Khảo sát nguồn truyện dân gian Khmer Nam Bộ

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ----------------- NGUYEÃN THÒ NHÖ UYEÂN KHAÛO SAÙT NGUOÀN TRUYEÄN DAÂN GIAN KHMER NAM BOÄ Chuyeân ngaønh VAÊN HOÏC VIEÄT NAM Maõ soá 60 22 34 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc TS HO À QUOÁC HUØNG Thaønh Phoá Hoà Chí Minh – 2006 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi – muïc tieâu nghieân cöùu Vôùi daân soá khoaûng moät trieäu ngöôøi, daân toäc Khmer laø boä phaän toäc ngöôøi chieám moät tæ leä khaù lôùn trong cô caáu daân cö ôû Nam Boä noùi chung vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long noùi rieâng. Xeùt veà maët lòch söû, qua quaù trình coäng cö vôùi caùc daân toäc khaùc, tuy coù tieáp thu nhöõng yeáu toá vaên hoùa cuûa nhöõng daân toäc anh em, chuû yeáu laø ngöôøi Vieät, hoï vaãn giöõ ñöôïc baûn saéc vaên hoùa ñaõ ñònh hình töø raát sôùm cuûa mình maø trong ñoù kho taøng truyeän coå goùp vai troø quan troïng taïo neân saéc thaùi vaên hoùa rieâng bieät cuûa toäc ngöôøi. Ñieàu ñaùng chuù yù nöõa laø töø nhieàu theá kyû qua, Phaät giaùo Tieåu thöøa ñaõ trôû thaønh taäp quaùn aên saâu trong ñôøi soáng tinh thaàn vaø laø ñieåm töïa veà maët taâm linh cuûa ngöôøi Khmer. Noùi ñeán vaên hoùa Khmer cuõng coù nghóa laø noùi ñeán vaên hoùa Phaät giaùo. Ñôøi soáng xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer thaám nhuaàn tinh thaàn Phaät giaùo neân vieäc nghieân cöùu vaên hoïc daân gian Khmer noùi chung hay truyeän daân gian Khmer noùi rieâng buoäc phaûi löu yù ñeán lôùp vaên hoùa Phaät giaùo. Bôûi vì xeùt cho cuøng, baûn saéc caù tính cuûa truyeän daân gian Khmer ñöôïc hình thaønh töø nhöõng yeáu toá vaên hoùa ñoù maø ra. Tuy nhieân duø sao thì vaên hoïc daân gian vaãn coù quy luaät phaùt trieån rieâng, neân tìm hieåu ñaëc tröng vaên hoùa trong phaïm vi naøy khoâng theå khoâng ñi töø caáu truùc loaïi hình cuûa noù. Vì nhöõng lyù do treân, chuùng toâi xaùc ñònh muïc tieâu cuûa luaän vaên laø khaûo saùt neùt ñaëc thuø, tieâu bieåu veà: th eå loaïi, noäi dung qua kieåu truyeän, maãu ñeà, nhaân vaät … quen thuoäc cuûa truyeän daân gian Khmer Nam Boä trong moät moâi tröôøng khoâng gian vaên hoùa cuï theå ñeå tìm hieåu moái quan heä aûnh höôûng giöõa truyeän daân gian ñoái vôùi vaên hoùa Khmer Nam Boä. 2. Tình hình nghieân cöùu ñeà taøi Haàu nhö caùc coâng trình nghieân cöùu veà ngöôøi Khmer Nam Boä töø tröôùc ñeán nay ñaõ giuùp cho chuùng toâi moät caùi nhìn toång quan veà caùc khía caïnh xaõ hoäi hoïc coù lieân quan ñeán nhöõng vaán ñeà: daân soá, ñòa baøn cö truù, nguoàn goác vaên hoùa toäc ngöôøi, giao löu vaên hoùa, tín ngöôõng – toân giaùo, tieáng noùi, chöõ vieát … Trong ñoù, caùc taùc giaû ít nhieàu cuõng ñieåm qua moät soá theå loaïi vaên hoïc daân gian. Nhöng xeùt cho cuøng, caùc coâng trình khoa hoïc ñoù chæ döøng laïi möùc ñoä nhaän xeùt sô boä caùc loaïi hình vaên hoùa, ñaët vaán ñeà gôïi môû laø chính. Rieâng veà vaán ñeà khaûo saùt taát caû caùc truyeän daân gian döôùi goùc ñoä lyù thuyeát theå loaïi, cho ñeán nay, chöa coù moät coâng trình naøo nghieân cöùu chuyeân saâu. Nhö vaäy, höôùng ñi cuûa ñeà taøi ñoøi hoûi phaûi khaûo saùt laïi taát caû caùc coâng trình nghieân cöùu tröôùc ñoù, töø caùc lónh vöïc vaên hoùa ñeán loaïi hình truyeän daân gian Khmer , coù lieân quan. Ñeå tieän theo doõi, chuùng toâi taïm phaân chia nguoàn tö lieäu thaønh 3 nhoùm vaø coù khaùi quaùt, nhaän ñònh nhö sau: 2.1. Nhoùm tö lieäu daân toäc hoïc Caùc coâng trình daïng naøy ñöôïc vieát theo hình thöùc ñòa chí cho neân chæ taäp trung mieâu taû neùt ñaëc thuø cuûa Nam Boä veà ñòa lyù, thieân nhieân, caùc tieåu vuøng, thaønh phaàn toäc ngöôøi… Quaù trình hình thaønh lòch söû, söï phaân boá daân cö, söï tích hôïp giöõa caùc truyeàn thoáng tín ngöôõng, taäp tuïc laâu ñôøi, kho taøng vaên hoïc daân gian... laøm neân moät vuøng vaên hoùa Nam Boä. Vuøng vaên hoùa ñoù thoáng nhaát trong caùi chung cuûa quoác gia - daân toäc vaø ña daïng bôûi caùi rieâng cuûa toäc ngöôøi. Töø vaên hoùa vuøng ñoù ta thaáy söï tham gia cuûa caùc yeáu toá vaø ñaëc ñieåm cuûa vaên hoùa ñòa phöông vaø toäc ngöôøi. Rieâng veà toäc ngöôøi Khmer, caùc taøi lieäu ñaõ cung caáp nhöõng kieán thöùc veà ñòa lyù moâi sinh, löôïc söû hình thaønh coäng ñoàng, loaïi hình cö truù … vaø ñôøi soáng tinh thaàn, truyeàn thoáng vaên hoùa cuûa hoï. Taïi Nam Boä, vieäc tuï cö cuûa ngöôøi Khmer ñöôïc Nguyeãn Khaéc Caûnh, trong baøi vieát “Söï hình thaønh coäng ñoàng ngöôøi Khmer vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long” [66, tr. 218], taùi hieän ñaày ñuû haønh trình caùc cuoäc di daân töø thôøi phaùt trieån röïc rôõ ñeán luùc khuûng hoaûng cuûa ñeá cheá Angkor (theá kyûX  XV). Qua ñoù, ta coù cô sôû ñeå xaùc ñònh nguoàn goác cuûa nhöõng caâu chuyeän truyeàn mieäng coù lieân quan ñeán söï kieän di daân naøy. Thí duï: Taïi sao goïi laø chuøa Vua (ôû Myõ Xuyeân – Soùc Traêng), Soùc thuyeàn vôõ (ôû Myõ Tuù – Soùc Traêng), ñòa danh Baïc Lieâu…? Trong soá caùc coâng trình treân, ñaëc bieät chuù yù laø coâng trình Ngöôøi Khmer Cöûu Long cuûa taäp theå taùc giaû Huyønh Ngoïc Traûng, Vaên Xuaân Chí, Hoaøng Tuùc, Ñaëng Vuõ Thò Thaûo, Phan Thò Yeán Tuyeát [71]. Coâng trình naøy coù 4 chöông trong ñoù chöông 3 laø chöông “Vaên hoïc vaø ngheä thuaät cuûa ngöôøi Khmer tænh Cöûu Long”. Ñaây laø chöông caàn thieát cho vieäc khaûo saùt nhöng vì yeâu caàu chính coù tính chaát ñònh höôùng cho noäi dung cuûa taäp saùch laø neâu baät truyeàn thoáng ñoaøn keát Vieät – Khmer neân chöông naøy ít nhieàu chæ ñeà caäp ñeán truyeän keå daân gian Khmer vôùi quaù trình phaùt trieån laâu daøi goùp phaàn taïo neân baûn saéc thaåm myõ rieâng cuûa toäc ngöôøi. Nhìn chung, coâng trình naøy cho ta thaáy thieát cheá xaõ hoäi Khmer truyeàn thoáng ñöôïc xaùc laäp töø taäp quaùn vaên hoùa daân toäc coäng vôùi ñònh cheá Phaät giaùo Tieåu thöøa. Caïnh ñoù, ñoái vôùi ngöôøi Khmer, haáp daãn hôn caû laø khoái vaên vaàn (Kaâmnap = vaàn vaø thô). Noù ngöï ngay trong loøng cuoäc soáng Khmer vaø laø hình thöùc theå hieän cuûa raát nhieàu theå loaïi vaên noùi coù lieân quan ñeán caùc tröôøng hôïp caûm xuùc hay öùng xöû khaùc nhau trong sinh hoaït haèng ngaøy cuûa ngöôøi daân. Söï “roäng ñöôøng” nhö vaäy ñaõ laøm cho tæ leä vaên vaàn (tuïc ngöõ, ca dao, daân ca…) chieám soá löôïng nhieàu vaø ñöôïc xem xeùt, phaân tích kyõ löôõng trong chöông 3 hôn laø lyù giaûi caùc vaán ñeà lieân quan ñeán caáu taïo theå loaïi cuûa caùc taùc phaåm vaên xuoâi daân gian nhö muïc ñích maø luaän vaên ñaët ra. Cho neân vôùi chuùng toâi, chöông naøy chuû yeáu laø tieàn ñeà, cô sôû lyù luaän giuùp chuùng toâi tieán haønh khaûo saùt ñeà taøi. 2.2. Nhoùm tö lieäu ñieàu tra xaõ hoäi hoïc Nhoùm tö lieäu naøy khaù doài daøo, khoâng chæ mieâu taû caùc bieåu hieän vaên hoùa – xaõ hoäi maø coøn ñi saâu tìm hieåu baûn saéc vaên hoùa – xaõ hoäi cuûa toäc ngöôøi Khmer; ñeå roài töø ñoù ta coù theå thaáy yeáu toá beàn vöõng suoát tieán trình lòch söû cuûa ñoàng baøo ngöôøi Khmer… Ñaëc bieät, veà söï aûnh höôûng cuûa toân giaùo trong phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Khmer, hai taùc giaû Thaïch Voi – Hoaøng Tuùc ñaõ nhaán maïnh: “Toå chöùc xaõ hoäi cuûa ngöôøi Khmer laø moät toå chöùc xaõ hoäi Phaät giaùo Tieåu thöøa. Moãi aáp ñeàu coù moät ngoâi chuøa, taát caû daân trong aáp ñeàu chòu söï ñieàu khieån cuûa nhaø chuøa. Do ñoù, phong tuïc taäp quaùn ñaõ lieân quan ñeán toân giaùo vaø aûnh höôûng ñeán moïi sinh hoaït vaên hoùa ngheä thuaät” [74, tr. 85]. Tieác raèng boä phaän tö lieäu naøy chöa quan taâm ñuùng möùc vai troø truyeän daân gian trong ñôøi soáng tinh thaàn, toân giaùo cuûa ngöôøi Khmer maø vieäc tìm hieåu cuoäc soáng cuûa toäc ngöôøi Khmer ñöôïc xaây döïng, hoaøn thieän theo tinh thaàn Phaät giaùo cuõng laø moät cô sôû khoa hoïc giuùp ta ñaùnh giaù nguoàn truyeän daân gian moät caùch khaùch quan. 2.3. Nhoùm tö lieäu vaên hoïc daân gian 2.3.1. Caùc coâng trình söu taàm truyeän daân gian Vi eät N am noùi chung Töø nöûa ñaàu theá kyû XX coù moät soá coâng trình ñeà caäp ñeán truyeän daân gian Khmer, nhöng phaûi ñeán Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam cuûa Nguyeãn Ñoång Chi [4], ngöôøi ta môùi baét ñaàu quan taâm vaên hoïc daân gian Khmer nhö laø ñoái töôïng nghieân cöùu tröïc tieáp. Veà sau coù theâm moät soá coâng trình nhö Truyeän daân gian Vi eät Na m (NXB Giaùo Duïc) [77], Hôïp tu yeån truyeän coå tích Vieät Nam do Löõ Huy Nguyeân vaø Ñaëng Vaên Lung bieân soaïn [47], Truyeän keå daân gian Nam Boä cuûa Nguyeãn Höõu Hieáu [19], Dieän maïo vaên hoïc daân gian Nam Boä cuûa Nguyeãn Vaên Haàu [17]. Caùc coâng trình söu taàm – bieân soaïn treân nhaèm giôùi thieäu moät vuøng vaên hoïc daân gian quan troïng cuûa nöôùc ta: Nam Boä. Haàu heát caùc coâng trình naøy ñeàu taäp trung ñeà caäp ñeán hai heä thoáng theå loaïi lôùn: töï söï vaø tröõ tình. Trong soá ñoù phaûi keå ñeán Chuyeän keå ñòa danh cuûa Vuõ Ngoïc Khaùnh [27] vì noù gôïi cho chuùng toâi moät soá kieán thöùc veà loaïi hình truyeän ñòa danh. Ñoù laø nhöõng truyeän coù giaù trò nhaát ñònh ñeå coù theå töø ñoù maø saép xeáp laïi moät soá truyeän ñòa danh theo ñuùng theå loaïi hôn. Coù theå deã daøng thaáy raèng caùc tö lieäu treân ñaây ñaõ thöïc söï chuù yù ñeán boä phaän töï söï daân gian Khmer nhö truyeàn thuyeát lòch söû, truyeän coå tích, truyeän cöôøi vaø truyeän nguï ngoân. Veø, tuïc ngöõ vaø caâu ñoá thuoäc nhoùm theå loaïi vaên vaàn töï söï cuõng hieän dieän. Caùch nhìn naøy ñaõ baét ñaàu chuù yù cô caáu chung veà maët theå loaïi vaø chuùng toâi cho raèng ít nhieàu caùch nhìn naøy cuõng gôïi leân ñöôïc ñoâi ñieàu veà caù tính cuûa loaïi hình töï söï daân gian. 2.3.2. Nhoùm caùc coâng trình söu taàm veà truyeän daân gian Khmer Nam Boä Nhö ñaõ neâu treân, coù moät soá coâng trình ñaõ ñeà caäp ñeán lónh vöïc heïp – truyeän daân gian vaø trong soá ñoù, nhöõng coâng trình lieân quan tröïc tieáp ñeán ñeà taøi maø chuùng toâi quan taâm laø Thô Meânh Chaây, Chaøng Cuoäi, Chaøng Cu do Lan Ñình söu taàm [11], Traïng Ñoâng Nam AÙ cuûa Tröông Só Huøng, Nguyeãn Ñöùc Hieàn, Ñaøo Vaên Tieán [23] . Song ñaùng chuù yù hôn caû laø caùc taäp Truyeän daân gi an Khmer Nam Boä [60], Truyeän coå Khmer Nam Boä [58], Truyeän daân gian Khmer [59] do Huyønh Ngoïc Traûng söu taàm vaø bieân soaïn. Coù theå noùi ñaây laø caùc coâng trình coù giaù trò khoa hoïc, ñeà caäp tröïc tieáp ñeán töøng theå loaïi truyeän daân gian Khmer Nam Boä. Tuy nhieân, nhö ñaõ noùi treân, caên cöù vaøo caùc nguoàn tö lieäu, vieäc nghieân cöùu moät caùch toaøn dieän vaø cuï theå veà nguoàn truyeän cuûa toäc ngöôøi naøy thì chöa coù coâng trình naøo thöïc hieän. Ngay caû Leâ Trung Vuõ trong “Maáy yù kieán veà vaên hoïc daân gian Khmer Nam Boä” (Taïp chí Vaên Ngheä daân gian 8 -1978) ñaõ chæ ra boái caûnh cuûa neàn vaên hoùa truyeàn thoáng taïo ñieàu kieän cho nguoàn vaên hoïc daân gian bieåu hieän söùc maïnh “baèng tính ña daïng vaø söï coù maët ñaày ñuû theå loaïi” nhöng sau khi lieät keâ ra caùc theå loaïi, taùc giaû chæ ñi saâu vaøo phaân tích, trình baøy söï phaùt trieån veà theå taøi, ñeà taøi cuûa daân ca Khmer. Ñoái vôùi nguoàn truyeän daân gian thì taùc giaû chæ tìm hieåu veà caùc daïng toàn taïi vaät chaát cuûa vaên baûn (treân laù thoát noát, treân maët goái, trong ngheä thuaät taïo hình), hình thöùc dieãn xöôùng (trong lao ñoäng, nghi leã…). Trong luùc ñoù thi phaùp theå loaïi laïi khoâng ñöôïc chuù troïng nghieân cöùu. Theo chuùng toâi, ñaùng löu yù hôn caû laø baøi “Vaøi neùt veà truyeän coå Khmer Nam Boä” cuûa Huyønh Ngoïc Traûng ñaêng trong Vaên Ngheä Thaønh Phoá Hoà Chí Minh soá 165 (20.03.1981). ÔÛ ñaây, taùc giaû chuù troïng caùch phaân loaïi vaø ñaõ phaân bieät raát cuï theå caùc loaïi truyeän: truyeän veà khai thieân laäp ñòa(1), truyeän ma quæ hoang ñöôøng(2) ; truyeän veà toân giaùo thì coù tieân thoaïi(3), toân giaùo thoaïi(4), tieåu söû caùc Boà taùt, Phaät Thích Ca(5) … Baøi vieát naøy, thöïc söï ñaõ ñaët ra höôùng tieáp caän truyeän daân gian Khmer. 3. Muïc ñích – nhieäm vuï nghieân cöùu 3.1. Muïc ñích Treân cô sôû khaûo saùt nguoàn tö lieäu neâu treân, luaän vaên taäp trung ñi saâu vaøo truyeän daân gian Khmer ôû Nam Boä. Chuùng toâi xaùc ñònh muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän vaên laø: xaây döïng dieän maïo cuûa truyeän daân gian Khmer moät caùch coù heä thoáng töø caùch phaân loaïi ñeán heä thoáng coát truyeän, moâtíp vaø chæ ra caùc ñaëc ñieåm cuûa truyeän daân gian Khmer. 3.2. Nhieäm vuï Ñeå thöïc hieän muïc ñích treân, luaän vaên seõ giaûi quyeát caùc nhieäm vuï sau: - - - Khaûo saùt toaøn boä caùc truyeän daân gian ñöôïc choïn loïc töø caùc nguoàn tö lieäu; so saùnh – ñoái chieáu giöõa caùc tö lieäu ñeå tìm xem quaù trình vaän ñoäng cuûa theå loaïi taùc phaåm. Vieäc ñoái chieáu so saùnh giöõa caùc theå loaïi laø nhaèm ñeå tìm haït nhaân chi phoái caùc ñaëc ñieåm veà noäi dung, hình thöùc ngheä thuaät cuûa noù. - Phaân loaïi theo caùc heä thoáng: theå loaïi, ñeà taøi, kieåu truyeän, … ñeå tìm xem cô caáu cuûa noù treân caùc caáp ñoä khaùc nhau. 4. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cö ùu 4.1. Tröôùc heát, luaän vaên taäp trung khaûo saùt caùc heä thoáng theå loaïi truyeän daân gian Khmer. Do ñoù, chuùng toâi ñaëc bieät chuù troïng ñeán nguoàn taøi lieäu veà truyeän daân gian Khmer ñöôïc coâng boá töø tröôùc ñeán nay töø nguoàn trung öông ñeán nguoàn ôû ñòa phöông. Vôùi nhöõng truyeän söu taàm, tuyeån choïn vaø dòch trong thôøi gian thöïc hieän ñeà taøi, chuùng toâi seõ khaûo saùt vaø ñoái chieáu vôùi tö lieäu saün coù. Song ñoái vôùi ngöôøi Khmer, bôûi caùc hình thöùc vaên vaàn ñöôïc öa chuoäng vaø söû duïng roäng raõi trong cuoäc soáng cho neân khi xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu laø nguoàn truyeän daân gian, chuùng toâi chuû yeáu khai thaùc caùc vaên baûn truyeän maø chöa coù ñieàu kieän so saùnh, tham khaûo theâm hình thöùc dieãn ñaït cuûa noù baèng vaên vaàn. 4.2. Chuùng toâi choïn khu vöïc nghieân cöùu laø ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Khmer ôû mieàn Taây Nam Boä vaø ñeå tìm ñieåm tham chieáu cuï theå töø moät ñòa baøn tieâu bieåu cho khoâng gian vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä neân vôùi ñòa baøn roäng lôùn naøy chuùng toâi taäp trung ñi saâu vaøo moät ñieåm _ tænh Traø Vinh. Tænh lî naøy laø moät vuøng tuï cö lôùn vaø oån ñònh khaù sôùm cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä, khaù ñaëc tröng veà maët vaên hoùa so vôùi caùc coäng ñoàng Khmer ôû ñòa baøn khaùc. Chuù thích: Ngöôøi Khmer goïi laø (1): röông a-sti-tieáp (2): röông pô-ro-ñích (3): röông teâ-voâk-tha (4): röông pa-paëc-caêm (5): röông saác-sa-na Nhö vaäy, treân thöïc teá, ñeà taøi naøy chæ ñi saâu khaûo saùt truyeän daân gian cuûa moät ñòa baøn cö daân Khmer tieâu bieåu. Chuùng toâi cho raèng coù theå töø ñaáy hình dung theâm ñöôïc nhöõng toå chöùc, cô caáu vaên hoùa ñoàng daïng chung cuûa ngöôøi Khmer ôû Nam Boä. 4.3. Veà caùc baûn dòch, chuùng toâi toân troïng nhöõng teân rieâng tieáng Khmer (ôû ñaàu ñeà cuõng nhö trong noäi dung truyeän) vaø chaáp nhaän nhöõng baûn dòch coù vaøi choã “thoaùt nghóa” do coù nhieàu töø coå khoâng theå chuyeån ngöõ ñöôïc trong quaù trình dòch thuaät. Caùc Phaät thoaïi, tích truyeän veà Ñöùc Phaät hay coù lieân quan ñeán ñaïo Phaät, ít nhieàu mang yù nghóa hoaèng giaùo cuõng seõ ñöôïc löu yù trong quaù trình khaûo saùt. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu 5.1. Phöông phaùp ñieàu tra xaõ hoäi hoïc khaùch quan Trong quaù trình laøm luaän vaên, chuùng toâi ñaõ thöïc hieän nhöõng chuyeán ñieàn daõ, thöïc ñòa. Chuùng toâi taäp trung khai thaùc khía caïnh sôû tröôøng cuûa caùc ñoái töôïng nhö: daân thöôøng, cö só, trí thöùc … ngöôøi Khmer baèng caùch phoûng vaán, quan saùt, tham döï. Ngoaøi nguoàn truyeän daân gian Khmer ñöôïc löu giöõ qua vaên baûn vieát, chuùng toâi coá gaéng tìm hieåu theâm maët bieåu hieän sinh ñoäng cuûa truyeän daân gian trong sinh hoaït. Vôùi phöông phaùp naøy, chuùng toâi coù theå boå sung, tham khaûo theâm moät soá tö lieäu môùi, moät soá quan ñieåm khaùc ñeå coù theå thuaän tieän cho vieäc nhaän xeùt, ñaùnh giaù. 5.2. Phöông phaùp thoáng keâ – phaân loaïi Coù nhieàu heä thoáng tieáp caän. ÔÛ ñaây, chuùng toâi choïn phöông phaùp khaûo saùt theo ñeà taøi, kieåu truyeän ñeå tìm hieåu ñaëc thuø cuûa truyeän daân gian Khmer. 5.3. Phöông phaùp so s aùnh Ngoaøi ra chuùng toâi cuõng tieán haønh so saùnh truyeän daân gian Khmer Nam Boä vôùi truyeän Campuchia vaø truyeän ngöôøi Vieät ñeå tìm nhöõng töông ñoàng vaø dò bieät trong saùng taùc daân gian. Ñoàng thôøi, chuùng toâi cuõng tham chieáu theâm nhöõng neùt ñaëc tröng vaø phoå bieán veà vaên hoùa Phaät giaùo trong caùc neàn vaên hoùa cuûa coäng ñoàng vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ ñeå treân cô sôû aáy coù theå thaáy roõ theâm ñaëc thuø vaên hoïc daân gian toäc ngöôøi Khmer ôû Nam Boä. 6. Ñoùng goùp môùi cuûa luaän vaên Keá thöøa coù choïn loïc nhöõng coâng trình cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, cuøng quaù trình khaûo saùt thöïc ñòa vuøng daân toäc Khmer Traø Vinh, chuùng toâi mong coù ñöôïc moät soá ñoùng goùp nhö sau: - Treân cô sôû nhöõng tö lieäu söu taàm ñöôïc, coù theå boå sung, ñính chính vaø nhaát laø xaùc ñònh nguoàn goác cuûa moät soá truyeän daân gian Khmer maø ôû caùc taøi lieäu tröôùc chöa ñöôïc roõ raøng. Luaän vaên hy voïng seõ goùp theâm nguoàn tö lieäu môùi, giuùp cho vieäc nghieân cöùu vaên hoïc daân gian Khmer theo phöông phaùp tích hôïp caùc ngaønh khoa hoïc nhaân vaên. - Giôùi thieäu moät soá bieåu hieän vaên hoùa theå hieän qua caùc nguoàn truyeän cuûa toäc ngöôøi Khmer Nam Boä. - Böôùc ñaàu xaùc laäp neùt ñaëc thuø cuûa nguoàn truyeän Khmer ôû Nam Boä so vôùi nguoàn truyeän coå cuûa caùc daân toäc anh em khaùc treân ñòa baøn cö truù phía Nam. 7. Keát caáu cuûa luaän vaên Theo nhieäm vuï ñaët ra, ngoaøi caùc phaàn môû ñaàu, keát luaän, danh muïc taøi lieäu tham khaûo vaø phuï luïc, luaän vaên goàm coù 3 chöông taäp trung vaøo caùc vaán ñeà sau: - Chöông 1: Moät soá ñaëc ñieåm veà vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä. - Chöông 2: Tình hình tö lieäu. - Chöông 3: Khaûo saùt nguoàn truyeän daân gian Khmer Nam Boä. CHÖÔNG 1 MOÄT SOÁ ÑAËC ÑI EÅM VEÀ V AÊN HOÙA CUÛA NGÖÔØI KHMER NAM BOÄ Töø xöa, caùc daân toäc Vieät, Hoa, Chaøm, Khmer ñaõ cuøng cö truù beân nhau, khai thaùc ñaát ñai, xaây döïng coäng ñoàng … vaø phaùt trieån baûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc mình treân vuøng ñaát Nam Boä. Ñaây laø vuøng ñaát coù vò trí ñòa lyù ñaëc bieät quan troïng ñöôïc xem laø ñaàu caàu, cöûa ngoõ cuûa Thaùi Bình Döông vaø AÁn Ñoä Döông, cuûa luïc ñòa vaø haûi ñaûo neân raát sôùm trôû thaønh ñòa baøn sinh tuï cuûa caùc toäc ngöôøi naøy trong lòch söû. Chuùng ta bieát raèng beân caïnh khoái coäng ñoàng ngöôøi Vieät ñoâng ñaûo, ñeán cö truù muoän ôû caùc vuøng Traø Vinh, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Tri Toân, ñoàng baøo Khmer voán ñöôïc xem laø cö daân baûn ñòa sinh tuï töø laâu ñôøi. Ngöôøi Khmer quaàn tuï trong caùc phum – soùc ñöôïc thieát laäp treân caùc gioàng ñaát cao, bao quanh caùc ngoâi chuøa Phaät giaùo Tieåu thöøa giöõa nhöõng haøng caây sao cao vuùt. Toäc ngöôøi naøy ñaõ coù moät beà daøy lòch söû vaên hoùa, toå chöùc xaõ hoäi vaø chöõ vieát Pali laâu ñôøi, aûnh höôûng saâu saéc töø neàn vaên hoùa AÁn Ñoä. Töø theá giôùi quan coøn mang ñaäm maøu saéc Phaät giaùo Tieåu thöøa vaøø tö duy löôõng nguyeân, ngöôøi Khmer ñaõ taïo neân moät truyeàn thoáng vaên hoùa phong phuù. Nhöõng kieán truùc ñeàn chuøa nguy nga theå hieän caùc moâtip Reahu, töôïng troøn, töôïng 4 maët, chim thaàn, raén thaàn, caùc daïng thöùc phuø ñieâu cuûa ngöôøi Khmer mang caù tính vaø phong caùch rieâng. Ngoaøi ra, ngöôøi Khmer coøn saùng taïo ra nhieàu loaïi hình ca vuõ, ñieäu haùt, kòch muùa, kòch haùt ñoäc ñaùo. Taát caû caùc daïng thöùc vaên hoùa treân vaãn coøn hieän toàn ñeán ngaøy nay nhö moät baèng chöùng soáng ñoäng. Trong soá vaên hoùa vaät theå vaø phi vaät theå ñoù, ñaùng löu yù laø caùc vaên baûn coå treân laù thoát noát coøn taøng tröõ ôû caùc chuøa Khmer vaø vieäc löu truyeàn heä thoáng truyeän daân gian noåi tieáng nhö heä truyeän Thmeânh-Chaây, heä truyeän chaâm bieám xoay quanh nhaân vaät Aleâu, nhaân vaät Thoû… Chuùng maõi maõi ñöôïc löu giöõ trong taâm thöùc cuûa nhöõng ngöôøi con Khmer duø ôû baát cöù nôi ñaâu. 1.1. Moät soá ñaëc ñieåm veà vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä Vaên hoùa laø toång hoøa caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa con ngöôøi vôùi thieân nhieân, moâi tröôøng. Ñoù laø nhöõng giaù trò vaät chaát, tinh thaàn do con ngöôøi saùng taïo ra. Trong phaïm vi tieát naøy, chuùng toâi xin pheùp phaùc qua moät soá neùt ñaïi cöông veà vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa toäc ngöôøi Khmer Nam Boä. Ñaàu tieân laø vaên hoùa vaät chaát, nhöõng vieäc aên, ôû, toå chöùc cö truù … Sau ñoù, chuùng toâi seõ giôùi thieäu veà ñôøi soáng vaên hoùa tinh thaàn vôùi vai troø ñoäc toân cuûa toân giaùo. Theo chuùng toâi, taát caû nhöõng bieåu hieän naøy taùc ñoäng raát lôùn vaøo söï hình thaønh baûn saéc truyeän daân gian. 1.1.1. Ñaëc ñieåm vaên hoùa vaät chaát cuûa ngöô øi K hmer Nam Boä Veà söï hình thaønh coäng ñoàng ngöôøi Khmer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long, theo Nguyeãn Khaéc Caûnh, töø theá kyû X trôû ñi, nhöõng ngöôøi daân Khmer ngheøo ôû Campuchia khi tìm caùch troán chaïy söï boùc loät haø khaéc vaø naïn lao dòch naëng neà cuûa giai caáp phong kieán thuoäc ñeá cheá Angkor ñaõ di cö veà vuøng chaâu thoå soâng Cöûu Long (Taây Nam Boä) [66, tr.218]. Taïi ñaây, hoï chieám cöù nhöõng gioàng caùt lôùn – do bieån ruùt daàn maø noåi leân ñeå sinh soáng. Ñeán cuoái theá kyû XV ñaàu theá kyû XVI ñaõ hình thaønh 3 vuøng daân cö cuûa ngöôøi Khmer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long: - Vuøng Soùc Traêng – Baïc Lieâu – Caø Mau - Vuøng An Giang – Kieân Giang - Vuøng Traø Vinh – Vónh Long Nhöõng vuøng cö truù vôùi nhöõng gioàng caùt noåi nhö theá ñaõ xuaát hieän trong thaàn thoaïi Nguoàn goác vuõ truï vaø muoân l oaøi. Noù phaûn aùnh neùt ñaëc thuø cuûa truyeän thaàn thoaïi veà vieäc giaûi thích thôøi khai thieân laäp ñòa cuûa ngöôøi Khmer vaø löu laïi daáu aán veà khoâng gian sinh toàn cuûa hoï. Ngöôøi Khmer coù taäp quaùn cö truù taäp trung theo moái quan heä doøng hoï vaø gia ñình. Hoï ôû trong nhöõng ngoâi nhaø neàn ñaát maùi laù. Kieåu nhaø naøy coù hai loaïi: loaïi nhoû chæ coù 2 maùi: maùi tröôùc ngaén, maùi sau daøi; loaïi lôùn coù 2 maùi chính, 2 maùi phuï. Vieäc baøi trí trong nhaø theå hieän roõ tính caùch daân toäc vaø ñaëc ñieåm kinh teá xaõ hoäi cuûa ngöôøi Khmer: nhaø treân coù chöùc naêng tín ngöôõng vaø giao tieáp vôùi beân ngoaøi, nhaø kho chöùa duïng cuï canh taùc, hai beân laø nôi nguû cuûa ñaøn oâng vaø phía sau laø buoàng cuûa phuï nöõ. Veà maët naøy ta thaáy coù nhöõng töông ñoàng vôùi ngöôøi Vieät. Sau naøy, vôùi caùc caáu truùc nhaø hieän ñaïi, vieäc baøi trí vaãn khoâng thay ñoåi nhieàu. Caùch phuïc söùc cuûa toäc ngöôøi naøy mang saéc thaùi cö daân noâng nghieäp vöøa phuø hôïp vôùi phong tuïc, taäp quaùn laâu ñôøi vöøa gaàn vôùi ngöôøi Vieät trong sinh hoaït. Ñaøn oâng maëc quaàn coäc, aùo baø ba ñen (hay ôû traàn) vaø quaàn aâu, aùo sô-mi. Phuï nöõ thì maëc boä baø ba ñen, buùi toùc hay quaán khaên raèn. Ngaøy nay, beân caïnh trang phuïc truyeàn thoáng, nam nöõ thanh nieân coøn maëc aâu phuïc (sô-mi vaø quaàn taây) nhö quaàn aùo cuûa thanh nieân Vieät. Trang phuïc truyeàn thoáng thuaàn tuùy chæ coøn xuaát hieän dòp leã hoäi hay treân saân khaáu Zukeâ vaø ôû nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi nhö aùo sraây (aùo daøi coå truyeàn) maøu ñen maëc vôùi quaàn ñen vaø chieác khaên traéng quaán coå. Saø roâng thaûng hoaëc vaãn thaáy xuaát hieän trong phum soùc. Löông thöïc chính laø gaïo vì moät ñieàu deã hieåu: ngöôøi Khmer laø cö daân noâng nghieäp chuû yeáu troàng luùa nöôùc. Töø gaïo hoï cheá bieán thaønh côm, chaùo, xoâi vaø xay thaønh boät laøm baùnh. Cô caáu böõa aên haèng ngaøy laø côm – rau – caù – teùp – thòt – maém. Trong ñoù khoâng theå khoâng noùi ñeán moùn aên ñaëc tröng daân toäc Khmer laø: maém prahoùc (coøn goïi laø boà hoùc) vaø buùn nöôùc le øo. Maém prahoùc laø loaïi maém ngon maø ngöôøi Khmer raát öa chuoäng, ñöôïc laøm baèng caù linh, teùp vaø côm nguoäi. Taát caû troän vôùi nöôùc muoái vaø ñöôïc neùn chaët trong moät caùi khaïp ñaäy kín ñem phôi naéng töø 3 thaùng trôû leân. Maém naøy caøng giöõ laâu caøng aên ngon. Noù duøng ñeå neâm trong caùc moùn canh, nhaát laø neâm vaøo nöôùc leøo cuûa moùn buùn nöôùc leøo. Vôùi kyõ thuaät laøm raát kheùo tay, ngöôøi Khmer coù theå cheá bieán haøng chuïc loaïi baùnh töø caùc nguyeân lieäu nhö: boät gaïo, boät neáp, ñaäu, ñöôøng, döøa… thaønh baùnh teùt (chrut), baùnh döøa (xoøm), baùnh uù tro (kropong)… Moät moùn cuõng raát quen thuoäc vôùi ngöôøi Khmer, laø coám deïp. Ñoù laø vaät phaåm duøng ñeå cuùng trong leã T hvai Pres khe (leã cuùng traêng), moät trong nhöõng leã hoäi truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Khmer. Ngoaøi muïc ñích vaø yù nghóa laø theå hieän taám loøng bieát ôn cuûa con ngöôøi ñoái vôùi hieän töôïng töï nhieân sau moãi vuï muøa, theo truyeàn thuyeát, leã cuùng traêng cuûa ñoàng baøo Khmer xuaát phaùt töø caâu truyeän Söï tích hình t hoû t reân maët traêng, moät söï tích keå veà tieàn kieáp cuûa Ñöùc Phaät Thích Ca. Neáu phöông tieän vaän chuyeån coå truyeàn treân boä cuûa ngöôøi Khmer laø xe boø thì hoï vaän chuyeån treân thuyû baèng xuoàng ba laù, ghe tam baûn. Vaø neáu coám deïp laø moùn khoâng theå thieáu trong leã Ok ombok thì ghe ngo cuõng khoâng theå thieáu trong ngaøy vui naøy. Leã ñua ghe ngo mang maøu saéc Phaät giaùo. Coù caâu chuyeän keå raèng ngaøy xöa caùc vò sö ñi khaát thöïc gaëp möa gioù, nöôùc noåi meânh moâng khoâng veà kòp giôø ngoï, ñoàng baøo trong phum ñua nhau ngaõ caây ñoùng beø ñeå ñöa caùc vò veà vôùi quan nieäm ai laøm vieäc thieän, nhaát laø giuùp caùc vò sö vöôït khoù khaên, seõ thaønh ngöôøi coù phöôùc. Ngöôøi Khmer ôû Nam Boä vôùi ngöôøi Khmer ôû Campuchia laø nhöõng nhoùm toäc ngöôøi coù chung nguoàn goác. Do nhöõng bieán ñoäng lòch söû töø nhieàu theá kyû tröôùc maø vieäc phaân boá ngöôøi Khmer raõi ra töø Campuchia ñeán vuøng Nam Boä nöôùc ta. Ngöôøi Khmer voán thaät thaø, chaát phaùc, coù khieáu thaåm myõ, coù moät quaù trình lòch söû oanh lieät keùo daøi töø thôøi vaên hoùa OÙc Eo ñeán thôøi ñaïi Angkor … Hoï say meâ ca muùa nhaïc, ñaëc bieät laø kòch muùa coå ñieån. Hoï coù tieáng noùi chung laø tieáng Khmer nhöng do soáng taùch bieät laâu daøi vôùi ngöôøi Khmer ñoàng toäc ôû Campuchia vaø quaù trình coäng cö laâu ñôøi vôùi ngöôøi Vieät neân ngöôøi Khmer Nam Boä, coøn goïi laø Khmer Krom hay Khmer Döôùi (ñeå phaân bieät vôùi Khmer Kandal hay Khmer Gi öõa laø ngöôøi Khmer ôû Campuchia) coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng vaø trong taâm lyù caûm nhaän coù neùt khaùc bieät vôùi ngöôøi Khmer Campuchia. 1.1.2. Ñôøi soáng vaên hoùa tinh tha àn cuûa ngöô øi K hmer Nam Boä 1.1.2.1. Phong tuïc, taäp quaùn Hình thaùi cö truù cuûa ngöôøi Khmer ôû Nam Boä laø phum, soùc. Ñaây chính laø moät toå chöùc xaõ hoäi truyeàn thoáng cuûa hoï ôû vuøng noâng thoân maø Nguyeãn Khaéc Caûnh trong coâng trình nghieân cöùu Phum Soùc Khmer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Lo ng [2] ñaõ trình baøy raát roõ. Töø toå chöùc coäng cö truyeàn thoáng naøy, ta coù theå hieåu theâm caùc quan heä huyeát thoáng, hoân nhaân, gia ñình, cô sôû kinh teá vaø söï phaân hoùa xaõ hoäi, caùc nghi leã sinh hoaït coäng ñoàng cuûa cö daân Khmer. Trong phaïm vi ñeà taøi, chuùng toâi xin noùi moät caùch ngaén goïn veà hình thöùc coâng xaõ noâng thoân (mang daáu veát coâng xaõ gia toäc) naøy nhö sau: ñoù laø nhöõng ñôn vò cö truù vaø xaõ hoäi töï quaûn truyeàn thoáng baùm saùt theo moät khu ñaát troàng troït nhaát ñònh, chuùng khoâng phaûi laø nhöõng ñôn vò haønh chính. Ñöùng ñaàu phum laø Meâphum (6). Nhaân vaät quan troïng, ñöôïc ngöôøi daân coâng nhaän vaø kính troïng trong phum laø A-Cha, ngöôøi trôû veà nhaø sau khi tu laâu naêm ôû chuøa, raát thaïo kinh keä, am hieåu caùc nghi thöùc thôø cuùng. Hoï laøm trung gian giöõa tín ñoà vaø thaàn thaùnh, giöõa sö saõi vaø daân cö trong khu vöïc. Giuùp ñôõ nhau laø taäp quaùn cuûa ngöôøi Khmer qua nhöõng coâng vieäc nhö: laøm nhaø, caøy caáy, gaët haùi, cöôùi xin, tang leã … Hoï theå hieän söï meán khaùch, duø thaân hay sô, vôùi caùch ñoái ñaõi töû teá, chu ñaùo. Phong tuïc toát ñeïp, maø ngaøy nay coøn löu ôû vaøi nôi, laø vieäc döïng moät ngoâi nhaø khaùch ôû bìa laøng ñeå khaùch lôõ ñöôøng coù choã truù qua ñeâm vaø caùc nhaø ngöôøi Khmer ôû ven ñöôøng caùi thöôøng ñaët moät thuøng nöôùc ñeå ngöôøi qua laïi uoáng khi khaùt. Caùch chaøo hoûi cuõng raát ñaëc thuø, gioáng ngöôøi Thaùi vaø ngöôøi Laøo, ngöôøi Khmer ít khi baét tay maø chaép hai tay tröôùc ngöïc ñeå chaøo. Troâng raát lòch söï vaø chaân tình! Quan heä xaõ hoäi thì theá, coøn trong gia ñình? Moät gia ñình thöôøng coù boá meï vaø con chöa ñeán tuoåi thaønh hoân. Con trai hay con gaùi ñeàu ñöôïc quyù nhö nhau, khoâng coù tình traïng troïng nam khinh nöõ cho neân phaân coâng lao ñoäng cuõng bình ñaúng giöõa hai vôï choàng nhö gaët luùa, caáy luùa, doïn deïp, laáy nöôùc... Ñoái vôùi daân toäc Khmer, caùc leã hoäi vaø phong tuïc taäp quaùn thöôøng gaén keát vaøo nhau, gaén vôùi sinh hoaït haøng ngaøy, vôùi tín ngöôõng daân gian, vôùi nghi thöùc cuûa Baø la moân giaùo vaø cuûa Phaät giaùo Tieåu thöøa. Chuùng toâi coù theå lieät keâ ra ñaây moät soá leã hoäi truyeàn thoáng cuûa ñoàng baøo Khmer Nam Boä: B und Choâl Chhnam thmaây (Leã Vaøo naêm môùi), Bund Sen ñoân ta (Leã Cuùng oâng baø), Bund Th vai praê khe (Leã Cuùng traêng), Bund Kom San Sroùc (Leã Caàu an), Pithi A pea pi pea (Leã cöôùi), Bu nd Sop (Leã tang)…Phaàn lôùn nghi thöùc toân giaùo trong caùc leã hoäi ñaõ ñöôïc daân toäc hoùa. Goïi laø “daân toäc hoùa”, bôûi vì ngoaøi yeáu toá tín ngöôõng daân gian, caùc leã hoäi coøn theå hieän saéc thaùi daân toäc, söï gaén boù vôùi cuoäc soáng, saûn xuaát, sinh hoaït gia ñình vaø (6) Meâ coù nghóa laø meï, tröôûng coäng ñoàng. Thí duï nhö leã Vaøo naêm môùi (Teát cuûa ngöôøi Khmer) ñöôïc cöû haønh ôû chuøa trong 3 ngaøy. Ngaøy thöù nhaát coù leã röôùc Maha Saâng Kran (7) vôùi vieäc moïi ngöôøi ñi voøng quanh chính ñieän 3 voøng laø theo moät huyeàn thoaïi Phaät giaùo Thoâmabal vaø Kabil Maha Prum (coøn goïi laø Thaàn boán maët). Vaøo ngaøy thöù nhì, sau leã daâng côm cho sö saõi, tín ñoà theo höôùng daãn cuûa Acha ñaõ ñaép nhöõng nuùi caùt chung quanh ñeàn thô._.ø Phaät. Taäp tuïc naøy cuõng theo moät söï tích ñaõ laâu ñôøi vaø ñoàng baøo Khmer vaãn giöõ cho ñeán ngaøy nay. Leã taém töôïng Phaät, taém cho sö saõi cao nieân vaø oâng baø cha meï roài ñoïc kinh caàu sieâu cho ngöôøi ñaõ cheát … dieãn ra vaøo ngaøy thöù ba. Yeáu toá “daân toäc hoùa” roõ neùt hôn qua hai leã cuûa toân giaùo laø: Bund Kathanh (Leã Daâng y caø sa), Bund Bo n chooás Seima (Leã keát giôùi). Leã Daâng y caø sa xuaát phaùt töø truyeàn thuyeát Phaät giaùo: Ñöùc Phaät quy ñònh cho caùc tín ñoà Phaät töû laøm leã Daâng y caø sa cho caùc vò sö ñuû tö caùch laø giöõ ñuùng luaät nhaäp haï vaø coù boä y caø sa quaù cuõ, raùch röôùi. Trong thôøi gian leã, ôû caùc chuøa coøn toå chöùc caùc troø chôi daân gian, caùc ñieäu muùa, caùc ñoaøn Zukeâ, Roâbaêm dieãn ñeå phuïc vuï, taïo sinh khí vui veû vaø khi caàn huy ñoäng tieàn ñeå xaây döïng moät coâng trình naøo ngöôøi ta toå chöùc Leã Daâng boâng (nhöõng caây boâng coù gaén tieàn do baø con trong phum soùc ñoùng goùp). Leã hoäi cuûa ñoàng baøo Khmer coøn nhaèm goùp phaàn giaùo duïc cho con ngöôøi höôùng thieän, hieáu thaûo trong gia ñình, ñoaøn keát trong phum soùc vaø trong xaõ hoäi, vui veû trong cuoäc soáng. Vieäc giöõ gìn, baûo toàn nhöõng leã hoäi truyeàn thoáng phuø hôïp vôùi nhaän thöùc khoa hoïc cuûa thôøi ñaïi giuùp hoï maïnh daïn xoùa boû nhöõng nghi thöùc laïc haäu, toán keùm. Leã cöôùi vaø leã tang cuûa ngöôøi Khmer cuõng coù nhieàu neùt raát ñaëc thuø. Sau tang leã taïi nhaø, ngöôøi cheát ñöôïc ñem ñeán chuøa thieâu xaùc thaønh tro vaø ñeå tro vaøo loï saønh, ñaët ôû ngay trong nhöõng thaùp ôû quanh chuøa, goïi laø St upa. Leã cöôùi thì phöùc taïp hôn, keùo daøi ñeán 3 ngaøy. AÂm nhaïc ñöôïc coi laø moät nghi thöùc baét buoäc cuûa ñaùm cöôùi vôùi khoaûng 130 baøi nhaïc cöôùi. Chi tieát: vaøo buoåi chieàu ngaøy thöù 3, khi coâ daâu vaøo phoøng rieâng cuûa mình, chuù reå caàm daûi khaên quaøng cuûa vôï ñi ñaèng sau cuõng gaén lieàn vôùi truyeàn thuyeát: vua Preah Thoâng (AÁn Ñoä) yeâu coâng chuùa Neak (Khmer), con cuûa raén thaàn Na-ga. Coâng chuùa muoán ñöa Preah Thoâng giôùi thieäu vôùi vua cha, Preah Thoâng phaûi baùm vaøo daûi khaên cuûa coâng chuùa ñeå xuoáng ñöôïc döôùi loøng ñaát. Baûn nhaïc cöôùi Preah Thoâng coù maët cuõng töø tuïc leä naøy. Toå chöùc xaõ hoäi cuûa ngöôøi Khmer laø moät toå chöùc xaõ hoäi Phaät giaùo. “Theo tuïc leä baát cöù ngöôøi con trai naøo cuõng phaûi vaøo chuøa tu moät thôøi gian, ít nhaát laø moät thaùng, hoaëc tu ñeán suoát ñôøi. Vieäc tu hoïc ôû chuøa gioûi hay dôû, laâu hay mau coù quan heä ñeán phaåm giaù vaø ñòa vò xaõ hoäi cuûa ngöôøi aáy. Ngöôøi khoâng vaøo chuøa seõ bò moïi ngöôøi khinh thöôøng; ngöôïc laïi, ngöôøi tu laâu thì ñöôïc troïng voïng, kính neå” (8). Vieäc ñi tu laø moät taäp tuïc, moät saéc thaùi vaên hoùa laâu ñôøi. Tröôùc heát, tu laø ñeå traû ôn sinh thaønh nuoâi döôõng cuûa cha meï, sau laø ñeå haáp thuï kinh saùch Phaät giaùo, vaên chöông, ngoân ngöõ, vaên hoùa, phong tuïc cuûa daân toäc. Tu cuõng laø moät ñieàu kieän ñeå chaøng trai loït vaøo maét xanh cuûa moät coâ gaùi Khmer! Thöû töôûng töôïng xem: qua haøng döøa vaø vöôøn caây xanh möôït, nhoâ leân moät noùc chuøa thaùp maøu saéc röïc rôõ vaø kieán truùc thanh thoaùt. “Kon-leânh-na-mea n Khmer, Kon-leânh-nöng- mean-Wuat” (Nôi naøo coù ngöôøi Khmer, nôi ñoù coù chuøa). Ngöôøi Khmer xem ngoâi chuøa laø nôi thieâng lieâng nhaát vaø daønh phaàn lôùn cuûa caûi cuùng vaøo vieäc xaây döïng vaø truøng tu ngoâi chuøa nôi hoï sinh soáng. Ngoâi chuøa voán trôû thaønh trung taâm giaùo duïc cuûa taát caû coäng ñoàng Khmer ôû caùc phum, soùc. Moät hieän töôïng raát phoå bieán laø nhaø cöûa cuûa nhieàu gia ñình ôû caùc phum, soùc Khmer tuy vaãn coøn ñôn sô, taïm bôï nhöng ôû giöõa laïi moïc leân moät ngoâi chuøa khang trang, loäng laãy. Chaùnh ñieän ñeå thôø Phaät vaø tieán haønh caùc nghi leã toân giaùo. Xung quanh chuøa laø saân ñeå toå chöùc leã hoäi, vaên ngheä, theå thao, coù hoäi tröôøng ñeå hoäi hoïp, tònh xaù, thö vieän, tröôøng hoïc. Taát caû cho thaáy veà maët caáu truùc, boá trí, toå chöùc, chuøa Khmer laø moät toång theå haøi hoøa phuø hôïp vôùi sinh hoaït caû ñaïo vaø ñôøi. Coù raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà vai troø cuûa Phaät giaùo Tieåu thöøa ñoái vôùi ngöôøi Khmer, trong phaïm vi ñeà taøi naøy, chuùng toâi muoán nhaán maïnh raèng: ngoâi chuøa chi phoái maïnh meõ ñôøi soáng cuûa nhaân daân vaø taïo neân nhöõng ñöôøng neùt cô baûn trong neàn vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer. Theo ñaïo Phaät, ngöôøi Khmer chæ cuùng baùi ôû chuøa. Ngaøy gioã, ngaøy Teát hoï ñeàu ñeán chuøa cuùng. Cuùng ôû nhaø thì hoï coù moät baøn thôø nhoû vôùi maùi che ñaët treân moät caây coät ôû saân (8) Huyønh Ngoïc Traûng, Tìm hieåu noäi dung giaùo duïc cuûa nhaø chuøa Khmer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long tröôùc nhaø. Ñoù laø baøn thôø neakta (thoå thaàn), vò thaàn giöõ ñaát coù nhieäm vuï troâng nom söùc khoeû vaø haïnh phuùc cho gia chuû. Thôø Neakta laø tín ngöôõng thôø ñaù maø bieåu töôïng ñeå thôø laø nhöõng vieân ñaù hoa cöông ñöôïc ñaët trang troïng giöõa beä thôø. Toùm laïi, noùi ñeán vaên hoùa ngöôøi Khmer laø noùi ñeán ngoâi chuøa. Phum, soùc cuõng chính laø ñôn vò cö daân cuûa chuøa. Ngoâi chuøa laøm troïn 2 chöùc naêng: ñaïo vaø ñôøi, ta âm linh vaø traàn theá trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi Khmer. 1.1.2.2. Ngoân ngöõ – vaên hoïc Tieáng Khmer laø tieáng noùi phoå thoâng cuûa ngöôøi Khmer, duø laø Khmer ñoàng hoùa hay Khmer Thöôïng. Noù ñöôïc duøng roäng raõi trong ngöõ heä Moân – Khmer vaø coù quan heä nguoàn goác vôùi nhieàu ngoân ngöõ khaùc nhö tieáng Vieät, tieáng Chaøm, tieáng Mieán, tieáng AÁn Ñoä... Chöõ vieát Khmer ra ñôøi raát sôùm, töø theá kyû XII. Nhöõng bia kyù coøn laïi cho thaáy roõ ñieàu ñoù. Tôùi nay, heä thoáng chöõ vieát Khmer ñaõ caûi tieán daàn daàn, caû veà hình daùng laãn qui taéc chính taû theå hieän roõ trình ñoä vaên minh laâu ñôøi, coù vai troø to lôùn ñoái vôùi söï phaùt trieån vaên hoùa Khmer, ñöôïc nhaân daân gìn giöõ qua nhieàu thaêng traàm cuûa lòch söû toäc ngöôøi. Trong ngoân ngöõ Khmer, coù nhöõng töø baûn ñòa vaø nhöõng töø vay möôïn cuûa tieáng Sancrit vaø Pali (9). Tieáng Khmer coù nhöõng töø gaàn gioáng tieáng Vieät nhö: coân (con), chau (chaùu), meâ (meï), chông (chaân), ñay (tay), ao (aùo)… Hieän töôïng naøy coù theå do quaù trình giao löu vôùi ngöôøi Vieät neân bò Vieät hoùa chaêng? Ngoaøi ra, nhôø coù chöõ vieát, di saûn vaên hoïc laâu ñôøi cuûa ngöôøi Khmer (chuû yeáu laø Kinh Phaät, truyeän coå tích) ñöôïc löu giöõ baèng caùch vieát treân bia ñaù, treân da nai, treân laù thoát noát vaø treân giaáy suùc. Noù ñaõ laøm neân nieàm töï haøo daân toäc cho ngöôøi Khmer. Töø nhöõng ñaëc ñieåm treân, coù theå thaáy vaên hoùa Khmer laéng laïi trong hình thaùi vaên hoïc khaù ñaäm neùt. Vaên hoïc vieát Khmer khoâng nhieàu nhöng vaên hoïc truyeàn mieäng raát ña daïng. Trong vaên hoïc daân gian Khmer, truyeän coå phong phuù vaø haáp daãn voâ cuøng. Noäi dung cuûa truyeän daân gian Khmer ví nhö moät böùc tranh khaù sinh ñoäng, minh hoïa cuoäc soáng lao ñoäng vaø sinh hoaït tinh thaàn cuûa nhaân daân, maët khaùc noù laø taám göông phaûn aùnh khaù trung thöïc nhöõng (9): Sancrit vaø Pali laø nhöõng daïng chöõ coå vuøng Nam AÁn. maâu thuaãn giai caáp, nhöõng quan heä xaõ hoäi cuûa daân toäc Khmer. Ñoàng thôøi noù cuõng laø tieáng noùi cuûa tình yeâu nam nöõ trong saùng, tình ngöôøi moäc maïc, chaân thaät, ñeïp ñeõ cuûa nhaân daân. Söï toàn taïi cuûa truyeän daân gian Khmer cuõng mang nhöõng tính chaát chung nhö caùc neàn vaên hoïc daân gian cuûa caùc daân toäc khaùc. Ñoù laø söï löu truyeàn baèng mieäng trong quaàn chuùng maø chuû yeáu laø caùc Acha, Meâphum, ngöôøi giaø, sö saõi … Maët khaùc, nguoàn truyeän coøn ñöôïc löu truyeàn döôùi hình thöùc laø nhöõng Phaät thoaïi cuûa caùc nghi leã, tín ngöôõng. Moät ñieàu ñaùng chuù yù laø kho truyeän ñöôïc ghi cheùp laïi baèng chöõ Khmer treân laù thoát noát. Nhöõng thö tòch naøy thöôøng ñöôïc löu giöõ ôû caùc chuøa chieàn Khmer. Chính nhôø nhöõng hình thöùc löu truyeàn aáy maø truyeän daân gian Khmer cho ñeán ngaøy nay vaãn coøn phong phuù. Ngoaøi söï phong phuù veà noäi dung, noù coøn raát ña daïng veà caùc theå loaïi. Maûng töï söï daân gian naøy cuûa daân toäc Khmer bao goàm ñaày ñuû caùc theå loaïi truyeän: thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát, coå tích, truyeän nguï ngoân vaø truyeän cöôøi. Nhö caùc daân toäc khaùc, moãi khuùc soâng, ngoïn nuùi, moãi hieän töôïng thieân nhieân hay söï vaät ñeàu coù söï tích (Baõi Xaøu; Möa-Gioù-Maët trôøi-Maët traêng, Ao Baø Om, …). Ñaëc bieät, truyeän veà quan toøa Thoû cuûa ngöôøi Khmer raát noåi tieáng. Thoû trôû thaønh moät quan toøa thoâng minh, saùng suoát, xöû kieän cho caû ngöôøi, beânh vöïc keû yeáu, choáng laïi keû maïnh nhö hoå, caù saáu. Ñöôïc bieát, ôû Campuchia, daáu hieäu cuûa caùc toøa aùn ngaøy xöa ñeàu duøng bieåu töôïng con thoû. Ngöôøi ta nhaän thaáy ngöôøi Khmer coù moät caùi “gu” töï nhieân, mang daáu aán roõ raøng, bay böôùm trong thô ca vaø nhöõng cuoäc ñoái thoaïi phoùng taùc raát nhaïy beùn, taøi tình. Khoâng nhöõng theá, hoï coøn thöøa höôûng tính haøi höôùc, chaâm bieám saâu cay cuûa Thmeânh Chaây (töông töï nhaân vaät Traïng Quyønh cuûa Vieät Nam vaø Xieâng Mieâng cuûa Laøo). Nhöõng maåu chuyeän veà Thmeânh Chaây raát nhieàu, moãi thôøi laïi theâm thaét vaøi chi tieát laøm cho nhaân vaät naøy soáng maõi trong truyeän keå daân gian Khmer vaø döôøng nhö cuõng goùp phaàn taïo neân tính caùch Khmer ñaäm neùt . 1.1.2.3. Caùc loaïi hình ngheä thuaät daân gian khaùc Nhôø lòch söû giao löu vaø tieáp bieán vôùi vaên hoùa AÁn Ñoä, Chaêm Baø la moân, Vieät, Hoa … vôùi boái caûnh töông ñoàng Phaät giaùo Tieåu thöøa Ñoâng Nam AÙ, kho taøng vaên hoùa daân gian cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä raát phong phuù vaø ñaëc saéc, bao chöùa nhieàu neùt rieâng. Ngoaøi nhöõng truyeän keå, phong tuïc taäp quaùn coøn phaûi keå ñeán nhöõng ñieäu muùa Zukeâ, saân khaáu Roâbam, nhöõng laøn ñieäu daân ca daân vuõ, nhöõng nhaïc cuï ñieån hình (nhö: daøn nhaïc Paân-pie ät, Mô-ho-ri, ñieäu haùt A-giay, ñieäu muùa Apsara, Rom-voâng…). Ñeán caùc ngoâi chuøa Khmer ta môùi thaáy heát söï hoaøn chænh vaø tinh vi cuûa ngheä thuaät taïo hình maø tieâu bieåu laø thaùp Bay yon – treân ñænh laø töôïng Phaät 4 maët, moãi maët coù moät nuï cöôøi khaùc nhau – ñöôïc caùc nhaø Ñoâng phöông hoïc ngöôøi Phaùp goïi laø nuï cöôøi Bay yon. Noù theå hieän keát quaû lao ñoäng saùng taïo cuûa nhöõng trí tueä coù oùc thaåm myõ cao, taøi tình. 1.2. Söï hoøa ñoàng cuûa saéc thaùi vaên hoùa Kh mer vôùi caùc neàn vaên hoùa khaùc Daân toäc Khmer, vôùi nhöõng khía caïnh vaên hoùa ñoäc ñaùo, ñaõ laøm neân moät kieåu vaên hoùa toäc ngöôøi tieâu bieåu. Trong phaïm vi luaän vaên naøy, chuùng toâi ñeà caäp ñeán moät trong nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán vaên hoùa toäc ngöôøi Khmer – vaán ñeà giao löu vaên hoùa. Bôûi vì giao löu vaên hoùa coù theå xaûy ra trong moät khu vöïc roäng lôùn giöõa caùc quoác gia, caùc chuûng toäc… neân ôû ñaây chuùng toâi baøn ñeán söï vay möôïn, giao thoa cuûa vaên hoùa Khmer Nam Boä vôùi vaên hoùa AÁn Ñoä, noùi caùch khaùc, laø söï hieän dieän cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä, qua ngöôøi Khmer, ôû Nam Boä. Tö lieäu khaûo coå – lòch söû cho thaáy ngay töø ñaàu Coâng nguyeân, vaên hoùa AÁn Ñoä ñaõ xaâm nhaäp vaøo vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long thoâng qua Baø la moân giaùo vaø Phaät giaùo. Nhôø söï saøng loïc cuûa tính caùch Khmer, noù khoâng chieám lónh maø coøn bò baûn ñòa hoùa maø truyeàn thuyeát noùi veà cuoäc hoân nhaân giöõa vöông coâng AÁn Ñoä Preah Thoâng vaø coâng chuùa raén Khmer Neang Neak laø daãn chöùng(10). Ñoù laø truyeàn thuyeát khôûi nguyeân cho neàn vaên hoùa Khmer hieän nay . Phaät giaùo Tieåu thöøa ñaõ thay theá Baø la moân giaùo – vôùi theá giôùi quan phöùc taïp vaø heä thoáng ñaúng caáp chaët cheõ – nhôø söï gaàn guõi, deã caûm thoâng, chaáp nhaän dung hoøa vôùi nhöõng yeáu toá vaên hoùa baûn ñòa vaø taäp quaùn ñòa phöông (nhö söï hieän dieän cuûa laù phöôùn caù saáu – taøn dö cuûa Toâtem giaùo-hay mieáu Neakta Watt… trong chuøa). Ñaïo Phaät Tieåu thöøa ñaõ khaùc xa vôùi ñaïo Phaät chính thoáng ôû AÁn Ñoä vaø thaønh toân giaùo chuû ñaïo cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä töø theá kyû XIII. ÔÛ moät möùc ñoä heïp hôn, giao löu vaên hoùa cuõng coù theå xaûy ra ôû nhöõng vuøng trong moät quoác gia nhaát laø khi coù nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. Ñoái vôùi vieäc giao löu vaên hoùa cuûa toäc ngöôøi Khmer ôû Nam Boä, chuùng toâi ñeà caäp ñeán moâi tröôøng hay khung caûnh ñòa lyù nôi ngöôøi Khmer cö truù laø vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø xem ñaây laø ñieàu kieän quan troïng taùc ñoäng moät caùch saâu saéc ñeán quaù trình giao löu vaên hoùa toäc ngöôøi. Ñaàu tieân laø söï giao l öu veà sinh hoaït kinh teá vaø vaên hoùa vaät chaát. Vôùi hình thaùi kinh teá noâng nghieäp luùa nöôùc, ngöôøi Khmer tìm ra haøng traêm gioáng luùa coå truyeàn chòu pheøn maën coøn ngöôøi Vieät thì ñaøo keânh, xeû möông, thaùo caïn ñaàm laày, ngöôøi Hoa buoân baùn, trao ñoåi, laøm ngheà thuû coâng vaø ngöôøi Chaêm thì deät luïa, deät vaûi… Cheäc baùn ñaäu huõ cuøng töông Con Meân baùn reá, baùn ñöôøng caø om (Veø Thaát Sôn) Söï giao löu coøn ñi vaøo phong tuïc taäp q uaùn vaø vaên hoùa tinh thaàn cuûa caùc toäc ngöôøi nhö loaïi hình nhaø saøn, taäp tuïc mai taùng, vieäc aên 2 caùi Teát lôùn (Teát Nguyeân Ñaùn vaø Teát Choâl Chnam Thmaây) cuûa 3 toäc ngöôøi… Quan troïng nhaát laø hieän töôïng song ngöõ vaø tam ngöõ trong cö daân Nam Boä. Ngöôøi Khmer, Hoa, Vieät nghe – noùi ñöôïc tieáng cuûa nhau vaø chuyeån töø ngoân ngöõ naøy sang ngoân ngöõ kia moät caùch töï nhieân. Lì xì, theøo leøo, taøi coâng… (tieáng Hoa), caø raøn, caø roøn, xaø quaàng, mình eân… (tieáng Khmer) ñaõ laø lôøi aên tieáng noùi haøng ngaøy cuûa ngöôøi Vieät. Ñieàu ñoù theå hieän moái giao hoøa, quan nieäm laøm giaøu cho voán töø cuûa mình qua caùch vay möôïn voán töø cuûa daân toäc anh em. Söï giao löu veà toân giaùo tín ngöôõng giöõa caùc toäc ngöôøi cuõng raát roõ neùt. Ngöôøi Khmer khoâng chæ thôø cuùng oâng baø ôû chuøa nhö tröôùc ñaây maø cuõng nhö ngöôøi Vieät, ngöôøi Hoa, hoï laäp baøn thôø ôû nhaø. Baøn thôø Phaät ñöôïc ngöôøi Khmer ñaët ngay giöõa nhaø theo loái ngöôøi Hoa chöù khoâng nhaát thieát quay veà höôùng maët trôøi moïc nhö xöa kia. Hoï coù tín ngöôõng Arak cuõng nhö ngöôøi Vieät coù tuïc cuùng thaày phaùp, ngöôøi Hoa coù tuïc thôø Baø meï Sanh… Ta vaãn thöôøng thaáy (10): Preah Thoâng – Neang Neak ñöôïc xem laø truyeàn thuyeát laäp quoác cuûa daân toäc Khmer Chuøa cuûa ngöôøi Vieät, ngöôøi Khmer, Mieáu cuûa ngöôøi Hoa vaø nhaø thôø Thieân chuùa giaùo xen keõ nhau ôû nhöõng vuøng daân cö ôû Soùc Traêng, Traø Vinh, Baïc Lieâu… Nhìn chung, maëc duø coù nhöõng khaùc bieät toân giaùo nhöng khoâng coù söï phaân chia, traùi laïi ñeàu hoäi nhaäp trong tính coäng ñoàng beàn vöõng vaø truyeàn thoáng khoan dung toân giaùo cuûa caùc daân toäc. Ñieàu thuù vò cuõng ñöôïc tìm thaáy nöõa laø söï giao löu t reân lónh vöïc vaên hoùa daân gian giöõa caùc toäc ngöôøi. Treân saân khaáu Zukeâ, ngoaøi caùc tuoàng tích ruùt töø anh huøng ca AÁn Ñoä Ramayana, ngöôøi Khmer döïng caû nhöõng tuoàng tích töø truyeän coå cuûa ngöôøi Vieät nhö Taám Caùm, T haïch Sanh cheùm chaèn… vaø caùc tích “tuoàng Tieàu” cuûa ngöôøi Hoa nhö Phaøn Leâ Hueâ, Tieát Ñinh San, Tam Ta ïng thænh kin h, Truï V öông meâ Ñaéc Kyû… Vaên hoïc daân gian cuûa caùc daân toäc ôû Nam Boä ñaõ ñi vaøo ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhau khaù roõ neùt. Nhöõng Ñôn Huøng Tín, Tieát Nhôn Quí… cuûa ngöôøi Hoa trôû thaønh chuaån möïc trong haønh ñoäng cuûa nhaân daân Nam Boä vôùi nieàm say meâ, thaùn phuïc. Söï gaàn guõi nhö theá khoâng chæ veà hình töôïng maø caû veà ñeà taøi vaø noäi dung. Ngöôøi Khmer coù coå tích: Chau Sanh – Chau Th oâng, Nieâng Moâ-noâ- raéc Me â-ña, Soáp-bô-saùch, Caây kheá… thì ngöôøi Vieät cuõng coù Thaïch Sanh – Ly ù Thoâng, Ta ám Caùm, Traàn Minh khoá chuoái, Caây kheá… Ñoàng baøo Nam Boä, coù nôi, goïi Thmeânh Chaây trong truyeän cöôøi Khmer laø Traïng Quyønh Khmer. Nhöõng ñieàu naøy cho thaáy ñoù laø keát quaû cuûa söï giao thoa, ñoàng caûm, tö duy saâu saéc. TIEÅU KEÁT Nhìn chung, veà ñôøi soáng vaên hoùa vaät chaát - tinh thaàn cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä, ta thaáy maáy ñieåm ñaùng löu yù sau: - Vai troø vaø söï taùc ñoäng cuûa ñaïo Phaät tôùi söï phaùt trieån cuõng nhö tính ñoäc ñaùo cuûa noù: trieát lyù cuûa ñaïo Phaät, quan nieäm töø taâm cuûa tín ñoà aûnh höôûng tôùi tö chaát, quan nieäm vaø öùng xöû vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer. Nhöõng ngoâi chuøa, ngoaøi chöùc naêng thôø phuïng, tuï taäp, coù yù nghóa xaõ hoäi – vaên hoùa khoâng nhoû, goùp phaàn taïo neân baûn lónh vaø baûn saéc vaên hoùa toäc ngöôøi. - “Rieâng ñoái vôùi ngöôøi Khmer, phum, soùc laø moät ñòa vöïc, ñoàng thôøi laø moät khoâng gian vaên hoùa thieâng lieâng, coù khaû naêng coá keát con ngöôøi vaø coù taùc duïng kieåm tra xaõ hoäi – ñaïo ñöùc thaät hoàn nhieân”(11). Quaû vaäy, phum, soùc coù vai troø trong xaây döïng cô sôû vaät chaát vaø tinh thaàn vuøng ñoàng baøo Khmer, laø cô sôû ñeå xaây döïng vaên hoùa phuø hôïp vôùi ñaëc tröng vaø taâm tính ngöôøi Khmer. - Trong moái giao löu, tieáp bieán vaên hoùa, nhaát laø söï hoøa ñoàng vaên hoùa Vieät – Khmer chaéc chaén coù ít nhieàu taùc ñoäng ñeán quaù trình hình thaønh, vaän ñoäng caùc theå loaïi truyeän daân gian. (11) Nhieàu taùc giaû – Ñoàng baèng soâng Cöûu Long – nghieân cöùu vaø phaùt trieån – NXB KHXH, Haø Noäi, 1995,tr.175 CHÖÔNG 2 TÌNH HÌNH TÖ LIEÄU Töø laâu ñaõ coù nhöõng coâng trình cuûa caùc taùc giaû trong – ngoaøi nöôùc söu taàm, bieân soaïn truyeän daân gian Khmer. Chuùng toâi döïa vaøo taøi lieäu ñöôïc söu taàm ôû caùc giai ñoaïn khaùc nhau roài tieán haønh so saùnh vôùi caùc baûn dòch tröïc tieáp trong taøi lieäu tieáng Khmer vaø moät soá truyeän keå ghi nhaän ñöôïc töø nhöõng chuyeán ñieàn daõ ñeå xaùc laäp moät heä thoáng tö lieäu ñaày ñuû nhaát laøm ñoái töôïng khaûo saùt. Chuùng toâi yù thöùc raèng ñaây laø khaâu quan troïng giuùp cho vieäc khaûo saùt, ñaùnh giaù khaùch quan, ñuùng baûn chaát ñoái töôïng. Vôùi quan ñieåm ñoù, baèng caùch thoáng keâ vaø mieâu taû traïng thaùi caùc coâng trình coù ñöôïc, chuùng toâi xin trình baøy cuï theå tình hình tö lieäu maø chuùng toâi söû duïng trong quaù trình khaûo saùt ñeà taøi. Treân cô sôû thöïc teá cuûa soá tö lieäu hieän coù, chuùng toâi phaân chia theo 3 maûng nhö sau: 2.1. Nhoùm tö lieäu taùc phaåm Goàm caùc coâng trình söu taàm truyeän daân gian coù lieân quan nhö: Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam [4], Truyeän coå Ñoâng Na m AÙ -Ca mpuchia [7], Truyeàn thuyeát veà truyeän keå Khmer [9], Truyeän coå daân gian AÁn Ñoä [13], Truyeän keå daân gian Nam Boä [19], Thaàn thoaïi Vie ät Na m [21], Tha àn th oaïi Ñoâng Nam AÙ [22 ], Truyeän coå Cao Mie ân [25 ], Chuyeän keå ñòa danh [27] , Truyeàn th uyeát Vieät Nam [29], Truyeän coå Campuchia [32], Truyeän coå tích caùc nöôùc vuøng Chaâu AÙ [52], Truyeän coå Kh mer Na m Boä [58], Truyeän daân gian Khmer [59], T ruyeän daân gian Kh mer Nam Boä [60], Rieâm-keâ – Tì nh söû naøng Xeâ-Ña [61], Truyeän daân gian ñoàng baèng soâng Cöûu L ong [76], [72], Truyeän daân gian Vieät Na m [77], Truyeän Traïng Ñoâng Na m AÙ: Th meânh Chaây, Xieâng Mieâng, Traïng Quyønh [78], Tuyeån taäp tr uyeän co å tích caùc daân to äc ôû Vieät N am [79], Tuyeån taäp vaên hoïc daân gian Vieät Nam [80]. 2.1.1. Kho taøng truyeän coå tích Vieät Na m (5 taäp) [4] - Taùc giaû: Nguyeãn Ñoång Chi - Ñaëc ñieåm: Coâng trình nghieân cöùu ñoà soä naøy ñöôïc coâng boá laàn löôït trong voøng 25 naêm, töø 1958 ñeán 1982. Ñaây laø moät chuyeân ñeà veà truyeän coå tích Vieät Nam. Trình baøy döôùi daïng tinh keát, taùc giaû Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ choïn loïc vaø saép xeáp nhöõng voán lieáng coå tích do ngöôøi Vieät chaét chiu, saùng taïo, gom goùp töø nhieàu ñôøi. * Muïc ñích cuûa coâng trình laø giôùi thieäu vaø tìm hieåu truyeän coå tích Vieät Nam trong tö caùch moät söï tieáp caän heä thoáng. * Coâng trình theå hieän coâng phu söu taàm, nghieân cöùu kyõ löôõng, coù heä thoáng vaø coù cô sôû khoa hoïc cuûa taùc giaû. * Phaàn luaän giaûi, theo taùc giaû, truyeän coå tích caùc daân toäc Vieät Nam coù 3 loaïi (thaàn kyø, theá söï, lòch söû), 4 ñaëc ñieåm (yeáu toá töôûng töôïng; chaát lieäu ñôøi soáng xaõ hoäi Vieät coå; pheâ phaùn hieän thöïc, vai troø cuûa phuï nöõ vaø öôùc mô hoân nhaân töï do). * Ngoaøi vieäc söu taäp 201 coát truyeän coå tích cuûa ngöôøi Kinh, taùc giaû coøn thu thaäp theâm raát nhieàu coát truyeän cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi ôû Vieät Nam ñeå ñöa vaøo phaàn khaûo dò. Trong ñoù, chuùng toâi ñaëc bieät chuù troïng caùc truyeän maø theo taùc giaû laø cuûa ngöôøi Khmer. Khi ñöa nhöõng khaûo dò (trong ñoù coù nhöõng khaûo dò cuûa ngöôøi Khmer) vaøo coâng trình, taùc giaû coù yù ñoà muoán tìm nguoàn goác cuûa truyeän coå tích Vieät Nam. Neáu nguoàn goác ngoaïi lai laø nhöõng dò baûn coù lieân quan ñeán nhöõng truyeän coå tích, nhöõng huyeàn thoaïi cuûa Trung Quoác vaø nhaát laø cuûa Aán Ñoä thì vieäc thu huùt tinh hoa kho truyeän cuûa daân toäc anh em nhaát laø cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä coù caùc truyeän Naøng Can Toùc v aø naøng S ong Ang Caùt, truyeän veà nhöõng coâng cuoäc ñaøo veùt, xaây ñaép trong ñoù coù chi tieát duøng meïo ñeå chieán thaéng ñoái phöông, truyeän veà chuû ñeà con thoû ranh maõnh… Vieäc nhaän thöùc laïi quaù khöù, nguoàn goác vaø söï hoøa hôïp daân toäc cuûa truyeän coå tích trong coâng trình naøy ñaõ giuùp chuùng toâi coù cô hoäi taän thu moät soá truyeän daân gian Khmer Nam Boä. Cuï theå nhö sau: 1. Giaûi thích veà nguoàn goác söï vaät coù truyeän: Thaàn Xi va t aïo ra loaøi muoãi, Vì sao khæ ñoû ñít. 2. Giaûi thích söï tích ñaát nöôùc ñòa danh: moät caâu chuyeän keå ñeán tình tieát xaây thaùp thi vaø duøng meïo ñeå chieán thaéng ñoái phöông (khoâng ghi töïa ñeà). 3. Nguoàn goác caùc caâu ví: Ngöôøi aên troäm vaø 4 coâ gaùi, Vu a Dao ñeå giaûi thích caâu: “Con vôï khoân laáy thaèng choàng daïi”. Thô-meânh-Chaây hay löøa ngöôøi: giaûi thích kieåu caâu thaønh ngöõ “Noùi doái nhö Cuoäi”. 4. Ngöôøi thoâng minh, taøi trí vaø söùc khoûe hôn ngöôøi coù Chau Sanh – Chau Th oâng, Th aày boùi vôùi 2 oâng baø giaø, Chaøng Côm Chaùy. 5. Phaân xöû: Nhaø sö hoaøn tuïc vaø 3 coâ gaùi, Coâ gaùi ñeïp vaø 3 chaøng t rai, Ngöôøi aên troäm vaø 4 coâ gaùi, Thoû laøm quan toøa löøa ma. 6. Nhöõng truyeän thaàn tieân, ma quyû, phuø pheùp: Truyeän Ra-ma-ya-na, Hai con vaät nhieäm maøu. 7. Ñeàn ôn traû oaùn: Soùc la ønh – Soùc aùc (hay Söï tích caây coû may), Naøng Can toùc vaø naøng Song Ang Caùt. 8. Truyeän vui töôi, dí doûm: Möu ñaøn baø, Thô Meânh- Chaây 2.1.2. Vaên hoïc daân gian ñoàng baèng soâng Cö ûu Long [63] - Taùc giaû: Ñaây laø coâng trình söu taàm – bieân soaïn taäp theå cuûa Khoa Ngöõ Vaên Tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô. - Ñaëc ñieåm: * Coâng trình taäp hôïp nhöõng taùc phaåm vaên hoïc daân gian ñöôïc söu taàm ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Thuoäc caùc daïng vaên xuoâi thì coù truyeàn thuyeát lòch söû, truyeän coå tích, truyeän cöôøi vaø truyeän nguï ngoân; vaên vaàn thì coù veø, tuïc ngöõ, caâu ñoá, ca dao, daân ca. * Ñieàu kieän ñòa lyù – laø nôi coäng cö cuûa nhieàu daân toäc nhö Vieät, Hoa, Khmer, Chaêm – ñaõ taïo neân moät “khoâng gian vaên hoùa” giao löu giöõa caùc toäc ngöôøi nhöng coâng trình chæ giôùi thieäu vaên hoïc daân gian ñoàng baèng soâng Cöûu Long cuûa ngöôøi Vieät maø khoâng giôùi thieäu vaên hoïc daân gian cuûa ngöôøi Khmer, Hoa, Chaêm. Sôû dó chuùng toâi cho raèng coù 13/98 truyeän trong coâng trình (goàm 2 truyeän veà ñòa danh, 7 truyeän loaøi vaät, 3 truyeän lieân quan ñeán lòch söû vaên hoùa, 1 truyeän sinh hoaït) laø cuûa ngöôøi Khmer laø do caùch ghi chuù thích ñòa danh xuaát xöù ôû moãi truyeän (Thí duï: Söï tích ao B aø Om (Löông Hoøa-Chaâu Thaønh-Traø Vinh), Chaøng Seáu (Thò xaõ Traø Vinh – Tænh Traø Vinh)… vaø cuõng laø nhöõng truyeän maø chuùng toâi nghe keå trong thôøi gian ñieàn daõ cuõng nhö ñoïc ñöôïc ôû caùc coâng trình chuyeân khaûo khaùc. * Coâng trình coù trình baøy caùc böôùc tieán haønh bieân soaïn cuûa nhoùm taùc giaû vaø ñieåm qua nhöõng taùc phaåm söu taàm, khaûo cöùu coù giaù trò vaên hoïc daân gian Nam Boä. 2.1.3. Truyeän coå Kh mer N am Boä [58], Tr uyeän daân gian Kh mer [59], Tr uyeän daân gian Kh mer Nam Boä [60]. - Taùc giaû: Taäp truyeän ñaàu [58] do Huyønh Ngoïc Traûng söu taàm vaø ñöôïc bieân soaïn bôûi Huyønh Ngoïc Traûng, Nguyeãn Lieäu, Vaên Ñình Huy. Hai taäp truyeän sau [59] [60] do Huyønh Ngoïc Traûng söu taàm vaø bieân soaïn. - Ñaëc ñieåm: * - Taäp truyeän ñaàu coù lôøi giôùi thieäu cuûa Ban Vaên hoïc -Vieän khoa hoïc xaõ hoäi taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñaây laø baøi vieát giôùi thieäu khaùi quaùt veà sinh hoaït vaø ñôøi soáng cuûa ngöôøi Khmer. Coâng trình coù giaù trò nhö moät kho taøng truyeän coå Khmer Nam Boä, cuï theå laø nhöõng truyeän ñöôïc söu taàm ôû caùc tænh mieàn Taây Nam Boä. - Coâng trình coù 43 truyeän daøi vaø ngaén, 29 khaûo dò. - Caùc taùc phaåm laø nhöõng truyeän khaù tieâu bieåu, coù chuû ñeà roõ raøng, coù yù nghóa xaõ hoäi saâu saéc. - Caùc taùc phaåm ñöôïc tuyeån choïn vaø xeáp theo loaïi theå (thaàn thoaïi, coå tích, truyeän cöôøi, truyeän nguï ngoân). * - Hai taäp truyeän sau coù lôøi giôùi thieäu cuûa taùc giaû Huyønh Ngoïc Traûng. Baøi vieát coù tính lyù luaän veà ñaëc ñieåm theå loaïi truyeän daân gian Khmer ñoàng thôøi coù nhöõng gôïi yù cuï theå cho chuùng toâi trong vieäc khai thaùc ñeà taøi. Qua ñoù coù theå thaáy theå loaïi, kieåu truyeän, motif ñaõ theå hieän moâ hình thaåm myõ ñoàng daïng giöõa truyeän daân gian Khmer vaø truyeän daân gian ngöôøi Vieät … - Gaàn nhö toaøn boä kho taøng truyeän daân gian Khmer ñaõ ñöôïc taäp hôïp ôû hai coâng trình naøy (coù caû khaûo dò). Ñaây laø nguoàn tö lieäu ñöôïc nhieàu ngöôøi nghieân cöùu tin caäy, trích daãn. - Caùc taùc phaåm xeáp theo theå loaïi vaø moãi taùc phaåm ñeàu coù ghi xuaát xöù. 2.1.4. Thô Meânh Chaây – Ch aøng Cuoäi – Chaøng Cu [11] , Tra ïng Ñoâng Na m AÙ [23] - Taùc giaû: Taäp truyeän ñaàu do Lan Ñình söu taàm, taäp truyeän sau cuûa Tröông Só Huøng, Nguyeãn Ñöùc Hieàn, Ñaøo Vaên Tieán. - Ñaëc ñieåm: * Hai taäp truyeän tuyeån choïn nhöõng giai thoaïi vaên hoïc kieåu Traïng (Traïng Quyønh, Traïng Lôïn, Xieån Boät, Thmeânh Chaây, Chaøng Cuoäi, Chaøng Cu…) trong daân gian. * Caùc truyeän xeáp theo thöù töï thôøi gian taïo thaønh chuoãi tính caùch nhaân vaät ñaõ ñöôïc boäc loä töø khi coøn beù vaø phaùt trieån daàn theo ñôøi soáng cuûa nhaân vaät. * Hai taäp truyeän giuùp ta coù theå so saùnh giöõa truyeän Thmeânh Chaây cuûa Campuchia vaø cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä ñeå thaáy roõ hôn veà maët chuû ñeà, nhaân vaät chính cuõng nhö caáu truùc cô baûn gioáng nhau, nhöng moät soá tình tieát ñöôïc thay ñoåi hoaëc theâm bôùt ít nhieàu, moät soá ñòa danh, teân nhaân vaät ñöôïc laáy ngay töø nôi cö truù. * Caùc truyeän khoâng ghi xuaát xöù, ôû möùc ñoä ghi cheùp, söu taàm. 2.1.5. Chuyeän keå ñòa danh [27] - Taùc giaû: Vuõ Ngoïc Khaùnh - Ñaëc ñieåm: * Taäp saùch goàm nhöõng truyeän ñòa danh gaén lieàn vôùi thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát, coå tích, daõ söû, giai thoaïi. * Taùc giaû thu thaäp (caû dò baûn) vaø saép xeáp laïi moät soá truyeän ñòa danh ñaõ coù saün laâu nay, trong nhöõng truyeän coå tích, nhöõng taäp ñòa phöông chí, maåu truyeän raûi raùc treân caùc baùo. Caên cöù vaøo nhöõng chuù giaûi cuûa taùc giaû, chuùng toâi thaáy coù caùc truyeän daân gian sau ñaây laø cuûa daân toäc Khmer: Nuùi Baø Ñen (1 khaûo dò), Ao Baø Om, Baõi Xaøu (2 dò baûn), Nuùi Baø ñoäi om. 2.1.6. Tuyeån taäp vaên hoïc daân gian Vieät Na m (taäp 1,2,3) [80], Huyeàn thoaïi mieät vöôøn [54], Tr uyeän daân gian ñoàng baèng soâng Cöûu Long [76], Truyeän keå daân gian N am Boä [19] - Taùc giaû: [80] do nhoùm taùc giaû thuoäc Vieän Vaên hoïc tuyeån choïn, [54] cuûa Nguyeãn Phöông Thaûo, [76] laø coâng trình taäp theå cuûa Khoa Ngöõ vaên Tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô, [19] cuûa Nguyeãn Höõu Hieáu. - Ñaëc ñieåm: * Tuyeån taäp Vaên hoïc daân gian Vie ät N am ñöôïc caáu taïo thaønh 5 taäp, 7 quyeån. Caùc truyeän saép xeáp, phaân loaïi theo nhöõng tieâu chí nhaát quaùn cuûa töøng loaïi theå. Trong moãi loaïi, caùc truyeän laïi ñöôïc xeáp theo thöù töï chöõ caùi A, B, C… cuûa teân truyeän. Taäp I (Thaàn thoaïi – Truyeàn thuyeát), taäp II (Coå tích), taäp III (Truyeän cöôøi, truyeän Traïng, truyeän nguï ngoân) laø nhöõng taäp coù lieân quan ñeán ñeà taøi. Tuyeån taäp ñaùp öùng nhu caàu söû duïng vaø tra cöùu vaên hoïc daân gian. ÔÛ moãi taäp truyeän coù baûng danh muïc taøi lieäu tuyeån choïn. Coù 35 truyeän daân gian Khmer ( khoâng tính khaûo dò) ñöôïc tuyeån choïn vaø ñöa vaøo coâng trình. Trong ñoù coù 11 truyeän thuoäc theå loaïi thaàn thoaïi (vôùi 3 khaûo dò), 12 truyeän thuoäc theå loaïi coå tích, theå loaïi truyeän cöôøi coù moät heä truyeän laø: Thô Meânh Chaây (goàm 5 truyeän) vaø 11 truyeän nguï ngoân. Khi tieán haønh thoáng keâ, chuùng toâi phaùt hieän trong quaù trình bieân soaïn vaø tuyeån choïn, caùc taùc giaû ñaõ xeáp heä truyeän Thô-Meânh-Chaây vaøo caû hai theå loaïi: truyeän coå tích (töïa ñeà laø “Men Chaây Praït”) vaø truyeän cöôøi (töïa ñeà laø “Thô Meânh Chaây”). Ñôn giaûn, chuùng toâi xem Thô Meânh Chaây thuoäc theå loaïi truyeän cöôøi nhö truyeàn thoáng vaø bôûi noäi dung maø noù phaûn aùnh. * Huyeàn thoaïi mieät vöôøn laø taäp truyeän goàm nhöõng truyeän daân gian cuûa caùc daân toäc Nam Boä. Caùc taùc phaåm ñöôïc tuyeån vaø xeáp thaønh caùc loaïi: - Truyeän keå veà nguoàn goác vaø söï tích cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng trong vuõ truï vaø nhaân sinh. - Truyeän keå veà ñôøi soáng con ngöôøi. - Truyeän keå veà ñôøi soáng cu._.eùo gaàn hieän thöïc, khoâng bò chi phoái cöïc ñoan cuûa toân giaùo, caùc nhaân vaät coù nguoàn goác thaàn linh ñöôïc ñöa tính nhaân baûn vaøo. Hoï cuõng ghen tuoâng, muø quaùng, coá chaáp … ñeå phaûi ñi ñeán moät keát thuùc bi thaûm. Vaø daùm dieãn taû haäu quaû cuûa nhöõng sai laàm raát con ngöôøi ñeå ñaït taùc duïng raên ñe laø tính thöïc teá cuûa ngöôøi Khmer Nam Boä. Söï “Khmer hoùa” vaên phaåm Baø la moân giaùo Ramayana thaønh Reamke cuûa ngöôøi Khmer cuõng mang taàm côõ moät ñeà taøi nghieân cöùu raát thuù vò vaø boå ích. KEÁT LUAÄN Töïu trung, tieán trình söu taàm vaø nghieân cöùu vaên hoïc daân gian Khmer noùi chung, truyeän daân gian Khmer Nam Boä noùi rieâng, ñaõ traûi qua moät quaù trình laâu daøi. Nhieàu thaønh töïu ñaõ ñaït ñöôïc, nhieàu coâng trình ñaõ ñöôïc coâng boá. Tuy nhieân, khoâng phaûi moïi vaán ñeà khoa hoïc veà truyeän daân gian Khmer Nam Boä ñaõ ñöôïc giaûi quyeát troïn veïn, caên cöù nhöõng coá gaéng ban ñaàu neâu treân, chuùng toâi xin coù moät vaøi nhaän xeùt nhö sau: 1. Truyeän daân gian Khmer Nam Boä mang daáu aán AÁn Ñoä vôùi kieåu tieáp nhaän thoâng qua moät quoác gia khaùc (laø Campuchia) neân noù bò baûn ñòa hoùa raát deã daøng vaø nhanh choùng. – Truyeän daân gian Khmer Nam Boä coù nhieàu motif truøng khít vôùi truyeän daân gian cuûa Campuchia vaø truyeän daân gian cuûa ngöôøi Vieät do söï töông ñoàng vaø quaù trình giao löu trong phöùc theå vaên hoùa noâng nghieäp ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ coå. 2. Truyeän daân gian Khmer Nam Boä phaûn aùnh ñaëc ñieåm xaõ hoäi – vaên hoùa Khmer. Caùc maåu truyeän thaàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát ñaøo ao, xeû raïch, ñaép thaønh, dieät saáu, ñaùnh chaèn … ñaõ phaûn aùnh cuoäc chieán ñaáu ñaày gian khoå, khoù khaên trong buoåi ñaàu khaån hoang laäp phum - soùc cuûa ngöôøi Khmer treân ñaát Nam Boä. – Truyeän daân gian Khmer Nam Boä chöùa ñöïng baûn saéc tính caùch vaø taâm hoàn cuûa daân toäc Khmer. Gaëp nhöõng nhaân vaät trong truyeän daân gian Khmer, chuùng ta ít thaáy hoï thôû than, khuaát phuïc tröôùc soá meänh. Hoï laø nhöõng con ngöôøi cuûa haønh ñoäng: ñaøo ao, xeû raïch, dieät tröø thuù döõ, vaïch maët keû hung aùc, ñi tìm haïnh phuùc (Boà Pieâl dieät caù saáu, Poâ-pít-xnoâ-ka, Soùc laønh – Soùc aùc, Soáp-bô-saùch,…) laøm neân söùc huùt töï nhieân cho truyeän daân gian cuûa daân toäc mình. Chuùng toaùt leân tinh thaàn laïc quan, tinh thaàn nhaân ñaïo, tình yeâu lao ñoäng, tính ñoaøn keát… Nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi ñöôïc ngôïi ca, haønh ñoäng anh huøng cuûa hoï ñöôïc thaàn thaùnh hoùa. Keát thuùc truyeän, bao giôø con ngöôøi chaân chính cuõng chieán thaéng vaø giaønh ñöôïc haïnh phuùc. Nieàm tin cuûa ngöôøi Khmer thaät maõnh lieät vaø saâu saéc bieát bao! 3. Nguoàn truyeän naøy coù truyeàn thoáng, ña daïng song khaù phöùc taïp. Truyeän coå tích, truyeän cöôøi, truyeän nguï ngoân vôùi 2 tuyeán nhaân vaät thieän – aùc, toát – xaáu, ñoái laäp nhau töø tính caùch ñeán hình töôïng. Caùc cuoäc ñaáu tranh cho söï an laønh, cho ñieàu thieän, cho coâng lyù vaø leõ phaûi dieãn ra trong nhieàu hoaøn caûnh khaùc nhau vaø raát ña daïng. Nhöõng ñöôøng vieàn môø nhaït do quaù trình toân giaùo hoùa vaø phong kieán hoùa bieåu hieän ñaây ñoù trong truyeän naøy hay truyeän khaùc khoâng laøm phai nhaït nhöõng maãu ñeà ñeïp ñeõ vaø hoàn nhieân cuûa xaõ hoäi – vaên hoùa Khmer. Tuy nhieân, tính chaát trong saùng, chaát phaùc cuøng tinh thaàn daân chuû laïc quan trong moät soá truyeän phaûn aùnh tính caùch vaø taâm hoàn cuûa ngöôøi Khmer, theo tæ leä naøo ñoù laø coù bò pha taïp tinh thaàn toân giaùo maø caâu truyeän Mo ät kie áp l uaân hoài laø tieâu bieåu. 4. – Caùc sö saõi Khmer Nam Boä, ñoùng vai troø laø noøng coát, ñaõ phaùt ñoäng nhaân daân, lieân keát coäng ñoàng löu giöõ vaên hoùa daân gian. Beân caïnh ñoù, khoâng gian kieán truùc chuøa chieàn cuõng ñöôïc xem laø nhaân toát quan troïng trong vieäc baûo toàn vaø taïo neân söùc soáng beàn bæ cho vaên hoùa daân gian. Nhìn chung, truyeän daân gian, ngöôøi baïn trung thaønh cuûa cuoäc soáng, ñaõ phaûn aùnh cuoäc soáng theo phöông thöùc vaø ñaëc tröng cuûa mình ñeå roài töø ñoù töø huyeàn thoaïi laäp quoác löôõng hôïp, ngöôøi Khmer toâ ñaäm hình töôïng thuûy toå cuûa mình laø Raén vaø laøm cho noù khoâng phai môø trong tö duy vaên hoïc – ngheä thuaät coå truyeàn Khmer. - Ngöôøi Khmer Nam Boä coù ñaày ñuû quyeàn töï haøo veà nhöõng öu ñieåm, neùt ñaëc saéc, ñoäc ñaùo veà nguoàn truyeän daân gian cuûa mình thaám ñaãm yeáu toá toân giaùo. Phaûi nhaän ra moät ñieàu laø duø ñoù laø moät neàn vaên hoùa truyeàn thoáng do tính toân giaùo, tín ngöôõng quy ñònh, ñeà taøi toân giaùo vaø vai troø toân giaùo chieám moät tyû leä ñaùng chuù yù trong nguoàn truyeän keå nhöng yeáu toá thaàn kyø, voán laø yeáu toá phöông tieän tieâu bieåu cho loøng öôùc mô trong saùng, chaát phaùc cuûa nhaân daân, khoâng bò laàm laãn vôùi yeáu toá meâ tín cuûa ma thuaät cuõng nhö caùc maøu saéc vaø möùc ñoä duy taâm nhö ôû caùc coát truyeän cuûa caùc daân toäc khaùc.  TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ----o0o---- 1. Nguyeãn Troïng Baùu, Truyeän keå veà phon g tuïc truyeàn thoáng vaên hoùa cuûa caùc daân toäc Vieät Nam, NXB Giaùo Duïc. 2. Nguyeãn Khaéc Caûnh, (1998), Phum soùc Khmer ôû ñoàng baèn g soâng Cöûu Long, NXB Giaùo Duïc. 3. Thích Minh Chaâu, Traàn Tuaán Maãn, Traàn Phöông Lan dòch, (1991), Truyeän tieàn thaân Ñöùc Phaät, Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam. 4. Nguyeãn Ñoång Chi, (2000), Kho taøng truyeän coå tích Vieät Na m, NXB Giaùo Duïc. 5. Nguyeãn Töø Chi, Nguyeãn Chí Beàn, (2003), Goùp ph aàn nghieân cöùu vaên hoùa vaø toäc ngöô øi, NXB Vaên hoùa thoâng tin. 6. Mai Ngoïc Chöø, (1999), Va ên hoùa Ñoâng N am AÙ, NXB ÑH Quoác gia Haø Noäi. 7. Ngoâ Vaên Doanh, (1998), Truyeän coå Ñoâng Na m AÙ – Campuchia, Vieän Ñoâng Nam AÙ – NXB Vaên hoùa thoâng tin. 8. Phan Höõu Daät, (1999), Moät soá vaán ñeà daân toäc hoïc Vieät Nam, NXB ÑH Quoác gia Haø Noäi. 9. Khing Ngoïc Dy - Trònh Thu Hoàng dòch, (2002), Truyeàn thuyeát veà truyeän keå Kh mer, NXB Theá Giôùi – Haø Noäi. 10.Nguyeãn Taán Ñaéc, (2003), Vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi. 11.Lan Ñình (st), Thô Meânh Chaây, Chaøng Cuoäi, Chaøng Cu, NXB Vaên hoùa Thoâng tin. 12.Cao Huy Ñænh - Nguyeãn Ñoång Chi - Ñaëng Nghieâm Vaïn, (1969), Phöông phaùp söu taàm vaên ho ïc daân gian ôû noâng thoân, Hoäi Vaên ngheä daân gian Vieät Nam. 13.Cao Huy Ñænh – Leâ Sôn – Ñaøo Phöông Bình dòch, (1996), Truyeän coå daân gian AÁn Ñoä 2 taäp, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi. 14.Trònh Hoaøi Ñöùc, (1998), Gia Ñònh thaønh thoâng chí, NXB Giaùo Duïc. 15.Leâ Só Giaùo (chuû bieân), (1993), Daân toäc hoïc ñaïi cöông – NXB Giaùo Duïc. 16.Traàn Vaên Giaøu, (1987), Ñòa chí vaên hoùa Thaønh phoá Hoà Ch í Minh, NXB Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 17.Nguyeãn Vaên Haàu, (2000), Dieän maïo vaên hoùa daân gian Nam Boä, NXB Treû. 18.Nguyeãn Ñöùc Hieàn, (2004), 40 truyeän Traïng Quyønh, NXB Theá Giôùi - Editions Theá Giôùi – Haø Noäi. 19.Nguyeãn Höõu Hieáu, (1987), Truyeän keå daân gian Nam Boä, NXB Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 20.Hoà Quoác Huøng, Truyeàn thuyeát Vieät Nam vaø vaán ñeà theå loaïi, NXB Treû - Hoäi Nghieân cöùu & giaûng daïy vaên hoïc TP. Hoà Chí Minh. 21.Tröông Só Huøng, (1998), Thaàn tho aïi Vieät Nam, NXB Vaên hoïc. 22.Tröông Só Huøng, (1988), Thaàn tho aïi Ño âng Nam AÙ, NXB Ñaø Naüng – Hoäi NV QN-ÑN. 23.Tröông Só Huøng, Nguyeãn Ñöùc Hieàn, Ñaøo Vaên Tieán, Traïng Ñoâng Nam AÙ. 24.Leâ Höông, (1969), Ngöôøi Vieät goác Mieân, Nhaø saùch Khai Trí – Saøi Goøn. 25.Leâ Höông, (1969), Truyeän coå Cao Mieân, Nhaø saùch Khai Trí – Saøi Goøn. 26.Ñinh Gia Khaùnh – Chu Xuaân Dieân, Leâ Quang Nhôn,(1997), Vaên hoïc daân gian Vieät Nam, NXB Giaùo Duïc. 27.Vuõ Ngoïc Khaùnh, (1995), Ch uyeän keå ñòa danh – NXB Thanh nieân. 28.Ñinh Gia Khaùnh – Chu Xuaân Dieân – Voõ Quang Nhôn, (1997),Vaên hoïc daân gian Vieät Nam, NXB Giaùo Duïc. 29.Laõ Duy Lan, (1997), Truyeàn th uyeát Vieät Nam – NXB Vaên hoùa daân toäc. 30.Nguyeãn Quang Leâ, (2003), Vaên hoùa aåm thöïc tron g leã ho äi truyeàn thoáng Vieät Nam, NXB Vaên hoùa – Thoâng tin. 31.Ngoâ Vaên Leä, (2003), Moät soá vaán ñeà veà vaên hoùa toäc ngöôøi ôû Nam Boä vaø Ñoâng Nam AÙ, NXB ÑH Quoác gia TP. Hoà Chí Minh. 32.Nguyeãn Kim Lieân, (1954), Truyeän coå Campuchia, NXB Vaên hoùa – Haø Noäi. 33.Vuõ Tuyeát Loan, (2003), Tuyeån taäp vaên hoïc Cam puchia, NXB KHXH – Haø Noäi. 34.Huyønh Löùa, (1992), Goùp phaàn tìm hieåu vuøng ñaát Nam Boä caùc theá kyû XVI I, XVI II, XIX, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi. 35.Tröôøng Löu (chuû bieân), (1993), Vaên hoùa ngöôøi Khmer vuøn g ñoàng baèn g soâng Cöûu Long, NXB Vaên hoùa daân toäc – Haø Noäi. 36.Huyønh Minh, Truùc Phöôïng, Vieät Nam vaên hoïc bình daân, NXB Thanh Nieân. 37.Leâ Minh, (1984), Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, NXB Thoâng tin TP Hoà Chí Minh. 38.Sôn Nam, (1992), Caù tính mieàn Nam, NXB Vaên Hoùa 39.Sôn Nam, (2004), Ñoàng baèng soâng Cöûu Long – neùt sinh hoaït xöa vaø vaên minh mieät vöôøn, NXB Treû. 40.Sôn Nam, (1992), Ñaát Gia Ñònh xöa, NXB TP Hoà Chí Minh. 41.Sôn Nam, (2004), Ñaát Gia Ñònh – Beán Ngheù xöa vaø Ngöôøi Saøi Goøn, NXB Treû. 42.Sôn Nam, (1997), Lòch söû khaån ho ang mieàn Nam, NXB Treû. 43.Sôn Nam, (2004), Tieáp caän vôùi ñoàng baèn g soâng Cöûu Long, NXB Treû. 44.Sôn Nam, (2004), Tìm hieåu ñaát Haäu Giang vaø lòch söû ñaát An Gian g, NXB Treû. 45.Sôn Nam, (1992), Vaên minh mieät vöôøn, NXB Vaên hoùa. 46.Phan Ngoïc, (1999), Moät caùch tieáp caän vaên hoùa, NXB Thanh Nieân. 47.Löõ Huy Nguyeân – Ñaëng Vaên Lung, Hôïp tuyeån truyeän coå tích Vieät Nam, giôùi thieäu NXB Vaên hoùa 48.Laâm Queá Phong (chuû bieân), (1998), Thaàn thoaïi – Truyeàn thuyeát – Truyeän coå tích, NXB Vaên ngheä TP. Hoà Chí Minh 49.Ñình Quang, (1991), Vaên hoïc n gheä th uaät vôùi xaõ ho äi vaø con ngöôøi, TP. Hoà Chí Minh 50.Phan Quang, (2002), Buùt kyù ñoàng baèng soâng Cöûu Long, NXB Treû. 51.Leâ Chí Queá, (2001), Vaên ho ùa daân gian – khaûo saùt vaø nghieân cöùu, NXB ÑH Quoác gia Haø Noäi. 52.Trònh Quyeát, Truyeän coå tích caùc nöôùc vuøng Chaâu AÙ, NXB Haûi Phoøng. 53.Vuõ Tieán Quyønh, (bieân soaïn), Pheâ bình, bình luaän vaên ho ïc – vaên hoïc daân gian Vieät Nam: Thaàn tho aïi – Truyeàn th uyeát – Coå tích – Truyeän cöôøi, NXB Vaên ngheä. 54.Nguyeãn Phöông Thaûo, (1993), Huyeàn thoaïi mieät vöôøn, NXB Vaên hoùa Thoâng tin Haø Noäi 55.Nguyeãn Quyeát Thaéng, (1998), Tieán trình vaên ngheä Mieàn Nam – NXB Vaên hoïc. 56.Nguyeãn Ñöùc Thònh, (1993), Vaên hoùa vuøng vaø phaân vuøng vaên hoùa ôû Vieät Nam, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi. 57.Leâ Anh Traø (chuû bieân), (1984), Maáy ñaëc ñieåm vaên hoùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Vieän Vaên hoùa. 58.Huyønh Ngoïc Traûng, (1983), Truyeän coå Khmer Nam Boä, NXB Vaên hoùa - Haø Noäi. 59.Huyønh Ngoïc Traûng, (1984), Truyeän daân gian Khmer, NXB Ñoàng Nai. 60.Huyønh Ngoïc Traûng, (1987), Truyeän daân gian Khmer Nam Boä, Hoäi VHNT Cöûu Long. 61.Huyønh Ngoïc Traûng vaø Thaïch Thai, (1988), Rieâm -keâ – Tình söû naøng Xeâ Ña, NXB Treû TPHCM. 62.Löu Ñöùc Trung, Vaên hoïc AÁn Ñoä, NXB Giaùo Duïc. 63.Höõu Tuaân, Nguï ngoân coå ñieån ph öôn g Ño âng, NXB Vaên hoùa – Saøi Goøn. 64.Traàn Quoác Vöôïng, Nguyeãn Cao Luõy, (1978), Nhöõng maåu truyeän veà truyeàn thoáng vaên hoùa Vieät Nam, NXB Giaùo Duïc. 65.Nhieàu taùc giaû, (2002), Vaên hoïc daân gian ñoàng baèng soâng Cöûu Lon g, NXB Giaùo Duïc. 66.Nhieàu taùc giaû, (2000), Vaên hoùa Nam Boä trong khoâng gian xaõ hoäi Ñoâng Nam AÙ, ÑH KH XH & NV TP Hoà Chí Minh. 67.Kyû yeáu hoäi thaûo Nam Boä vaø Nam Trung Boä – Nh öõng vaán ñeà lòch söû theá kyû XV II – XIX, Tröôøng Ñaïi Hoïc Sö Phaïm TP Hoà Chí Minh. 68.Leã hoäi Khmer Nam Boä, NXB Vaên hoùa daân toäc, 1988. 69.Maáy ñaëc ñieåm vaên hoùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Vieän Vaên hoïc. 70.Nam Boä ñaát vaø ngöôøi – Hoäi KHLS TP. 71.Ngöôøi Khmer Cöûu Long – Sôû Vaên hoùa thoâng tin Cöûu Long. 72.Nhöõng lôøi khuyeân daønh cho phuï n öõ (tieáng Khmer), Vieän Phaät hoïc Pnoâm-Peânh, 1994. 73.Tìm hieåu lòch söû vaên ho ùa Campuch ia, (1985), Vieän Ñoâng Nam AÙ, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi. 74.Tìm hieåu voán vaên hoùa daân toäc Khmer Nam Boä – NXB Toång hôïp Haäu Giang, 1986. 75.Traø Vinh 25 naêm sau giaûi pho ùng – Tænh uyû Traø Vinh. 76.Truyeän daân gian ñoàng baèng soâng Cöûu Long, 1994, NXB Toång Hôïp Ñoàng Thaùp. 77.Truyeän daân gian Vieät Nam – NXB Giaùo duïc. 78.Truyeän traïng Ño âng Nam AÙ: Thmeânh Chaây, Xieâng Mieâng, Traïng Quyønh, NXB Gia Lai Kon Tum, 1987. 79.Tuyeån taäp truyeän coå tích caùc daân toäc ôû Vieät Nam; Kyû nieäm ngaøy vaên hoùa caùc daân toäc ôû Vieät Nam taïi TP Hoà Chí Minh, NXB TP Hoà Chí Minh – Vieän Khoa hoïc xaõ hoäi 1987. 80.Tuyeån taäp vaên hoïc daân gian Vieät Nam 3 taäp, NXB Giaùo Duïc, 1965. 81.Vaên hoùa O Ùc Eo vaø caùc vaên hoùa co å ôû ñoàng baèn g so âng C öûu Long, Sôû Vaên hoùa vaø thoâng tin An Giang, 1984. 82.Veà saân khaáu truyeàn thoáng Khmer Nam Boä, (1988), Sôû Vaên hoùa thoâng tin Soùc Traêng vaø phaân vieän vaên hoùa ngheä thuaät Vieät Nam taïi TP Hoà Chí Minh. ----o0o---- PHUÏ LUÏC 1 NHÖÕNG TRUY EÄN SÖU TAÀM ÑÖÔÏC TRONG THÔ ØI GIAN ÑI EÀN DAÕ * Theo lôøi keå cuûa anh Kieân Soâ Pha – Xaõ Hoøa Lôïi – Chaâu Thaønh – Traø Vinh 1. Reahu baét traêng Reahu vaø maët traêng laø hai anh em. Ñi laøm aên khaùc xöù neân hoï soáng xa nhau. Laâu laâu gaëp laïi, vì nhôù thöông nhau, Reahu oâm hoân vaø nuoát maët traêng. Ngöôøi ta cho raèng nuoát beân naøo nhaû ra beân ñoù thì naêm ñoù muøa maøng truùng lôùn, nuoát beân naøy nhaû ra beân kia thì maát muøa. 2. Saám seùt OÂng trôøi coù vieân ngoïc quyù nhöng khoâng bieát cho ai. OÂng baûo hai anh em Ramasua vaø Meâkhala höùng söông ñeâm vaøo hai ly xem ly naøo ñaày tröôùc thì seõ ñöôïc ngoïc. Chaèn Ramasua mang ly ra ñeå giöõa trôøi coøn naøng tieân Meâkhala thì beû töøng chieác laù coù ñoïng söông vaø ñoå vaøo ly neân ly cuûa naøng mau ñaày söông. Meâkhala thaéng cuoäc vaø vui söôùng caàm vieân ngoïc bay khaép nôi. Toäi nghieäp chaèn Ramasua, Trôøi laïi cho anh caùi buùa ñeå ñuoåi theo daønh laïi vieân ngoïc. Khi Ramasua gaëp Meâkhala, anh vung buùa ñaùnh vaøo vieân ngoïc thì gaây neân hieän töôïng saám seùt. 3. Leã cuùng traêng Trôøi muoán thöû loøng caùc con vaät hieàn – döõ ra sao beøn bieán thaønh chaèn nhöng khoâng aên thòt soáng maø chæ aên thòt caùc con vaät ñaõ cheát. Chaèn kieám aên khoâng ñöôïc do caùc con vaät chaïy troán caû. Chaèn gaëp thoû, thoû hoûi thaêm: - “Sao oám yeáu quaù vaäy?” - “Khoâng ai cho toâi aên vì khoâng ai bieát raèng cho toâi aên thì seõ trôû neân saùng suoát” – Chaèn traû lôøi Thöông chaèn oám o, thoû ñoàng yù hy sinh cho chaèn aên thòt mình nhöng vì chaèn khoâng aên thòt soáng neân thoû beøn baøy caùch: noù seõ leân nuùi nhaûy xuoáng ñeå rôi vaøo mieäng chaèn. Tröôùc söï nghóa hieäp naøy cuûa Thoû, Trôøi ñeå hình töôïng thoû leân maët traêng ñeå moïi ngöôøi coù theå nhìn ngaém. Caâu truyeän giaûi thích hieän töôïng taïi sao moïi ngöôøi haù mieäng khi ñöôïc ñuùt coám deïp hay chuoái (thöïc phaåm) trong leã Ok Olm bok ñöôïc toå chöùc vaøo raèm thaùng 10 haøng naêm. 4. Soùi - Nai - Quaï Trong moät khu röøng lôùn, coù ñoâi baïn nai – quaï ñaõ keát thaân vôùi nhau töø laâu. Nai cao, lôùn, coù ñoâi gaïc ñeïp. Moät ngaøy kia, caû hai gaëp phaûi soùi. Soùi thaáy nai maäp maïp thì theøm thuoàng, noù beøn suy nghó kyõ ñeå tìm caùch aên thòt nai. Soùi tìm caùch keát thaân, noùi chuyeän qua laïi vôùi nai vaø than thôû raèng: noù bò löu laïc, khoâng coù baïn beø, ngöôøi thaân, khoâng nôi nöông töïa, theá neân cuoäc soáng raát khoù khaên, gaëp ñöôïc nai nhö cheát ñi soáng laïi, nhö gaëp ngöôøi thaân … roài ruû reâ nai ñi kieám aên. Nai nghe buøi tai neân ñi vôùi soùi. Quaï laáy laøm laï, hoûi thaêm vaø khi thaáy nai toû ra thöông tình soùi quaï keâu leân: - Eo oâi, anh ñöøng voäi tin ngöôøi laï neáu khoâng bieát roõ. Tuy nhieân, nai vaãn ñi vôùi soùi. Hoâm sau, soùi duï doã nai: - Toâi daãn baïn ñeán moät thöûa ruoäng phì nhieâu tha hoà cho anh ñaùnh cheùn. Theá laø nai maëc söùc aên luùa khoâng bieát raèng chuû ruoäng phaùt hieän vaø ñaët baãy. Cuoái cuøng, nai bò sa baãy. Baãy ñöôïc laøm baèng nhöõng sôïi gaân ñoäng vaät. Nai beøn keâu cöùu soùi. Thaáy nai bò baãy, soùi raát vui vì bieát noù seõ coù phaàn nhöng giaû vôø noùi: - Toâi tu haønh neân khoâng daùm caén ñöùt gaân ñoäng vaät. Baïn haõy coá gaéng, mai toâi seõ tìm caùch giuùp baïn. Veà phaàn quaï, khoâng thaáy nai ñaâu beøn ñi tìm khaép nôi. Luùc gaëp quaï, nai toû ra hoái tieác: - Toâi ñaõ khoâng tin vaø nghe lôøi baïn quaï thaân thieát laâu nay. Quaï vöøa töùc toái vôùi haønh ñoäng cuûa soùi vöøa noân noùng tìm caùch cöùu nai. Quaï baøy caùch keâu nai giaû vôø cheát, khi chuû ruoäng ñeán, quaï keâu leân thì nai vuøng daäy chaïy nhanh. Saùng hoâm sau, chuû ruoäng caàm buùa ñeán, vöøa thaùo baãy thì quaï ñaäu treân caønh caây keâu leân: “Chaïy!”. Nai vuøng daäy chaïy thaät nhanh vaøo röøng. Chuû ruoäng thaáy nai chaïy thì phoùng buùa theo, löôõi buùa khoâng truùng nai maø truùng ngay soùi ñang naáp rình gaàn ñoù. * Theo lôøi keå cuûa chò Om Rong Soly – Xaõ Löông Hoøa – Chaâu Thaønh – Traø Vinh 5. Thuù vaø chim choïn vua Moät ngaøy noï, loaøi chim baøn baïc ñeå choïn vua thì coù quaï vaø cuù meøo ra öùng cöû. Moãi con ñeàu khoe veà taøi naêng cuûa mình vaø pheâ phaùn taät xaáu cuûa ñoái phöông. Quaï thì cheâ cuù meøo laø loaøi chim coù tieáng keâu nghe deã sôï, coù caëp maét raát gheâ, muoân loaøi raát gheùt. Coøn cuù meøo thì cheâ quaï laø gioáng chim khoâng chæ coù loâng ñen maø taám loøng cuõng ñen. Thöùc aên cuûa noù laø caùc xaùc cheát. Noù ñi ñeán ñaâu laø nôi ñoù coù tang toùc. Sau khi baøn baïc, taát caû caùc loaøi chim ñeàu khoâng ñoàng yù choïn quaï vaø cuù meøo laøm vua trong loaøi cuûa mình. Vaø loaøi chim ñaõ nhaát trí cöû phöôïng hoaøng leân laøm vua, vì phöôïng hoaøng vöøa coù thaân hình ñeïp, laïi vöøa ñöôïc con ngöôøi yeâu thích. Cuõng töø ñoù, quaï vaø cuù meøo môùi thuø nhau. Quaï chæ ñi aên ngaøy, coøn cuù meøo chæ xuaát hieän veà ñeâm ñeå traùnh gaëp nhau. * Theo lôøi keå cuûa anh Thaïch Ngoïc Trí – Tænh Ñoaøn Traø Vinh 1. Choù laïi hoaøn choù Coù moät con choù ôû chung vôùi ñaïo só nhieàu naêm trong röøng saâu. Moät hoâm, ñi vaøo röøng gaëp coïp, choù hoaûng hoát, run raåy, chaïy veà trình baùo vôùi ñaïo só vaø xin ñaïo só cho hoùa thaønh coïp ñeå khoûi sôï ai nöõa. Nghe xong, ñaïo só lieàn cho choù hoùa thaønh coïp. Ñöôïc hoùa thaønh coïp, noù vui möøng ñi daïo trong röøng. Khoâng may luùc ñi laïi gaëp oâng thôï saên. Thôï saên baén coïp troïng thöông vaø duøng daây troùi laïi; coïp coá vuøng vaãy gaàn ñöùt hôi môùi thoaùt ñöôïc. Khi veà coïp laïi noùi vôùi ñaïo só: - Xin ngöôøi haõy hoùa toâi thaønh sôïi daây. Thaønh sôïi daây, daây laïi bò chuoät caén ñöùt; neân sôïi daây laïi xin hoïa só cho hoùa thaønh chuoät. Moät hoâm, chuoät ñi tìm moài laïi bò choù röôït saép cheát. Sôï quaù, khi trôû veà, chuoät xin ñaïo só cho hoùa thaønh choù. Cuoái cuøng ñaïo só noùi: - Ngöôi neân nhôù, treân ñôøi naøy, taát caû moïi thöù ñeàu coù giôùi haïn. 2. Söï tích caây baép veá naøng Do Neang Chanh bò cheát oan, nhöõng lôøi khaån cuûa naøng thaät söï hieån linh. Coû caây, sinh vaät vuøng soâng bieån moät soá nôi theo lôøi khaån ñaõ mang teân caùc boä phaän trong cô theå naøng. Trong ñoù, tieâu bieåu nhaát laø ôû bieån coù loaïi soø, voû raát gioáng moùng tay naøng ñeå daøi, moùng tay maø ngaøy xöa Neang Chanh duøng thay muoãng ñeå neâm neám thöùc aên, taïo ñöôïc thöùc aên hôïp khaåu vò cho vua. Con soø aáy ñöôïc goïi laø Cro Choùt Neang Chanh. Coøn baép ñuøi thon ñeïp cuûa naøng ñöôïc ñaët teân cho caây baép döøa nöôùc, ñoàng baøo Khmer goïi laø Phlaâu neang. PHUÏ LUÏC 2 NHÖÕNG TRUY EÄN DÒCH TÖØ TAÄP “NHÖÕNG LÔØI KHUYEÂN DAØNH CHO PHUÏ NÖÕ” - Vieän Phaät hoïc Phnoâm Peânh – 199 4 (Ngöôøi dòch Thaïch Vaên Thôm – Chuøa Chantarangsay Q.3 TP.HCM) 1. Ngöôøi ñi ñö ôøng vaø con coïp giaø Ngaøy xöa, coù moät con coïp giaø, khoâng theå ñi saên laáy moài ñöôïc nöõa. Coïp ta ngoài beân bôø hoà trong moät caùnh röøng. Chôït coù ngöôøi ñi qua ñöôøng, coïp lieàn vaãy goïi: - Neø oâng ôi! OÂng ñeán ñaây maø laáy chieác voøng vaøng naøy! Ngöôøi ñi ñöôøng tham lam, nghe coïp noùi vaäy, suy nghó: - “ÖØ! Ta thöû hoûi kyõ xem sao. Bieát ñaâu vaän may ñaõ ñeán, ta ñöôïc chieác voøng vaøng cuõng neân!”. Anh beøn hoûi coïp: - Chieác voøng vaøng aáy ôû ñaâu? Coïp ta lieàn giô chaân tröôùc, chæ cho xem chieác voøng vaøng maø noù ñaõ laáy ñöôïc khi aên thòt moät khaùch boä haønh. Ngöôøi ñi ñöôøng noùi tieáp: - Laøm theá naøo maø tin moät con vaät chuyeân aên thòt ngöôøi nhö maøy ñöôïc? Coïp traû lôøi raèng: - Neø oâng ôi! Xin oâng haõy nghe toâi. Hoài toâi coøn treû, toâi coù laøm nhöõng ñieàu xaáu thaät. Toâi gieát haïi nhieàu boø vaø ngöôøi. Nhöng gieo gioù thì phaûi gaët baõo: vôï con toâi cheát heát, toâi coâ ñôn, soáng quaïnh hiu coù moät mình. Veà sau, toâi gaëp ngaøi ñaïo só toát buïng daïy cho toâi tu thaân tích ñöùc. Töø ñoù ñeán nay, toâi khoâng laøm ñieàu aùc nöõa, quyeát chi tu taâm döôõng taùnh, chæ laøm nhöõng ñieàu thieän. Hôn nöõa, giôø ñaây toâi ñaõ giaø nua, loïm coïm, raêng moùng cuõng moøn heát roài, laøm sao maø coøn aên thòt ñöôïc nöõa kia chöù? Chaúng qua thaáy oâng qua ñöôøng, toâi ñoäng loøng thöông, muoán cho oâng chieác voøng vaøng. Toâi cuõng chaúng giöõ noù laøm gì! Nghe coïp noùi ngon noùi ngoït nhö vaäy vaø maùu tham noåi leân, ngöôøi ñi ñöôøng böôùc ñeán gaàn coïp ñeå gôõ laáy chieác voøng vaøng. Coïp ta chæ chôø coù theá. Noù giô chaân tröôùc, oùng aùnh chieác voøng vaøng, taùt vaøo ngöôøi ñi ñöôøng, voà laáy vaø xeù xaùc aên ngon laønh. 2. Truyeän con keânh keânh Treân moät ngoïn nuùi cao ôû AÁn Ñoä, töông truyeàn nôi Ñöùc Phaät sinh ra, beân moät doøng suoái coù moät caây ña lôùn, caønh laù xum xueâ. Ñaây laø nôi cö truù cuûa caùc loaøi chim. Con keânh keânh Cheùc-rooùt-Kaê-waê, bò muø ñoâi maét vaø cuøn heát moùng ñoâi chaân. Noù soáng nhôø vaøo söï ñuøm boïc cuûa caùc loaøi chim. Moät hoâm, con meøo Ti-Raê-Khaê- Kaê-Raéc- Naê leân ñeán beân caây ña rình baét oå chim non môùi nôû. Thaáy boùng meøo, luõ chim keâu cöùu lao xao. Keânh keânh nghe vaø la leân: - Ai ñoù, ai laøm gì oàn aøo theá?. Meøo thaáy theá thì hoát hoaûng lo laéng: “Khoå thaân ta, cheát ñeán nôi roài sao? Nhöng phaûi duõng caûm leân! Ñöøng sôï haõi, laøm quen vôùi haén thöû thôøi vaän moät phen chöù baây giôø ñaõ lôõ leân ñeán ñaây roài coù quay ra cuõng khoâng ñöôïc”. Nghó nhö vaäy, meøo mon men ñeán gaàn keânh keânh. Noù chaøo keânh keânh moät caùch nhoû nheï: - Nhaø ngöôi laø ai? – Keânh keânh lôùn tieáng hoûi meøo. - Toâi laø meøo ñaây. Keânh keânh quaùt lôùn: - Naøy con meøo baån thæu kia, haõy cuùt ngay neáu khoâng muoán cheát. Meøo naøi næ: - Xin oâng nghe toâi moät chuùt ñaõ roài sau ñoù coù muoán gieát cuõng khoâng muoän. OÂng keânh keânh aø, toâi töï hoûi taïi sao soá kieáp naøy laïi phaûi bò maát maïng vì oâng. Haõy thöû tìm caên nguyeân toát hay xaáu roài haõy ra tay. Keânh keânh xuoáng gioïng: - Khoâng noùi nhieàu – Haõy traû lôøi ta xem ngöôi ñeán ñaây ñeå laøm gì? - Thöa ngaøi, toâi ôû beân kia soâng. Toâi vaãn thöôøng xuyeân ñeán ñaây taém goäi ñeå röûa toäi cho mình. Toâi vaãn giöõ ñieàu phaùp giôùi, toâi thoï giôùi roài neân khoâng aên thòt. Toâi cuõng ñaõ ñöôïc nghe caùc loaøi chim khen ngôïi caù tính vaø danh tieáng cuûa oâng keânh keânh raèng oâng laø ngöôøi uyeân baùc vaø raát töø bi. Caûm phuïc oâng, toâi vui möøng tìm ñeán gaëp oâng ñeå hoïc hoûi phaùp giôùi, ñeå ñöôïc oâng daãn daét töø söï saâu saéc, nhieàu kinh nghieäm cuûa oâng. Khoâng coù lyù do gì moät ngöôøi töø bi nhö oâng laïi voâ côù gieát toâi khi toâi laø moät ngöôøi khaùch. Saùch vôû coù noùi raèng: phaûi toân troïng, thaân maät, tieáp ñoùn khaùch noàng haäu, duø ñoù laø ai thaäm chí laø keû thuø. Cho duø coù ngheøo khoå, thieáu thoán, khoâng coù gì ñeå ñaõi khaùch nhöng ít nhaát cuõng lòch söï môøi khaùch ngoài laïi vôùi gioïng thaân maät, möøng rôõ nöõa. Bôûi vì coù theå thieáu thöù naøy thöù khaùc nhöng ñieàu hay leõ phaûi, lôøi noùi ngoït ngaøo thì khoâng theå khoâng coù ôû trong nhaø. Keát luaän: Nhôø coù keânh keânh maø chim non khoâng bò meøo aên thòt. Vaø meøo cuõng noùi raèng: khoâng phaûi ai cuõng xaáu xa, coù keû xaáu – coù ngöôøi toát. Khi meøo boû yù ñònh aên thòt chim non maø laïi choïn con ñöôøng phaùp giôùi ñeå tu thaân, taïo haïnh töø bi. Lieân heä ñeán con ngöôøi: Khi mình laøm haïi ngöôøi ta thì cuoái cuøng mình cuõng khoâng bình an, mình cuõng bò tai hoïa thoâi → gieo nhaân naøo gaët quaû aáy. Coù ñieàu caàn ñaët ra raèng: qua lyù luaän, keânh keânh ngaøy caøng tin töôûng meøo vaø moät hoâm naøo ñoù keânh keânh lô ñeãnh thì meøo seõ ra tay. Noù seõ aên daàn luõ chim non trong toå moãi ngaøy. Töø khoùc loùc ñau khoå, caùc chim boá meï - khoâng bieát meøo aên thòt con mình - cho raèng chính keânh keânh laø thuû phaïm. Thaät oan traùi! 3. Truyeän voi vaø choù soùi Trong khu röøng lôùn noï, coù moät con voi-teân Caéc-bo-teá-laëc-cac vaø moät baày choù soùi. Moät ngaøy noï, soùi baøn möu tính keá ñeå haï con voi ñeå coù nguoàn löông thöïc trong boán thaùng cho caû baày … con soùi giaø nhaát lôùn gioïng khoe khoang: - Trí thoâng minh cuûa ta aét seõ tìm ra keá saùch haï voi deã daøng ñaây caùc em aï. Vaø noù ñi tìm gaëp voi. Tröôùc maët voi, noù toû thaùi ñoä cung kính, khuùm nuùm: - Xin ngaøi nhín chuùt thôøi giôø quyù baùu cho toâi thöa chuyeän. Voi hoûi laïi: - Ngöôi laø ai, gaëp ta coù vieäc gì? - Toâi laø choù soùi. Muoân thuù trong khu röøng naøy hoäi hoïp vaø thoáng nhaát phaân coâng toâi ñeán thöa chuyeän vôùi ngaøi raèng: Muoân thuù trong röøng naøy caàn coù moät minh chuû ñeå toân thôø roài môùi an cö laïc nghieäp, khoâng coù vua trò vì thì gia ñình, cuûa caûi coøn nghóa lyù gì nöõa neân chuùng toâi xin cung thænh ngaøi ñaêng quang ngoâi vò theá toân ñoù bôûi ñöùc haïnh, taøi trí cuûa ngaøi ñaõ laøm chuùng toâi voâ cuøng ngöôõng moä. Ñöùc taøi cuûa ngaøi seõ nhö haït möa töôùi xuoáng muoân loaøi vaø chuùng toâi mong laém thay. Xin môøi ngaøi ñi theo toâi. Voi khoaùi chí ñi theo soùi vaøo trong röøng … Voi voâ yù bò sa xuoáng hoá saâu khoâng caùch naøo leân ñöôïc vaø chæ bieát gaàm ruù caàu cöùu choù soùi: - Baïn soùi thaân yeâu ôi! Ta cheát maát trong caùi hoá naøy thoâi. Haõy tìm caùch cöùu ta vôùi! Soùi cöôøi vang: - Ñoâi ngaø daøi lôïi haïi cuûa ngaøi ñeå laøm gì? Noù coù vôùi tôùi caùi ñuoâi cuûa toâi khoâng nhæ? Neáu khoâng thì ngaøi haõy giöõ vò trí thoáng trò cuûa ngaøi trong söï ñau khoå hieän taïi ñi vaø nhôù ñöøng nghe lôøi ñöôøng maät nöõa nheù! Keát quaû nhö döï ñònh cuûa baày soùi: moät böõa tieäc thòt voi keùo daøi nhieàu ngaøy! 4. Truyeän ñaøn boà caâu Moät ngöôøi thôï saên tìm choã ñaët baãy trong moät khu röøng. Thaáy ñöôïc choã toát, anh ta voäi vaøng raûi thoùc, giaêng löôùi vaø naáp ôû moät nôi. Vöøa luùc ñoù moät ñaøn boà caâu bay ñeán vaø löôïn treân khoâng nhìn thaáy nhöõng haït luùa raûi khaép nôi, boà caâu chuùa lieàn nhaéc nhôû: - Taïi sao laïi coù nhöõng haït thoùc ôû xa choã ngöôøi ôû ñeán theá? Thaät ñaùng ngôø! Chuùng ta phaûi caån thaän xem xeùt kyõ môùi ñöôïc. Nhöng moät con boà caâu trong ñaøn phaûn ñoái: - Taïi sao laïi noùi theá? Chuùng ta kieám aên maõi môùi thaáy thoùc. Giôø chæ coù ñaùnh cheùn no neâ thoâi. Caû ñaøn saø xuoáng moå laáy moå ñeå. Töùc thì baãy saäp vaø taát caû naèm goïn trong löôùi. Moät soá con aân haän, moät soá töùc giaän vì nghe lôøi xuùi giuïc cuûa con boà caâu noï. Boà caâu chuùa oân toàn: - Trong luùc gaëp tai hoïa, chuùng ta caàn cuøng nhau suy nghó ñeå mau mau tìm caùch thoaùt ra. Baây giôø chuùng ta haõy ñoàng taâm hôïp löïc cuøng nhau vuøng leân moät luùc theá naøo löôùi cuõng ñöùt vì bò caêng. Laàn naøy, chuù boà caâu kia vaø caû ñaøn nghe theo lôøi boà caâu chuùa. Caû ñaøn ñoàng loaït bay vuït leân. Löôùi ñöùt vaø ñaøn boà caâu thoaùt naïn. Ngöôøi thôï saên heát söùc baát ngôø vaø nhìn theo ñaøn chim tieác reû. Nhöng ñieàu oâng ta khoâng queân laø ngôïi khen ñaøn boà caâu khoân ngoan bieát ñoaøn keát ñeå tìm laïi töï do. 5. Truyeän ngöôøi thôï saên, höô u, heo röøng vaø choù soùi Ngöôøi thôï saên teân Keo-waê caàm cung teân vaøo khu röøng Wing-sa-da vaø saên ñöôïc moät con höôu. Treân ñöôøng veà nhaø, anh ta gaëp moät con heo röøng raát to. Vui möøng, anh ta boû höôu xuoáng vaø giöông cung baén. Bò truùng teân, con heo loàng loän lao vaøo huùc ngöôøi thôï saên vôùi chieác nanh beùn nhoïn cuûa noù. Khi ngaõ xuoáng ñaát, ngöôøi thôï saên laïi ñaïp cheát moät con raén boø ngang. Ngöôøi thôï saên vaø con raén cheát thaät laø oan uoång! Vaøo luùc aáy, con soùi Tí-Khí-Rìa-Waê-Praê ñi lang thang tìm moài, vui möøng tröôùc caûnh töôïng aáy, noù keâu leân: - Ta gaëp may roài! Soùi nghó: con raén seõ giuùp ta no neâ trong moät ngaøy, ngöôøi ñaøn oâng seõ nuoâi soáng ta trong moät thaùng vaø con heo röøng to xaùc noï laø nguoàn löông thöïc cuûa ta trong hai thaùng. Soùi tham lam laïi cho raèng: ta cuõng khoâng neân boû qua thanh cung maëc duø noù chaúng coù muøi vò gì. Vaø soùi quyeát ñònh aên thanh cung cuûa ngöôøi thôï saên tröôùc. Naøo ngôø khi vöøa ngaäm tôùi, thanh cung ñöùt baät ra ñaâm truùng vaøo tim laøm soùi chung soá phaän vôùi ngöôøi thôï saên, heo röøng, höôu vaø con raén. Caâu chuyeän muoán neâu leân nhöõng yù nghóa saâu xa nhö sau: haõy baèng loøng vôùi caùi gì cuûa mình vì noù thaät söï laø cuûa mình. Vaät naøo vieäc ñoù, moãi vaät coù coâng duïng rieâng cuûa noù neân phaûi ñöôïc söû duïng ñuùng vôùi muïc ñích. Traùnh tham lam laøm lieân luïy ngöôøi khaùc vaø haïi baûn thaân voâ ích. ._.