Kỹ thuật trồng, chăm sóc, nhân giống và điều khiển mai vàng ra hoa đúng thời điểm

ÑAËT VAÁN ÑEÀ Töø xöa ñeán nay, hoa Mai vaøng ñaõ trôû thaønh söù giaû ñaïi dieän cho muøa xuaân, bieåu töôïng cuûa ngaøy Teát coå truyeàn cuûa vuøng ñaát phöông Nam. Saéc vaøng töôi thaéùm cuøng teân goïi cuûa hoa Mai ñöôïc nhieàu ngöôøi tin seõø mang ñeán moät naêm môùi ñaày may maén, haïnh phuùc vaø thònh vöôïng. Bôûi theá, cho duø ngaøy xuaân coù raát nhieàu loaøi hoa khoe höông, ñua saéc nhöng hoa Mai vaãn giöõa moät vò trí voâ cuøng quan troïng trong taâm hoàn cuûa ngöôøi thöôûng ngoaïn. Theo ñaø phaùt trieån cuûa cuoäc soáng, ngaøy nay ôû caùc ñoâ thò, nhöõng caây Mai trong saân vöôøn daàn ñöôïc thay theá baèng nhöõng caây Mai ñöôïc troàng vaøo chaäu vaø taïo daùng ñeïp hôn, phuïc vuï ñôøi soáng tinh thaàn cho moïi ngöôøi. Beân caïnh ñoù, vieäc lai taïo, tuyeån choïn vaø nhaân gioáng hoa Mai cuõng ngaøy caøng ñöôïc chuù troïng. Song, cuøng vôùi caùc phöông phaùp nhaân gioáng, vieäc troàng vaø chaêm soùc cho caây Mai ra hoa ñuùng vaøo ngaøy Teát laïi ñoøi hoûi nhöõng yeâu caàu kyõ thuaät khaù cao maø khoâng phaûi ai cuõng thöïc hieän toát. Töø nhöõng lyù do treân, ñöôïc söï ñoàng yù cuûa boä moân Coâng ngheä sinh hoïc khoa Moâi tröôøng vaø Coâng ngheä sinh hoïc tröôøng ñaïi hoïc Kyõ thuaät coâng ngheä thaønh phoá Hoà Chí Minh toâi ñaõ thöïc hieän khoùa luaän: “Kyõ thuaät troàng, chaêm soùc, nhaân gioáng vaø ñieàu khieån Mai vaøng ra hoa ñuùng thôøi ñieåm.” v Muïc ñích vaø noäi dung cuûa khoùa luaän Trình baøy nhöõng yeâu caàu veà kyõ thuaät troàng, chaêm soùc; qui trình nhaân gioáng vaø phöông phaùp ñieàu khieån Mai vaøng ra hoa ñuùng thôøi ñieåm thaønh moät heä thoáng töø nhöõng kinh nghieäm thöïc teá cuûa caùc ngheä nhaân troàng Mai vaø moät soá taøi lieäu nhaèm taïo cô sôû cho vieäc nghieân cöùu vaø öùng duïng nhöõng thaønh töïu cuûa coâng ngheä sinh hoïc vaøo moät loaøi caây coù giaù trò caû veà maët kinh teá laãn tinh thaàn. Chöông I: Khaùi quaùt chung veà caây Mai vaøng 1.1. Phaân loaïi thöïc vaät Hoa Mai thuoäc: Giôùi: Plantae Boä: Malpighilaes Hoï: Onchnaceae Chi: Ochna Hình 1.1: Hoa Mai Theo GS Phaïm Hoaøng Hoä, hoï Ochnaceae taïi Vieät Nam coù hai loaøi Mai Ochna: - Mai Töù Quyù coøn goïi laø Mai Ñoû hay Nhò ñoä mai, tröôùc ñaây mang nhieàu teân nhö Ochna atropurpurea DC., Ochna multiflora, Ochna serratifolia, hieän nay caùc nhaø khoa hoïc cuøng chaáp nhaän teân Ochna serrulata (Hoshst.) Walp. Loaøi mai naøy coù nguoàn goác phía ñoâng Muõi Haûo Voïng (Cape of Good Hope), thuoäc Nam Phi. - Mai vaøng (Hoaøng mai) coù teân khoa hoïc laø Ochna integerrima, laø loaøi Mai baûn ñòa, moïc hoang daïi trong röøng töø Quaûng trò vaøo Nam. (Nguoàn: 1.2. Ñaëc ñieåm sinh hoïc vaø hình thaùi 1.2.1. Mai Töù Quyù Caây thuoäc loaïi tieåu moäc, phaùt trieån chaäm, cao khoaûng 2 - 3 m, coù khaû naêng thích nghi vôùi ñieàu kieän thoå nhöôõng cuøng khí haäu khaùc nhau. Thaân ít phaân nhaùnh, taùn thöa nhöng nhieàu laù. Laù cöùng, daøy, hình baàu duïc, maøu xanh saäm; meùp laù coù raêng cöa khoâng ñeàu. Hoa Mai Töù Quyù nôû quanh naêm, maøu vaøng, coù naêm caùnh (Hình 1.2). Khi hoa taøn, ñaøi hoa töø maøu xanh chuyeån daàn sang maøu ñoû. Sau ñoù haït hình thaønh vaø chuyeån sang maøu ñen boùng khi chín. Hình 1.2: Hoa mai Tứ Quyù 1.2.2. Mai vaøng Mai vaøng laø caây ña nieân; cao töø 3 – 8 m; laù ñôn, moïc caùch, maøu xanh nhaït, boùng, meàm, coù gaân chính vaø nhieàu gaân phuï taïo thaønh maïng; meùp laù coù raêng cöa nhoû. Trong töï nhieân Mai vaøng thöôøng ruïng laù vaøo muøa ñoâng vaø ra hoa vaøo muøa xuaân töø thaùng 1 – 5 döông lòch tuøy nôi. Hoa coù maøu vaøng, moïc thaønh cuïm, taïo thaønh chuøm nhoû ôû naùch laù. Cuoáng hoa ngaén. Soá löôïng caùnh hoa coù theå dao ñoäng töø 5 – 9 caùnh. Ñaøi hoa coù maøu xanh nhaït boùng. Quaû thuoäc loaïi haïch quaû, coù maøu xanh, khi chín chuyeån thaønh maøu ñen xeáp quanh ñeá hoa. 1.3. Ñieàu kieän sinh tröôûng vaø phaùt trieån - Loaïi ñaát: Mai vaøng laø loaøi caây khoâng keùn ñaát troàng. Trong töï nhieân, noù coù theå sinh tröôûng vaø phaùt trieån ôû nhieàu vuøng ñaát coù tính chaát khaùc nhau nhö: ñaát caùt, ñaát caùt pha seùt, ñaát thòt, ñaát phuø sa,… Theá nhöng, ñieàu kieän ñaát phuø hôïp ñeå caây Mai sinh tröôûng vaø phaùt trieån toát laø: giöõ aåm vaø thoaùt nöôùc toát, thoaùng khí, pH thích hôïp,… - Nhieät ñoä: nhieät ñoä thích hôïp nhaát cho Mai laø 25oC - 35oC. Neáu nhieät ñoä quaù cao laù Mai thöôøng laõo hoùa nhanh. Ngöôïc laïi neáu nhieät ñoä thaáp hôn 10oC caây sinh tröôûng chaäm. - Aùnh saùng: Mai laø loaøi caây öa naéng. Thôøi gian chieáu saùng phuø hôïp cho caây Mai laø töø 6 – 8 giôø/ngaøy. Neáu thieáu naéng caây sinh tröôûng keùm, thaân caønh yeáu, ra hoa ít, laù moûng,… - Nöôùc: Mai vaøng laø loaøi caây raát öa nöôùc, song noù khoâng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän ngaäp uùng. pH thích hôïp töø 5,5 – 7. 1.4. Sô löôïc veà caùc loaøi Mai vaøng phoå bieán ôû nöôùc ta 1.4.1. Mai vaøng 5 caùnh - Mai seû: hoa coù maøu vaøng nhaït, caùnh troøn, phaúng; ñöôøng kính hoa töø 3 – 4 cm; soá löôïng hoa treân moät caønh thöôøng raát nhieàu (Hình 1.3). Hình 1.3: Hoa Mai seû - Mai traâu: coù nhieàu loaïi khaùc nhau nhöng thöôøng coù kích thöôùc hoa lôùn, töø 5 – 6 cm; coù maøu vaøng töôi; caùnh hoa daøi vaø duùn, soá löôïng caùnh hoa ñoâi khi coù theå töø 5 – 8 caùnh; caáu truùc hoa khoâng ñeïp vì caùc caùnh thöôøng khoâng xeáp khít vaøo nhau (Hình 1.4). Hình 1.4: Hoa Mai traâu - Mai Bình Định: hoa coù maøu vaøng chanh nhaït, ñöôøng kính töø 2,5 – 3,5 cm, höông thôm dòu nheï. Caùnh hoa phaúng, hôi nhoïn, coù gaân. Cấu truùc hoa xinh xaén, öa nhìn (Hình 1.5). Soá löôïng caùnh hoa dao ñoäng töø 5 – 10 caùnh. Nhöng phaàn lôùn laø 5 caùnh. Ñieåm ñaëc bieät cuûa loaøøi Mai naøy laø hoa coù raát nhieàu nhò maøu naâu ñoû saäm, chieám dieän tích khaù lôùn. Hình 1.5: Hoa Mai Bình Ñònh 1.4.2. Mai gheùp nhieàu caùnh - Mai Tai Giaûo: coù nguoàn goác töø Thuû Ñöùc. Mai Giaûo sinh tröôûng khoeû, oån ñònh, choáng chòu saâu beänh khaù. Caønh coù maøu naâu, phaân nhaùnh maïnh, chieàu daøi moãi loùng khoaûng 1 – 3 cm. Laù coù maøu xanh, phieán laù to vaø moûng, meùp laù hình raêng cöa. Soá löôïng caùnh hoa töø 8 – 12 caùnh nhöng thoâng thöôøng laø 12 caùnh, xeáp thaønh 2 taàng xen keõ nhau (Hình 1.6). Caáu truùc hoa raát ñeïp. Hoa coù höông thôm nhe,ï ñöôøng kính töø 4 – 6 cm, maøu vaøng röïc rôõ. Caùnh hoa phaúng, troøn. Maät ñoä hoa nhieàu, laâu taøn. Ñaây laø gioáng hoa raát phoå bieán vaø ñöôïc öa chuoäng hieän nay. Hình 1.6: Hoa Mai Tai Giaûo - Mai Beán Tre: xeùt veà soá löôïng, ñöôøng kính vaø caáu truùc hoa, loaøi Mai naøy cuõng gioáng nhö mai Giaûo ngoaïi tröø rìa caùnh hoa khoâng phaúng maø hôi duùn (Hình 1.7). Ñaëc bieät nuï hoa Mai Beán Tre coù maøu xanh ñaäm, boùng vaø troøn ñeàu. Hình 1.7 : Hoa Mai Beán Tre - Mai Huyønh Tyû: caønh coù raát nhieàu maàm beân nhöng khaû naêng phaân caønh vaø choáng beänh keùm. Laù cöùng, daøy. Hoa coù 24 caùnh, xeáp thaønh 3 taàng, maøu vaøng chanh (Hình 1.8). Caáu truùc hoa ñeïp. Caùnh hoa troøn, raát phaúng, mòn. Ñöôøng kính hoa khoaûûng 3 cm. Tuy nhieân, Mai Huyønh Tyû duø coù nhieàu nuï nhöng soá löôïng hoa khi nôû treân caønh laïi ít. Vì vaäy ngaøy nay khoâng ñöôïc nhieàu ngöôøi thöôûng hoa löïa choïn. Hình 1.8: Hoa Mai Huyønh Tyû - Mai 120 caùnh: hoa ñöôïc phaùt hieän ôû Beán Tre. Caây coù caønh laù nhoû, maøu naâu ñen, beà maët laù boùng, deã nhaän bieát. Nuï hoa hình caàu, cuoáng hoa yeáu vaø deã ruïng. Kích thöôùc hoa khoaûng 3 cm, coù töø 120 – 150 caùnh, maøu vaøng saùng. Caùnh phaúng, troøn ñeàu, mòn, xeáp thaønh nhieàu lôùp nhö hoa cuùc (Hình 1.9). Nhò vaø nhuïy cuûa hoa thoaùi hoaù do vaäy khoâng hình thaønh ñöôïc traùi vaø haït. Hình 1.9: Hoa Mai 120 caùnh 1.5. Tình hình saûn xuaát vaø tieâu thuï Hieän nay, Mai vaøng thöông phaåm ñöôïc troàng vaø saûn xuaát chuû yeáu ôû caùc tænh nhö: Bình Ñònh, Phuù Yeân, Thuû Ñöùc – Tp Hoà Chí Minh, Beán Tre, Tieàn Giang vaø An Giang,… vôùi dieän tích ngaøy caøng môû roäng. Trong ñoù, ngoaïi tröø Bình Ñònh vaø Phuù Yeân, haàu heát caùc tænh coøn laïi ñeàu kinh doanh mai gheùp nhieàu caùnh laø chuû yeáu. Vaø gioáng mai thoâng duïng nhaát laù Mai Tai Giaûo coù daùng bonsai. Rieâng Mai nguyeân lieäu thöôøng ñöôïc cung caáp töø caùc tænh ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Ngoaøi thò tröôøng tieâu thuï chính laø thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhöõng naêm gaàn ñaây Mai vaøng coøn ñöôïc cung caáp cho moät soá tænh mieàn baéc nöôùc ta ñaëc bieät laø Haø Noäi vaø moät soá nöôùc trong khu vöïc. Veà maët giaù caû thì tuøy thuoäc vaøo töøng nôi maø dao ñoäng töø vaøi traêm ñeán vaøi trieäu ñoàng. Chöông II: Kyõ thuaät troàng, chaêm soùc, nhaân gioáng vaø ñieàu khieån Mai vaøng ra hoa ñuùng thôøi ñieåm 2.1. Kyõ thuaät troàng Mai vaøng 2.1.1. Troàng treân ñaát 2.1.1.1. Kyõ thuaät laøm ñaát - Mai vaøng laø loaøi caây tuy raát öa nöôùc nhöng laïi khoâng thích hôïp vôùi ñieàu kieän ngaäp uùng laâu daøi vì vaäy neáu troàng Mai vôùi soá löôïng nhieàu ôû vuøng ñaát thaáp, ñaát coù maïch nöôùc ngaàm daâng quaù cao, ñaát thöôøng xuyeân hoaëc vaøo muøa möa bò ngaäp uùng thì caàn phaûi thieát keá luoáng noåi (leân lieáp). Ngöôïc laïi ôû nhöõng vuøng ñaát cao, maïch nöôùc ngaàm saâu caàn phaûi thieáp keá luoáng chìm. Vaø luoáng neân ñöôïc thieát keá theo höôùng Baéc Nam giuùp caây nhaän aùnh saùnh ñeàu nhau. Thoâng thöôøng, beà ngang luoáng caàn roäng töø 1 - 1,2 m. - Ñoái vôùi luoáng noåi, giöõa hai luoáng Mai gaàn nhau caàn coù möông, raõnh thoaùt nöôùc ñeå traùnh ngaäp uùng cho vöôøn mai. Caùc raõnh naøy saâu töø 0,4 – 0,5 m vaø roäng töø 0,3 – 0,5 m, khoaûng caùch cuûa raõnh phuï thuoäc vaøo beà roäng cuûa luoáng. - Nhöõng nôi ñaát coù ñoä thoâng thoaùng thaáp neân cho döôùi ñaùy luoáng moät lôùp caùt töø 20 – 30 cm. - Tuyø theo ñoä phì nhieâu cuûa ñaát maø coù theå boå sung theâm phaân höõu cô hoaëc phaân vi sinh. 2.1.1.2. Kyõ thuaät troàng - Neân troàng caây sau 4 – 5 ngaøy laøm ñaát. - Caây con ñöôïc troàng theo hình nanh saáu hoaëc haøng song song, maät ñoä troàng phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa caây. - Trong quaù trình troàng phaûi ñaûm baûo baàu ñaát cuûa caây coøn nguyeân veïn. Tröôøng hôïp baàu ñaát vôõ naùt neân loaïi boû moät soá laù non vaø laù giaø, caønh ngoïn quaù daøi nhaèm ngaên söï maát caân baèng nöôùc cuûa caây. - Ñoä noâng saâu vaø ñoä lôùn cuûa hoá troàng caàn phuø hôïp vôùi baàu ñaát vaø haïn cheá vieäc troàng caây quaù saâu. 2.1.2. Troàng trong chaäu 2.1.2.1. Chaäu troàng - Yeâu caàu kyõ thuaät quan troïng nhaát khi choïn chaäu laø phaûi thoaùt nöôùc thaät toát (gaàn nhö hoaøn toaøn). Ñaùy chaäu khoâng ñöôïc ñoïng nöôùc. Ñoái vôùi nhöõng goác Mai vöøa böùng neáu chaäu thoaùt nöôùc keùm, nhöõng veát thöông ôû reã seõ deã nhieãm beänh, reã taùi sinh keùm. Coøn vôùi caây Mai ñaõ tröôûng thaønh vieäc ñaùy chaäu luoân ñoïng nöôùc vaøo muøa möa seõ laøm caây Mai sinh tröôûng keùm vaø coù khaû naêng cheát. - Trong tröôøng hôïp troàng trong chaäâu oån ñònh, chaäu phaûi haøi hoøa vôùi daùng, theá cuûa caây. Beà roäng vaø ñoä saâu phuø hôïp vôí baàu reã cuûa caây. Kích thöôùc chaäu neân lôùn hôn baàu reã. - Tröôøng hôïp troàng trong chaäu coù tính chaát taïm thôøi, neáu caây coù caønh, laù neân choïn chaäu coù theå tích lôùn hôn taùn laù khoaûng 3 laàn. Neáu caây khoâng coù taùn laù caàn döï ñoaùn taùn caây sau hai thaùng vaø choïn chaäu gioáng nhö treân. Khoâng troàng caây nhoû vaøo chaäu quaù lôùn vì caây khoù phaùt trieån vaø deã cheát. 2.1.2.2. Chaát troàng Trong töï nhieân, heâä reã caây Mai coù khaû naêng thích nghi cao vôùi ñieàu kieän soáng nhöng trong ñieàu kieän sinh thaùi cuûa chaäu troàng khaû naêng thích nghi cuûa noù raát keùm. Vì vaäy, ñeå reã phaùt trieån vaø hoaït ñoäng toát, yeâu caàu caên baûn cuûa chaát troàng laø: - Thoaùng khí, tôi xoáp. - Giöõ aåm vöøa ñuû nhöng khoâng gaây ngaäp uùng. - Chöùa ít chaát höõu cô. Trong thöïc teá, hieän nay caùc nhaø vöôøn ôû mieàn Nam ña soá ñeàu söû duïng 2 loaïi chaát troàng sau : - Hoãn hôïp traáu vaø tro traáu (tyû leä 1 : 2) (Hình 2.1) - Hoãn hôïp boät xô döøa vaø traáu (tyû leä 1 : 1) (Hình 2.2) Hình 2.1: Hoãn hôïp traáu vaø tro traáu Hình 2.2: Hoãn hôïp boät xô döøa vaø traáu 2.1.2.3. Kyõ thuaät troàng. Thöïc hieän theo trình töï nhö sau: - Böôùc 1: Loùt moät lôùp caùt, soûi,… ôû ñaùy chaäu nhaèm taêng cöôøng khaû naêng thoaùt nöôùc. - Böôùc 2: Cho moät lôùp chaát troàng vöøa phaûi vaø ñaët baàu caây vaøo chaäu. - Böôùc 3: Cho theâm chaát troàng vaøo xung quanh vaø laéc nheïï thaønh chaäu hoaëc töôùi nhieàu nöôùc nhaèm giuùp cho chaát troàng vaø baàu reã tieáp xuùc toát, khoâng coù khoaûng troáng. Trong quaù trình laáp chaát troàng caàn laáp ñeán coå reã cuûa caây. Trong tröôøng hôïp tröôùc khi troàng, caây Mai coù ñaát laáp qua coå reã thì trong giai ñoaïn naøy neân che phuû noù moät lôùp chaát troàng nhaèm giuùp cho voû reã khoâng bò khoâ, chaùy do tieáp xuùc ñoät ngoät vôùi aùnh naéng. - Böôùc 4: Chaäu caàn ñöôïc ñaët caùch maët ñaát 4 – 5 cm ñeå traùnh söï xaâm nhaäp cuûa nhöõng coân truøng haïi reã cuõng nhö giuùp cho vieäc thoaùt nöôùc trieät ñeå hôn, choáng ngaäp uùng. 2.2. Chaêm soùc caây Mai tröôûng thaønh 2.2.1. Töôùi nöôùc 2.2.1.1. Cheá ñoä töôùi - Vieäc töôùi nöôùc hôïp lyù trong ñieàu kieän khí haäu vaøø thôøi tieát thay ñoåi coù yù nghóa raát quan troïng trong hoaït ñoäng soáng cuûa caây Mai. Cheá ñoä töôùi khoâng phuø hôïp coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm caây Mai bò beänh, suy yeáâu vaø cheát. Do ñoù soá laàn vaø löôïng nöôùc töôùi cho caây Mai trong ngaøy (ñaëc bieät laø caây troàng trong chaäu) caàn phaûi thaät linh ñoäng sao cho phuø hôïp vôùi töøng ñieàu kieän cuï theå cuûa moâi tröôøng: nhöõng ngaøy nhieàu naéng, nhieàu gioù, nhieät ñoä cao, ñoä aåm khoâng khí giaûm, söï thoaùt hôi nöôùc cuûa caây taêng caàn phaûi töôùi nhieàu vaø ngöôïc laïi. - Vaøo muøa naéng coù theå töôùi mai töø 2 – 3 laàn 1 ngaøy. Muøa möa coù theå 2 ngaøy 1 laàn hoaëc khoâng caàn töôùi neáu chaäu troàng vaãn ñaûm baûo ñuû ñoä aåm. - Beân caïnh ñoù, vieäc töôùi nöôùc cho caây mai caàn tuaân theo caùc nguyeân taéc cô baûn laø: + Töôùi khi caây caàn nöôùc: ôû ña soá thöïc vaät noùi chung vaø caây Mai vaøng noùi rieâng, khi coù aùnh naéng, khí khoång treân laù caây seõ môû ñeå thoaùt hôi nöôùc vaø quang hôïp neân khi ñoù caây seõ huùt nöôùc. Do vaäy, ñeå vieäc töôùi nöôùc ñaït hieäu quaû cao nhaát neân töôùi thaät ñaãm cho caây sau 8 giôø saùng. Nhöõng laàn sau (khoaûng 11 – 15 giôø) coù theå töôùi boå sung vaø töôùi giaûm nhieät. + Töôùi ñuû nöôùc: vaøo nhöõng ngaøy naéng noùng keùo daøi, caây thoaùt hôi nöôùc nhieàu maø löôïng nöôùc cung caáp khoâng ñaày ñuû, söï caân baèng nöôùc seõ bò phaù huûy, söï sinh tröôûng cuûa caây seõ ngöøng treä, laù mau bò laõo hoaù vaø ruïng à aûnh höôûng ñeán söï ra hoa vaøo nhöõng thaùng cuoái naêm. Vì vaäy, ñeå traùnh tình traïng treân caàn cung caáp ñaày ñuû nöôùc cho caây Mai. + Caây bò suy yeáu, ít laù caàn löôïng nöôùc ít hôn so vôùi caây phaùt trieån toát, coù nhieàu laù. Rieâng caây Mai vöøa böùng, nhu caàu veà nöôùc khoâng nhieàu chæ neân töôùi vöøa aåm baàu ñaát. - Ngoaøi ra vaøo nhöõng buoåi tröa naéng noùng, nhieät ñoä quaù cao, caây Mai seõ ngöøng quang hôïp neân töôùi giaûm nhieät nhaèm taïo ra khí haäu tieåu vuøng vôùi muïc ñích: taêng ñoä aåm moâi tröôøng vaø giaûm nhieät ñoä giuùp cho caây quang toång hôïp toát. 2.2.1.2. Phöông phaùp vaø kyõ thuaät töôùi: Töôùi phun möa leân laù vaø vaøo maët chaäu laø phöông phaùp thích hôïp cho ña soá caùc loaøi caây ñöôïc troàng trong chaäu noùi chung vaø caây Mai noùi rieâng vì ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu: phaân phoái löôïng nöôùc thaám ñeàu khaép beà maët chaát troàng trong chaäu, löïc cuûa gioït nöôùc rôi xuoáng maët chaäu nheï nhaøng. 2.2.2. Boùn phaân 2.2.2.1. Caùc loaïi phaân coù theå söû duïng cho caây Mai - Phaân höõu cô: laø loaïi phaân coù haøm löôïng N-P-K thaáp nhöng raát caàn thieát cho caây Mai nhôø cung caáp ñaày ñuû caùc chaát khoaùùng ña löôïng vaø vi löôïng, taïo moâi tröôøng thuaän lôïi cho heä reã hoaït ñoäng vaø phaùt trieån, coù ñaëc ñieåm laø phaân giaûi chaäm nhöng caây haáp thu deã daøng vaø trieät ñeå. Caùc loaïi phaân höõu cô thöôøng ñöôïc söû duïng cho caây Mai goàm: phaân chuoàng, phaân raùc, caùc phuï phaåm cuûa quaù trình saûn xuaát noâng nghieäp nhö baùnh daàu,… - Phaân voâ cô: laø phaân boùn hoaù hoïc coù taùc duïng nhanh vaø höõu hieäu, coù tính chuyeân bieät cao, oån ñònh veà haøm löôïng tuy nhieân neáu söû duïng khoâng ñuùng kyõ thuaät seõ gaây haïi cho caây. Phaân voâ cô goàm coù 2 thaønh phaàn chính laø: khoaùng ña löôïng (ñaïm – N, laân – P, kali – K) vaø khoaùng vi löôïng (Mn, Zn, Cu,…) - Phaân vi sinh: coù nguoàn goác töø phaân höõu cô nhöng ñöôïc boå sung theâm nhöõng vi sinh vaät coù ích laøm cho ñaáât troàng tôi xoáp, phì nhieâu hôn vaø reã caây hoaït ñoäng toát hôn. Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi phaân naøy laø khi söû duïng caàn haïn duøng thuoác baûo veä thöïc vaät. 2.2.2.2. Phöông phaùp boùn phaân - Boùn tröïc tieáp vaøo ñaát: phaân boá löôïng phaân ñeàu quanh rìa vaønh chaäu hay quanh goác töông öùng vôùi taùn caây phía treân vaø laáp ñaát. - Töôùi phaân leân ñaát: hoaø tan phaân vaø töôùi ñeàu khaép maët chaäu hay vuøng ñaát quanh goác caây. - Phun phaân leân laù: vôí nhöõng caây Mai coù boä reã yeáu hay vaøo muøa möa ñaát troàng luoân aåm öôùt vieäc phun phaân qua laù seõ ñaït hieäu quaû cao. Tuy nhieân caàn traùnh phun phaân khi trôøi naéng gaét, nhieàu gioù,… 2.2.2.3. Nhöõng nguyeân taéc vaø yeâu caàu kyõ thuaät - Nguoàn dinh döôõng cung caáp cho caây caàn caân ñoái vaø hôïp lyù ñeå caây sinh tröôûng vaø phaùt trieån oån ñònh, beàn vöõng. - Khoâng boùn phaân quaù gaàn goác caây vaø boùn dö. - Khoâng neân boùn quaù nhieàu phaân trong moät laàn maø neân chia nhoû löôïng phaân boùn thaønh nhieàu laàn, caây seõ haáp thu toát hôn vaø haïn cheá tình traïng dö phaân. - Neáu caây Mai ñang trong giai ñoaïn ñaâm choài, coù laù non khi boùn khoâng neân xôùi ñaát. - Nhöõng caây Mai sinh tröôûng maïnh coù nhieàu caønh laù caàn löôïng phaân boùn cao hôn so vôùi caây sinh tröôûng keùm ít caønh laù. - Boùn phaân khi caây coù laù vaø laù ñaõ tröôûng thaønh, khoâng bò saâu beänh. - Caàn cung caáp ñaày ñuû nöôùc cho caây sau khi boùn. 2.2.2.4. Boùn phaân cho caây mai Trong chu kyø sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây mai coù 3 thôøi kyø quan troïng vaø coù aûnh höôûng laãn nhau laø: - Thôøi kyø 1: töø thaùng 2 ñeán thaùng 5 (aâm lòch). Ñaây laø giai ñoaïn phuïc hoài vaø sinh tröôûng maïnh cuûa caây Mai. Thôøi kyø naøy caây caàn löôïng dinh döôõng lôùn ñeå phuïc hoài vaø taïo caønh, nhaùnh môùi. Do ñoù caàn cung caáp nhieàu ñaïm cho caây. Vaø neân söû duïng phaân höõu cô laø chuû yeáu hoaëc coù theå phoái hôïp vôùi caùc loaïi phaân hoaùù hoïc coù haøm löôïng ñaïm cao. - Thôøi kyø 2: töø thaùng 6 ñeán thaùng 9. Töø cuoái thaùng 5, laù caây Mai ñaõ thaønh thuïc vaø sung maõn, nuï hoa baét ñaàu phaân hoaù vaø hình thaønh. Vaäy neân nhu caàu veà laân cuûa caây trong giai ñoaïn naøy raát cao. Neáu boùn thöøa ñaïm thieáu laân trong giai ñoaïn naøy nhöõng maàm ôû naùch laù seõ phaùt trieån thaønh choài môùi à soá löôïng nuï hoa hình thaønh khoâng nhieàu, hoa nôû muoän vaø chaát löôïng khoâng cao. Ñoàng thôøi khaû naêng choáng chòu cuûa caây seõ thaáp, caây deã bò beänh. - Thôøi kyø 3: töø thaùng 10 ñeán teát Nguyeân Ñaùn. Ñaây laø giai ñoaïn hình thaønh hoa. Cuoái thaùng 9 boä laù caây Mai ñaõ laõo hoùa vaø haàu nhö ngöøng sinh tröôûng. Noù baét ñaàu chuyeån maøu, beà maët laù khoâng coøn xanh boùng (Hình 2.3), chaát dinh döôõng ñang daàn ñöôïc traû laïi cho caây ñeå nuoâi döôõng nuï. Vì vaäy, giai ñoaïn naøy neáu quaù trình laõo hoùa cuûa caây dieãn ra chaäm caàn cung caáp Kali cho caây. Kali seõ laøm cho caây mau laõo hoùa vaø thuùc ñaåy nuï hoa chín ñeàu; hoa nôû roä, ñeïp, laâu taøn. Hình 2.3: Laù Mai bò maát maøu xanh boùng Baûng 2.1: Lòch boùn phaân chi tieát cho caây Mai vaøo caùc thôøi kyø Thaùng (aâm lòch) Loaïi phaân boùn Ghi chuù 1 - 5 - Baùnh daàu + Dyamic (tyû leä 2 :1) - Baùnh daàu + laân höõu cô sinh hoïc Soâng Gianh (tyû leä 2 :1) - Phaân chuoàng (ñaõ uû hoai) Chæ söû duïng moät trong 3 daïng beân. Neáu phoái hôïp vôùi daïng khaùc phaûi ñaûm baûo löôïng N cao hôn P vaø K 6 - 9 - Laân höõu cô sinh hoïc Soâng Gianh + Dynamic (tyû leä 3 : 1) 10 – 12 - Seaweed (rong bieån) - KNO3 Caû 2 loaïi phaân beân ñeàu laø phaân boùn qua laù. Tuyø thuoäc quaù trình laõo hoùa cuûa laù mai maø choïn löïa loaïi phaân vaø soá laàn phun thích hôïp. 2.2.3. Phoøng tröø sinh vaät haïi 2.2.3.1. Saâu haïi Saâu laø moät trong nhöõng ñoái töôïng gaây haïi cho caây Mai, nhaát laø trong giai ñoaïn Mai ra laù non, ñoït non. Noù laøm giaùn ñoaïn söï phaùt trieån thaân vaø caønh cuûa caây Mai. Treân caây Mai thöôøng coù theå coù nhieàu loaïi saâu nhö : saâu tô, saâu loâng, saâu cuoán laù, saâu ñuïc thaân,… Nhöng phoå bieán nhaát laø saâu tô vaø saâu ñuïc thaân. a) Saâu tô (Delias aglaia) - Thuoäc Boä Caùnh Vaåy: Lepidoptera - Hoï Böôùm phaán: Pieridae Ÿ Ñaëc ñieåm hình thaùi: - Saâu tröôûng thaønh laø loaøi böôùm phaán ñen ñoám traéng, daøi khoaûng 20 – 25 mm, saûi caùnh roäng 60 – 70 mm. Thaân vaø caùnh maøu ñen, treân caùnh coù nhieàu ñoám maøu traéng, ôû caùnh sau coù hai ñoám maøu vaøng hình baàu duïc. - Tröùng hình thoi, maøu vaøng, beà maët coù caùc vaân soïc. - Saâu non thaân maøu xanh trong, ñaàu maøu naâu ñen, daøi 25 – 28 mm. (Hình 2.4) Hình 2.4: Saâu tô haïi laù Mai Ÿ Taùc haïi: saâu non gaëm nhaám laøm khuyeát laù. Khi lôùn chuùng nhaû tô keùo vaøi laù non laïi vôùi nhau, roài naèm beân trong caén phaù à dieän tích quang hôïp cuûa laù giaûm. Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: loaïi boû caùc ngoïn bò saâu hoaëc baét saâu. Neáu maät ñoä saâu cao, söû duïng caùc loaïi thuoác: Delfin, Abamectin, Regent, Biocin,… ñeå tieâu dieät. b) Saâu ñuïc thaân Ñaây laø loaïi saâu raát nguy hieåm ñoái vôùi Mai vaø raát khoù phaùt hieän vì chuùng soáng ôû trong thaân hoaëc caønh caây, duøng loõi vaø nhöïa caây laøm thöùc aên. Ÿ Taùc haïi: nhöõng caønh Mai coù saâu ñuïc thaân thöôøng sinh tröôûng keùm. Neáu khoâng phaùt hieän vaø chöõa trò kòp thôøi caønh seõ daàn heùo ruõ vaø cheát. Ñaëc bieät khi hieän dieän ôû trong thaân caây chuùng coù theå laøm cheát caû caây Mai. Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: muoán phaùt hieän sôùm loaïi saâu naøy caàn quan saùt kyõ thaân vaø caønh Mai. Khi phaùt hieän treân thaân vaø caønh xuaát hieän nhieàu boät goã mòn nhö maït cöa taäp trung taïi moät vò trí caàn dieät saâu ngay hoaëc duøng caùc loaïi thuoác coù teân thöông maïi nhö: Lannate, Sherol, Trebon Regent,… phun vaøo nôi truù aån cuûa chuùng. 2.2.3.2. Sinh vaät chích huùt a) Reäp Treân caây Mai coù theå coù nhieàu loaïi reäp nhöng phoå bieán nhaát laø reäp saùp. Loaïi naøy coù teân khoa hoïc laø Dysmiccocus sp. (Hình 2.5) Hình 2.5: Reäp saùp Ÿ Ñaëc ñieåm sinh hoïc vaø taùc haïi: - Reäp caùi ñeû tröùng thaønh oå xeáp choàng leân nhau. Sau moät tuaàn, reäp non seõ nôû vaø loät xaùc nhieàu laàn. Voøng ñôøi reäp khoaûng 40 – 60 ngaøy tuøy ñieàu kieän nhieät ñoä. Khí haäu noùng vaø aåm thích hôïp cho reäp phaùt trieån. - Reäp thöôøng baùm vaøo naùch laù, hoaëc caùc veát nöùt treân voû, caønh chích huùt nhöïa laøm ñoït xoaên laïi, laù vaøng, caây sinh tröôûng keùm. Chuùng coøn laø nhaân toá truyeàn beänh cho caây. Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: duøng tay gieát reäp. Khi maät ñoä reäp cao thì phun caùc loaïi thuoác: Admire, Supracide, Polytrin,… b) Boï tró (buø laïch) (Thrips sp.) Ÿ Ñaëc ñieåm hình thaùi: Boï tró coù kích raát nhoû, daøi 1 - 2 mm. Boï tröôûng thaønh coù maøu vaøng saäm hoaëc naâu ñen (Hình 2.6). AÁu truøng hình daïng gioáng boï tröôûng thaønh coù maøu vaøng ngaø (Hình 2.7). Hình 2.6: Boï tró tröôûng thaønh Hình 2.7: Aáu truøng boï tró Ÿ Ñaëc ñieåm sinh thaùi vaø taùc haïi: Boï tröôûng thaønh vaø aáu truøng thöôøng soáng taäp trung ôû ñoït non, gaân laù non. Khi nhöõng laù bò haïi chuyeån sang giai ñoaïn baùnh teû vaø giaø, thöùc aên khoâng coøn phuø hôïp, chuùng laïi di chuyeån sang nhöõng laù non khaùc ñeå chích huùt vaø gaây haïi. Boï tró thöôøng phaùt trieån vaø gaây haïi maïnh vaøo muøa naéng noùng, khoâ haïn. Boï tró thöôøng taán coâng vaøo phaàn laù non vaø ñænh sinh tröôûng, laøm laù non bò thöông toån naëng: bò bieán daïng, xoaên, nhoû vaø mau ruïng (Hình 2.8). Caây kieät söùc. Hình 2.8: Boï tró haïi laù Mai c) Nheän ñoû (Tetranychus sp.) Ÿ Ñaëc ñieåm hình thaùi: Nheän ñoû coù kích thöôùc raát nhoû (khoaûng 0,3 – 0,4 mm), hình baàu duïc, coù 8 chaân, di chuyeån nhanh. Nheän non coù maøu vaøng nhaït, khi lôùn chuùng chuyeån daàn sang maøu hoàng vaø ñoû saäm (Hình 2.9) Hình 2.9: Nheän ñoû tröôûng thaønh Ÿ Ñaëc ñieåm sinh thaùi: nheän ñoû thöôøng phaùt trieån maïnh trong ñieàu kieän thôøi tieát noùng vaø khoâ. Nheän non vaø nheän tröôûng thaønh ñeàu soáng taäp trung ôû maët döôùi caùc laù giaø, chích huùt nhöïa. Ñoâi khi nheän coøn taäp trung ôû caùc maét laù. Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: - Nheän tröôûng thaønh vaø nheän non ñeàu aên bieåu bì vaø chích huùt dòch cuûa laù töø khi laù böôùc vaøo giai ñoaïn tröôûng thaønh trôû ñi, laøm laù trôû neân naâu raùm (Hình 2.10), ñoâi khi laïi taïo thaønh ñoám laù traéng vaøng ôû maët treân cuûa laù; coøn ôû maët döôùi cuûa laù coù nhöõng veát traéng laám taám gioáng buïi caùm vaø ñoâi khi laù coù theå phoàng leân nhö baùnh traùng (Hình 2.11). - Maät ñoä nheän cao coù theå laøm laù vaøng khoâ, deã ruïng, caây sinh tröôûng keùm, aûnh höôûng ñeán söï ra hoa vaøo cuoái naêm. Hình 2.11: Laù Mai bò phoàng do nheän ñoû Hình 2.10: Laù Mai bò naâu raùm do nheän ñoû Hình 3.10 Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: - Thöôøng xuyeân töôùi nöôùc leân boä laù caây Mai. - Neáâu maät ñoä laây lan nhieàu duøng caùc loaïïi thuoác coù hoaït chaát nhö: Dicofol, Fenpyroximate, Hexythiazox, Piradaben,... 2.2.3.3. Beänh a) Beänh vaøng laù Ÿ Taùc nhaân: beänh sinh lyù Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: laù maát maøu xanh (vaøng laù, laù coù soïc xanh) (Hình 2.12). Khi bò vaøng laù caây seõ sinh tröôûng chaäm laïi. Hình 2.12: Beänh vaøng laù treân caây Mai Ÿ Nguyeân nhaân: - Caây thieáu dinh döôõng - Caây thieáu hoaëc dö moät vaøi nguyeân toá - Chaäu ngaäp uùng hoaëc ñaát khoâng thoaùt nöôùc - Boùn dö phaân - Boùn phaân vaø xôùi ñaát luùc laù caây coøn non - Sau khi boùn phaân, cung caáp nöôùc khoâng ñaày ñuû cho caây - Chaát löôïng nguoàn nöôùc xaáu tích tuï trong chaäu hoaëc ñaát laâu ngaøy Ÿ Bieän phaùp khaéc phuïc: caàn tìm hieåu roõ nguyeân nhaân ñeå coù bieän phaùp khaéc phuïc phuø hôïp. b) Beänh ñoám laù Ÿ Taùc nhaân: do naám Pestalotia palmarum Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: - Ñaàu tieân moâ beänh chæ laø moät chaám nhoû li ti, sau ñoù noù lan nhanh ra caû laù. Vieàn veát beänh coù maøu naâu ñaäm, choã tieáp giaùp giöõa moâ beänh vaø moâ khoeû coù quaàng maøu vaøng nhaït (Hình 2.13). - Beänh thöôøng xuaát hieän treân nhöõng laù giaø roài lan daàn ñeán laù non, ñoït non. Beänh naëng laù bò vaøng roài chaùy loã choã, nhaát laø bìa laù, laøm laù bieán daïng. ÔÛ nhaùnh non bò beänh, laù ruïng, ñoït chaùy khoâ, caây chaäm phaùt trieån. Hình 2.13: Beänh ñoám laù treân caây Mai Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø - Troàng vôùi maät ñoä vöøa phaûi ñeå caây Mai ñöôïc thoâng thoaùng. - Veä sinh vöôøn baèng caùch caét tæa thu gom laù bò beänh tieâu huûy ñeå traùnh laây lan. - Boùn phaân caân ñoái, taêng cöôøng boùn theâm phaân höõu cô vaø kali giuùp caây khaùng beänh. - Duøng thuoác hoaù hoïc Viben C phun öôùt ñeàu caû hai maët laù. c) Beänh chaùy laù Ÿ Taùc nhaân: do naám Pestalotia funerea Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: beänh xuaát hieän ñaàu tieân ôû choùp vaø meùp laù taïo thaønh veät maøu naâu hình daïng baát ñònh vaø lan daàn vaøo laù (Hình 2.14). Khi bò beänh laù hoaït ñoäng keùm vaø khoâ ruïng sôùm. Hình 2.14: Beänh chaùy laù treân caây Mai Ÿ Ñieàu kieän phaùt sinh beänh: beänh thöôøng phaùt sinh ôû nhöõng caây phaùt trieån yeáu, laù moûng, boä reã hoaït ñoäng keùm vaøo ñaàu vaø giöõa muøa möa vaø laây lan raát nhanh. Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: - Boùn phaân ñaày ñuû vaø caân ñoái - Loaïi boû caùc laù beänh - Söû duïng nhöõng thuoác coù teân thöông maïi nhö: Anvil, Coc 85, Vicarben,...phun 2 laàn caùch nhau khoaûng 7 ngaøy. Vaø neân phun laïi sau 15 – 20 ngaøy. d) Beänh naám hoàng Ÿ Taùc nhaân: do naám Coniothyrium fuckelli Ÿ Ñieàu kieän phaùt sinh beänh: naám hoàng phaùt trieån maïnh vaøo nhöõng thaùng naéng (nhieät ñoä 25oC - 30oC) vaø aåm ñoä cao. Beänh haïi chuû yeáu treân caønh, thaân cuûa nhöõng caây sinh tröôûng keùm, bò laõo hoaù, giaø coãi. Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: - Treân lôùp voû thaân, caønh xuaát hieän nhöõng ñoám beänh maøu hoàng (hay cam ñoû) (Hình 2.15), sau ñoù veát beänh cöù phaùt trieån roäng daàn ra bao quanh caû ñoaïn caønh, ñoàng thôøi cuõng phaùt trieån leân caû phía treân vaø phía döôùi cuûa choã bò beänh. - Khi veát beänh ñaõ bao quanh kín moät ñoaïn caønh thì ña soá nhöõng laù Mai phía treân choã bò beänh coù hieäu töôïng baïc traéng hoaëc  maøu xanh nhaït haún treân laù song gaân laù vaãn coøn xanh; ñoaïn caønh phía treân choã bò beänh trôû neân khoâ, nöùt, gioøn, deã gaõy. Beänh naëng laøm caønh khoâ vaø cheát. Hình 2.15: Beänh naám hoàng treân caønh Mai Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: söû duïng caùc laoïi thuoác nhö: Validan, Carbenzim,Anvil,... e) Beänh ræ saét Ÿ Nguyeân nhaân: do naám Phragmidium mucronatum Ÿ Ñieàu kieän phaùt sinh beänh: beänh thöôøng gaây haïi naëng vaøo muøa möa. Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: - Beänh haïi chuû yeáu treân laù, ñoâi khi coù treân caønh non. Veát beänh laø nhöõng ñoám nhoû maøu naâu ñoû, xung quanh coù vieàn maøu nhaït thöôøng taäp trung thaønh moät quaàn theå (Hình 2.16). Beänh theå hieän ôû caû maët treân vaø maët döôùi cuûa laù mai. Hình 2.16: Beänh ræ saét treân laù Mai - Neáu beänh gaây haïi naëng maø khoâng coù bieän phaùp chöõa trò kòp thôøi seõ laøm cho boä laù cuûa caây Mai maát daàn maøu xanh voán coù vaø chuyeån daàn sang maøu vaøng, aûnh höôûng ñeán quaù trình toång hôïp cuûa caây. Ÿ Bieän phaùp phoøng tröø: - Loaïi boû caùc caønh laù beänh, taäp trung tieâu huyû. Boùn laân vaø kali nhaèm taêng söùc choáng beänh cho caây. - Khi caây bò beänh naëng coù theå phun moät trong nhöõng loaïi thuoác sau: Derosal, Score, Anvil,… f) Beänh thaùn thö Ÿ Nguyeân nhaân: do Collectotrichum sp. Ÿ Ñieàu kieän phaùt trieån beänh: Beänh phaùt trieån maïnh trong ñieàu kieän aåm ñoä cao. Trong muøa möa beänh thöôøng phaùt sinh gaây haïi naëng chuû yeáu treân laù non vaø laù baùnh teû. Ÿ Trieäu chöùng vaø taùc haïi: - Laù bò thoái nhuõn taïi moät ñieåm treân beà maët vaø lan daàn ra toaøn laù. ._.