäch nhau khoâng nhieàu, nhöõng thaùng naøy coù löôïng möa trung bình thaùng ñaït töø 100 – 200mm. Nhöng thaùng IX, X löôïng möa vöôït troäi haún ñaït khoaûng 230 – 300mm. Löôïng möa 2 thaùng IX, X chieám khoaûng 30 – 40% löôïng möa naêm quanh naêm. Toång löôïng böùc xaï lôùn, toång nhieät cao. Khí töôïng thuûy vaên: Soâng raïch: Ñoàng Thaùp Möôøi ñöôïc giôùi haïn haàu nhö moïi phía bôûi caùc soâng raïch töï nhieân. Soâng Tieàn bao boïc phía Taây vaø Nam. Soâng Vaøm Coû vôùi nhaùnh Vaøm Coû Ñoâng bao boïc phía Ñoâng, nhaùnh Vaøm Coû Taây naèm daøi doïc giöõa boàn truõng ÑTM nhö moät truïc tieâu hoã trôï nöôùc soâng Tieàn trong muøa luõ. Phía Baéc laø caùc raïch Sôû Haï – Caùi Coû – Long Khoát noái tieáp nhau keùo daøi töø soâng Tieàn tôùi Vaøm Coû Taây. Chæ coù moät vuøng ñaát cao ôû phía Ñoâng Baéc doïc bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia khoâ haïn vaø thieáu nöôùc. Caùc nguoàn soâng chính: Soâng Tieàn: laø nhaùnh chính cuûa soâng Meâkoâng chaûy vaøo ñoàng baèng soâng Tieàn qua ñoaïn Taân Chaâu-Vaøm Nao. Phía döôùi Vaøm Nao treân 35% nöôùc chuyeån sang soâng Haäu. Trong muøa luõ, loøng soâng Tieàn khoâng ñuû thoaùt ñöôïc löôïng nöôùc lôùn lao cuûa soâng Meâkoâng cho neân töø thaùng VIII trôû ñi khi möïc nöôùc Taân Chaâu treân 3.5m, nöôùc soâng tieàn vöôït bôø phía taû ngaïn traøn vaøo ÑTM treân toaøn tuyeán bieân giôùi. Öôùc tính löôïng nöôùc chaûy traøn chieám khoaûng 15% toaøn boä löôïng nöôùc ñoå vaøo chaâu thoå trong nhöõng naêm luõ lôùn vaø giaûm ñi trong nhöõng naêm luõ beù. Hình 2.2: Soâng Tieàn ñoaïn chaûy qua Taân Chaâu (An Giang). Soâng Vaøm Coû Ñoâng: Soâng Vaøm Coû Ñoâng (VCÑ) laø moät chi löu cuûa soâng Vaøm coû, thuoäc heä thoáng cuûa soâng Ñoàng Nai. Soâng Vaøm Coû Ñoâng baét nguoàn töø vuøng ñoài nuùi beân laõnh thoå Campuchia chaûy vaøo Vieät Nam taïi xaõ Bieân Giôùi, huyeän Chaâu Thaønh (Long An), laøm ranh giôùi töï nhieân giöõa Chaâu Thaønh vaø Taân Truï (Long An) roài qua huyeän Beán Caàu, Hoøa Thaønh, Goø Daàu,Traûng Baøng (ñeàu thuoäc Taây Ninh). Soâng Vaøm Coû Ñoâng coù moät soá chi löu trong ñoù coù soâng Nhaät Taûo. Soâng coù chieàu daøi laø 220km trong ñoù phaàn treân laõnh thoã Vieät Nam daøi hôn 150km. löu vöïc soâng roäng 8.500km2 vaø löu löôïng laø 96m3/s. Hình 2.3: Soâng Vaøm Coû Ñoâng. Taïi Taây Ninh, soâng Vaøm Coû Ñoâng chaûy töø phía Taây Baéc höôùng Beán Caàu coù caûng Beán Keùo qua Goø Daàu Haï roài xuoâi höôùng Ñoâng Nam chaûy qua thò traán Beán Löùc cuûa tænh Long An. Soâng Vaøm Coû Ñoâng vaø soâng Vaøm Coû Taây hôïp löu laïi (taïi Taân Truï) thaønh soâng Vaøm Coû. Vì coù nhieàu nhaùnh soâng nhoû cuûa soâng Vaøm Coû Ñoâng neân noù raát thuaän tieän cho vieäc löu thoâng baèng ñöôøng thuûy ñeå vaän chuyeån haøng hoùa töø caùc nôi veà Taây Ninh hay ngöôïc laïi töø Taây Ninh ñeán nhöõng nôi khaùc (chuû yeáu laø caùc tænh ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long), ñieån hình laø taïi caûng Beán Keùo (huyeän Hoaø Thaønh) raát taáp naäp. Soâng Vaøm Coû Taây: Soâng Vaøm Coû Taây (VCT)laø teân moät con soâng chaûy qua tænh Long An vaø Tieàn Giang. Soâng naøy laáy nöôùc töø soâng Tieàn vaø vuøng ÑTM roài hôïp löu vôùi soâng Vaøm Coû Ñoâng taïo thaønh soâng Vaøm Coû. Thaønh phoá Taân An cuûa tænh Long An naèm beân höõu ngaïn con soâng naøy. Soâng Vaøm Coû Taây baét nguoàn töø bieân giôùi tænh Svayrieng Campuchia chaûy vaøo huyeän Vónh Höng, Taân Thaïnh, Taân Höng, Thaïnh Hoùa, Thuû Thöøa, TaânTruï, Caàn Giuoäc, Chaâu Thaønh vaø Thaønh phoá Taân An. Soâng cuøng vôùi soâng Vaøm Coû Ñoâng hôïp thaønh soâng Vaøm Coû ñoå ra soâng Nhaø Beø. Soâng Vaøm Coû Taây vaø soâng Vaøm Coû Ñoâng nöôùc coù maøu xanh khi thuûy trieàu leân vaø vaøng ñuïc khi thuûy trieàu xuoáng. Ñaây laø neùt ñaëc tröng cuûa soâng Vaøm Coû khaùc vôùi caùc soâng khaùc ôû Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long. Soâng Vaøm Coû Taây ñoä daøi qua tænh Long An laø 186km. nguoàn nöôùc chuû yeáu qua soâng Tieàn tieáp sang qua keânh Hoàng Ngöï ñaùp öùng moät phaàn nhu caàu nöôùc töôùi cho saûn xuaát noâng nghieäp vaø sinh hoaït cho daân cö. Hình 2.3: Soâng Vaøm Coû Taây, ñoaïn qua Thaønh phoá Long An. Soâng Vaøm Coû Taây laø moät soâng khoâng coù nguoàn, löôïng doøng chaûy treân soâng chuû yeáu laø töø soâng Tieàn chaûy qua. Soâng Vaøm Coû Taây laø nôi nhaän nöôùc tieâu luõ töø ÑTM thoaùt ra vaø laø moät tuyeán xaâm nhaäp maën chính. Taïi Taân An cao trình ñaùy soâng -21,5m, ñoä doác ñaùy 0,02%, roäng 185m, tieát dieän öôùt 1.930m2, löu löôïng bình quaân caùc thaùng kieät 9m3/s, löu löôïng luõ toái ña gaàn 5.000m3/s. Soâng Sôû Haï – Caùi Coû: Soâng Sôû Haï laø soâng töï nhieân thuoäc heä soâng Sôû Haï – Caùi Caùi. Doøng Sôû Haï ñöôïc thu heïp daàn töø phía soâng Tieàn ñeán Thoâng Bình vaø töø naêm 1985 ñöôïc noái vôùi soâng Vaøm Coû Taây taïi Long Khoát qua ñoaïn ñaøo môùi Caùi Coû. Nguoàn nöôùc chuû yeáu töø soâng Tieàn vaø moät phaàn löôïng nöôùc boå sung töø raïch Trabek beân Campuchia sang. Thuûy trieàu bieån Ñoâng: Thuûy trieàu bieån Ñoâng aûnh höôûng maïnh meõ ñeán cheá ñoä nöôùc trong vuøng ÑTM suoát caû naêm. Trong muøa caïn, thuûy trieàu ñaåy nöôùc leân taän bieân giôùi, trong toaøn vuøng nöôùc chaûy hai chieàu vaø aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu roäng khaép toaøn vuøng. Trong muøa luõ thuûy trieàu ruùt xuoáng haï löu vaø aûnh höôûng maïnh meõ ñeán söï ruùt nöôùc vaø cheá ñoä ngaäp. Trieàu bieån Ñoâng coù daïng baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu, trong 1 ngaøy coù 2 laàn trieàu leân, 2 laàn trieàu xuoáng. Thôøi gian 1 ngaøy trieàu laø 4 giôø 50 phuùt. Cheânh leäch 2 ñænh trieàu trong ngaøy khoâng nhieàu (töø 0,20 -0,30m). Cheânh leäch giöõa 2 chaân trieàu lôùn. Trong 1 thaùng coù 2 laàn trieàu cöôøng, xaûy ra vaøo ngaøy 1 vaø ngaøy 15 aâm lòch hoaëc sau 1 ñeán 2 ngaøy, 2 laàn trieàu keùm xaûy ra vaøo ngaøy 7 vaø 23 aâm lòch hoaëc sau 1 ñeán 2 ngaøy. Trong naêm möïc nöôùc trieàu thaáp nhaát vaøo thaùng VI hoaëc VII. Möïc nöôùc ñænh trieàu lôùn nhaát vaøo thaùng X –XI. ÑAËC ÑIEÅM KINH TEÁ - XAÕ HOÄI: Ñaëc ñieåm daân cö: Daân cö vuøng ÑTM phaân boá khoâng ñoàng ñeàu vaø coù quan heä chaët cheõ vôùi cheá ñoä ngaäp luõ haøng naêm. Veà maët ñònh hình, daân cö vuøng ÑTM phaân boá theo 3 daïng chính: Phaân boá daân cö daïng tuyeán: quy tuï doïc theo caùc tuyeán loä vaø heä thoáng kinh truïc ôû nhöõng khu vöïc coù ñòa hình thaáp. Phaân boá daân cö theo daïng tuyeán phuø hôïp vôùi taäp quaùn lieàn canh lieàn cö cuûa ngöôøi daân, ñoàng thôøi phaàn naøo haïn cheá thieät haïi do ngaäp luõ haøng naêm. Tuy nhieân, do phaân boá daøn traûi daøi neân vieäc ñaàu tö caùc coâng trình coâng coäng khoù khaên, dieän tích heïp, ñòa hình cao, khoâng coù ñieàu kieän phaùt trieån caây vöôøn vì vaäy vaøo muøa luõ thöôøng thieät haïi do gioù loác. Daân cö ôû daïng tuyeán chuû yeáu sinh soáng baèng noâng nghieäp. Phaân boá daïng cuïm daân cö noâng thoân: thöôøng taäp trung vaøo caùc khu thò töù trung taâm xaõ, hoaëc ôû caùc ñaàu moái giao thoâng thuûy boä. Thaønh phaàn daân cö phi noâng nghieäp chieám ña soá trong khu vöïc naøy. Phaàn lôùn caùc khu daân cö daïng naøy chöa coù ñieàu kieän vöôït luõ do ñoù thöôøng bò aûnh höôûng ngaäp luõ haøng naêm. Cô sôû haï taàng ÑTM chöa ñuû ñaùp öøng cho toaøn vuøng neân nhieàu cuïm daân cö noâng thoân coøn chöa ñaûm baûo löu thoâng lieân tuïc vôùi beân ngoaøi vaøo muøa luõ. Cuïm daân cö ñoâ thò, thò traán: thöôøng taäp trung ôû caùc trung taâm huyeän, coù ñòa hình cao khoâng ngaäp luõ hoaëc coù ñeâ bao ngaên luõ trieät ñeå. Daân cö phi noâng nghieäp chieám ñaïi ña soá. Ñaây thöôøng laø trung taâm phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi trong khu vöïc, coù ñieàu kieän xaây döïng khu daân cö vöôït luõ quy moâ, thuaän lôïi phaùt trieån cô sôû haï taàng. Ñaây laø khu vöïc daân cö ít chòu thieät haïi do luõ haøng naêm. Tuy nhieân, vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng soáng trong thôøi gian luõ khaù traàm troïng. Nhieàu khu vöïc coøn chöa ñaûm baûo giao thoâng ñöôøng boä lieân tuïc vôùi beân ngoaøi trong muøa luõ. Döïa vaøo ñaëc ñieåm ngaäp luõ haøng naêm cuûa vuøng, coù theå nhaän thaáy daân cö vuøng ÑTM phaân boá ôû 3 khu vöïc khaùc nhau: Daân cö khu vöïc ngaäp luõ saâu (>2m): goàm khu vöïc cuûa 5 huyeän thuoäc tænh Ñoàng Thaùp ( huyeän Taân Hoàng, Hoàng Ngöï, Tam Noâng, Thanh Bình, Thaùp Möôøi) vaø 3 huyeän cuûa tænh Long An (huyeän Vónh Höng, Moäc Hoùa, Taân Höng). Daân cö khu vöïc ngaäp luõ trung bình (töø 1-2m): goàm khu vöïc cuûa 1 huyeän, 1 thò xaõ thuoäc tænh Ñoàng Thaùp ( huyeän Cao Laõnh, thò xaõ Cao Laõnh), 2 huyeän cuûa tænh Long An (huyeän Taân Thaïnh) vaø 3 huyeän thuoäc tænh Tieàn Giang (huyeän Cai Laäy, Caùi Beø, Taân Phöôùc). Daân cö khu vöïc ngaäp luõ noâng (<1m): Ñaây laø khu vöïc coù maät ñoä daân cö cao nhaát vì ít bò aûnh höôûng cuûa luõ, khai thaùc ñaát ñai laâu ñôøi, giao thoâng thuaän lôïi. Thöïc traïng saûn xuaát noâng nghieäp vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi: Ñaát troàng luùa: Ñaây laø loaïi hình söû duïng ñaát chính, chieám haàu nhö toaøn boä dieän ti1chcanh taùc vuøng ÑTM. Phuï thuoäc vaøo thôøi gian canh taùc ñöôïc trong naêm, möùc ñoä ngaäp saâu trong muøa luõ, nguoàn nöôùc töôùi… Ñaát troàng luùa phaân thaønh caùc loaïi sau: Ñaát troàng luùa 2 vuï Ñoâng Xuaân – Heø Thu: chieám tyû troïng lôùn veà dieän tích trong ñaát troàng luùa, phaân boá haàu nhö toaøn vuøng ÑTM, bao goàm toaøn boä tænh Ñoàng Thaùp, Long An. Ñaây laø khu vöïc ñaát troàng luùa coù thôøi gian canh taùc töø thaùng XI – XII ñeán thaùng VI – VII trong naêm vôùi heä thoáng thuûy lôïi ñaûm baûo nguoàn nöôùc töôùi töø soâng Tieàn. Ñaát troàng 2 vuï luùa Heø Thu – Muøa: Coù dieän tích nhoû, chæ phaân boá ôû huyeän Ñöùc Hueä, Thuû Thöøa (Long An). Ñaây laø khu vöïc coù thôøi gian canh taùc töø thaùng IV – V ñeán thaùng X – XI trong naêm, canh taùc nhôø nöôùc möa vaø nöôùc luõ. Ñaát troàng 3 vuï luùa: Phaân boá ôû phía Nam vaø Ñoâng Nam vuøng ÑTM, bao goàm 1 phaàn huyeän Thaùp Möôøi (Ñoàng Thaùp), toaøn boä tænh TIeàn Giang vaø phaàn trung taâm tænh Long An. Ñaây laø khu vöïc coù thôøi gian canh taùc ñöôïc trong naêm khaù daøi do luõ xuoáng chaäm, thoaùt sôùm keát hôïp vôùi heä thoáng ñeâ bao ngaên luõ ñaàu muøa khaù kieân coá, hoaøn chænh. Xeùt veà dieän tích gieo troàng, ñaát troàng luùa hình thaønh caùc khu vöïc sau: Khu vöïc troàng luùa Ñoâng Xuaân: chieám tyû troïng cao nhaát veà dieän tích, naêng suaát trong toång dieän tích gieo troàng. Ñaây laø khu vöïc ñaát luùa hoaøn toaøn khoâng chòu taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa luõ, do vaäy khoâng bò thieät haïi. Khu vöïc troàng luùa Heø Thu: Chieám tyû troïng veà dieän tích vaø naêng suaát lôùn thöù hai. Dieän tích gieo troàng luùa Heø Thu coù caû trong ñaát troàng 2 vuï luùa Ñoâng Xuaân – Heø Thu, ñaát troàng 2 vuï luùa Heø Thu – Muøa, ñaát troàng 3 vuï luùa. Tuy nhieân chæ coù dieän tích gieo troàng luùa Heø Thu trong ñaát troàng 2 vuï luùa Ñoâng Xuaân – Heø Thu laø chòu taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa luõ vaø bò thieät haïi. Dieän tích gieo troàng luùa Heø Thu laø ñoái töôïng thieät haïi chính veà saûn xuaát noâng nghieäp cuûa toaøn vuøng ÑTM vaøo muøa luõ. Khu vöïc troàng luùa Muøa: chieám dieän tích nhoû, phaân boá trong ñaát troàng 2 vuï luùa Heø Thu – Muøa. Dieän tích troàng luùa muøa thöôøng khoâng bò thieät haïi do luõ haøng naêm. Khu vöïc troàng luùa vuï 3: phaân boá trong ñaát troàng 3 vuï luùa, naêng suaát khoâng cao. Khu vöïc naøy chòu aûnh höôûng tröïc tieáp vaø bò thieät haïi do luõ. Tuy nhieân nhaø nöôùc vaø chính quyeàn ñòa phöông khoâng khuyeán khích troàng luùa vuï 3. Ngöôøi daân chuû ñoäng troàng vaø ñöôïc höôûng toaøn boä saûn phaåm, khoâng phaûi ñoùng thueá noâng nghieäp, do vaäy dieän tích naøy haàu nhö khoâng ñöa vaøo soá lieäu thoáng keâ keát quaû saûn xuaát noâng nghieäp. Ñaát troàng caây aên traùi: Phaân boá toaøn boä khu vöïc tænh Tieàn Giang vaø moät phaàn tænh Ñoàng Thaùp doïc theo quoác loä 30 ñeán thò xaõ Cao Laõnh. Ñaây laø khu vöïc truø phuù nhaát vuøng ÑTM vôùi saûn phaåm noâng nghieäp ña daïng, hieäu quaû söû duïng ñaát cao. Xen laãn vôùi vuøng troàng caây aên traùi taäp trung laø nhöõng dieän tích troàng luùa 3 vuï hoaëc troàng luùa + muøa laø nhöõng loaïi hình söû duïng ñaát taïi khu vöïc haàu nhö khoâng bò thieät haïi do luõ. Dieän tích caây aên traùi thieät haïi do luõ khoâng lôùn, chæ taäp trung ôû phía Baéc quoác loä 1A, phaàn aên saâu vaøo noäi ñoàng vuøng ÑTM laø nôi ñòa hình truõng, khoù tieâu thoaùt nöôùc, bôø bao ngaên luõ trieät ñeå khoâng phaùt huy ñöôïc hieäu quaû khi möa lôùn keùo daøi. Ñaát troàng mía, khoùm: Phaân boá ôû nhöõng khu vöïc cuoái nguoàn luõ vôùi nhöõng haïn cheá veà ñaát ñai vaø nguoàn nöôùc töôùi. Ñaây laø khu vöïc canh taùc keøm theo ñieàu kieän phaûi coù heä thoáng ñeâ bao choáng luõ trieät ñeå. Tröø nhöõng traän luõ lôùn, thoâng thöôøng ñaây laø khu vöïc haàu nhö khoâng bò thieät haïi do luõ haøng naêm. Ñaát troàng muøa: Phaân boá ôû khu vöïc coù ñòa hình cao, ven soâng Tieàn vaø nhöõng khu vöïc coù khaû naêng bò thieät haïi do luõ neáu ñoäc canh caây luùa. Do hoaøn toaøn neù traùnh ñöôïc luõ neân ñaát troàng maøu khoâng bò thieät haïi do luõ haøng naêm. Ñaát troàng Traøm: Dieän tích troàng Traøm ñang ñöôïc khoâi phuïc laïi, ngaøy caøng coù xu höôùng phaùt trieån. Moät soá khu vöïc troàng luùa vaø moät soá caây coâng nghieäp ñöôïc chuyeån sang troàng Traøm. Ñaây laø loaïi hình söû duïng ñaát phuø hôïp vôùi cheá ñoä ngaäp luõ haøng naêm cuûa vuøng ÑTM vaø khoâng bò thieät haïi do luõ, coù hieäu quaû kinh teá. Qua khaûo saùt thöïc traïng saûn xuaát noâng nghieäp vuøng ÑTM, coù theå nhaän thaáy luõ chæ aûnh höôûng tröïc tieáp vaø ñe doïa gaây thieät haïi cho ñaát troàng luùa, ñaát troàng caây aên traùi, ñaát troàng mía khoùm. Möùc ñoä taùc haïi cuûa luõ ñoái vôùi dieän tích töøng loaïi hình söû duïng ñaát noùi treân cuõng khaùc nhau, khoâng ñoàng ñeàu. Baûng 2.1: Phaân boá caùc loaïi hình söû duïng ñaát chính vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi (ñôn vò tính: ha) STT Loaïi hình söû duïng ñaát Ñoàng Thaùp Long An Tieàn Giang 1 Ñaát troàng luùa Toång dieän tích gieo troàng luùa Dieän tích gieo troàng luùa Ñoâng Xuaân Dieän tích gieo troàng luùa Heø Thu Dieän tích gieo troàng luùa Muøa 220,932 389,524 203,686 185,838 - 268,172 440,832 261,389 155,281 24,162 106,641 159,351 55,582 51,227 - 2 Ñaát troàng caây aên traùi 16,830 2,333 46,901 3 Ñaát troàng maøu 6,104 1,521 17,692 4 Ñaát troàng mía, khoùm 522 4,073 415 5 Ñaát troàng Traøm 9,450 33,336 8,265 (Nguoàn: Nguyeãn Vaên Laäp, 2003) Cô sôû haï taàng kyõ thuaät: Giao thoâng boä: Hoaøn thaønh Quoác loä (QL) 1A töø Trung Löông ñi Myõ Thuaän (caû phaàn ñöôøng vaø caàu, vôùi tieâu chuaån vöôït luõ naêm 2000). Ñoàng thôøi, môû môùi 5 caàu laø Caàu Röôïu, Caàu Sao, Myõ Quùy, Nhò Myõ vaø Phuù Nhuaän. Rieâng caàu Sao, keânh thoaùt luõ phía thöôïng löu chöa xaây döïng. Xaây döïng vaø naâng caáp QL30 töø An Höõu ñi Hoàng Ngöï, bao goàm caû phaàn ñöôøng vaø caàu, ñaït tieâu chuaån choáng luõ naêm 2000. Hoaøn chænh phaàn ñöôøng QL62, caùc caàu ñang gaáp ruùt hoaøn chænh, ñoàng thôøi hoaøn chænh phaàn neàn ñöôøng vaø caàu QLN1 töø Hoàng Ngöï ñi Taân Hoàng. Veà ñöôøng tænh, trong ÑTM coù 592km. Ña soá caùc tænh naøy ñeàu laø ñöôøng ñaát, ñaù caáp phoái, caàu coáng baùn vónh cöõu. Muøa möa coøn taéc giao thoâng töøng ñoaïn cuïc boä. Veà heä thoáng caùc ñöôøng huyeän, ñöôøng xaõ: Coù hôn 460km ñöôøng huyeän vaø 580km ñöôøng xaõ, hình thaønh maïng löôùi giao thoâng ñöôøng boä phaùt trieån. Trong muøa möa luõ thì heä thoáng ñöôøng huyeän bò aùch taéc giao thoâng gaàn 20% vaø ñöôøng xaõ bò taéc giao thoâng 80%. Ñöôøng ñoâ thò trong ÑTM coù 152km vaø ñöôøng chuyeân duïng laø 23km. trong ñoù, soá ñöôøng ñöôïc laùng nhöïa môùi ñaït 70%. Ñöôøng ñoâ thò ôû ñaây tuy coù ñöôïc môû roäng nhöng chöa coù toå chöùc phaân luoàng. Söï phaùt trieån heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû trong vieäc ñaåy maïnh saûn xuaát, caûi thieän cuoäc soáng ngöôøi daân ÑTM… Tuy nhieân, caùc ñöôøng giao thoâng laø nhöõng kieán truùc noåi coù taùc duïng maïnh meõ tôùi cheá ñoä chaûy traøn trong muøa nöôùc lôùn. Trong toång soá 908km ñöôøng quoác loä vaø tænh loä coù 413 km ñöôøng ngang chieám 45%, coù taùc duïng caûn luõ, 55% laø ñöôøng doïc. Caùc tuyeán giao thoâng doïc thöôøng thuaän vôùi höôùng truyeàn luõ, ít bò luõ phaù vaø oån ñònh. Caùc tuyeán giao thoâng ngang caûn ñöôøng truyeàn luõ, taïo söï cheânh leäch möùc nöôùc lôùn, do ñoù ñaõ phaân ÑTM thaønh töøng baäc nöôùc. Nhö vaäy, heä thoáng giao thoâng trong khu vöïc ñaõ chia ÑTM thaønh nhieàu vuøng nhoû maø dieãn bieán luõ dieãn ra khaùc nhau. Caùc coâng trình thuûy lôïi: Hieän taïi ÑTM coù moät heä thoáng keânh möông nhaân taïo bao goàm caùc keânh truïc, keânh caáp I, II, III khaù phaùt trieån. Maät ñoä phaân boá khoâng ñeàu: daøy ôû nhöõng nôi khai thaùc thuaän lôïi, thöa thôùt ôû nhöõng vuøng khai thaùc khoù khaên. Caùc keânh ngang lôùn laø caùc keânh truïc. Taát caû caùc keânh ngang ñeàu noái thoâng soâng Tieàn vôùi soâng Vaøm Coû Taây vôùi yù ñoà khai thaùc cheânh leäch theá nöôùc hai soâng, vôùi muïc ñích laáy nöôùc soâng Tieàn caáp cho vuøng noäi ñoàng vaø soâng Vaøm Coû. Keânh ngang cuõng laøm nhieäm vuï laáy nöôùc phuø sa vaø tieâu thoaùt nöôùc möa ñaàu muøa vaø nöôùc luõ. Caùc keânh doïc laø keânh caáp I (tröø truïc keânh Phöôùc Xuyeân ñöôïc ñaøo vôùi nhieäm vuï tieâu thoaùt nöôùc ôû khu trung taâm). Caùc keânh caáp I coù nhieäm vuï chuyeån nöôùc vaø phaân phoái nöôùc saâu vaøo noäi ñoàng. Caùc keânh ñoù cuõng thuaän lôïi cho vieäc thoaùt nöôùc töø treân xuoáng döôùi. Heä thoáng keânh möông noùi treân laø cô sôû haï taàng quan troïng baûo ñaûm cho noâng nghieäp phaùt trieån. Theo soá lieäu tính toaùn cuûa Phaân vieän khaûo saùt quy hoaïch thuûy lôïi Nam Boä, soá löôïng keânh truïc hieän coù ñaõ ñuû caáp nöôùc vaøo noäi ñoàng. Trong tröôøng hôïp neáu coù nhu caàu caáp nöôùc taêng theâm thì chæ caàn môû roäng caùc keânh truïc noùi treân. Toång chieàu daøi keânh caáp I laø 1495km, maät ñoä töông öùng laø 4 – 5m/ha. Maät ñoä naøy chöa ñuû ñeå caáp nöôùc. Hieän taïi ngoaøi vieäc caáp nöôùc, keânh coù moät vai troø tích cöïc trong vieäc laáy phuø sa ñaàu luõ vaø ruùt nöôùc nhanh töø noäi ñoàng vaøo thôøi kyø cuoái luõ. Do hoaøn caûnh lòch söû vaø do thieáu nhöõng thoâng tin cuûa thôøi kì khai thaùc ban ñaàu trong quy hoaïch vaø thieát keá caùc keânh noùi treân haàu nhö khoâng xeùt ñeán vaán ñeà thoaùt luõ. Neáu keânh möông chæ coù taùc ñoäng haïn cheá trong vieäc truyeàn luõ, thoaùt luõ, chuû yeáu trong thôøi kyø möïc nöôùc thaáp, thì caùc kieán truùc noåi: bôø bao, ñöôøng giao thoâng laø loaïi coâng trình coù taùc ñoäng maïnh meõ nhaát trong vieäc caûn luõ, khoáng cheá söï truyeàn luõ khi luõ ñaõ vöôït bôø vaø chaûy traøn treân ñoàng ruoäng. Caùc bôø bao: Ñeå ñaûm baûo chaéc hai vuï saûn xuaát Ñoâng Xuaân vaø Heø Thu, trong nhöõng naêm qua ngöôøi daân vuøng ÑTM ñaõ xaây döïng haøng ngaøn caây soá ñeâ bao kheùp kín caùnh ñoàng. Caùc ñeâ bao ñöôïc thieát keá choáng luõ ñaàu vuï vôùi thôøi gian khaùc nhau ôû töøng vuøng (sôùm nhaát töø nhöõng ngaøy cuoái thaùng VII cho nhöõng vuøng ñaàu luõ, muoän daàn cho ñeán 20-30/VIII ôû vuøng cuoái luõ). Möùc choáng luõ cao nhaát cuõng ôû caùc vuøng treân, thaáp daàn xuoáng caùc vuøng döôùi. Theo öôùc tính treân ñòa baøn ÑTM hieän coù khoaûng 81% dieän tích troàng luùa ñöôïc baûo veä choáng luõ thaùng VIII, trong ñoù 51% ñöôïc baûo veä baèng heä thoáng ñeâ bao chaéc chaén, 19% ñaátùt canh taùc chöa ñöôïc baûo veä (Nguoàn Nguyeãn Sinh Huy & Nguyeãn Thò Hoàng Haø). Caùc ñeâ bao ñaõ ñoùng vai troø to lôùn trong vieäc choáng luõ sôùm, baûo veä vuï Heø Thu. Nhôø coù ñeâ bao ngöôøi ta coù theå bôm vôïi nöôùc ñeå xuoáng gioáng sôùm vuï Ñoâng Xuaân. Ñeâ bao cuõng coù vai troø tích cöïc trong vieäc choân nöôùc, raõi nöôùc. Ngöôïc laïi ñeâ bao cuõng gaây trôû ngaïi cho vieäc daãn nöôùc phuø sa vaøo ñoàng ruoäng, tieâu thoaùt nöôùc, veä sinh ñoàng ruoäng. Trong nhöõng naêm luõ beù döôùi möùc trung bình, ñeâ bao haàu nhö caûn luõ hoaøn toaøn. Trong tröôøng hôïp luõ beù, ñeâ bao cuõng laøm giaûm 2/3 ñoä saâu thoaùt luõ, laøm cho nöôùc thoaùt khoù khaên hôn. Theo Nguyeãân AÂn Nieân (2001), qua traän luõ 2000, ñaõ khaùi quaùt nhöõng vaán ñeà noåi leân töø vieäc quy hoaïch caùc coâng trình thuûy lôïi ôû ÑTM nhö sau: Do caùc thoâng soá cuûa luõ 2000 ñeàu vöôït xa caùc thoâng soá döï kieán neân haøng loaït caùc coâng trình thuûy lôïi khoâng nhöõng khoâng phaùt huy ñöôïc taùc duïng maø coøn bò phaù huûy nghieâm troïng. Nhieàu bôø bao ñöôïc xaây döïng ñaïi traø chöa coù höôùng daãn quy hoaïch vaø kyõ thuaät ñaõ laøm phöùc taïp theâm böùc tranh veà luõ. Luùc chöa vôõ do nhieàu bôø bao chaén ngang ñöôøng truyeàn nöôùc laøm öù doøng chaûy phía thöôïng löu. Sau ñoù khi bò vôõ, nöôùc doàn nhanh xuoáng döôùi vaø laøm ngaâïp luït nhanh choùng nhaát laø vuøng caây aên quaû. Do ñoù maø luõ khoâng thoaùt nhanh luùc ñaàu vuï, daâng cao baát thöôøng luùc gaàn ñaït ñænh. Do bôø bao Taân Thaønh - Loø Gaïch chöa ñuûû kieân coá, gaëp luõ lôùn bò phaù vôõ, cuøng vôùi vieäc môû theâm moät soá keânh doïc daãn ñeán heä quaû laø luõ veà sôùm taïi ÑTM, möïc nöôùc taïi Vónh Höng, Moäc Hoùa so vôùi caùc traän luõ tröôùc cao hôn 40-50 cm vôùi löu löôïng töùc thôøi taïi Taân An laø 5.080 m3/s vöôït löu löôïng töùc thôøi lôùn nhaát ño ñöôïc trong luõ 1996 khaù xa (3.230m3/s). CHÖÔNG III SÔ LÖÔÏC VEÀ DOØNG CHAÛY LUÕ ÔÛ VUØNG ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI SÔ LÖÔÏC VEÀ DOØNG CHAÛY SOÂNG MEÂKOÂNG: Doøng chaûy soâng Meâkoâng laø yeáu toá quyeát ñònh soá phaän caùnh luõ Ñoàng Thaùp Möôøi. Do vaäy chuùng ta ñieåm qua caùc nhaän ñònh khoa hoïc ñaõ thoáng nhaát veà doøng chaûy soâng Mekong tröôùc khi ñeán ÑTM: Soâng Meâkoâng baét nguoàn töø vuøng nuùi Hymalaya chaûy qua 6 nöôùc: Trung Quoác, Mieán Ñieän, Thaùi Lan, Laøo, Campuchia, Vieät Nam vaø ñoå ra bieån Ñoâng. Soâng Meâkoâng khoâng nhöõng laø con soâng lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ maø coøn laø moät trong nhöõng con soâng lôùn nhaát theá giôùi: ñöùng thöù 8 veà toång löôïng doøng chaûy treân naêm (475 tyû m3), ñöùng thöù 12 veà chieàu daøi soâng chính (4600km) vaø ñöùng thöù 2 veà dieän tích löu vöïc (795.000 km2). Löu vöïc phaàn thuoäc Vieät Nam laø 72.000 km2 vôùi ñoaïn chính soâng daøi khoaûng 200 km. Vaøo thaùng V, muøa möa luõ baét ñaàu ôû caùc vuøng thöôïng löu vaø trung löu. Taïi vò trí caùch bieån 869km, ñænh luõ xuaát hieän trung bình vaøo cuoái thaùng VIII, thaùng IX vaø tieáp tuïc chaûy xuoáng phía Nam. Ñaït ñeán Kratie (caùch bieån 545km), soâng Meâkoâng ñaõ._. chaûy ñeán ñænh cuûa tam giaùc chaâu thoå cuûa noù. Ñænh luõ taïi ñaây xuaát hieän trung bình vaøo thaùng IX. Baét ñaàu töø ñaây, vaøo muøa luõ loøng soâng Meâkoâng khoâng taûi heát löôïng nöôùc töø thöôïng du chaûy veà, nöôùc luõ traøn bôø chaûy toûa ra caùc boàn truõng naèm ôû hai beân soâng Meâkoâng, tieáp tuïc ñoå veà phía haï du vaø chaûy vaøo Bieån Hoà. Nhö vaäy, caùc ñaëc ñieåm quan troïng trong cô cheá truyeàn luõ ôû haï löu soâng Meâkoâng bao goàm: Söï ñieàu tieát cuûa Bieån Hoà. Söï ñieàu tieát cuûa caùc vuøng truõng roäng lôùn doïc hai bôø. Aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu. Bieån Hoà coù dieän tích maët nöôùc 16.000 km2, dung tích chöùa lôùn nhaát 72 tyû m3. Löu löôïng lôùn nhaát chaûy vaøo hoà vaøo cuoái thaùng VIII coù theå ñaït 12.000 m3/s, caét giaûm ñöôïc khoaûng 20% ñænh luõ taïi Phnompenh. Trong thôøi kyø luõ ruùt, Bieån Hoà thaùo nöôùc vaøo soâng laøm cho quaù trình luõ keùo daøi, song löôïng nöôùc ñoù laø nguoàn boå sung quan troïng cho doøng chaûy muøa kieät ôû haï löu. Caùc boàn truõng hai beân bôø doøng chính thöïc chaát laø nhöõng ñöôøng phaân luõ töï nhieân. Söï chaûy traøn treân ñoù taïo neân moät vuøng ngaäp luït roäng lôùn dieän tích treân 5 trieäu ha ñaát ñai. Öôùc tính löôïng nöôùc tröõ treân caùc vuøng truõng khoaûng treân 50 tyû m3 (khoâng tính Bieån Hoà). ÑTM laø moät trong nhöõng boä phaän cô baûn cuûa heä thoáng phaân luõ töï nhieân naøy, öôùc tính tröõ löôïng nöôùc taïi ñaây laø 9 tyû m3 (chieám 18% toång löôïng nöôùc tröõ treân taát caû caùc vuøng truõng, tröø Bieån Hoà). Tuy nhieân, ÑTM naèm phaàn cuoái cuûa heä thoáng naøy vaø chòu taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu khaù maïnh, duø naèm caùch xa bieån, cho neân chöùc naêng phaân luõ cuûa ÑTM raát ñaëc bieät vaø raát phöùc taïp. Luõ soâng Meâkoâng ñeán Vieät Nam theo soâng Tieàn, soâng Haäu vaø theo hai baêng traøn daøi toång coäng 185km ñeå ñi vaøo ÑTM vaø Töù Giaùc Long Xuyeân xuyeân qua bieân giôùi Campuchia – Vieät Nam. Taïi Taân Chaâu, Chaâu Ñoác ñænh luõ xuaát hieän vaøo cuoái thaùng IX, ñaàu thaùng X. Thôøi gian truyeàn luõ töø Pakse tôùi Taân Chaâu khoaûng 10 ngaøy, töø Phnompenh ñeán Taân Chaâu khoaûng 2 ngaøy. Treân ñòa phaän Vieät Nam, luõ ñöôïc ñieàu tieát laïi theo moät cô cheá phöùc taïp, trong ñoù coù söï töông taùc vôùi thuûy trieàu bieán ñoåi lieân tuïc. DIEÃN BIEÁN LUÕ ÔÛ ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI: Vuøng ÑTM ñöôïc giôùi haïn bôûi bieân giôùi Vieät Nam-Campuchia, soâng Vaøm Coû Ñoâng, keânh chôï Gaïo vaø Soâng Tieàn, toång dieän tích töï nhieân 703,338 ha, bao goàm ñòa phaän cuûa 3 tænh Ñoàng Thaùp, Long An, Tieàn Giang. ÑTM laø moät vuøng ñoàng baèng truõng coù daïng ñoàng luït kín, phía Baéc laø nhöõng daõy ñoài phuø sa coå keùo töø phía Nam Campuchia sang, ñoä cao töø 2,0 – 4,0m, phía Taây vaø Taây Nam do phuø sa soâng Tieàn boài laép taïo thaønh giaûi ñaát coù ñoä cao töø 1,5 – 2,0m. Trung taâm ÑTM laø moät loøng maùng truõng thaáp daàn theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam, ñoä cao töø 0,4 – 0,75m, keá ñeán laø loøng maùng truõng keïp giöõa hai soâng Vaøm Coû, cao trình töø 0,3 – 0,4m. ÑTM chuû yeáu laø ñaát phuø sa (34%) taäp trung ven soâng lôùn vaø ñaát pheøn (53%) phaân boá taäp trung ôû hai loøng maùng, ñieån hình laø vuøng Traøm Chim, Bo Bo vaø Baéc Ñoâng. Haøng naêm vaøo ñaàu thaùng 7 nöôùc luõ theo caùc keânh raïch vaøo noäi ñoàng sang thaùng 8 nöôùc luõ baét ñaàu traøn qua bôø Nam keânh Haï Sôû vaøo vuøng ÑTM vaø ñaït ñænh luõ cao nhaát vaøo khoaûng cuoái thaùng 9 - ñaàu thaùng 10. Sau ñoù xuoáng daàn cho ñeán cuoái thaùng 12 môùi ruùt heát. Thôøi gian ngaäp luõ keùo daøi töø 1 – 5 thaùng, ñoä ngaäp saâu khoaûng 0,5 – 4,0m, gaây thieät haïi nghieâm troïng ngöôøi vaø cuûa cho nhaân daân. Ñieån hình laø traän luõ naêm 2000 laø moät traän luõ khaù lôùn gaây thieät haïi naëng neà cho ÑTM. Luõ töø bieân giôùi vaøo ÑTM baèng nhieàu ñöôøng, sau khi vöôït qua raïch Sôû Thöôïng - Sôû Haï vaøo Caùi Coû - Long Khoát, moät phaàn luõ chaûy theo caùc cöûa keânh doïc, moät phaàn lôùn hôn traøn ñoàng theo nhieàu höôùng. Doøng luõ vaøo raïch Sôû Thöôïng phaàn lôùn ñöôïc traû soâng Tieàn qua raïch Hoàng Ngöï vaø caùc raïch nhoû khaùc baêng ngang cuø lao Töù Thöôøng, chæ moät phaàn nhoû laø coù theå chaûy sang raïch Sôû Haï ñeå töø ñoù boå sung cho doøng luõ vaøo trung taâm ÑTM. Doøng luõ chính vaøo ÑTM chuû yeáu töø soâng TraBek vaø traøn ñoàng töø phía Campuchia sang. Caùc keânh Bình Thaønh, Taân Chí Coâng, Sa Raøi, Caùi Caùi, Taân Thaønh, Soâng Raêng, keânh 28… ñeàu laø nhöõng keânh taûi luõ lôùn, doøng luõ traøn qua bôø keânh Sôû Haï - Caùi Coû coù phaàn chieám öu theá hôn. Ngaäp luõ ôû ÑTM chuû yeáu laø do nöôùc soâng Meâkoâng gaây neân. Luõ vaøo ÑTM theo hai höôùng chính laø töø soâng Tieàn chaûy vaøo vaø töø bieân giôùi Vieät Nam- Campuchia traøn xuoáng. Baûng 3.1: Toång löu löôïng luõ qua tuyeán Bieân Giôùi vaøo vuøng ÑTM Naêm Löu löôïng vaøo ÑTM (m3/s) 1991 6.200 – 6.500 1994 5.000 – 5.500 1996 8.400 – 8.800 2000 9.500 – 10.000 2001 7.500 – 8.000 2002 7.800 – 8.300 2003 2.400 – 2.600 2004 4.100 – 4.400 (Nguoàn: Phaân vieän khaûo saùt quy hoaïch thuûy lôi Nam Boä) Qua keát quaû ño ñaïc vaø tính toaùn thuûy löïc cho thaáy luõ traøn bieân giôùi coù löu löôïng lôùn nhaát haøng naêm khoaûng 5.000 – 10.000 m3/s (chieám 88 – 98% löu löôïng luõ vaøo vuøng ÑTM) vaø toång löu löôïng luõ khoaûng 25 – 45 tyû m3. Luõ vaøo töø phía soâng Tieàn coù löu löôïng lôùn nhaát haøng naêm khoaûng 200 – 500 m3/s. Baûng 3.2 : Möïc nöôùc Hmax (cm) cuûa traïm Moäc Hoùa vaø Taân Chaâu qua caùc traän luõ lòch söû. Traïm Moäc Hoùa (noäi ñoàng) Traïm Taân Chaâu (soâng chính) STT Hmax (cm) Naêm Hmax (cm) 1 327 2000 506 2 288 2001 494 3 280 1978 478 4 279 1996 503 (Nguoàn: Hoaøng Höng, 2001) Nöôùc luõ ÑTM chuû yeáu thoaùt ra soâng Tieàn qua caùc caàu döôùi Quoác loä 30 töø Ñoác Vaøng Thöôïng ñeán An Höõu vaø caùc caàu döôùi Quoác loä 1A töø An Höõu ñeán Long Ñònh, khoaûng moät phaàn ba thoaùt ra 2 soâng Vaøm Coû. Phaàn lôùn löu löôïng thoaùt ra soâng Tieàn treân ñoaïn töø Cao Laõnh ñeán An Cö. Luõ ôû vuøng ÑTM diễn biến theo 3 giai đoạn: Giai ñoaïn ñaàu: laø giai ñoaïn luõ soâng: töø thôøi gian “nöôùc trôû” cho ñeán khi möùc nöôùc taïi Taân Chaâu laø 3,5m, luõ ñeán ÑBSCL theo soâng chính qua 2 cöûa Taân Chaâu – Chaâu Ñoác. Nöôùc luõ töø thöôïng nguoàn soâng Mekong ñoå veà laøm möïc nöôùc soâng Tieàn taêng nhanh, roài theo caùc keânh raïch chaûy vaøo ÑTM. Moät phaàn nöôùc luõ laøm ngaäp caùc khu vöïc truõng thaáp, moät phaàn theo caùc keânh raïch sang soâng Vaøm Coû Taây. Nöôùc luõ giai ñoaïn naøy chöùa nhieàu phuø sa vaø löôïng phuø sa ñöôïc chuyeån taûi vaøo ñoàng ruoäng. Giai ñoaïn giöõa: laø giai ñoaïn luõ traøn: vôùi möïc nöôùc taïi Taân Chaâu treân 3,5m, nöôùc baét ñaàu chaûy traøn, ñaàu tieân qua caùc vuøng ven soâng, sau ñoù laø chaûy traøn treân toaøn tuyeán khi möïc nöôùc taïi Taân Chaâu treân 4m. Nöôùc luõ töø soâng Tieàn (chaûy theo caùc keânh chính vaø chaûy traøn) laøm thaønh nhöõng doøng luõ ngang. Cuøng luùc naøy nöôùc luõ chaûy traøn töø Campuchia vôùi khoái löôïng lôùn ñoå vaøo ÑTM theo höôùng doïc. Luõ caøng lôùn thì löôïng luõ traøn caøng nhieàu vaø höôùng chaûy doïc töø Campuchia caøng maïnh. Ñoâi khi, do löôïng nöôùc luõ töø Campuchia veà lôùn laøm möïc nöôùc trong noäi ñoàng cao hôn möïc nöôùc ñaàu keânh phía soâng Tieàn. Ví duï, trong traän luõ naêm 1991, löôïng nöôùc luõ töø Campuchia chieám ñeán 91,7% toång löôïng luõ ôû ÑTM. Tyû leä phaân boá trung bình cuûa nguoàn luõ vaøo laø 27,4% theo höôùng ngang, vaø 72,6% theo höôùng doïc. Theo Nguyeãn Sinh Huy (2000), luõ traøn vaøo ÑTM theo höôùng töø bôø taû soâng Meâkoâng töø Phnompenh ñeán Taân Chaâu vaøo Preyveng roài xuoáng ÑTM. Khi traøn qua bieân giôùi, luõ ñi theo nhieàu höôùng. Sau khi vöôït qua raïch Sôû Thöôïng – Sôû Haï vaø Caùi Coû – Long Khoát, moät phaàn luõ chaûy theo caùc keânh doïc, moät phaàn lôùn hôn traøn ñoàng theo nhieàu höôùng. Trong 40 naêm qua, löu löôïng chaûy vaøo vuøng ÑTM ngaøy moät lôùn hôn. Naêm 1961 vôùi möùc nöôùc lôùn nhaát ôû Taân Chaâu laø 5,27m. Theo tính toaùn cuûa SOGREAH löu löôïng lôùn nhaát traøn qua bieân giôùi vaøo vuøng ÑTM khoaûng 2930 m3/s. Naêm 1991 vôùi möùc lôùn nhaát ôû Taân Chaâu laø 4,8m, löu löôïng lôùn nhaát traøn qua bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia vaøo vuøng ÑTM laø 6240 m3/s ( theo soá lieäu ño ñaïc cuûa trung taâm khí töôïng thuûy vaên). Naêm 1996, vôùi möùc nöôùc lôùn nhaát ôû Taân Chaâu laø 5,03m, löu löôïng lôùn nhaát traøn qua bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia vaøo vuøng ÑTM ñaït ñeán 8400 m3/s (theo soá lieäu thöïc ño vaø tính toaùn thuûy löïc). Giai ñoaïn cuoái: laø giai ñoaïn luõ ruùt, thöôøng baét ñaàu vaøo haï tuaàn thaùng 10, möùc nöôùc trong ñoàng giaûm daàn cho ñeán thaùng 12 thì ñaïi boä phaän ñaát ñai heát ngaäp luït. Nöôùc luõ chuû yeáu ruùt ra theo höôùng soâng Tieàn (chieám tyû leä 55 – 57%). Löôïng nöôùc ruùt ra theo soâng Vaøm Coû Taây chieám khoaûng 30 – 32% vaø ruùt ra theo caùc cöûa ôû quoác loä 1A laø 13 – 14%. Ñoái vôùi luõ naêm 2000, höôùng thoaùt chính ra soâng Tieàn chæ coøn chieám 45%, ra soâng Vaøm Coû chieám 30,5% vaø löôïng nöôùc tieâu qua quoác loä 1A taêng leân 24,5%. Luõ ruùt ra khoûi ÑTM theo hai höôùng: theo soâng Tieàn khoaûng 68,5%, phaàn coøn laïi tieâu ra soâng Vaøm Coû Taây khoaûng 31,5% (Phaân vieän khaûo saùt quy hoaïch thuûy lôïi Nam Boä). Yeáu toá haïn cheá khaû naêng thoaùt luõ laø soâng chaûy trong ñòa hình baèng phaúng, ñoä doác trung bình, cao trình ñaùy soâng töø cöûa ñeán Taân Chaâu aâm. Soâng laïi chòu aûnh höôûng thuûy trieàu ngay trong muøa luõ. Nöôùc luõ vaøo vuøng ÑTM ñaõ gaây neân tình traïng ngaäp keùo daøi, thôøi gian ngaäp luït khoaûng töø 3,5 – 5,0 thaùng tuøy töøng nôi vaø tuøy töøng naêm luõ lôùn hay luõ nhoû. Ñoä saâu ngaäp lôùn nhaát töø 0,5 – 4,0m. Khu vöïc Baéc keânh Nguyeãn Vaên Tieáp coù ñoä saâu ngaäp töø 1,0 – 4,0m, thôøi gian ngaäp töø 4 – 5 thaùng. Khu vöïc Nam keânh Nguyeãn Vaên Tieáp vaø giöõa hai soâng Vaøm Coû coù ñoä saâu ngaäp töø 0,5 – 2,0m, thôøi gian ngaäp khoaûng 3- 4 thaùng. Khu vöïc Nam Nguyeãn Vaên Tieáp vaø giöõa hai soâng Vaøm Coû luõ ñeán muoän hôn khu vöïc phía Baéc khoaûng 15 ngaøy ñeán 1 thaùng.  Hình 3.1: Baûn ñoà höôùng truyeàn luõ vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi Hình 3.2: Baûn ñoà ngaäp saâu naêm 2000 vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi. CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CHÍNH CUÛA LUÕ LUÏT ÔÛ ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI: Muøa luõ ôû ÑTM thöôøng keùo daøi khoaûng 6 thaùng, töø thaùng VII cho ñeán thaùng XII haøng naêm, chaäm chöøng 1 thaùng so vôùi luõ thöôïng nguoàn. Luõ ôû ÑTM hieàn hoøa. Neáu nhö bieân ñoä luõ taïi Kratie coù theå ñaït treân döôùi 10m thì luõ taïi Taân Chaâu chæ coøn khoaûng 3,5 – 4,0m, Moäc Hoùa laø 2 -3m, Höng Thaønh laø 1 – 2m, Kieán Bình 0,5 – 1,5m. Cöôøng suaát luõ nhoû, trung bình 3 -4 cm/ngaøy. Nhöõng traän luõ lôùn vaø sôùm cuõng chæ töø 10 -12 cm/ngaøy. Cöôøng suaát cao nhaát ñaït 20 – 30 cm/ngaøy. Toác ñoä truyeàn luõ chaäm. Töø Phnompenh veà Taân Chaâu khoaûng 2 – 3 ngaøy, taïi ÑTM, neáu gaëp trieàu cöôøng, toác ñoä truyeàn luõ giaûm roõ reät, vì vaäy, tieâu thoaùt luõ keùm. Luõ ÑTM thöôøng laø 1 ñænh, ñaït lôùn nhaát vaøo cuoái thaùng IX, ñaàu thaùng X. Möùc ñoä nöôùc luõ traøn vaøo ÑTM qua caùc khu truõng thaáp doïc bieân giôùi coøn phuï thuoäc vaøo luõ treân soâng chính, tình hình ngaäp uùng tröôùc luõ vaø söï bieán ñoåi maët ñeäm ôû ÑTM. Ñoä bieán ñoäng luõ giöõa caùc naêm khoâng lôùn, chuû yeáu do söï ñieàu tieát cuûa Bieån Hoà. Do ÑTM raát baèng phaúng neân chæ caàn möïc nöôùc ñænh luõ taêng theâm vaøi chuïc cm laø ñoä ngaäp luït gia taêng ñaùng keå. Neáu nhö hôn 100 naêm tröôùc, nöôùc luõ chaûy traøn töï do vaøo ÑTM thì 10 – 15 naêm gaàn ñaây, luõ phaàn naøo bò daãn vaøo heä thoáng keânh ñaøo vaø khoáng cheá bôûi heä thoáng bôø bao. Tuy nhieân, caùc yeáu toá neâu treân chæ coù taùc duïng laøm thay ñoåi höôùng truyeàn luõ, dieãn bieán luõ trong noäi ñoàng vaøo ñaàu vuï ( thaùng VIII) ôû vuøng ngaäp saâu vaø moät ít ôû luõ chính vuï ôû vuøng ngaäp noâng. Caùc taùc ñoäng naøy roõ reät hôn nhieàu trong nhöõng traän luõ trung bình vaø nhoû. Luõ luoân mang ñeán cho ÑTM caû maët tích cöïc vaø tieâu cöïc. Ngay nhöõng traän luõ lôùn vôùi taùc haïi quaù roõ raøng, cuõng vaãn ñem ñeán cho ÑTM löôïng phuø sa khoång loà vôùi nhöõng vuï luùa boäi thu sau ñoù, vaø coøn taïo nguoàn dinh döôõng lôùn cho caùc loaøi thuûy sinh phaùt trieån. Nöôùc luõ cuõng coù taùc duïng röûa troâi pheøn ñaàu muøa möa, taåy saïch thuoác tröø saâu vaø veä sinh moâi tröôøng. Neáu ñænh luõ gaëp möa lôùn noäi ñoàng laïi truøng kyø trieàu cao thì möùc ñoä ngaäp luït seõ lôùn vaø daøi hôn, ñaëc bieät laø ôû vuøng chòu taùc ñoäng cuûa luõ – trieàu. Daïng luõ ôû ÑTM khaù oån ñònh. Tuy nhieân, nhaùnh luõ leân bieán ñoäng khaù lôùn taïo söï cheânh leäch lôùn veà möïc nöôùc giöõa naêm luõ sôùm vaø muoän, coù khi ñeán 0,5 – 2,0m. Thuûy trieàu bieån Ñoâng laø yeáu toá quan troïng laøm gia taêng möùc ñoä ngaäp luït. Nhöõng naêm luõ nhoû, duø gaëp thuûy trieàu cao cuõng khoâng gia taêng luït nhieàu. Song, nhöõng naêm luõ lôùn, khi ñænh luõ truøng kyø trieàu cao thì ngaäp luït gia taêng ñaùng keå, trung bình thöôøng taêng 10 – 20cm. Taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu roõ reät hôn ôû vuøng haï löu, ngaäp noâng. Nöôùc luõ thöôøng traøn vaøo ÑTM khi luõ taïi Taân Chaâu cao hôn 2,7m. Löôïng nöôùc traøn töø Campuchia vaø chaûy hoaëc caû traøn töø soâng vaøo ñoàng thay ñoåi theo töøng con luõ vaø chòu aûnh höôûng cuûa heä thoáng keânh, raïch, bôø bao, ñöôøng giao thoâng, khu daân cö…, thuûy trieàu. Khu giao thoa giöõa hai höôùng nöôùc chaûy vì theá cuõng thay ñoåi theo khoâng gian vaø thôøi gian. Keát hôïp vôùi caùc nhaân toá taùc ñoäng ñeán khaû naêng tieâu thoaùt nöôùc töø ÑTM maø caùc nhaân toá treân taïo ra dieãn bieán ngaäp luït, cheá ñoä chaûy, höôùng chaûy, thôøi gian ngaäp, ñoä saâu ngaäp raát phöùc taïp vaø raát khaùc nhau trong moãi traän luõ, ñaëc bieät laø trong caùc traän luõ lôùn. Quaù trình traøn, ngaäp luït, dieãn bieán ngaäp, tieâu thoaùt töø ÑTM, veà nguyeân taéc vaãn phuø hôïp vôùi quaù trình ngoaøi soâng. Quaù trình nöôùc luõ cuûa caùc traïm trong ñoàng thöôøng leäch chaäm so vôùi ngoaøi soâng. Dung tích ngaäp luït, dieän ngaäp, ñoä saâu ngaäp, höôùng chaûy vaøo vaø ra trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù khaùc bieät nhaát ñònh so vôùi caùc naêm luõ lôùn tröôùc ñaây. Do söï thay ñoåi roõ reät cuûa cô sôû haï taàng maø tyû leä doøng chaûy traøn vaøo ÑTM ñaõ coù thay ñoåi lôùn, thaäm chí taêng gaáp 1,5 ñeán 2 laàn ( so saùnh caân baèng caùc khu theo soá lieäu naêm 1978, 1996 vaø naêm 2000). Nöôùc luõ chaûy vaøo ñoàng khoâng traøn deã daøng treân maët ruoäng (khi luõ cao) nhö caùc naêm 1978, 1984 maø taäp trung vaøo töøng oâ, vuøng taïo bôûi caùc ñöôøng giao thoâng (cao trình coù khi töông ñöông ñænh luõ naêm 1978). Ñoàng thôøi nöôùc luõ cuõng theo voâ soá caùc con keânh chaûy veà haï löu, nhöng do ñoä doác nhoû, keânh khoâng saâu, heïp neân löôïng nöôùc chaûy khoâng nhieàu nhö khi “ caû caùnh ñoàng laø moät loøng daãn” nhö tröôùc ñaây. Chæ sau khi caùc oâ, vuøng phía treân ñaàây traøn vôõ maïnh thì caùc oâ, vuøng döôùi môùi tieáp tuïc traøn ngaäp saâu. Cöù nhö vaäy, luït saâu lan daàn töø oâ naøy sang oâ khaùc, vuøng naøy sang vuøng khaùc. Khu bieân giôùi Vieät Nam - Campuchia veà tuyeán Hoàng Ngöï – Taân Hoàng – Thoâng Bình, do coù nhieàu keânh daãn nöôùc veà song laïi thieáu keânh thoaùt nöôùc laøm öù nöôùc, gaây luït nghieâm troïng hôn, nöôùc öù phaûi traøn, chaûy maïnh veà soâng Tieàn khaùc haún vôùi tröôùc ñaây, cheânh leäch möïc nöôùc treân vaø döôùi ñöôøng giao thoâng tôùi 60cm khi luõ leân maïnh, phaù vôõ nhieàu ñoaïn. Löôïng nöôùc traøn vaøo ñoàng vaøi naêm gaàn ñaây nhieàu hôn caùc naêm tröôùc, khaû naêng ñöa phuø sa, röûa chua pheøn lôùn hôn. Tuy nhieân, möïc nöôùc noäi ñoàng cao hôn khi luõ ngoaøi soâng töông töï, song möùc ñoä khai thaùc noäi ñoàng taêng leân. Vuøng trung taâm ÑTM, phía Taây Vaøm Coû Taây möïc nöôùc taêng 20 – 50cm, tuøy nôi. Ñoàng thôøi vôùi quaù trình nöôùc chaûy vaøo ñoàng, löôïng nöôùc thoaùt töø ñoàng ra phía bieån Taây taêng leân roõ reät. Luõ ñeán ÑTM töø Campuchia laø chính (chieám ñeán 80 – 90% toång löôïng nöôùc ñeán). Nöôùc luõ theo caùc keânh truïc töø soâng Tieàn vaøo ÑTM. Tuy nhieân, höôùng chaûy naøy khoâng oån ñònh, tuøy thuoäc vaøo cheânh leäch giöõa möïc nöôùc doøng chính vaø noäi ñoàng, chieám tyû leä nhoû trong caùc traän luõ lôùn. Nöôùc luït vuøng ÑTM thoaùt chuû yeáu theo caùc keânh caét qua quoác loä 1A vaø quoác loä 30 ra soâng Tieàn, ra ñaàu soâng Vaøm Coû Taây. Trieàu coù taùc ñoäng maïnh ñeán ÑTM. Xeùt taùc ñoäng cuûa luõ vaø trieàu coù theå phaân vuøng ngaäp luït ra laøm 3 khu chính: khu thuaàn luõ, khu luõ – trieàu, khu trieàu – luõ. Moãi vuøng coù ñaëc ñieåm rieâng veà dieãn bieán ngaäp luït. Khu thuaàn luõ: luït chuû yeáu do nöôùc töø bieân giôùi vaø töø soâng, aûnh höôûng trieàu khoâng ñaùng keå (phía Baéc keânh Hoàng Ngöï). Khu luõ trieàu: chòu aûnh höôûng ít cuûa trieàu, naèm giöõa keânh Hoàng Ngöï vaø Nguyeãn Vaên Tieáp, tuy luõ vaãn chieám öu theá nhöng trieàu ñaõ coù taùc ñoäng maïnh leân quaù trình luõ. Khu trieàu – luõ: chòu aûnh höôûng maïnh cuûa trieàu, goàm khu Nam keânh Nguyeãn Vaên Tieáp. Ngaäp luït ôû ÑTM ngaøy caøng nghieâm troïng hôn do coù söï phaùt trieån heä thoáng cô sôû haï taàng. Coù theå laáy vieäc phaân tích döôùi ñaây ñeå minh chöùng moät phaàn ñieàu ñoù: Naêm 1994, möïc nöôùc taïi Taân Chaâu xaáp xæ naêm 1962 vaø naêm 1970, nhöng möïc nöôùc taïi Moäc Hoùa laïi cao hôn naêm 1962 vaø naêm 1970 töø 60 – 63cm, taïi Moäc Hoùa ñænh luõ cao hôn naêm 1984 laø 33cm. Luït lôùn trong ñoàng khi luõ ngoaøi soâng khoâng lôùn chuû yeáu do taùc ñoäng cuûa trieàu cöôøng laø chính. Ñaëc bieät, luõ naêm 2000 cho thaáy, luõ taïi ÑTM ñang coù caùc thay ñoåi lôùn: ngaäp saâu, luõ ñeán sôùm vaø taùc ñoäng maïnh. Söï gia taêng baát thöôøng cuûa luõ traøn qua bieân giôùi vaøo ÑTM trong nhöõng naêm gaàn ñaây laø hieän töôïng caàn ñöôïc löu yù. Baûng 3.3: Löu löôïng Qmax trung bình ñoå qua bieân giôùi vaøo ÑTM trong moät soá naêm luõ lôùn Ñôn vò: m3/s Naêm 1961 Naêm 1981 Naêm 1996 Naêm 2000 Naêm 2001 2950 2980 8270 13990 10000 Söï gia taêng löôïng nöôùc chaûy traøn qua bieân giôùi laø nguyeân nhaân chính gaây ngaäp luït cho vuøng ÑTM. Söï gia taêng ñoù daãn tôùi söï giaûm daàn cheânh leäch nöôùc giöõa Taân Chaâu – Moäc Hoùa theo thôøi gian nhieàu naêm. Nhö vaäy coù theå thaáy möùc ñoä ngaäp luït ôû ÑTM trong hai naêm 2000 vaø 2001 laø raát nghieâm troïng… Ñieàu aáy cuõng coù nghóa trong voøng 40 naêm trôû laïi ñaây töø 1961 – 2000 luõ luït coù xu höôùng xaûy ra caøng aùc lieät hôn… ñieàu ñoù cuõng phuø hôïp vôùi nhöõng bieán ñoäng lôùn veà: Söï gia taêng daân soá treân toaøn löu vöïc. Söï taøn phaù röøng ñaàu nguoàn. Söï gia taêng ñaùng keå veà cô sôû haï taàng. Söï khai thaùc, can thieäp cuûa con ngöôøi ñeán sinh meänh doøng soâng quaù lôùn. Toùm laïi: Trong voøng 75 naêm qua töø naêm 1926 ñeán naêm 2001 treân ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaõ xaûy ra nhieàu traän luõ lôùn gaây thieät haïi ñaùng keå (luø 1991, 1994, 1996, 2000 vaø 2001). Ñaëc bieät laø 3 traän luõ (luõ naêm 1996, 2000, 2001) gaây khaù nhieàu toån thaátt veà ngöôøi vaø cuûa cho nhaân daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long. NGAÄP LUÏT ÔÛ ÑTM - NHÖÕNG TAÙC NHAÂN CUÛA NOÙ: Aûnh höôûng cuûa möa noäi ñoàng: Möa noäi ñoàng coù aûnh höôûng ñoái vôùi cheá ñoä nöôùc trong vuøng vaøo 2 thôøi kyø khaùc nhau: Thôøi kyø möa ñaàu muøa (thaùng V, VI), löôïng möa ñaàu muøa taùc ñoäng leân ñaát pheøn laøm nöôùc chua trong noäi ñoàng vaø keânh raïch, ñaây laø thôøi kyø caàn tieâu thaùo nöôùc pheøn töø noäi ñoàng baûo ñaûm an toaøn cho vuï Heø Thu. Thôøi kyø luõ lôùn (thaùng IX, X): möa noäi ñoàng laøm gia taêng möùc ñoä ngaäp luït cuïc boä ôû nhöõng vuøng khaùc nhau trong noäi ñoàng nhö vuøng truõng hay vuøng thoaùt nöôùc. Löôïng möa noäi ñoàng trong suoát thôøi gian dieãn ra luõ naêm 2000 lôùn hôn trung bình nhieàu naêm 20 – 30% ñaõ taïo neàn nöôùc ñeäm, laøm gia taêng ñænh luõ. Aûnh höôûng cuûa cô cheá truyeàn luõ vaøo noäi ñoàng: Nhaân toá quyeát ñònh traïng thaùi trong loøng daãn laø löu löôïng nguoàn, kích thöôùc vaø höôùng cuûa keânh möông so vôùi höôùng truyeàn luõ. Trong tröôøng hôïp chaûy traøn thì ñòa hình vaø caùc kieán truùc noåi, caùc ñöôøng giao thoâng, khu daân cö ñoùng vai troø quan troïng. Luõ naêm 2000 coù cô cheá truyeàn doøng nöôùc luõ coù nhieàu khaùc bieät so vôùi caùc traän luõ tröôùc: Nöôùc luõ töø Campuchia bò ngaên bôûi caùc tuyeán giao thoâng, caùc coâng trình kieåm soaùt luõ vaø daãn luõ neân taïo ra nhöõng vuøng ngaäp öù nöôùc. Aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu: Thuûy trieàu bieån Ñoâng laø yeáu toá quan troïng laøm gia taêng möùc ñoä luõ. Nhöõng naêm luõ nhoû, duø coù gaëp ñænh trieàu, möïc nöôùc luõ cuõng khoâng vì theá maø taêng quaù cao. Tuy nhieân, neáu gaëp nhöõng naêm luõ lôùn, neáu ñænh luõ xuaát hieän cuøng vôùi thôøi gian trieàu cöôøng, aûnh höôûng trieàu ñoái vôùi luõ seõ maïnh meõ vaø roäng khaép. Trong phaàn treân cuûa noäi ñoàng, thôøi gian duy trì ñænh vaø thôøi gian ngaäp seõ keùo daøi. Hôn nöõa möïc nöôùc trieàu coù xu höôùng taêng daàn töø thaùng VII ñeán thaùng XII, neân ñænh luõ xuaát hieän caøng muoän, caøng deã gaëp ñænh trieàu ngaøy caøng cao. Nhö vaäy, luõ caøng muoän caøng khoù tieâu thoaùt. Taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu caøng roõ reät hôn caùc vuøng haï löu ngaäp noâng. Neáu ñænh luõ xuaát hieän sôùm hôn thôøi gian trieàu cöôøng, aûnh höôûng cuûa khu treân seõ khoâng lôùn, ôû khu döôùi coù theå coù hai ñænh: moät ñænh do luõ, moät ñænh do trieàu. Tuøy theo töông quan giöõa trieàu vaø luõ, coù theå ñænh tröôùc cao hôn ñænh sau neáu luõ maïnh, hoaëc ngöôïc laïi neáu trieàu maïnh. Trong thôøi gian cuoái muøa luõ trieàu cöôøng laøm keùo daøi söï ngaäp luït ôû caùc vuøng truõng. Aûnh höôûng cuûa keát caáu haï taàng: ÑTM naèm ôû vò trí cuoái cuøng cuûa vuøng ngaäp luõ, daïng loøng maùng – laø keát hôïp cuûa söï boài tuï vaø thoaùt luõ. Theo phaân loaïi, ñaây laø moät ñoàng luõ kín, bao quanh laø caùc doøng soâng chòu aûnh höôûng maïnh meõ cuûa thuûy trieàu. Treân ñòa baøn ñoù, heä thoáng keânh möông vaø ñöôøng giao thoâng ñöôïc xaây döïng leân ñaõ laøm thay ñoåi cheá ñoä truyeàn luõ vaø ngaäp luït trong ÑTM. Nhöõng aûnh höôûng neâu treân ñoái vôùi doøng chaûy luõ khaù roõ reät qua traän luõ naêm 2000, Tröông Ñình Duï (Vieän Khoa hoïc Thuûy Lôïi) coù neâu nhaän xeùt ñaõ khaúng ñònh ñieàu naøy:” Ñieàu ñaùng ghi nhaän laø doøng chaûy luõ naêm 2000 ngoaøi aûnh höôûng möa noäi ñoàng vaø möùc thuûy trieàu daâng leân thì aûnh höôûng cuûa ñöôøng giao thoâng, bôø bao, cuûa khu daân cö ñaõ laøm aûnh höôûng ñeán vieäc tieâu thoaùt cho neân ñoä ngaäp lôùn hôn vaø thôøi gian ngaäp luït cuõng taêng ñaùng keå”. Luõ naêm 2000 coù dieãn bieán raát phöùc taïp, tuy nhöõng nguyeân nhaân chính vaø cô cheá gaây luït vaãn nhö tröôùc ñaây, nhöng möùc ñoä ñaõ khaùc bieät nhieàu. Ngöôøi daân taïi choã töøng soáng nhieàu ñôøi ñaõ quen vôùi luõ luït, xem luït nhö “muøa nöôùc noåi”. Chöùng kieán caùc caûnh luït caùc naêm qua, nhaát laø traän luõ lòch söû naêm 2000, ñaõ khaúng ñònh chính chuùng ta, con ngöôøi ñaõ bieán luõ hieàn thaønh luõ döõ. Nhöõng thay ñoåi cuûa cô sôû haï taàng vôùi caùc tuyeán giao thoâng, heä thoáng bôø keânh, bôø bao, caùc keânh, coâng trình kieåm soaùt luõ ñaõ taïo ra caùc khu, oâ truõng. Chính vì vaäy, traän luõ nghieâm troïng hôn do nöôùc luït truyeàn töø oâ naøy sang oâ khaùc, töø vuøng cao xuoáng vuøng thaáp, thôøi gian ngaäp luït cuõng keùo daøi. CHÖÔNG IV TÌM HIEÅU MOÄT SOÁ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA LUÕ ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG NGAÄP LUÕ ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI AÛNH HÖÔÛNG CUÛA LUÕ ÑOÁI VÔÙI HIEÄN TÖÔÏNG SAÏT LÔÛ BÔØ SOÂNG TIEÀN: Naèm ôû haï löu soâng Meâkoâng neân ÑBSCL phaûi höùng chòu taát caû moïi taùc ñoäng baát lôïi phía thöôïng nguoàn gaây ra. Thôøi gian luõ ñeán vaø luõ ruùt chi phoái nhieàu cô caáu muøa vuï, caây troàng… Doøng chaûy gaây xoùi moøn maët ñaát, xoùi lôû bôø soâng vaø laøm thieät haïi nhieàu coâng trình coâng coäng vaø taøi saûn cuûa daân cö… Saït lôû vaø boài laéng bôø soâng laø keát quaû töông taùc qua laïi giöõa doøng chaûy vaø maùi bôø, trong ñoù caùc taùc ñoäng treân coù theå giaûm bôùt hoaëc taêng theâm cöôøng ñoä thoâng qua caùc hoaït ñoäng nhaân sinh. Nhìn chung saït lôû bôø soâng Tieàn xaûy ra caû trong muøa luõ vaø muøa kieät nhöng nguyeân nhaân tröïc tieáp vaãn laø nöôùc muøa luõ. Thaùng IV vaø thaùng V bôø soâng deã bò chuoài gaây ra suïp lôû coù quy moâ lôùn (ñaëc bieät laø ôû caùc khu vöïc bò doøng nöôùc xoùi moøn, hình thaønh caùc haøm eách). Thaùng VII vaøo ñaàu vuï möa ñaát ñaõ traûi qua muøa khoâ haïn nay ngaám nöôùc tröông nôû laøm cho caùc taûng ñaát doïc bôø soâng doác naëng theâm gaây neân suït lôû (quy moâ töø trung bình ñeán lôùn). Thôøi gian luõ chính vuï (thaùng X), do doøng chaûy maïnh neân tình hình xaâm thöïc bôø xaûy ra ôû nhieàu nôi, quy moâ töø trung bình ñeán yeáu (ôû ñaàu cuø lao saït lôû seõ maïnh hôn caùc nôi khaùc vaøo thôøi kyø luõ). Saït lôû bôø soâng cuõng xaûy ra sau moät traän luõ lôùn, ví duï nhö ôû thò traán Hoàng Ngöï (cuõ): ñôït saït lôû lôùn nhaát xaûy ra sau traän luõ lòch söû 1991, sau ñoù laø naêm 1992 vaø caùc naêm gaàn ñaây. Traän saït lôû naêm 1992 taïi Hoàng Ngöï xaûy ra treân moät chieàu daøi 70m, roäng 40m, dieän tích maát ñi 2800 m3 … Hình 4.1: Bôø soâng Tieàn saït lôû nghieâm troïng. Hình 4.2: Saït lôû nhaø cöûa xuoáng soâng Tieàn (huyeän Hoàng Ngöï – ÑT). Söï gia taêng löu toác cuûa doøng chaûy laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây neân hieän töôïng saït lôû. Khi löu toác vöôït khaû naêng khaùng xoùi cuûa bôø vaø ñaùy soâng seõ gaây neân hieän töôïng lôû bôø vaø ñaøo loøng taïo hoá xoùi. Löu löôïng doøng chaûy taäp trung cao vaøo muøa luõ laø taùc nhaân taïo doøng coù löu toác lôùn, ñieàu naøy cuõng giaûi thích vì sao saït lôû bôø thöôøng xaûy ra nhieàu nhaát vaøo muøa luõ, nhaát laø nhöõng naêm luõ lôùn. Ví duï xoaùy nöôùc ñaøo saâu loøng soâng tuyeán Hoàng Ngöï töø 20 – 25m trong caùc naêm 70, 36m (naêm 1998), 38m (1991) vaø 42m (1994). Söï ñoåi höôùng doøng chaûy ñoät ngoät sau Taân Chaâu cuõng laøm cho doøng chaûy soâng Tieàn taäp trung sang höôùng ñoå thaúng vaøo Hoàng Ngöï trong luùc buøn caùt hình thaønh do saït lôû chuyeån ñoäng theo vaønh ngoaøi taäp trung vaøo soâng giöõa (nôi tröôùc ñaây laø doøng chính) laøm boài laéng ñoaïn soâng naøy. Saït lôû vaø boài laép laø nhöõng hoaït ñoäng trong quaù trình dieãn bieán loøng soâng. Caùc hoaït ñoäng ñoù vaãn dieãn ra tích cöïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Hai hoaït ñoäng treân dieãn ra ñoàng thôøi treân töøng ñoaïn, nhöng treân bình dieän chung ta thaáy: Ôû ñoaïn treân: ( nôi aûnh höôûng nguoàn maïnh) hieän töôïng xoùi chieám öu theá trong ñoù coù caû xoùi saâu (xoùi loøng) vaø xoùi ngang (xoùi bôø). Treân ñoaïn soâng naøy coù nhöõng khu vöïc saït lôû nghieân troïng nhö: Taân Chaâu, Thöôøng Phöôùc, Hoàng Ngöï, Myõ Thuaän… ÔÛ ñaây hieän töôïng xoùi moøn saâu dieãn ra maõnh lieät taïo neân söï maát oån ñònh bôø vaø saït lôû. Ôû ñoaïn döôùi: vuøng coù doøng chaûy hai chieàu ngay caû trong muøa luõ, hieän töôïng boài laéng chieám öu theá. Trong quaù trình dieãn bieán loøng soâng, caùc ñaëc tröng thuûy vaên nhö: ñoä saâu, ñoä roäng, löu löôïng… luoân toàn taïi moái quan heä: nhöõng doøng chính, nôi coù löu löôïng taäp trung seõ coù loøng saâu hôn, deã daøng cho vieäc hình thaønh caùc vöïc. Toác ñoä Vmax doïc soâng Tieàn giaûm daàn veà phía haï löu, thay ñoåi ñoät bieán ôû nhöõng nôi coù loøng soâng thu heïp, môû roäng. Vieäc xaây döïng caùc tuyeán ñeâ bao, caùc coâng trình giao thoâng boä ñaõ laøm aûnh höôûng ñeán doøng chaûy cuûa soâng, coù theå laøm gia taêng löu toác ôû moät soá doøng chaûy. Caùc hoaït ñoäng naøy tuøy khu vöïc thöïc teá coù theå coù khaû naêng tích cöïc hoaëc coù khaû naêng tieâu cöïc nhö caùc bôø bao choáng luõ vaø caùc coâng trình giao thoâng laøm taêng löu löôïng nöôùc ñoå vaøo raïch Sôû Haï vaø raïch Hoàng Ngöï, laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây saït lôû taïi Hoàng Ngöï. Baûng 4.1: Saït lôû bôø soâng Tieàn coù theå chia laøm 4 caáp: Caáp 1: 1–5m/naêm Caáp 2:5-10m/naêm Caáp 3:10-20m/naêm Caáp 4: >20 m/naêm Khu vöïc Khu vöïc Khu vöïc Khu vöïc Cuø lao Caùi Vöøng- Hoàng Ngöï Cuø lao Gieâng- Chôï Môùi Thöôøng Phöôùc 1- Hoàng Ngöï Thò xaõ Sa Ñeùc Thöôøng Thôùi Tieàn – Hoàng Ngöï Cuø lao Long Khaùnh Cuø lao Chaâu Ma Thöôøng Phöôùc 2- Hoàng Ngöï Thöôøng Laïc – Hoàng Ngöï Cuø lao Taây- Thanh Bình Thò traán Taân Chaâu Thò traán Hoàng Ngöï Taân Thaïnh-Thanh Bình Myõ Thuaän-Caùi Beø An Phong-Thanh Bình Taân Thuaän Taây- thò traán Cao Laõnh Thò xaõ Cao Laõnh Coàn Tieân-Bình Thaïnh Bình Haøng Taây-Cao Laõnh (Nguoàn: Phaân vieän ñòa lyù) LUÕ LUÏT VAØ VAÁN ÑEÀ VEÄ SINH ÑOÀNG RUOÄNG: OÂ nhieãm vuøng noäi ñoàng coù nguoàn goác khaùc nhau: Do nöôùc chua sinh ra töø ñaát pheøn. Do caùc ñoäc chaát toàn taïi trong ñaát do vieäc söû duïng thuoác tröø saâu, phaân hoùa hoïc. Do caùc chaát thaûi töø khu daân cö. Caùc saûn phaåm ñoäc haïi khaùc sinh ra trong quaù trình maët ñaát khoâ raùo. Nöôùc maën xaâm nhaäp töø bieån vaøo. Caùc nguoàn goác treân ñang treân ñaø phaùt trieån ngaøy caøng maïnh theo söï phaùt trieån cuûa saûn xuaát vaø taêng tröôûng daân cö. Nöôùc luõ laø yeáu toá ñoäng löïc duy nhaát coù theå giuùp ta doïn deïp, haïn cheá hoaëc tröø caùc haäu quaû ñoù. Ñeå ñaûm baûo vaán ñeà veä sinh vaø caûi taïo ñoàng ruoäng caàn ñaûm baûo moät moâi tröôøng hôïp lyù: Thu gom nöôùc baån, oâ nhieãm vaøo keânh möông tröôùc luùc luõ traøn veà. Baûo ñaûm nöôùc chaûy vôùi moät toác ñoä nhaát ñònh ñuû röûa troâi caùc chaát ñoäc haïi, song khoâng gaây xoùi moøn ñaát. Baûo ñaûm moät ñoä ngaäp luït vaø thôøi gian ngaäp luït hôïp lyù. Theo kinh nghieäm ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc treân theá giôùi, söï ngaäp nöôùc haøng naêm ñoái vôùi nhöõng ñoàng baèng treû laø caàn thieát. Söï ngaäp luït caàn thieát cho vieäc ñöa phuø sa leân ñoàng ruoäng, röûa troâi caùc ñoäc toá trong ñaát, tieâu dieät caùc quaù trình haùo khí baát lôïi, kích thích caùc quaù trình yeám khí, taùc ñoäng ñeán caùc quaù trình quang, boå sung nöôùc ngaàm… Thôøi gian vaø ñoä saâ._.n raùc Xöû lyù sô baèng keo tuï Khuaáy troän Laéng Loïc chaäm Hình 6.1: Sô ñoà toång quaùt xöû lyù nöôùc maët Sô ñoà toång quaùt xöû lyù nöôùc ngaàm: Xöû lyù nöôùc ngaàm cô baûn ñöôïc giaûi quyeát treân cô sôû haøm löôïng saét toång. Nöôùc thoâ Maïng caáp Bôm caáp II Laøm thoaùng töï nhieân/cöôõng böùc Laéng tieáp xuùc Loïc nhanh Laøm thoaùng ñôn giaûn + loïc nhanh Laéng Khöû truøng Troän Khöû truøng Nöôùc saïch Hình 6.2: Sô ñoà toång quaùt xöû lyù nöôùc ngaàm Sô ñoà coâng ngheä khöû saét treân cuõng coù theå aùp duïng cho vieäc khöû muøi vì treân nguyeân taéc caùc coâng trình laøm thoaùng coù theå laøm bay hôi caùc loaïi khí gaây muøi cho nöôùc ñoàng thôøi oxy hoùa caùc chaát coù nguoàn goác höõu cô vaø voâ cô gaây muøi. Neáu caùc hoä söû duïng nöôùc möa thì caàn xaây döïng caùc beå chöùa, dung tích moãi beå khoaûng 3 – 4 m3 cho moät hoä gia ñình. Vaät lieäu xaây döïng beå coù theå baèng composit hoaëc baèng gaïch xaây, ñaùy vaø naép ñoå beâtoâng. Caùc moâ hình nhaø veä sinh: Nhaø tieâu töï hoaïi kieåu kieân coá: Moâ hình naøy coù theå aùp duïng cho moïi nôi. Nhöôïc ñieåm cuûa moâ hình laø giaù thaønh khaù cao, khoù ñöôïc chaáp nhaän bôûi ña soá daân ngheøo noâng thoân, khoâng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän bò ngaäp. Nhaø tieâu oáng buy/lu kieåu caùnh dôi: Thöïc chaát ñaây laø daïng nhaø tieâu töï hoaïi, söû duïng baøn caàu caùnh dôi kieåu ngoài xoåm. Veà caáu taïo, tuøy thuoäc vaøo khaû naêng taøi chính cuûa moãi gia ñình coù theå xaây döïng theo kieåu: töï hoaïi (daïng ba lu/oáng buy), baùn töï hoaïi (daïng hai lu/oáng buy), vôùi taám laùt maët kín, beä vaø boàn caàu. Moâ hình naøy coù theå söû duïng roäng raõi cho moïi ñoái töôïng, treân nhieàu ñòa baøn. Tuøy thuoäc vaøo khaû naêng kinh teá maø caáu taïo coù theå thay ñoåi. Ôû khu vöïc ngaäp luõ haøng naêm coù theå caûi tieán theo daïng phuy + “beø”. Nhaø tieâu hai ngaên, uû phaân taïi choã: Moâ hình naøy söû duïng cho caùc khu vöïc coù neàn ñòa hình cao hoaëc vuøng ñaõ ñöôïc kieåm soaùt luõ caû naêm, chuyeân saûn xuaát rau maøu. Söû duïng moâ hình nhaø tieâu naøy phaûi ñaûm baûo: töôøng ngaên chöùa phaân kín, khoâng roø ræ, thaám nöôùc, cöûa laáy muøn phaân ñöôïc traùt kín baèng vaät lieäu khoâng thaám, coù naép ñaäy kín loã tieâu vaø traùt kín haàm uû, ñöôïc che chaén kín, ngaên ñöôïc möa coù oáng thoâng hôi vôùi ñöôøng kính nhoû nhaát laø 9cm vaø cao hôn maùi ít nhaát laø 40cm. Moâ hình naøy coù öu ñieåm giaù thaønh reû, coù theå lôïi duøng nguoàn phaân uû ñeå boùn caây troàng, giaûm thieåu ñöôïc oâ nhieãm moâi tröôøng. Nhaø tieâu kieåu 3 thuøng phuy (noåi trong muøa luõ): Vaøo muøa luõ vuøng ÑTM seõ raát khoù khaên cho vieäc giaûi quyeát vaán ñeà nhaø tieâu hôïp veä sinh. Döôùi ñaây laø moâ hình nhaø tieâu noåi duøng 3 thuøng phuy toân 200 lít, coù theå söû duïng ñöôïc caû trong muøa luõ do noù coù theå noåi theo möïc nöôùc. Moâ hình naøy ñöôïc cheá taïo vaø laép ñaët baèng vaät lieäu composit, tuy nhieân giaù thaønh seõ cao.  Hình 6.3: Moâ hình nhaø tieâu kieåu 3 thuøng phuy Hình 6.4: Moâ hình nhaø tieâu noåi baèng vaät lieäu composit. GIAO THOÂNG VUØNG NGAÄP LUÕ ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI: Xaây döïng vaø hình thaønh heä thoáng thuûy lôïi ñaûm baûo ñieàu tieát luõ vaø tieâu thoaùt nöôùc nhanh, cung caáp nöôùc ngoït vaø phaùt trieån giao thoâng thuûy boä thuaän tieän. Ñoàng thôøi maïng löôùi giao thoâng thuûy boä phaûi ñaûm baûo khoâng ngaên caûn doøng chaûy khi luõ vaøo ñoàng vaø taïo ñieàu kieän thoaùt luõ nhanh. Ñöôøng giao thoâng huyeát maïch keát hôïp vôùi thuûy lôïi ñöôïc xaây döïng nhö moät tuyeán ñeâ hôû, neàn cao vöôït luõ naêm 2000, beâtoâng hoùa toaøn boä, taêng caùc coáng giöõa caùc caàu nôi caàn thieát, ñoàng thôøi taïo maët baèng xaây döïng caùc cuïm daân cö doïc tuyeán. Caùc tænh loä, huyeän loä, ñöôøng lieân xaõ coù neàn cao vöôït luõ. VEÀ BOÁ TRÍ DAÂN CÖ VUØNG NGAÄP LUÕ: Quan ñieåm phaân boá daân cö: Caùc khu daân cö ñöôïc xaây döïng nhaèm caùc muïc tieâu nhö sau: an toaøn tính maïng ngöôøi daân, an cö, oån ñònh cuoäc soáng, khai thaùc hieäu quaû ñaát ñai, naâng cao ñôøi soáng ngöôøi daân vuøng luõ. Ñaûm baûo tính maïng cho ngöôøi daân: Khu daân cö khoâng phaûi chæ ñaûm baûo vöôït luõ, chòu ñöïng ñöôïc luõ maø coøn phaûi baûo ñaûm ñieàu kieän veä sinh, moâi tröôøng vì noù aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuûa coäng ñoàng trong khu vöïc, phaûi baûo ñaûm giao löu bình thöôøng vôùi coäng ñoàng chung quanh ngay trong muøa luõ ñeå coù theå nhaän ñöôïc cöùu vieän töùc thôøi tröôùc nhöõng bieán ñoäng cuûa thieân tai, dòch beänh. Ñieàu naøy coù nghóa laø ñöôøng giao thoâng noái khu daân cö naøy vôùi beân ngoaøi phaûi an toaøn trong muøa luõ. Baûo ñaûm an cö vaø oån ñònh cuoäc soáng: Khu daân cö phaûi phuø hôïp vôùi taäp quaùn vaø loaïi hình canh taùc. Vò trí phaân boá daân cö phaûi ñaûm baûo baùn kính vaø ñieàu kieän ñi laøm cuûa noâng daân thuaän lôïi nhaát, khoaûng 2-3 km (ít toán keùm thôøi gian vaø tieàn baïc ñeå naêng suaát lao ñoäng cao hôn, chi phí saûn xuaát thaáp). Baûo ñaûm thuaän lôïi cho treû em tôùi tröôøng (baùn kính phuïc vuï cuûa caùc tröôøng caøng nhoû, caøng thuaän lôïi cho treû em, taïo an taâm cho ngöôøi saûn xuaát). Qui moâ (soá hoä, soá daân) phaûi thích hôïp ñeå ñaàu tö cô sôû haï taàng. Ñòa ñieåm neân thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng daân cö taäp trung(khu trung taâm aáp – xaõ, giao loä thuûy – boä, khu vöïc goø cao…). Baûo ñaûm khai thaùc hieäu quaû ñaát ñai: Coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa noâng thoân chính laø nhaèm chuyeân moân vaø ña daïng hoùa trong saûn xuaát noâng nghieäp, do ñoù khoâng nhaát thieát phaûi boá trí caây noâng nghieäp trong vuøng ngaäp saâu vaø laâu (thöôøng cuõng laø khu vöïc coù ñaát xaáu, bò chua pheøn), do ñoù khoâng caàn xaây döïng caùc khu daân cö trong vuøng quaù khoù khaên (vì vieäc ñaàu tö, xaây döïng caùc khu vöïc daân cö taäp trung trong caùc vuøng naøy coù theå taêng gaáp 2 tôùi 4 laàn ñaàu tö cho vuøng ngaäp noâng). Haïn cheá di daân töï phaùt vaøo vuøng ngaäp luõ, nhaát laø nghieâm caám ñònh cö treân nhöõng khu vöïc xeùt thaáy nguy hieåm ñeán daân cö maø ñôøi soáng cuûa hoï cuõng khoù coù theå phaùt trieån töø canh taùc noâng nghieäp. Toå chöùc caùc hoaït ñoäng kinh teá muøa luõ laø caùnh cöùu vaø chieán löôïc phaùt trieån ñeå ngöôøi daân vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi thoaùt khoûi ngheøo ñoùi vaø vöôn leân, chuû ñoäng soáng chung vôùi luõ. Caùc moâ hình: Tuøy vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng xaõ treân ñòa baøn huyeän, quy hoaïch xaây döïng caùc moâ hình khu daân cö khaùc nhau, ñoù laø: Moâ hình laøng xoùm mieät vöôøn Moâ hình laøng xoùm ôû mieät ruoäng ngaäp noâng Moâ hình laøng xoùm ôû mieät ruoäng ngaäp saâu Moâ hình laøng noâng – laâm, laâm – noâng – ngö keát hôïp Moâ hình cuï theå moät cuïm daân cö: Tuøy theo hieän traïng caùc coâng trình hieän höõu, moãi cuïm daân cö laø nhöõng vuøng ñaát noåi quy hoaïch thaønh moät vuøng daân cö lôùn, taäp trung caùc cô sôû haï taàng caàn thieát cho moät cuïm daân cö gioáng nhö moät oác ñaûo. Vuøng ñaát noåi phaûi coù: Neàn ñaát cao hôn möùc ngaäp cao nhaát laø 50cm. Hình daïng nhö moâ hình khí ñoäng hoïc ñeå giaûm ñöôïc taùc ñoäng vaø aùp löïc cuûa nöôùc moät caùch hieäu quaû nhaát, khoâng taïo ra caùc vuøng nöôùc xoaùy. Xung quanh laøm baèng ñaát neän (baèng ñaát seùt), trong töông lai seõ coù keø ñaù ñeå giaûm bôùt taùc haïi xoùi moøn. Dieän tích khoaûng 1km2, treân ñoù: Moät nhaø treû, moät phaân hieäu cuûa tröôøng caáp moät cuûa xaõ. Moät cuïm vaên hoùa truyeàn thoáng vaø truyeàn thoâng nhö nhaø vaên hoùa coäng ñoàng ñuû roäng ñeå laøm tieäc cöôùi hoûi nhö daïng moät nhaø haøng coâng coäng noâng thoân vaø seõ laø nôi truù nguï taïm cuûa daân chuùng trong xoùm khi coù thieân tai, neàn coâng trình naøy phaûi ñöôïc xaây döïng vôùi ñoä beàn vöõng cao. Caùc tuï ñieåm vui chôi vaên hoùa theå thao, traïm thoâng tin vaø coù theå lieân keát vôùi traïm böu ñieän, nhaø ñoïc saùch baùo coâng coäng. Chôï noâng thoân, caùc ñaàu moái giao löu haøng hoùa, cöûa haøng quaùn, tieäm aên uoáng coù quy moâ vöøa vaø nhoû. Traïm y teá vaø saên soùc söùc khoûe nhaân daân neân choïn xaây döïng ôû nôi cao raùo nhaát trong khu vöïc trung taâm. Traïm laéng loïc nöôùc saïch cho thoân xoùm. Heä thoáng caáp nöôùc (chuû yeáu laø gieáng khoan saâu 1- 2 gieáng/aáp) vaø heä thoáng thoaùt nöôùc, xöû lyù nöôùc oâ nhieãm cho caùc ñòa phöông coù tieåu coâng nghieäp phaùt trieån cao. Caùc cô sôû tieåu thuû coâng nghieäp nhö: maây, tre, laù… Truï sôû uûy, ban haønh chính. Heä thoáng kho coù dieän tích ít nhaát töø 15m x 60m trôû leân ñeå chöùa luùa gioáng, luùa haøng hoùa cuõng nhö taøi saûn cuûa nhaân daân vaø cuõng laø nôi taïm truù cho daân khi coù thieân tai, trong giai ñoaïn bình thöôøng khu naøy coù theå laø nhaø sinh hoaït coâng coäng cuûa caùc caâu laïc boä trong xoùm. Ñöôøng xaù löu thoâng vaø vaän chuyeån thoâng suoát trong muøa luõ ñeå cuïm daân cö cuõng laø nôi toå chöùc cöùu hoä cho ngöôøi daân trong baùn kính phuø hôïp. Caây xanh phoøng hoä laø yeâu caàu tieân quyeát trong caùc quy hoaïch. Moãi cuïm, tuyeán daân cö phaûi daønh dieän tích caàn thieát ñeå troàng caây xanh choáng xoùi lôû vaø phoøng hoä trong muøa luõ. Giöõa caùc cuïm daân cö naøy phaûi noái vôùi nhau baèng heä thoáng ñöôøng thuûy hoaëc ñöôøng boä. Maëc khaùc, daønh rieâng moät “coàn noåi” laøm nghóa trang cho daân cö nhieàu xaõ gaàn ñoù, xa caùc nguoàn nöôùc. Ñeå thöïc hieän ñöôïc nhöõng chính saùch treân, nhaø nöôùc caàn coù nhöõng chính saùch. Neân coù thöù töï öu tieân, trong ñaàu tö xaây döïng caùc khu daân cö. Haøng naêm coù ñeán haøng traêm ngaøn caên nhaø bò ngaäp luõ, caàn kinh phí raát lôùn ñaàu tö cho nhaø cöûa vaø coâng trình coâng coäng vöôït luõ. Ñieàu naøy raát khoù thöïc hieän cuøng luùc. Do ñoù caàn coù keá hoaïch phaùt trieån theo thöù töï öu tieân: Tröôùc heát ñaàu tö cho caùc khu daân cö ñaõ hình thaønh: thò traán, trung taâm xaõ (khu vöïc haønh chaùnh), caùc ñieåm daân cö taäp trung (toân neàn hoaëc bao ñeâ), caùc tuyeán daân cö ( toân neàn, nhaø treân coïc). Chuù yù di dôøi, baûo ñaûm an toaøn cho caùc tuyeán daân cö taäp trung theo caùc tuyeán soâng lôùn deã saït lôû. Moãi xaõ neân döï phoøng ít nhaát moät cuïm daân cö nhoû, moãi huyeän moät cuïm lôùn ñeå coù khaû naêng chuû ñoäng di dôøi daân cö trong vuøng saâu khi coù luõ lôùn. Caàn phaùt trieån moâ hình tuyeán daân cö, naïo veùt keânh möông, laáy ñaát laøm neàn (taïo thaønh tuyeán, ñieåm taäp trung) vì vöøa ñaûm baûo ñöôïc muïc tieâu keát hôïp 3 muïc ñích: Giao thoâng – Thuûy lôïi – Daân cö vaø cuõng phuø hôïp vôùi taäp quaùn canh taùc, sinh hoaït cuûa ngöôøi daân. KINH TEÁ MUØA LUÕ: Vaøo muøa luõ khi vuøng ÑTM chuyeån sang heä sinh thaùi ngaäp nöôùc thì ngheà khai thaùc nuoâi troàng thuûy saûn phaûi trôû thaønh hoaït ñoäng kinh teá chính. Do ñoù caàn phaûi ñöôïc ñaàu tö voán, phaùt trieån kyõ thuaät ñaùnh baét, nuoâi troàng, chaêm soùc vaø neân taêng cöôøng cô sôû haï taàng, ñaûm baûo thò tröôøng oån ñònh coù lôïi cho ngöôøi saûn xuaát vaø tieâu thuï. Coù nhö theá chaéc chaén hoaït ñoäng kinh teá muøa nöôùc noãi seõ taïo cô hoäi cho ngöôøi daân vöôït leân khoù khaên vaø ngaønh kinh teá thuûy saûn vuøng ÑTM seõ ñoùng goùp xöùng ñaùng vaøo söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Caàn phaùt trieån maïnh hôn caùc moâ hình nuoâi caù beø, nuoâi caù hầm, nuoâi toâm caøng xanh ôû vuøng phía baéc ÑTM vaø ñaùnh baét toâm caù töï nhieân trong muøa luõ goùp phaàn ñaùng keå cho thu nhaäp ngöôøi daân. Maët khaùc caàn nghieân cöùu toå chöùc ñaùnh baét, cheá bieán vaø tieâu thuï nguoàn caù linh, ñaây laø moät trong caùc nguoàn lôïi thuûy saûn quyù giaù thieân nhieân mang ñeán vuøng ÑTM. Caùc moâ hình canh taùc phuø hôïp cho vuøng luõ: Ñaùnh baét caù chuû ñoäng, duï caù toâm: Trong thôøi gian luõ, taän duïng luùc nöôùc ngaäp luùc coù toâm caù traøn veà nhieàu, tieán haønh moâ hình “nuoâi caù luõ” ta cho xaây döïng caùc ñaàm caù khoâng caàn mua caù gioáng thaû veà, coù theå cho aên hoaëc khoâng cho aên neáu cho aên daëm thì caù mau lôùn, coù theå khai thaùc trong khi luõ vaø caû ñeán khi nöôùc ruùt bôùt caù bò doàn laïi khoâng ra ngoaøi ñöôïc ôû laïi trong ñaàm, khoâng caàn phaûi boû voán nhieàu maø vaãn ñem laïi hieäu quaû kinh teá, nhaát laø gioáng “caù linh”. Ngoaøi ñaàm caù ta coù theå xaây döïng caùc hoà sinh thaùi nöûa chìm nöûa noåi (subflood ecological lake) coù heä thoáng bôø bao xung quanh: Beà ngang: 1.5 – 2m. Beà roäng: khoaûng 2m Xung quang coù troàng caây, trong hoà coù troàng caùc loaïi caây thuûy sinh vaø taïo caûnh quan: sen, suùng… Hoà sinh thaùi coù taùc duïng giöõ nöôùc vaøo caùc muøa möa, eùm pheøn, xoå pheøn ñi khoâng cho pheøn boác leân vaøo muøa khoâ. Caùc hoà sinh thaùi naøy neân ñöôïc phaân boá ñeàu trong caùc vuøng ngaäp luõ. Moâ hình canh taùc hai vuï luùa (Ñoâng Xuaân vaø Heø Thu) vaø 1 caù keát hôïp: Thaû caù keát hôïp vôùi luùa Heø Thu vaø thu hoaïch vaøo ñaàu vuï luùa Ñoâng Xuaân. Caàn xaây döïng bôø bao vöõng chaéc nhöng khoâng nhaát thieát choáng ñöôïc luõ chæ caàn gia coá baèng lôùp löôùi khi caàn thieát. Caù thaû nuoâi laø caù cheùp, caù meø, caù vinh, roâ phi… loaïi aên thöùc aên töï nhieân. Hình thöùc nuoâi daïng quaûng canh hay quaûng canh caûi tieán. Thaùng 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 Luùa Heø Thu Luùa Ñoâng Xuaân Muøa Luõ Nuoâi caù Hình 6.5 : Boá trí muøa vuï canh taùc luùa – thuûy saûn Moâ hình canh taùc toâm caøng xanh: Ñaëc bieät laø töø khi toâm gioáng ñöôïc saûn xuaát nhaân taïo. Nuoâi toâm caøng xanh treân ñaát luùa goàm hai (2) hình thöùc: Nuoâi toâm trong ruoäng muøa luõ thay theá luùa vuï 3. Nuoâi toâm caøng xanh thay luùa vuï 2 vaø vuï 3. Quanh ruoäng coù möông vaø bôø bao caàn söû duïng löôùi treân bôø bao khi luõ veà. Moâ hình (1) thöôøng thaû toâm gioáng 2 – 5g/con vôùi maät ñoä 0.5 – 2.5 com/m2, baét ñaàu nuoâi vaøo cuoái vuï Heø Thu (thaùng V – VI) vaø thu hoaïch tröôùc vuï Ñoâng Xuaân (thaùng XI – XII). Ñoái vôùi moâ hình (2) thaû toâm bột, maät ñoä 4 – 8 con/m2, thôøi gian nuoâi keùo daøi töø thaùng III hoaëc thaùng IV ñeán thaùng XII. Thöùc aên nuoâi toâm laø caù taïp, taám caù hoaëc thöùc aên coâng nghieäp. Nuoâi toâm ñaêng quaàn treân ñaát ngaäp luõ: laø hình thöùc nuoâi toâm vôùi quy moâ saûn xuaát nhoû phuø hôïp vuøng ngaäp luõ saâu vaø keùo daøi. Thôøi gian töø thaùng VII – XII. Keát caáu ñaêng quaàn laø nhöõng ñaêng tre ñöôïc quaây thaønh dieän tích khoaûng 100 - 200m2 beân trong coù phuû löôùi. Thaùng 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 Luùa Heø Thu Luùa Ñoâng Xuaân Muøa luõ Nuoâi toâm boû luùa Heø Thu vaø Thu Ñoâng Nuoâi toâm muøa luõ treân ruoäng hay ñaêng quaàn (boû luùa vuï Thu Ñoâng) Hình 6.6 : Boá trí muøa vuï canh taùc luùa vaø nuoâi toâm caøng xanh VEÀ SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP: Ña daïng hoùa caây troàng vaät nuoâi ñeå taêng theâm hieäu quaû kinh teá, nhaát laø caây troàng thích hôïp trong muøa luõ nhö loaïi caây thuûy sinh (rau muoáng, rau nhuùc…) hoaëc troàng röøng traøm ôû caùc khu vöïc ngaäp saâu vaø laâu… Taäp trung phaùt huy theá maïnh cuûa caây luùa vuøng ÑTM, neân öu tieân choïn caùc loaïi gioáng luùa chaát löôïng toát tieáp theo laø saûn löôïng cao ñeå canh taùc 2 vuï luùa Ñoâng Xuaân – Heø Thu ôû phía Baéc vaø 3 vuï luùa phía Nam ÑTM. Neân giaûm dieän tích vuï luùa Heø Thu vaø luùa vuï 3 ôû caùc vuøng ngaäp saâu chuyeån sang ñaùnh baét vaø nuoâi troàng thuûy saûn, vöøa taêng thu nhaäp cho ngöôøi daân muøa möa luõ vöøa traùnh thieät haïi neáu canh taùc luùa. Ñoái vôùi canh taùc luùa caàn caùc giaûi phaùp sau: Luùa gioáng: Neân thaønh laäp caùc trung taâm nghieân cöùu phaùt trieån luùa gioáng vôùi quy moâ lôùn, cung caáp ñuû luùa gioáng cho noâng daân saûn xuaát. Traùnh söû duïng cuøng gioáng luùa canh taùc nhieàu laàn treân cuøng ñoàng ruoäng nhö hieän nay laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng vaø saûn löôïng luùa. Sau thu hoaïch: Thu hoaïch luùa Heø Thu vaøo muøa möa luõ neân vieäc phôi khoâ luùa khoâng an toaøn baèng aùnh naéng töï nhieân, do ñoù caàn hoã trôï caùc phöông tieän maùy moùc sấy khoâ luùa, thu mua kòp thôøi cuõng nhö coù ñuû kho chöùa sau khi thu hoaïch. Caáu truùc ñoàng ruoäng: Do ñaëc ñieåm luõ ñeán sôùm vaø ngaäp saâu khu vöïc phía baéc ÑTM, caàn tính toaùn xaây döïng heä thoáng ñeâ bao löûng ngaên luõ ñeán sôùm (thaùng VII) baûo veä thu hoaïch luùa Heø Thu ñoàng thôøi bôm vôi cuoái muøa luõ ñaûm baûo thôøi gian xuoáng gioáng vuï Ñoâng Xuaân. Caáu truùc bôø bao neân xaây döïng theo loâ coù dieän tích trung bình 200 – 300ha, bôø bao coù chieàu roäng 2 – 3 m, cao 1 – 1.5m tuøy thuoäc vaøo cao trình choáng luõ thaùng VII – VIII töøng khu vöïc, ñoàng thôøi laøm ñöôøng giao thoâng noäi ñoàng raát thuaän lôïi trong saûn xuaát. Rieâng huyeän Hoàng Ngöï laø nôi luõ ñeán raát sôùm vôùi cöôøng suaát cao, ngaäp saâu vaø thôøi gian ngaäp laâu. Do ñoù heä thoáng ñeâ bao löûng coù dieän tích moãi loâ khoaûng 100 – 150ha, seõ thuaän lôïi hôn cho vieäc baûo veä saûn xuaát phoøng choáng giaûm nheï thieät haïi do luõ gaây ra. Lieân keát saûn xuaát: Neân toå chöùc lieân keát taäp theå ñeå hoã trôï saûn xuaát ñoàng boä theo töøng loâ (theo heä thoáng ñeâ bao löûng) nhö chuaån bò ñaát, bôm nöôùc, gieo xaï, phaân boùn, thu hoaïch cuøng thôøi gian, lieân keát caùc loâ coù keá hoaïch saûn xuaát khu vöïc. Coù ñöôïc keá hoaïch saûn xuaát ñoàng boä thì seõ coù nhöõng giaûi phaùp hieäu quaû, kòp thôøi vaø traùnh laõng phí khi luõ ñeán baát thöôøng hoaëc saâu beänh xaûy ra treân ñoàng ruoäng. Ngoaøi ra lieân keát taäp theå seõ hoã trôï toát trong phaàn kinh teá noâng nghieäp nhö voán saûn xuaát, mua phaân boùn, noâng döôïc… vaø baùn luùa ra thò tröôøng sao cho coù lôïi nhaát cho ngöôøi noâng daân. Caây aên traùi: Vöôøn caây aên traùi daïng chuyeân vaø ña canh taäp trung khu vöïc ven soâng Tieàn töø Cao Laõnh ñeán Myõ Tho. Hieän nay moãi naêm ÑTM cung caáp cho thò tröôøng nhieàu loaïi traùi caây vôùi saûn löôïng raát lôùn nhöng thu nhaäp cuûa nhaø vöôøn vaãn coøn raát thaáp. Sau ñaây laø moät soá giaûi phaùp caàn thöïc hieän: Xaây döïng heä thoáng ñeâ bao choáng ngaäp uùng khu vöïc baéc quoác loä 1, trang bò caùc traïm hoaëc maùy bôm thoaùt nöôùc choáng ngaäp uùng kòp thôøi. Neân toå chöùc lieân keát saûn xuaát nhaø vöôøn ñeå hoã trôï nhau veà kyõ thuaät, voán saûn xuaát, caây gioáng vaø tieâu thuï… Phaàn lôùn traùi caây cung caáp cho thò tröôøng laø loaïi aên töôi taäp trung soá löôïng lôùn trong thôøi gian ngaén neân giaù thò tröôøng thöôøng giaûm thaáp khoâng coù lôïi cho nhaø vöôøn. Do ñoù ngoaøi vieäc ñöa gioáng caây troàng môùi, kyõ thuaät canh taùc toát ñeán nhaø vöôøn ñeå taêng cao saûn löôïng vaø chaát löôïng caây aên traùi, caàn toå chöùc laïi saûn xuaát vaø tieâu thuï nhö quy hoaïch dieän tích loaïi caây aên traùi phuø hôïp vôùi nhu caàu tieâu thuï. Maët khaùc caàn söï quan taâm ñaàu tö caùc nhaø maùy cheá bieán traùi caây nhö sấy khoâ, traùi caây ñoùng hoäp, nöôùc traùi caây… ñeå oån ñònh vaø phaùt huy theá maïnh caây aên traùi vuøng ÑTM. Ngoaøi ra trong vöôøn caây aên traùi neân keát hôïp nuoâi toâm caù ñeå taêng theâm thu nhaäp. Neân giaûm dieän tích caây mía, khoùm nôi ñaát truõng thaáp thöôøng xuyeân ngaäp luõ chuyeån sang troàng traøm. Caàn ñaàu tö gia coá heä thoáng tieâu thoaùt nöôùc vaø bôø bao coù ñoä cao vöôït luõ vaø trang bò maùy bôm thoaùt nöôùc. HÖÔÙNG DAÃN VAØ LAÁY PHUØ SA: Vaøo nhöõng thaùng ñaàu muøa luõ (thaùng VII) khi chöa coù nöôùc chaûy traøn töø bieân giôùi, caùc doøng phuø sa töø soâng Tieàn chaûy maïnh vaøo noäi ñoàng theo caùc keânh truïc. Song trong thôøi gian naøy, nöôùc chua coøn toàn taïi trong noäi ñoàng neân phuø sa chæ laéng ñoïng ôû voøng ngoaøi. Muoán daãn phuø sa vaøo saâu trong noäi ñoàng, caàn coù bieän phaùp ngaên chaën doøng chaûy traøn, caàn phaûi tieâu thoaùt nhanh nöôùc chua tröôùc khi phuø sa ñeán. Thôøi gian coù theå laáy phuø sa toát nhaát laø caùc thaùng ñaàu muøa möa luõ, song trong thôøi gian naøy ñoàng chöa thu hoaïch luùa Heø Thu. Caùc bôø bao cao ven keânh raïch laø trôû ngaïi cho vieäc laáy phuø sa vaøo ruoäng. Do ñoù, vieäc haïn cheá, kieåm soaùt doøng traøn töø treân xuoáng laø bieän phaùp haøng ñaàu. Tuyeán chaën luõ traøn toát nhaát hieän nay laø tuyeán Hoàng Ngöï – Taân Hoàng. Ñaët caùc coáng caàu caïn vaø ñöôøng traøn treân tuyeán ñöôøng ñoù ñeå ñieàu khieån luõ taïi caùc vò trí quan troïng. Xaây döïng caùc coâng trình ñaàu moái treân caùc keânh truïc (Hoàng Ngöï, An Bình, Ñoàng Tieán, An Phong – Myõ Hoøa) ñeå kieåm soaùt doøng chaûy trong muøa luõ, muøa caïn nhaèm muïc ñích lôïi duïng toång hôïp (ruùt ngaén thôøi gian luõ, giaûm bôùt ngaäp luït, laáy phuø sa, taêng cöôøng vieäc caáp nöôùc trong muøa caïn) Xaây döïng caùc tuyeán daãn luõ vaø thoaùt luõ trong noäi ñoàng vaø ñöa phuø sa ñeán caùc vuøng caàn caûi taïo: vuøng trung taâm, vuøng soâng Vaøm Coû, vuøng Baéc Ñoâng. Boá trí muøa vuï vaø heä thoáng coâng trình ( caùc coáng laáy, tieâu nöôùc) hôïp lyù ñeå cuoái thaùng IX cho nöôùc traøn ñoàng laáy phuø sa, vì thaùng VII, VIII, IX laø caùc thaùng coù löôïng phuø sa lôùn nhaát. Vieäc ñoùng coáng khi trieàu ruùt cho pheùp khai thaùc toaøn boä löôïng nöôùc ñaåy vaøo noäi ñoàng trong quaù trình trieàu leân. Löu löôïng bình quaân ñaàu keânh Hoàng Ngöï chaûy vaøo noäi ñoàng taêng leân 2,6 laàn (39,4m3/s/ 15,2m3) Heä thoáng coâng trình ñeâ bao kheùp kín, coáng ñaäp kieåm soaùt luõ caû naêm (caûi taïo 13 truïc thoaùt luõ, 799km ñeâ bao thaønh oâ kheùp kín, 109 coáng… ) laøm giaûm khaû naêng lôïi duïng laáy nguoàn phuø sa cuûa nöôùc luõ vaøo noäi ñoàng. Vuøng Nam Nguyeãn Vaên Tieáp laø vuøng ngaäp noâng ñöôïc kieåm soaùt luõ caû naêm, vôùi vieäc bao ñeâ ngaên luõ taïo thaønh caùc oâ bao theo heä thoáng keânh, caàn thieát phaûi coù cheá ñoä vaän haønh coáng thích hôïp nhaèm taän duïng nguoàn phuø sa cuûa nöôùc luõ. Muoán ruùt ñöôïc nöôùc chua trong ñaát caàn phaûi haï thaáp möùc nöôùc trong keânh vaøo thôøi gian naøy baèng caùc bieän phaùp coâng trình. Ruùt nöôùc chua trong ñaát vaøo thôøi kyø cuoái luõ laø yeâu caàu quan troïng nhaát trong vieäc caûi taïo chaát löôïng nöôùc vaø ñaát. DU LÒCH MUØA NÖÔÙC NOÅI ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI: Nhìn chung tieàm naêng du lòch cuûa vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi raát ña daïng: tham quan, haønh höông, di tích lòch söû, giaûng daïy vaø hoïc taäp… ñaëc bieät laø du lòch sinh thaùi vaø nhaân vaên. Vöøa qua caùc tænh trong vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi ñaõ ñaåy maïnh caùc chöông trình phaùt trieån du lòch nhöng phaàn lôùn caùc tuyeán du lòch chæ môùi hoaït ñoäng vaøo muøa khoâ. Muøa nöôùc noåi ôû Ñoàng Thaùp Möôøi laø moät caûnh quan ñaëc bieät cuûa ñoàng baèng Nam Boä, neáu bieát khai thaùc seõ thu huùt raát nhieàu du khaùch. Hieän nay cô sôû haï taàng giao thoâng trong vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi khaù phaùt trieån, vöôït luõ seõ laø moät thuaän lôïi cho vieäc toå chöùc caùc tuyeán du lòch trong muøa nöôùc noåi nhö: tham quan di chæ Oc Eo ôû Goø Thaùp, di tích caùch maïng choáng Phaùp vaø choáng Myõ, baûo taøng Cuï Nguyeãn Sinh Saéc, khu baûo toàn thieân nhieân Traøm Chim keát hôïp vôùi du lòch sinh thaùi ôû caùc ñieåm du lòch Gaùo Gioàng, Xeûo Quyùt (Cao Laõnh), Laùng Sen, Raïch Röøng (Long An), vöôøn caây aên traùi ôû Tieàn Giang… Ôû vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi coù theå toå chöùc tuyeán ñieåm du lòch ña daïng mang saéc thaùi nöôùc noåi ñoàng baèng Nam Boä ñeå thu huùt du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng soâng vôùi tuyeán du lòch mieät vöôøn ven soâng Tieàn töø Myõ Tho, Caùi Beø, Myõ Thuaän, Sa Ñeùc, Hoàng Ngöï, caùc cuø lao giöõa soâng vaø mieät ruoäng, röøng thieân nhieân nguyeân sinh khu baûo toàn Traøm Chim, caùc hoà röøng ôû tuyeán giöõa loøng truõng Ñoàng Thaùp Möôøi ñeå du khaùch taän höôûng caûnh bieån nöôùc meânh moâng, tìm hieåu sinh hoaït kieám soáng cuûa daân cö muøa luõ (ñaùnh baét caù…), tham quan caâu caù ngoaøi thieân nhieân hoaëc trong khu vöïc nuoâi troàng, thöôûng thöùc ñaëc saûn muøa luõ vôùi caùc moùn aên daân daõ. Ngoaøi ra, vöôøn caây aên traùi vöôït luõ cuõng laø nhöõng ñòa ñieåm coù theå giôùi thieäu vôùi du khaùch quaù trình chung soáng vôùi luõ cuûa cö daân Ñoàng Thaùp Möôøi ñaõ traûi qua töø ngaøn xöa ñeán nay. Hình 6.7: Du lòch muøa nöôùc noåi Ñoàng Thaùp Möôøi. Cuï theå moät vaøi ñieåm du lòch nhö: Khu du lòch sinh thaùi Ñoàng Thaùp Möôøi: Ngöôïc doøng soâng Vaøm Coû Taây, thuyeàn du lòch seõ ñöa du khaùch ñeán trung taâm ÑTM, vuøng du lòch sinh thaùi ñaëc tröng cuûa vuøng truõng Nam Boä, caùc thò xaõ Taân An 50km: Moäc Hoùa, Vónh Höng, Thaïnh Hoùa, Taân Thaïnh. Ñeán ñaây du khaùch seõ taän maét nhìn thaáy nhöõng caùnh röøng traøm baït ngaøn, thoang thoaûng höông thôm vôùi töøng ñaøn ong, nhöõng caùnh ñaàm sen roäng lôùn, vôùi muoân vaøn ñoùa hoa sen khoe saéc döôùi aùnh naéng. Coù nhieàu ñoäng vaät quyù hieám: seáu ñoû, ruøa, raén…laøm taêng theâm veû ñeïp vuøng sinh thaùi. Ñaët bieät du khaùch thöôûng thöùc caùc moùn aên Nam Boä nhö canh chua boâng ñieân ñieån, goûi ngoù sen, caù loùc nöôùng trui chaám muoái ôùt… Vöôøn quoác gia Traøm Chim: Coù dieän tích 7588ha thuoäc 5 xaõ: Taân Coâng Sinh, Phuù Ñöùc, Phuù Thoï, Phuù Thaønh, Phuù Hieäp, thò traán Traøm Chim huyeän Tam Noâng. Traøm Chim laø chim soáng ôû trong röøng Traøm giöõa nhöõng caây saäy, sen, suùng, traên, ruøa… Vöôøn Quoác Gia laø loaïi hình thaønh töï nhieân. Ñaây laø nôi sinh soáng cuûa haøng traêm loaøi thöïc vaät, 198 loaøi chim nöôùc (chieám ¼ soá loaøi chim coù ôû Vieät Nam trong ñoù coù nhieàu loaøi chim quyù hieám treân theá giôùi: Seáu coå truïi, Seáu ñaàu ñoû…) Chôï noåi Caùi Beø: Naèm ôû ñoaïn giöõa soâng Tieàn Giang giaùp ranh 3 tænh Tieàn Giang, Vónh Long, Beán Tre. Haøng ngaøy coù khoaûng 400 – 500 thuyeàn côõ lôùn ñaày aép caùc loaïi traùi caây neo doïc 2 beân soâng ñeå chôø thöông laùi ñeán caát haøng. Haøng hoùa caàn baùn ñöôïc treo treân 1 caùi caây treân mui thuyeàn ñeå quaûng caùo… Hình 6.8: Chôï noåi Caùi Beø(Tieàn Giang). Chöông VII KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ KEÁT LUAÄN ÑTM laø moät ñoàng luõ kín, moät vuøng sinh thaùi hoaøn chænh vôùi caùc theàm cao, goø gioàng, caùc ñoàng truõng, lung laùng vaø ñöôïc caùc soâng lôùn bao quanh. Caùc goø gioàng, lung laùng ñeàu mang daùng taïo hình cuûa nöôùc. Ñaát ñai ôû ñaây mang tính thuûy thaønh. Töø nhöõng ñaëc ñieåm thaønh taïo ñoù, muøa nöôùc noåi ñaõ trôû thaønh nhöõng hình aûnh quen thuoäc vôùi daân cö trong vuøng. Noù hình thaønh neân nhöõng neùt vaên hoùa ñaëc saéc chæ coù ôû vuøng ngaäp luõ Nam Boä. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long noùi chung vaø Ñoàng Thaùp Möôøi noùi rieâng khoâng theå khoâng coù luõ vì coù nhöõng nguoàn lôïi do luõ mang ñeán raát sôùm. Tuy nhieân taùc ñoäng cuûa luõ goàm caû hai maët tích cöïc, tieâu cöïc vaø tuøy vaøo tính chaát luõ cuûa töøng naêm. “luõ hieàn” hay “luõ döõ” maø taùc ñoäng naøo seõ chieám öu theá. Luõ mang laïi phuø sa, taùi cung caáp maøu môõ cho ñoàng ruoäng, taïo neân nhöõng vuï boäi thu. Luõ coøn coù vai troø veä sinh moâi tröôøng, thau chua, röûa maën vaø taïo moâi tröôøng phaùt trieån ña daïng sinh hoïc, trong ñoù quan troïng nhaát laø söï ña daïng cuûa khu heä caù, heä chim, mang laïi nguoàn lôïi thuûy saûn cho vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi, taïo ñieàu kieän kieám soáng cho ngöôøi daân trong nhöõng thaùng noâng nhaøn. Beân caïnh ñoù, luõ quaù beù hay quaù lôùn ñeàu gaây ra nhöõng toån thaát cho cö daân trong vuøng. Luõ aûnh höôûng tôùi toác ñoä phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, nhöõng thaùng coù luõ khoâng thuaän lôïi cho hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, thöông maïi, dòch vuï… Ñôøi soáng daân cö gaëp nhieàu khoù khaên nhaát laø sinh hoaït, ma chay, hieáu hæ, hoïc haønh, chaêm soùc y teá… Luõ beù gaây thaát muøa do thieáu phuø sa, do saâu beänh, do chua pheøn vaø xaâm nhaäp maën. Luõ lôùn laïi gaây ra söï maát oån ñònh moâi tröôøng nhö saït lôû bôø soâng, thieät haïi cô sôû haï taàng, nguy cô laây lan dòch beänh, ñe doïa taøi saûn vaø tính maïng cuûa cö daân. Ñeå chung soáng hoøa thuaän vôùi luõ caàn coù nhieàu giaûi phaùp ñoàng boä veà boá trí daân cö, thieát keá cô sôû haï taàng kyõ thuaät, boá trí saûn xuaát… Con ngöôøi luoân luoân vaãn laø ñoái töôïng phuïc vuï cuûa caùc keá hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi – moâi tröôøng. Caùc phöông aùn soáng chung vôùi luõ ñeàu phaûi döïa treân caùc nguyeân taéc vöøa ñeå khai thaùc maëc lôïi vaø haïn cheá maëc haïi cuûa luõ, ñoàng thôøi phaûi ñaûm baûo oån ñònh ñôøi soáng vaø an toaøn tính maïng cho daân cö. Giaûi phaùp veà boá trí daân cö: Caùc khu daân cö ñöôïc xaây döïng nhaèm caùc muïc tieâu nhö sau: an cö, oån ñònh cuoäc soáng, khai thaùc hieäu quaû ñaát ñai, naâng cao ñôøi soáng daân cö vuøng luõ… Döïa vaøo ñaëc ñieåm ngaäp luõ cuûa töøng vuøng ñeå thieát keá caùc daïng daân cö (cuïm, tuyeán, ñieåm…) phuø hôïp vôùi ñieàu kieän saûn xuaát vaø taäp quaùn canh taùc. Giaûi phaùp veà cô sôû haï taàng: ñöôøng giao thoâng, heä thoáng thuûy lôïi, coâng trình coâng coäng… ñeàu coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán thoaùt luõ, do vaäy vieäc quy hoaïch caùc coâng trình thuûy lôïi, caùc tuyeán soâng, keânh cuûa vuøng phaûi gaén keát vaø phuø hôïp vôùi quy hoaïch chung ñeå coù theå söû duïng caùc coâng trình thuûy lôïi nhö moät phöông tieän “baûo veä” coâng trình giao thoâng ñöôøng boä. Giaûi phaùp veà boá trí saûn xuaát: chuû ñoäng chuyeån ñoåi caây troàng, vaät nuoâi coù hieäu quaû kinh teá töông ñöông hoaëc cao hôn luùa nhöng phuø hôïp vaø neù traùnh ñöôïc luõ (ñay, maøu, traøm… vaø nuoâi troàng thuûy saûn). Neân tính chæ tieâu kinh teá döïa treân thu nhaäp bình quaân/ha/naêm chöù khoâng chæ döïa saûn löôïng luùa caû naêm. Khai thaùc toái ña tieàm naêng muøa luõ, trong ñoù coù tieàm naêng du lòch, nhaèm taêng thu nhaäp cho daân cö vaø giôùi thieäu roäng raõi nhöõng neùt sinh hoaït vaên hoùa ñaëc saéc cuûa vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi. Giaûi phaùp veà nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân: giaûi phaùp cho vaán ñeà naøy phaûi ñoàng boä bao goàm vaán ñeà chính saùch, naâng cao yù thöùc coäng ñoàng, maët khaùc caàn trieån khai caùc coâng trình nghieân cöùu öùng duïng coâng ngheä thích hôïp cuï theå cho töøng khu vöïc vaø trieån khai nhanh caùc keát quaû ñaït ñöôïc. KIEÁN NGHÒ Moät maët neân xaây döïng caùc cuïm tuyeán daân cö môùi coù ñieàu tra nghieân cöùu chi tieát, maët khaùc neân daønh moät phaàn phí cho vieäc caûi taïo vaø naâng caáp caùc cuïm, laøng daân cö ñaõ coù. ._.