Học thuyết hình thái Kinh tế - Xã hội với sự nghiệp Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ở Việt Nam

PhÇn I: më ®Çu I. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ lý luËn c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö do C. M¸c x©y dùng lªn. Nã cã vÞ trÝ quan träng trong triÕt häc M¸c. Lý luËn ®ã ®· ®­îc thõa nhËn Lý luËn khoa häc vµ lµ ph­¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n trong viÖc nghiªn cøu lÜnh vùc x· héi. Nhê cã lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi ng­êi, M¸c ®· chØ râ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong, néi t¹i cña sù ph¸t triÓn x· héi, chØ râ ®­îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Lý luËn ®ã gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®øng ®¾n vµ khoa häc sù vËn hµnh cña x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh còng nh­ tiÕn tr×nh vËn ®éng lÞch sö nèi chung cña x· héi loµi ng­êi Song, ngµy nay. §øng tr­íc sù sôp ®æ cña c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u, lý luËn ®ã ®ang ®­îc phª ph¸n tõ nhiÒu phÝa. Sù phª ph¸n ®ã kh«ng ph¶i tõ phÝa kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c mµ cßn c¶ mét sè ng­êi ®· tõng ®i theo chñ nghÜa M¸c. Hä cho r»ng lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña chñ nghÜa M¸c ®· lçi thêi trong thêi ®¹i ngµy nay. Ph¶i thay thÕ nã b»ng mét lý luËn kh¸c, ch¼ng h¹n nh­ lý luËn vÒ c¸c nÒn v¨n minh. ChÝnh v× vËy lµm râ thùc chÊt lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, gi¸ trÞ khoa häc vµ tÝnh thêi ®¹i cña nã ®ang lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt . VÒ thùc tiÔn, ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. C«ng cuéc ®ã ®ang ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò ®ßi hái c¸c nhµ khoa häc trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau ph¶i tËp chung nghiªn cøu gi¶i quyÕt. Trªn c¬ së lµm râ gi¸ trÞ khoa häc cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi , viÖc vËn dông lý luËn ®ãvµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam; v¹ch ra nh÷ng mèi liªn hÖ hîp quy luËt vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn th¾ng lîi c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc ViÖt Nam thµnh mét n­íc giµu, m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh còng lµ mét nhiÖm vô thùc tiÔn ®ang ®Æt ra. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam” cã ý nghÜa thiÕt thùc c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. II. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu. a. Môc ®Ých: Gãp phÇn t×m hiÓu gi¸ trÞ khoa häc cña lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ viÖc vËn dông nã vµo ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay. b. NhiÖm vô: nªu râ thùc chÊt cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ chøng minh lý luËn ®ã vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ. VËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, chøng minh c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Ph©n tÝch thùc tiÔn x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi gian qua vµ qua c¸c gi¶i ph¸p ®­a c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc ®Õn thµnh c«ng. III. Ph¹m vi nghiªn cøu: Chøng minh gi¸ trÞ khoa häc vµ tÝnh thêi ®¹i cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. PhÇn II : Néi Dung Ch­¬ng I : Néi Dung Cña Lý LuËn H×nh Th¸i Kinh TÕ - x· héi 1. Quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö vµ häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Tr­íc khi cã chñ nghÜa M¸c, chñ nghÜa duy t©m ®· gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ trong viÖc gi¶i thÝch lÞch sö. Kh«ng nh÷ng c¸c nhµ triÕt häc duy t©m mµ ngay c¶ nh÷ng nhµ t­ t­ëng tiªn tiÕn tr­íc M¸c còng ®øng trªn lËp tr­êng duy t©m ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng lÞch sö x· héi. Ng­êi ta xuÊt ph¸t tõ mét sù thËt lµ trong giíi tù nhiªn, th× lùc l­îng tù nhiªn ho¹t ®éng tù ®éng, kh«ng cã ý thøc; cßn trong x· héi, nh©n tÕ ho¹t ®éng lµ con ng­êi cã lý tÝnh, cã ý thøc vµ ý trÝ. C¨n cø vµo sù thËt Êy ng­êi ta ®i ®Õn kÕt luËn sai lÇm r»ng: Trong giíi tù nhiªn, th× tÝnh quy luËt, tÝnh tÊt nhiªn thèng trÞ. Sù thay ®æi cña ngµy ®ªm, sù thay ®æi cña bèn mïa, sù biÕn hãa cña khÝ hËu vµ nh÷ng hiÖn t­îng kh«ng phô thuéc vµo ý vµ chÝ vµ ý thøc cña ng­êi ta, cßn nh÷ng sù kiÖn lÞch sö th× do ho¹t ®éng tù gi¸c vµ ý chÝ cña ng­êi ta, tr­íc hÕt lµ cña nh÷ng nh©n vËt lÞch sö, nh÷ng l·nh tô, anh hïng quyÕt ®Þnh ; ý chÝ cña ng­êi ta cã thÓ thay ®æi tiÕn tr×nh lÞch sö. ChÝnh v× vËy, ®¸ng lÏ ph¶i lÊy sù ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña x· héi ®Ó gi¶i thÝch lÞch sù, ®éng lùc lÞch sö, b¶n chÊt cña con ng­êi; gi¶i thÝch tù nhiªn x· héi, qu©n ®iÓm chÝnh trÞ, chÕ ®é chÝnh trÞ... ng­êi ta l¹i ®i tõ ý thøc con ng­êi, tõ nh÷ng t­ t­ëng lý luËn vÒ chÝnh trÞ, vÒ triÕt häc, ph¸p luËt... ®Ó gi¶i thÝch toµn bé lÞch sö x· héi. Nguyªn nh©n gi¶i thÝch cña sù duy t©m vÒ lÞch sö chÝnh lµ ë chç c¸c nhµ triÕt häc tr­íc kia ®· coi ý thøc x· héi ®Ó ra vµ quyÕt dÞnh tån t¹i x· héi. Quan ®iÓm nµy cã nh÷ng thiÕu sãt c¨n b¶n nh­ sau: Kh«ng v¹ch ra ®­îc b¶n chÊt cña c¸c hiÖn t­îng x· héi, nguyªn nh©n vËt chÊt cña nh÷ng hiÖn t­êng Êy. Kh«ng t×m ra nh÷ng quy luËt phæ biÕn chi phèi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Kh«ng thÊy vai trß quyÕt ®Þnh cña qu©n chóng nh©n d©n trong lÞch sö. Kh¸c víi c¸c nhµ triÕt häc tr­íc ®©y, khi nghiªn cøu x· héi, C.M¸c ®· lÊy con ng­êi lµm xuÊt ph¸t ®iÓm cho häc thuyÕt cña m×nh. Con ng­êi mµ M¸c nghiªn cøu kh«ng ph¶i con ng­êi trõu t­îng, con ng­êi biÖt lËp, cè ®Þnh mµ lµ con ng­êi hiÖn thùc ®ang sèng vµ ho¹t ®éng, tr­íc hÕt lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt ra ®êi sèng hiÖn thùc cña m×nh. §ã lµ con ng­êi cô thÓ, con ng­êi cña tù nhiªn vµ x· héi. B¾t ®Çu tõ viÖc nghiªn cøu con ng­êi trong ®êi sçng x· héi, «ng nhËn thÊy “... con ng­êi cÇn ph¶i ¨n, uèng, ë vµ mÆc, tr­íc khi cã thÓ lo ®Õn viÖc lµm chÝnh trÞ, khoa häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o...” (2) Muèn vËy con ng­êi ph¶i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt tho¶ m·n nhu cÇu cña chÝnh m×nh. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ mét ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña mäi x· héi, lµ hµnh ®éng lÞch sö mµ hiÖn nay còng nh­ hµng tr¨m n¨m tr­íc ®©y ng­êi ta vÉn ph¶i tiÕn hµnh tõng ngµy, tõng giê cèt ®Ó duy tr× cuéc sèng cña con ng­êi. Tuy nhiªn s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt chÝ lµ yÕu tè nÒn t¶ng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng­êi. ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn con ng­êi kh«ng ngõng ho¹t ®éng ®Ó s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt ra: b¶n chÊt con ng­êi, c¸c quan hÖ x· héi vµ n¨ng lùc tinh thÇn, trÝ tuÖ. M¸c chØ râ, trªn c¬ së vËt chÊt s¶n xuÊt vËt chÊt, trªn c¬ së tån t¹i x· héi, con ng­êi ®· s¶n sinh ra ý thøc nh­ ®¹o ®øc, t«n gi¸o, hÖ t­ t­ëng còng nh­ h×nh th¸i ý thøc kh¸c. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· nghiªn cøu b¶n chÊt, gèc rÔ cña vÊn ®Ò, ®ång thêi kh«ng h¹ thÊp vai trß cña c¸ nh©n trong lÞch sö, kh«ng xem th­êng vai trß, t¸c dông cña ý thøc, ý trÝ, ®éng c¬ thóc ®Èy hä. Nh­ng c¸c «ng còng l­u ý r»ng b¶n th©n ý thøc chóng kh«ng ph¶i lµ nh­ng nguyªn nh©n xuÊt ph¸t, mµ lµ nh÷ng nguyªn nh©n ph¸t sinh cña qu¸ tr×nh lÞch sö, b¶n th©n chóng cuèi cïng còng cÇn ®­îc gi¶i thÝch tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña ®êi sèng. X· héi loµi ng­êi lµ mét hÖ thèng phøc t¹p vÒ b¶n chÊt vµ cÊu tróc. ViÖc nghiªn cøu v¹ch ra nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña toµn bé x· héi chØ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së mét hÖ thèng nh÷ng ph¹m trï cho triÕt häc duy vËt vÒ lÞch sö v¹ch ra ®Ó gi¶i thÝch x· héi: t×nh th¸i kinh tÕ-x· héi s¶n xuÊt vËt chÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng, giai cÊp vµ quan hÖ giai cÊp, d©n téc vµ quan hÖ d©n téc, c¸ch mµng x· héi, nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, h×nh th¸i ý thøc x· héi,v¨n ho¸, c¸ nh©n vµ x· héi... Nh­ vËy, chñ nghÜa duy vËt vÒ lÞch sö lµ lý luËnvµ ph­¬ng ph¸p dÔ nhËn thøc x· héi. Nã võa cung cÊp trÝ thøc, võa cung cÊp ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng nh»m t×m kiÕm tri thøc míi cho c¸c khoa häc x· héi cô thÓ. Nã gióp chóng ta x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña mçi hiÖn t­îng x· héi, xuÊt ph¸t tõ c¸ch gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò b¶n cña triÕt häc trong lÜnh vùc x· héi, thÊy ®­îc sù t¸c ®éng biÖn chøng gi÷a tÝnh quy luËt vµ tÝnh ngÉu nhiªn trong lÞch sö, gi÷a nh©n tè kh¸ch quan nh©n tè chñ quan, gi÷a hiÖn t­îng kinh tÕ vµ hiÖn t­îng chÝnh trÞ... Nã ®em l¹i quan hÖ vÒ sù thèng nhÊt trong toµn bé tÝnh ®a d¹ng phong phó cña ®êi sèng x· héi. ViÖc ¸p dông triÖt ®Ó chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµo viÖc xem xÐt c¸c hiÖn t­îng x· héi, theo Lª Nin ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm c¨n b¶n cña c¸c lý luËn lÞch sö tr­íc ®©y. Còng tõ ®©y mäi hiÖn t­îng x· héi, còng nh­ b¶n th©n ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi ®­îc nghiªn cøu trªn mét c¬ së lý luËn khoa häc. Thùc chÊt cña quan niÖm duy vËt lÞch sö cã thÓ tèm t¾t nh­ sau: 1. Tån t¹i mét x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt quyÕt ®Þnh c¸c qu¸ tr×nh sinh ho¹t x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. 2. Trong s¶n xuÊt con ng­êi cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh gäi lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. C¸c lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt ®· cã. Tõ chç lµ h×nh thøc ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, c¸c Êy l¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña chóng khi ®ã sÏ x¶y ra c¸ch m¹ng x· héi thay thÕ x· héi nµy b»ng mét x· héi kh¸c. 3. Toµn bé quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi hay c¬ së h¹ tÇng trªn ®ã x©y dùng mét kiÕn tróc th­îng tÇng khi c¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× kiÕn tróc th­îng tÇng còng thay ®æi Ýt nhiÒu nhanh chãng. 4. Sù ph¸t triÓn cña x· héi lµ sù thay thÕ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi thÊp b»ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao h¬n. Trong nh÷ng kÕt luËn trªn cÇn nhÊn m¹nh thªm r»ng ý thøc x· héi, kiÕn tróc th­îng tÇng thuéc vµo 7 x· héi, vµo c¬ së h¹ tÇng song chóng cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi vµ cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi tån t¹i x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng. Trong quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö th× häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt. Nã chØ ra con ®­êng ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt cña x· héi loµi ng­êi. Sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi ; lµ sù thay thÕ nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao h¬n. Sù ph¸t triÓn Êy kh«ng ph¶i diÔn ra mét c¸ch tuú tiÖn mµ diÔn ra theo c¸c quy luËt kh¸h quan, theo con ®­êng lÞch sö tù nhiªn. 2. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, cho lªn xuÊt ph¸t tõ con ng­êi hiÖn thùc, tr­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸ttõ s¶n xuÊt ®Ó ®i tíi c¸c mÆt kh¸c cña x· héi, t×m ra c¸c quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn khach quan cña x· héi. M¸c ®· ph¸t hiÖn ra trong s¶n xuÊt cã hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. Mét mÆt, lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi tù nhiªn, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. Quan hÖ gi÷a ng­êi víi tù nhiªn ®ã lµ lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng­êi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc l­îng thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ng­êi. Lùc l­îng s¶n xuÊt bao gåm: - Ng­êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. * T­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. * T­ liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi t­îng lao ®éng vµ t­ liÖu lao ®éng. Trong t­ liÖu lao ®éng cã c«ng cô lao ®éng vµ nh÷ng t­ liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc vËn chuyÓn b¶o qu¶n s¶n phÈm... * §èi t­îng lao ®éng bao gåm bé phËn cña giíi tù nhiªn ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt. ThÝ dô ®Êt canh t¸c, nguån n­íc... Con ng­êi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi t­îng cã s½n, mµ cßn s¸ng t¹o ra b¶n th©n ®èi t­îng lao ®éng. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt cã liªn quan tíi viÖc ®­a nh÷ng ®èi t­îng ngµy cµng míi h¬n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. * §iÒu ®ã hoµn toµn cã tÝnh quy luËt bëi nh÷ng vËt liÖu míi më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña con ng­êi. *T­ liÖu lao ®éng lµ vËt hay lµ phøc hîp vËt thÓ mµ con ng­êi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi t­îng lao ®éng, chóng dÉn chuyÒn t¸c ®éng cña con ng­êi víi ®èi t­îng lao ®éng. §èi t­îng lao ®éng vµ t­ liÖu lao ®éng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cñat qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt hîp thµnh t­ liÖu s¶n xuÊt míi. * Trong t­ liÖu lao ®éng c«ng cô lao ®éng lµ hÖ thèng x­¬ng cèt, b¾p thÞt cña s¶n xuÊt vµ lµ tiªn chÝ quan träng nhÊt, trong quan hÖ x· héi víi giíi tù nhiªn. Cïng víi sù c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña loµi ng­êi còng ®­îc ph¸t triÓn vµ phong phó thªm, nh÷ng nghµnh s¶n xuÊt míi xuÊt hiÖn, sù ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn. Tr×nh ®é ph¸t triÓn t­ liÖu s¶n xuÊt mµ chñ yÕu lµ c«ng cô lao ®éng lµ th­íc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ng­êi, lµ c¬ së x¸c ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, lµ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a c¸c thêi ®¹i kinh tÕ theo M¸c. “Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo”. §èi víi mçi thÕ hÖ, nh÷ng t­ liÖu lao ®éng do thÕ hÖ tr­íc ®Ó l¹i, trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cña sù ph¸t triÓn t­¬ng lai. Nh­ng nh÷ng t­ liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc l­îng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi t­îng lao ®éng khi chóng kÕt hîp víi lao ®éng sèng. T­ liÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u, nh­ng nÕu t¸ch khái ng­êi lao ®éng th× còng kh«ng ph¸t huy ®­îc t¸c dông kh«ng thÓ trë thµnh lùc lù¬ng s¶n xuÊt cña x· héi. Con ng­êi kh«nh chØ ®¬n thuÇn chÞu sù quy dÞnh kh¸ch quan cña ®iÒu kiÖn lÞch sö mµ nã cßn lµ chñ thÓ tÝch cùc t¸c dông c¶i t¹o ®iªï kiÖn sèng.Hä kh«ng chØ sö dông nh÷ng c«ng cô lao ®éng hiÖn ®¹i cã mµ cßn s¸ng chÕ ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng míi. N¨ng suÊt lao ®éng lµ th­íc ®o tr×nh ®é ph¸t triÓn cña l­c l­îng lao ®éng s¶n xuÊt ®ång thêi xÐt cïng nã lµ nh©n tè quan träng nhÊt cho sù th¾ng lîi cña mét trËt tù x· héi míi. MÆt thø hai cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi gäi lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho s¶n xuÊt kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau ®©y. - Quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. - Quan hÖ qu¶n lý vµ ph©n c«ng lao ®éng. - Quan hÖ ph©n phèi s¶n xuÊt lao ®éng;. Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau kh«ng t¸ch rêi nhau, trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña b¸t kú quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®­îc gi¶i quyÕt nh­ thÕ nµo. Mçi quan hÖ s¶n xuÊt cã mét chÕ ®é qu¶n lý s¶n xuÊt riªng. ChÕ ®é së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo th× chÕ ®é qu¶n lý s¶n xuÊt còng nh­ thÕ Êy. Trong chÕ ®é chiÕm h÷u t­ nh©n th× ng­êi chiÕm h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt trë thµnh kÎ qu¶n lý s¶n xuÊt, con ng­êi lao ®éng kh«ng cã t­ liÖu s¶n xuÊt trë thµnh ng­êi bÞ qu¶n lý. Cßn trong chÕ ®é qu¶n lý x· héi th× ng­êi lao ®éng ®­îc ®Æt vµo trong c¸c mèi quan hÖ së h÷u vµ qu¶n lý mét c¸ch trùc tiÕp ®ång thêi cã c¬ chÕ b¶o ®¶m hiÖu qu¶ quyÒn lùc cña nh©n d©n. Trªn c¬ së nghiªn cøu, hai mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt M¸c- Anghen ®­a ra kh¸i niÖm míi lµ “Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt”. Theo 2 «ng th× “mét h×nh thøc ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh cña nh÷ng c¸ nh©n Êy, mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh cña sù biÓu hiÖn ®êi sèng cña hä, mét ph­¬ng thøc sinh sèng nhÊt ®Þnh”. ( C.M¸c-Ph.Anghen tuyÓn tËp, tËp I . nxb ST. HN ) C.M¸c ®· nªu ph¸t hiÖn míi vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghÜa x· héi lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh “h×nh thøc giao tiÕp tíi mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, trong sù ph¸t triÓn cña chóng, c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt gi÷a m©u thuÉn víi “h×nh thøc giao tiÕp” hiÖn t¹i. M©u thuÉn nµy ®­îc gi¶i quyÕt b»ng mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi. VÒ sau “h×nh thøc giao tiÕp” míi ®Õn l­ît nã l¹i kh«ng phï hîp víi c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt ®ang ph¸t triÓt, l¹i biÕn thµnh s¶n xuÊt “xiÒng xÝch” trãi buéc l­îng s¶n xuÊt vµ b»ng con ®­êng c¸ch m¹ng x· héi “h×nh thøc giao tiÕp” ®· lçi thêi, l¹c hËu. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi. Ngoµi nh÷ng quan hÖ vËt chÊt trong ®êi sèng x·héi con tån t¹i c¸c quan hÖ tinh thÇn, t­ t­ëng. Do vËy chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu mèi quan hÖ v©t chÊt trong ®êi sèng x· héicßn tån t¹i c¸c quan hÖ tinh thÇn, t­ t­ëng .Do vËy chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng C¬ së h¹ tÇng lµ to¸n bé nh÷ng quan hª s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh . C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ ®ao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, quan hÖ s¶n xuÊt tån d­ cña x· héi tr­íc vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÇm mèng cña x· héi sau. Nh÷ng ®Æc tr­ng do tÝnh chÊt cña c¬ së h¹ tÇng lµ do quan hÖ s¶n xuèt thèng trÞ quy ®Þnh. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån tõ ngay trong c¬ së h¹ tÇng. KiÕn tróc th­îng tÇng bao gåm: Nh÷ng t­ t­ëng chÝnh trÞ , ph¸p luËt, triÕt häc , ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt. Nh÷ng tæ chøc vµ thiÕt chÕ kh¸c (nhµ n­íc, chÝnh ®¸ng, gi¸o héi, c¸c ®oµn thÓ...) Nh­ vËy, kiÕn tróc th­îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t­ t­ëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña chóng h×nh thµnh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh. C¸c yÕu tè kiÕn tróc th­îng tÇng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng. Trong ®ã c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng, cßn c¸c yÕu tè triÕt häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o, chØ cã quan hÖ gi¸n tiÕp víi nã. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, c¬ së h¹ tÇng tån t¹i nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× kiÕn tróc th­îng tÇng còng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng. Ph¶n ¸nh tÝnh chÊt ®èi kh¸ng cña c¬ së h¹ tÇng biÓu hiÖn ë sù sung ®ét vµ cuéc ®Êu tranh t­ t­ëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng biÓu hiÖn: Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th­îng tÇng thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë chç quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ th× t¹o ra kiÕn tróc th­îng tÇng t­¬ng øng; giai cÊp nµo chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ tinh thÇn th× còng chiÕm ®Þa vÞ trong ®êi sèng x· héi. M©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt m©u thuÉn trong vÊn ®Ò t­ t­ëng. Cuéc sèng ®Êu tranh trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, t­ t­ëng lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng trong lÜnh vùc kinh tÕ, vµ khiÕn nh÷ng biÕn ®æi h¹ tÇng. Sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra trong h×nh th¸i còng nh­ di chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra theo cuéc ®Êu tranh giai cÊp gay go phøc t¹p gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ khi c¸ch m¹ng x· héi bá qua xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng còng thay thÕ b¨ngf c¬ së h¹ tÇng míi th× thèng trÞ giai cÊp thèng trÞ xo¸ bá vµ ®­îc thay thÕ b»ng giai cÊp thèng trÞ míi, bé m¸y nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh thay thÕ bé m¸y nhµ n­íc cò ®ång thêi bé m¸y nhµ n­íc míi ®­îc h×nh thµnh. C¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc th­îng tÇng cña nã víi tÝnh c¸ch lµ mét chØnh thÓ thèng trÞ còng mÊt theo Song còng cã nh÷ng nh©n tè riªng lÎ cña kiÕn tróc th­îng tÇng Êy cßn tån t¹i rÊt dai d¼ng sau khi c¬ së kinh tÕ sinh ra nã ®· bÞ tiªu diÖt. Còng cã yÕu tè nµo ®ã cña kiÕn tróc th­îng tÇng cò ®­îc giai cÊp cÇm quyÒn míi duy tr× l¹i x©y dùng kiÕn tróc th­îng tÇng míi. Nh­ vËy, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÕn tróc th­îng tÇng do c¬ h¹ tÇng quyÕt ®Þnh, ®ång thêi nã cßn cã quan hÖ kÕ thõa ®èi víi c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc th­îng tÇng cña x· héi cò . TÝnh quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th­îng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c . MÆt kh¸c, kiÕn tróc th­îng tÇng lu«n lµ lùc l­îng t¸c ®éng m¹nh mÏ trªn toµn bé c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi, vµ t¸c ®éng tÝch cùc l¹i c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã . §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chøc n¨ng x· héi cña kiÕn tróc th­îng tÇng lµ b¶o vÖ vµ duy tr×, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã, ®Êu tranh xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng cò. KiÕn tróc th­îng tÇng cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng khi nã t¸c ®éng cïng chiÒu víi quy luËt vËn ®éng cña c¬ së h¹ tÇng, tr¸i l¹i khi nã t¸c ®éng ng­îc l¹i víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nã sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tµng. Nh÷ng t¸c dông k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ tiÕn bé x· héi cña nã chØ t¹m thêi, sím muén sÏ bÞ c¸ch m¹ng khuÊt phôc. Qu¸ nhÊn m¹nh hoÆc thæi phång vai trß cña kiÕn tróc th­îng tÇng hoÆc phñ nhËn tÊt yÕu cña kinh tÕ x· héi, sÏ kh«ng tr¸nh khái ra vµo cña chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan, vµ kh«ng thÓ nhËn thøc ®óng ®¾n sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Tãm l¹i, khi xem xÐt x· héi víi t­ c¸ch lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã cÊu tróc phøc t¹p C.M¸c & Ph.Anghen ®Ò cËp ®Õn 3 yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cña nã lµ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng mçt mÆt ®ã cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c t¹o lªn sù vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè trªn ®©y ®­îc ph¶n ¸nh vµo kh¸i niÖm häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc l­îng s¶n xuÊt ë tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc th­îng tÇng ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã . Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa duy vËt, lÞch sö chØ râ kÕt cÊu c¬ b¶n vµ phæ biÕn cña x· héi bao gåm lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng, chØ râ c¬ thÓ vËn ®éng x· héi chÝnh lµ sù ho¹t ®éng cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt cßn tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quy luËt c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng, vµ c¸c quy luËt kh¸c. ChÝnh do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan ®ã mµ nguån gèc s©u xa lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµm cho h×nh th¸i kinh tÕ x· d­îc thay thÕ b»ng h×nh thÕ kinh tÕ x· héi cao h¬n. Sù thÕ nhËn tõ thÊp ®Õn cao cña h×nh th¸i kinhtÕ x· héi cao h¬n diÔn ra nh­ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn.. 3. Sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. M¸c viÕt “ t«i coi sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ”. sau nµy Lª-nin còng kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm trªn ®©y cña Mac khi viÕt: “ChØ cã nh÷ng quan ®iÓm x· héi vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ ®em quy nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo tr×nh ®é cña nh÷ng l­c l­îng s¶n xuÊt th× ng­êi ta míi cã ®­îc c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn . Qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cã nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt cã ®­îc b»ng t¹o ra n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi song kh«ng ph¶i con ng­êi lµm theo ý muèn chñ quan mµ dùa trªn nh÷ng lùc s¶n xuÊt ®· ®¹t do thÕ hÖ tr­íc t¹o ra. ChÝnh tÝnh chÊt tr×nh ®é s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan h×nh thøc cña quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù ho¹t ®éng, ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi theo quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quan träng nhÊt, cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Mét mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓ tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao. MÆt thø hai cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®­îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh­ vËy, sù xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c cao h¬n ®­îc gi¶i thÝch tr­íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña quy luËt trªn. §ã lµ khuynh h­íng tù t×m ®­êng cho m×nh ph¸t triÓn vµ thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. 4. Quan ®iÓm cña C. M¸c, ¡nghen vµ V.I .Lªnin vÒ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é TBCN a. Quan®iÓm cña C.M¸c vµ ¡nghen vÒ sù bá qua trong lêi tùaviÕt cho b¶n tuyªn ng«n cña ®¶ng céng s¶n C.M¸c vµ ¡nghen nhÊn m¹nh ‘B©y giê thö hái c«ng x· n«ng th«n Nga, c¸i h×nh thøc ®· bÞ ph©n gi¶i Êy cña chÕ ®é c«ng h÷u xung ®ét nguyªn thuû, cã thÓ chuyÓn thÈng lªn chøc cao, céng s¶n chñ nghÜa vÒ së h÷u ruéng ®Êt hay kh«ng hay lµ tr­íc hÕt .nã ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh tan vì nh­ no ®· tr¶i qua trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña ph­¬ng t©y”. Ngµy nay, lêi gi¶i ®¸p duy nhÊt cho c©u hái Êy lµ thÕ nµy ; nÕu c¸ch m¹ng Nga b¸o hiÖu cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n ë ph­¬ng t©y vµ nÕu 2 cuéc c¸ch m¹ng bæ xung cho nhau th× thÕ kh«ng ruéng ®Êt cña Nga hiÖn nay nÕu cã thÓ lµ khëi ®iÓm cña sù tiÕn truyÓn céng s¶n chñ nghÜa Trong t¸c phÈm ‘Bµn vÒ vÊn ®Ò ë Nga” Ph.Ang Ghen viÕt “ Nh­ng mét ®iÒu tÊt yÕu ®Ó lµm mét ®iÒu ®ã nay vÉn cßn lµ T­ b¶n Chñ nghÜa. ChØ khi nµo nÒn kinh tÕ T­ b¶n chñ nghÜa bÞ ®¸nh b¹i ë quª h­¬ng cña nã vµ ë c¸c ph¸t ®¹t, chØ khi nµo n­íc l¹c hËu qua tÊm g­¬ng Êy mµ biÕt ®­îc r»ng “ViÖc ®­îc tiÕn hµnh nh­ thÕ nµo” nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i víi t­ c¸ch së h÷u c«ng céng ®· ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo ®Ó phôc vô toµn thÓ x· héi, th× nh÷ng n­íc l¹c hËu Êy míi cã thÓ b­íc vµo con ®­êng ph¸t triÓn rót ng¾n nh­ vËy. Nh­ thÕ th¾ng lîi cña c¸c n­íc Êy sÏ ®­îc ®¶m b¶o”. ( C¸c M¸c - Ph. Anghen. TuyÓn tËp . T1.) Nh­ vËy theo Ph. Anghen nh÷ng n­íc l¹c hËu, tiÕn t­ b¶n chñ nghÜa chø kh«ng riªng g× n­íc Nga, ®Òu cã thÓ ®i lªn Chñ nghÜa x· héi b»ng con ®­êng ph¸t triÓn bá qua nh÷ng ®iÒu kiÖn kiÖn quyÕt nhÊt ®Þnh. Trong ®ã cã ®iÒu kiÖn lµ c¸ch m¹ng v« s¶n ®· thµnh c«ng ë t©y ©u. §iÒu kiÖn thø 2 . C¸c n­íc tiÕn t­ b¶n nh­ chñ nghÜa nh©n d©n lao ®éng d­íi sù l·nh ®¹o cu¶ ®¶ng céng s¶n ®· lµm c¸ch m¹ng dµnh ®­îc chÝnh quyÒn tõ giai cÊp thèng trÞ . §iÒu kiÖn kiÖn thø 3 :Cac n­íc ®ã ph¶i ®­îc sù gióp ®ì cña c¸c n­íc ph­¬ng t©y ®· hoµn thµnh c¸ch m¹ng v« s¶n. Trong c¸c ®iÒu kiÖn nªu trªn th× ®iÒu kiÖn toµn lµ quan träng nhÊt b. Quan ®iÓm cña V.I Lª nin vÒ ph¸t triÓn bá qua. Theo LªNin cã 2 h×nh thøc qu¸ ®é gi¸n tiÕp. Lª nin cho r»ng nh÷ng nh÷ng n­íc míi ph¸t truyÓn th× cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng qu¸ ®é trùc tiÕp . Ng­îc l¹i, nh÷ng n­íc l¹c hËu cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng qu¸ ®é gi¸n tiÕp . Thùc chÊt cña h×nh thøc qu¸ ®é gi¸n tiÕp lµ sù thay ®æi quan ®iÓm cña Lªnin vÒ c¸ch ®i lªn cña chñ nghÜa x· héi cña nh÷ng n­íc tiÕn t­ b¶n chñ nghÜa . NÕu ë giai ®o¹n ®Çu «ng quan niÖm b­íc chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi lµ trùc tiÕp, vµ tÊt nhiªn lµ nhanh chãng, th× giê ®©y «ng cho r»ng viÖc chuyÓn nh­ vËy ph¶i ®­îc thùc hiÖn qua nhiÒu kh©u trung gian, qua b­íc chuyÓn gi¸n tiÕp vµ ®­¬ng nhiªn lµ rÊt phøc t¹p vµ l©u dµi. ¤ng còng nªu lªn nh÷ng ®iÒu kiÖn nh÷ng n­íc l¹c hËu vÒ kinh tÕ cßn tån t¹i c¸c quan hÖ tiÒn t­ b¶n chñ nghÜa qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi: Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cña x· héi ®Ó tá ra râ th«i vÒ mÆt lÞch sö. §éi tiÒn phong chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n cã ®ñ quyÕt t©m cïng toµn d©n giµnh chÝnh quyÒn. Cã sù gióp ®ì cña giai cÊp c«ng nh©n ®· giµnh ®­îc chÝnh quyÒn ë n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn h¬n. Ch­¬ng II: VËn dông lý thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo ®iÒu kiÖn viÖt nam hiÖn nay. 2.1. Thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam Sau khi ®Êt n­íc thèng nhÊt, c¶ n­íc ®· qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc x©y ®ùng chñ nghÜa x· héi. §¶ng ta lu«n vËn lý luËn cña chñ nghÜa m¸c Lªnin, trong®ã cã lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo viÖc ®Ò c¸c chñ tr­¬ng ph¸t truyÓn ®Êt n­íc, tuy nhiªn do chñ quan duy ý trÝ cßn cã quan niÖm Êu trÜ vÒ chñ nghÜa x· héi Lùc l­îng s¶n xuÊt yÕu tè ®¶m b¶o tinh tÕ thõa trong sù ph¸t truyÓn tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh h­íng ph¸t truyÓn tõ thÊp ®Õn cao. MÆt thø hai cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt- quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong s¶n xuÊt tuyÕn lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®­îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh­ vËy, sù xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕx· héi ,sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c cao h¬n ®­îc gi¶i thÝch tr­íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña qui luËt trªn. §ã lµ khuynh h­íng tù t×m ®­êng cho m×nh ph¸t triÓn vµ thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. 2.2. Quan ®iÓm cña C.M¸c, Ph Anghen vµ V.I. Lªnin vÒ con ®­êng ®i lªn CNXH bá qua chÕ ®é TBCN. a. Quan ®iÓm cña C.M¸c vµ Anghen vÒ sù ph¸t triÓn bá qua. Trong lêi tùa viÕt cho b¶n “tuyªn ng«n cña ®¶ng céng s¶n” M¸c vµ Anghen nhÊn m¹nh: “B©y giê thö hái c«ng x· n«ng th«n Nga, c¸c h×nh thøc ®· bÞ ph©n gi¶i Êy cña chÕ ®é c«ng h÷u ruéng ®©t nguyªn thuû, cã thÓ chuyÓn th¼ng lªn h×nh thøc cao, céng s¶n chñ nghÜa vÒ së h÷u ruéng ®Êt hay kh«ng, hay lµ tr­íc hÕt, nã ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh tan r· nh­ nã ®· tr¶i qua trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña ph­¬ng t©y. Ngµy nay, lêi gi¶i ®¸p duy nhÊt cho c©u hái Êy lµ thÕ nµy : NÕu c¸ch m¹ng Nga b¸o hiÖu cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n ë ph­¬ng t©y vµ nÐu 2 cuéc c¸ch m¹ng Êy bæ sung cho nhau th× chÕ ®é ruéng ®Êt cña Nga hiÖn nay sÏ cã thÓ khëi ®iÓm cña sù ph¸t truyÓn céng s¶n chñ nghÜa. Trong t¸c phÈm “bµn vÒ x· héi ë Nga” Ph ¡ghen viÕt “Nh­ng mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó lµm ®­îc viÖc ®ã lµ tÊm g­¬ng vµ ñng hé tÝch cùc cña ph­¬ng t©y cho tíi nay vÉn cßn lµ t­ b¶n chñ nghi·. ChØ khi nµo kinh tÕ c¬ ®¶n chñ nghÜa bÞ ®¸nh b¹i ë quª h­¬ng cña nã vµ ë nh÷ng n­íc ph¸t ®¹t, chØ khi nµo nh÷ng n­íc l¹c hËu qua tÊm g­¬ng Êy mµ biÕt ®­îc r»ng “ViÖc ®ã ®­îc tiÕn hµnh nh­ thÕ nµo”Nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt c«ng ngiÖp hiÖn ®¹i víi t­ c¸ch lµ së h÷u c«ng céng ®· ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo ®Ó phôc vô toµn thÓ x· héi, th× nh÷ng n­íc l¹c hËu Êy míi cã thÓ b­íc vµo con ®­êng ph¸t triÓn rót ng¾n nh­ vËy. Nh­ thÕ th¾ng lîi cña c¸c n­íc Êy sÏ ®­îc ®¶m b¶o”. (C¸c M¸c- PH. Anghen TuyÓn tËp. T 1.) Nh­ vËy theo PH. Anghen nh÷ng n­íc l¹c hËu, c¸c n­íc tiÒn t­ b¶n chñ nghÜa chø kh«ng riªng g× n­íc Nga, ®Òu cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héÞ b»ng nh÷ng con ®­êng ph¸t triÓn bá qua nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn kiªn quyÕt nhÊt ®Þnh. Trong ®ã cã ®iÒu kiÖn lµ c¸ch m¹ng v« s¶n ®· thµnh c«ng ë T©y ¢u. §iÒu kiÖn thø 2: C¸c n­íc trªn t­ b¶n chñ nghÜa nh©n d©n lao ®éng d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ®· lµm theo c¸ch m¹ng giµnh ®­îc chÝnh quyÒn tõ tay giai cÊp thèng trÞ. §iÒu kiÖn thø ba: C¸c n­íc ®ã ph¶i ®­îc sù gió ®ì cña c¸c n­íc Ph­¬ng T©y ®· hoµn thµnh c¸ch m¹ng v« s¶n. Trong c¸c ®iÒu kiÖn nªu trªn th× ®iÒu kiÖn ®Çu lµ quan träng nhÊt. b. Quan ®iÓm cña V.I. Lª-nin vÒ ph¸t triÓn bá qua. Theo Lª-nin cã 2 h×nh thøc qu¸ ®é; qu¸ ®é trùc tiÕp vµ qu¸ ®é gi¸n tiÕp. Lª-nin cho r»ng nh÷ng n­íc mµ chñ nghÜa t­ b¶n ®· ph¸t triÓn th× cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi. B»ng qu¸ ®é trùc tiÕp . Ng­îc l¹i, nh÷ng n­íc l¹c hËu cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng qu¸ ®é gi¸n tiÕp . Thùc chÊt cña h×nh thøc qu¸ ®é gi¸n tiÕp nµy lµ quan ®iÓm cña LªNin vÒ c¸ch ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña c¸c n­íc tiÕn t­ b¶n chñ nghÜa . NÕu ë giai ®o¹n «ng quan niÖm chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi lµ trùc tiÕp, vµ tÊt nhiªn lµ nhanh chãng, th× thùc hiÖn qua nhiÒu kho¶n trung gian ,qua b­íc chuyÓn gi¸n tiÕp vµ ®­¬ng nhiªn lµ rÊt phøc t¹p vµ l©u dµi. «ng còng nªu lªn ._.