Hiện trạng môi trường nước khu vực sông Vàm Thuật (đoạn từ cầu Bến Cát đến ngã 3 sông Vàm Thuật) và các biện pháp khắc phục

CHÖÔNG 1: MÔÛ ÑAÀU ÑAËT VAÁN ÑEÀ          Trong thôøi gian gaàn ñaây vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng ngaøy caøng trôû neân nghieâm troïng, noù khoâng chæ boù heïp trong phaïm vi moät quoác gia, moät khu vöïc maø laø vaán ñeà ñöôïc caû theá giôùi ñaëc bieät quan taâm.           Vieät Nam vôùi cô cheá thò tröôøng ñaõ coù söï phaùt trieån maïnh meõ veà kinh teá. Do toác ñoä phaùt trieån ôû möùc cao vieäc khai thaùc caùc nguoàn taøi nguyeân thieáu tính toaùn, quaù trình ñoâ thò hoùa vaø coâng nghieäp hoùa dieãn ra nhanh, chöa coù moät quy hoaïch ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp hoaøn chænh ñaõ laøm naûy sinh haøng loaït caùc vaán ñeà moâi tröôøng nhö: oâ nhieãm ñaát, nöôùc, khoâng khí, chaát thaûi raén… Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø moät Thaønh phoá lôùn, laø moät trung taâm kinh teá troïng ñieåm vaø cuõng laø moät trung taâm vaên hoùa, khoa hoïc kyõ thuaät, giao löu quoác teá cuûa caû nöôùc. Vôùi söï taäp trung ñoâng ñuùc cuûa daân cö vaø caùc nhaø maùy, xí nghieäp, Thaønh phoá ñang ñöùng tröôùc nhöõng trôû ngaïi raát lôùn veà tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng. Heä thoáng soâng Saøi Goøn laø nguoàn caáp nöôùc chính cho nhaø maùy xöû lyù Taân Hieäp ñeå cung caáp nöôùc saïch cho toaøn boä ngöôøi daân Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Neáu soâng Saøi Goøn bò oâ nhieãm naëng thì seõ khoâng coøn nguoàn nöôùc maët naøo thay theá hieäu quaû cho nguoàn naøy.           Ngaên ngöøa oâ nhieãm moâi tröôøng laø vieäc laøm caàn thieát vaø caáp baùch nhöng phaûi ñaûm baûo duy trì toác ñoä phaùt trieån kinh teá. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu ñoù caàn phaûi coù bieän phaùp quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng thích hôïp. Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng nöôùc, ñeà taøi “Hieän traïng moâi tröôøng nöôùc khu vöïc soâng Vaøm Thuaät (ñoaïn töø caàu Beán Caùt ñeán ngaõ 3 soâng Vaøm Thuaät) vaø caùc bieän phaùp khaéc phuïc” ñaõ ñöôïc tieán haønh ñaùnh giaù. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU Treân cô sôû nghieân cöùu, ñaùnh giaù hieän traïng chaát löôïng nöôùc maët soâng Vaøm Thuaät chaûy qua Quaän 12, Quaän Goø Vaáp, Quaän Bình Thaïnh, khoùa luaän taäp trung vaøo caùc muïc tieâu sau: - Ñaùnh giaù hieän traïng chaát löôïng moâi tröôøng nöôùc soâng Vaøm Thuaät treân ñòa baøn Quaän 12, Quaän Goø Vaáp, Quaän Bình Thaïnh giuùp caùc caáp quaûn lyù moâi tröôøng Thaønh Phoá theo doõi dieãn bieán chaát löôïng nöôùc maët cuûa ñoaïn soâng naøy. - Ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lyù moâi tröôøng phuø hôïp nhaèm giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc treân soâng. NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU - Nghieân cöùu vaø khaûo saùt thöïc ñòa. - Ñieàu tra vaø nhaän xeùt, ñaùnh giaù hieän traïng moâi tröôøng khu vöïc doïc soâng Vaøm Thuaät. - Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp caûi thieän moâi tröôøng khu vöïc doïc soâng Vaøm Thuaät. GIÔÙI HAÏN ÑEÀ TAØI - Thôøi gian thöïc hieän: thaùng 4/2010 - 7/2010. - Phaïm vi nghieân cöùu: khu vöïc doïc soâng Vaøm Thuaät, TP.HCM. - Do haïn cheá veà thôøi gian, duïng cuï phaân tích vaø kinh phí thöïc hieän neân sinh vieân chæ löïa choïn nghieân cöùu, ñaùnh giaù tình traïng chaát löôïng nöôùc maët hieän taïi ôû moät soá ñieåm khu vöïc soâng Vaøm Thuaät. - Ñeà taøi chæ löïa choïn moät soá chæ tieâu quan troïng mang tính ñaïi dieän. - Ñöa ra moät soá bieän phaùp khaéc phuïc vaø quaûn lyù chaát löôïng nöôùc maët cho soâng Vaøm Thuaät. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông phaùp luaän: Nöôùc laø moâi tröôøng soáng, taäp hôïp haàu heát caùc loaøi thuyû sinh vaät. Vì laø moät moâi tröôøng raát linh ñoäng neân moät khi nöôùc bò suy thoaùi vaø oâ nhieãm thì taát caû caùc chaát baån ñöôïc chuyeån taûi töø nôi naøy sang nôi khaùc theo doøng nöôùc, taùc ñoäng ñeán caùc moâi tröôøng khaùc cuõng bò aûnh höôûng theo. Neáu nguoàn nöôùc soâng Vaøm Thuaät bò oâ nhieãm khi hôïp doøng nöôùc soâng Saøi Goøn thì laøm cho nöôùc cuûa con soâng naøy cuõng oâ nhieãm theo. Vì vaäy caàn phaûi tieán haønh laáy maãu nöôùc, phaân tích caùc chæ tieâu vaø ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm cuûa nöôùc soâng Vaøm Thuaät nhaèm phuïc vuï vieäc quaûn lyù ngaên chaën söï laây lan oâ nhieãm. 1.5.2. Phöông phaùp nghieân cöùu. - Thu thaäp nhöõng soá lieäu, thoâng tin veà töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi cuûa khu vöïc nghieân cöùu. - Khaûo saùt thöïc ñòa. - Phaân tích maãu nöôùc soâng taïi caùc ñieåm laáy maãu. - Thu thaäp yù kieán cuûa ngöôøi daân trong khu vöïc nghieân cöùu. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC, KINH TEÁ VAØ XAÕ HOÄI 1.6.1. YÙ nghóa khoa hoïc Hieän nay, coâng taùc ngaên ngöøa oâ nhieãm caùc con soâng vaø giaûi quyeát oâ nhieãm caùc con soâng ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh ñöôïc xaùc ñònh laø moät vaán ñeà heát söùc caáp thieát. Hieän taïi soâng Saøi Goøn ñang xaûy ra tình traïng oâ nhieãm nheï, nhöng chuùng ta khoâng baét tay vaøo coâng taùc ngaên ngöøa söï oâ nhieãm nheï ñoù thì moät ngaøy khoâng xa noù seõ bò oâ nhieãm naëng. Soâng Saøi Goøn laø nguoàn cung caáp nöôùc maët chính cho caû TP HCM (vôùi nhaø maùy xöû lyù nöôùc Taân Hieäp) neáu moät ngaøy noù bò oâ nhieãm naëng khoâng theå xöû lyù ñeå cung caáp nöôùc saïch cho ngöôøi daân thì khoâng bieát ñieàu gì seõ xaûy ra . 1.6.2. YÙ nghóa kinh teá vaø xaõ hoäi Giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm cuõng laø baøi toaùn kinh teá xaõ hoäi raát phöùc taïp. Tuy nhieân, khi vaán ñeà ñöôïc giaûi quyeát, nhöõng thaønh quaû do noù mang laïi laø raát lôùn, ngoaøi giaûm ñi nhöõng toån thaát veà kinh teá, mang laïi giaù trò veà giao thoâng ñöôøng thuûy maø coøn giuùp cho ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân trong khu vöïc ñöôïc naâng cao hôn, giaûm caùc beänh taät do nöôùc oâ nhieãm gaây ra nhö beänh da lieãu, ñöôøng ruoät, soát xuaát huyeát…taïo ñöôïc nieàm tin trong nhaân daân veà ñöôøng loái vaø söï phaùt trieån cuûa Thaønh Phoá. CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN VEÀ NÖÔÙC MAËT VAØ NÖÔÙC OÂ NHIEÃM 2.1 Toång quan veà nöôùc maët 2.1.1 Khaùi nieäm veà nöôùc maët Nöôùc maët bao goàm caùc nguoàn nöôùc trong caùc hoà chöùa, soâng suoái. Do keát hôïp töø caùc doøng chaûy treân beà maët vaø thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi khoâng khí neân caùc ñaëc tröng cuûa nöôùc maët laø: - Chöùa khí hoaø tan, ñaëc bieät laø oxy. - Chöùa nhieàu chaát raén lô löûng (rieâng tröôøng hôp nöôùc trong caùc ao, ñaàm, hoà, chöùa ít chaát raén lô löûng vaø chuû yeáu ôû daïng keo); - Coù haøm löôïng chaát höõu cô cao. - Coù söï hieän dieän cuûa nhieàu loaïi taûo. - Chöùa nhieàu vi sinh vaät. 2.1.2 Vai troø nguoàn nöôùc maët - Cung caáp nöôùc cho caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. - Cung caáp nöôùc cho caùc nhaø maùy xöû lyù nöôùc. - Nguoàn naêng löôïng thuûy ñieän doài daøo. - Töôùi tieâu, nuoâi troàng thuûy saûn. - Moâi tröôøng soáng cuûa caùc sinh vaät soáng döôùi nöôùc. - Goùp phaàn ñieàu hoøa nhieät ñoä. - Giao thoâng ñöôøng thuûy treân soâng… 2.1.3 Caùc chæ tieâu lyù hoïc 2.1.3.1 Nhieät ñoä Nhieät ñoä cuûa nöôùc laø ñaïi löôïng phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän moâi tröôøng vaø khí haäu. Nhieät ñoä coù aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán caùc quaù trình xöû lyù nöôùc vaø nhu caàu tieâu thuï. Nöôùc maët thöôøng coù nhieät ñoä thay ñoåi theo nhieät ñoä moâi tröôøng. Ví duï: ôû mieàn Baéc Vieät Nam, nhieät ñoä nöôùc thöôøng dao ñoäng toõ 13 – 340C, trong khi ñoù nhieät ñoä trong caùc nguoàn nöôùc maët ôû mieàn Nam töông ñoái oån ñònh hôn (26 – 290C). 2.1.3.2. Ñoä maøu Ñoä maøu thöôøng do caùc chaát baån trong nöôùc taïo neân. Caùc hôïp chaát saét, mangan khoâng hoaø tan laøm nöôùc coù maøu naâu ñoû, caùc chaát muøn humic gaây ra maøu vaøng, coøn caùc loaïi thuyû sinh taïo cho nöôùc maøu xanh laù caây. Nöôùc bò nhieãm baån bôûi nöôùc thaûi sinh hoaït hay coâng nghieäp thöôøng coù maøu xanh hoaëc ñen. Ñôn vò ño ñoä maøu thöôøng duøng laø platin – coban. Nöôùc thieân nhieân thöôøng coù ñoä maøu thaáp hôn 200PtCo. Ñoä maøu bieåu kieán trong nöôùc thöôøng do caùc chaát lô löûng trong nöôùc taïo ra vaø deã daøng loaïi boû baèng phöông phaùp loïc. Trong khi ñoù, ñeå loaïi boû maøu thöïc cuûa nöôùc (do caùc chaát hoaø tan taïo neân) phaûi duøng caùc bieän phaùp hoaù lyù keát hôïp. 2.1.3.3 Ñoä ñuïc Nöôùc laø moät moâi tröôøng truyeàn aùnh saùng toát. Khi trong nöôùc coù caùc vaät laï nhö caùc chaát huyeàn phuø, caùc haït caën ñaát caùt, caùc vi sinh vaät,…khaû naêng truyeàn aùnh saùng bò giaûm ñi. Nöôùc coù ñoä ñuïc lôùn chöùng toû coù chöùa nhieàu caën baån. Ñôn vò ño ñuïc thöoøng laø mg SiO2/l, NTU, FTU; trong ñoù ñôn vò NTU vaø FTU laø töông ñöông nhau. Nöôùc maët thöôøng coù ñoä ñuïc 20 -100 NTU, muøa luõ coù khi cao ñeán 500 – 600 NTU. Nöôùc caáp cho aên uoáng thöôøng coù ñoä ñuïc khoâng vöôït quaù 5 NTU. Haøm löôïng chaát raén lô löûng cuõng laø moät ñaïi löôïng töông quan ñeán ñoä ñuïc cuûa nöôùc. 2.1.3.4 Muøi vò Muøi vò trong nöôùc thöôøng do caùc hôïp chaát hoaù hoïc, chuû yeáu laø laø caùc hôïp chaát höõu cô hay caùc saûn phaåm töø caùc quaù trình phaân huyû vaät chaát gaây neân. Nöôùc thieân nhieân coù theå coù muøi ñaát, muøi tanh, muøi thoái. Nöôùc sau khi tieät truøng vôùi caùc hôïp chaát clo coù theå bò nhieãm muøi clo hay clophenol. Tuyø theo thaønh phaàn vaø haøm löôïng caùc muoái khoaùng hoaø tan, nöôùc coù theå coù caùc vò maën, ngoït, chaùt, ñaéng… 2.1.3.5 Ñoä nhôùt Ñoä nhôùt laø ñaïi löôïng bieåu thò söï ma saùt noäi, sinh ra trong quaù trình dòch chuyeån giöõa caùc lôùp chaát loûng vôùi nhau. Ñaây laø yeáu toá chính gaây neân toån thaát aùp löïc vaø do vaäy noù ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình xöû lyù nöôùc. Ñoä nhôùt taêng khi haøm löôïng caùc muoái hoaø tan trong nöôùc taêng vaø giaûm khi nhieät ñoä taêng. 2.1.3.6 Ñoä daãn ñieän Nöôùc coù ñoä daãn ñieän keùm. Nöôùc tinh khieát ôû 200C coù ñoä daãn ñieän laø 4,2mS/m (töông öùng ñieän trôû 23,8MΩ/cm). Ñoä daãn ñieän cuûa nöôùc taêng theo haøm löôïng caùc chaát khoaùng hoaø tan trong nöôùc vaø dao ñoäng theo nhieät ñoä. Thoâng soá naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù toång haøm löôïng chaát khoaùng hoaø tan trong nöôùc. 2.1.3.7 Tính phoùng xaï Tính phoùng xaï cuûa nöôùc laø do söï phaân huyû caùc chaát phoùng xaï trong nöôùc taïo neân. Nöôùc ngaàm thöôøng nhieãm caùc chaát phoùng xaï töï nhieân, caùc chaát naøy coù thôøi gian baùn phaân huyû raát ngaén neân nöôùc thöôøng voâ haïi. Tuy nhieân khi bò nhieãm baån phoùng xaï töø nöôùc thaûi vaø khoâng khí thì tính phoùng xaï cuûa nöôùc coù theå vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp. Hai thoâng soá toång hoaït ñoä phoùng xaïù a vaø bâ thöôøng ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh tính phoùng xaï cuûa nöôùc. Caùc haït a bao goàm 2 proton vaø 2 neutron coù naêng löôïng xuyeân thaáu nhoû, nhöng coù theå xuyeân vaøo cô theå soáng qua ñöôøng hoâ haáp hoaëc tieâu hoaù, gaây taùc haïi cho cô theå do tính ion hoaù maïnh. Caùc haït b coù khaû naêng xuyeân thaáu maïnh hôn, nhöng deã bò ngaên laïi bôûi caùc lôùp nöôùc vaø cuõng gaây taùc haïi cho cô theå. Caùc chæ tieâu hoaù hoc 2.1.4.1. Ñoä pH Ñoä pH laø chæ soá ñaëc tröng cho noàng ñoä ion H+ coù trong dung dòch, thöôøng ñöôïc duøng ñeå bieåu thò tính axit vaø tính kieàm cuûa nöôùc. Khi pH = 7 nöôùc coù tính trung tính; - pH 7 nöôùc coù tính kieàm. Ñoä pH cuûa nöôùc coù lieân quan ñeán söï hieän dieän cuûa moät soá kim loaïi vaø khí hoaø tan trong nöôùc. ÔÛ ñoä pH < 5, tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa chaát, trong moät soá nguoàn nöôùc coù theå chöùa saét, mangan, nhoâm ôû daïng hoaø tan vaø moät soá loaïi khí nhö CO2, H2S toàn taïi ôû daïng töï do trong nöôùc. Ñoä pH ñöôïc öùng duïng ñeå khöû caùc hôïp chaát sunfua vaø cacbonat coù trong nöôùc baèng bieän phaùp laøm thoaùng. Ngoaøi ra khi taêng pH vaø coù theâm taùc nhaân oxy hoaù, caùc kim loaïi hoaø tan trong nöôùc chuyeån thaønh daïng keát tuûa vaø deã daøng taùch ra khoûi nöôùc baèng bieän phaùp laéng loïc. 2.1.4.2 Ñoä kieàm Ñoä kieàm toaøn phaàn laø toång haøm löôïng cuûa caùc ion hydrocacbonat (HCO3-), hyñroxyl (OH-) vaø ion muoái cuûa caùc axit khaùc. ÔÛ nhieät ñoä nhaát ñònh, ñoä kieàm phuï thuoäc vaøo ñoä pH vaø haøm löôïng khí CO2 töï do coù trong nöôùc. Ñoä kieàm laø moät chæ tieâu quan troïng trong coâng ngheä xöû lyù nöôùc. Ñeå xaùc ñònh ñoä kieàm thöôøng duøng phöông phaùp chuaån ñoä maãu nöôùc thöû baèng axit clohydric. 2.1.4.3 Ñoä cöùng Ñoä cöùng cuûa nöôùc laø ñaïi löôïng bieåu thò haøm löôïng caùc ion canxi vaø magieâ coù trong nöôùc. Trong kyõ thuaät xöû lyù nöôùc söû duïng ba loaïi khaùi nieäm ñoä cöùng:  Ñoä cöùng toaøn phaàn bieåu thò toång haøm löôïng caùc ion canxi vaø magieâ coù trong nöôùc. Ñoä cöùng taïm thôøi bieåu thò toång haøm löôïng caùc ion Ca2+, Mg2+ trong caùc muoái cacbonat vaø hydrocacbonat canxi, hydrocacbonat magieâ coù trong nöôùc. Ñoä cöùng vónh cöûu bieåu thò toång haøm löôïng caùc ion Ca2+, Mg2+ trong caùc muoái axit maïnh cuûa canxi vaø magie. Duøng nöôùc coù ñoä cöùng cao trong sinh hoaït seõ gaây laõng phí xaø phoøng do canxi vaø magieâ phaûn öùng vôùi caùc axit beùo taïo thaønh caùc hôïp chaát khoù tan. Trong saûn xuaát, nöôùc cöùng coù theå taïo lôùp caùu caën trong caùc loø hôi hoaëc gaây keát tuûa aûnh höôûng ñeán chaát löôïng saûn phaåm. Coù nhieàu ñôn vò ño ñoä cöùng khaùc nhau: - Ñoä Ñöùc (odH): 1odH = 10 mg CaCO3/l nöôùc; - Ñoä Phaùp (of): 1of = 10 mg CaCO3/0,7l nöôùc; - Ñoä Anh (oe): 1oe = 10 mg CaCO3/0,7l nöôùc; - Ñoâng AÂu (mgñl/l): 1 mgñl/l = 2,8odH. Tuyø theo giaù trò ñoä cöùng, nöôùc ñöôïc phaân loaïi thaønh: Ñoä cöùng < 50 mg CaCO3/l : nöôùc meàm; 50 – 150 mg CaCO3/l : nöôùc trung bình; 150 – 300 mg CaCO3/l : nöôùc cöùng; > 300 mg CaCO3/l : nöôùc raát cöùng. 2.1.4.4 Ñoä oxy hoaù Ñoä oxy hoaù laø moät ñaïi löôïng ñeå ñaùnh giaù sô boä möùc ñoä nhieãm baån cuûa nguoàn nöôùc. Ñoù laø löôïng oxy caàn coù ñeå oxy hoaù heát caùc hôïp chaát höõu cô trong nöôùc. Chaát oxy hoùa thöôøng duøng ñeå xaùc ñònh chæ tieâu naøy laø pecmanganat kali (KMnO4). Trong thöïc teá, nguoàn nöôùc coù ñoä oxy hoaù lôùn hôn 10 mgO2/l ñaõ coù theå bò nhieãm baån. Neáu trong quaù trình xöû lyù coù duøng clo ôû daïng clo töï do hay hôïp chaát hypoclorit seõ taïo thaønh caùc hôïp chaát clo höõu cô trihalomentan coù khaû naêng gaây ung thö. Toå chöùc Y teá theá giôùi quy ñònh möùc toái ña cuûa trihalomentan trong nöôùc uoáng laø 0,1mg/l. Ngoaøi ra, ñeå ñaùnh giaù khaû naêng oâ nhieãm nguoàn nöôùc, caàn caân nhaéc theâm caùc yeáu toá sau ñaây: Ñoä oxy hoaù trong nöôùc maët, ñaëc bieät nöôùc coù maøu coù theå cao hôn nöôùc ngaàm. Khi nguoàn nöôùc coù hieän töôïng nhuoäm maøu do rong taûo phaùt trieån, haøm löôïng oxy hoaø tan trong nöôùc seõ cao neân ñoä oxy hoaù coù theå thaáp hôn thöïc teá. Söï thay ñoåi oxy hoaù theo doøng chaûy: Neáu thay ñoåi chaäm, löôïng chaát höõu cô coù trong nguoàn nöôùc chuû yeáu laø caùc axit humic. Neáu ñoä oxy hoaù giaûm nhanh, chöùng toû nguoàn oâ nhieãm laø do caùc doøng nöôùc thaûi töø beân ngoaøi ñoå vaøo nguoàn nöôùc.  Caàn keát hôïp vôùi caùc chæ tieâu khaùc nhö haøm löôïng ion clorua, sunfat, photphat, oxy hoaø tan, caùc hôïp chaát nitô, haøm löôïng vi sinh vaät gaây beänh ñeå coù theå ñaùnh giaù toång quaùt veà möùc ñoä nhieãm baån cuûa nguoàn nöôùc. 2.1.4.5 Caùc hôïp chaát nitô Quaù trình phaân huyû caùc chaát höõu cô taïo ra amoniac (NH4+), nitrit (NO2-) vaø nitrat (NO3-). Do ñoù caùc hôïp chaát naøy thöôøng ñöôïc xem laø nhöõng chaát chæ thò duøng ñeå nhaän bieát möùc ñoä nhieãm baån cuûa nguoàn nöôùc. Khi môùi bò nhieãm baån, ngoaøi caùc chæ tieâu coù giaù trò cao nhö ñoä oxy hoaù, amoniac, trong nöôùc coøn coù moät ít nitrit vaø nitrat. Sau moät thôøi gian NH4+, NO2- bò oxy hoaù thaønh NO3-. Phaân tích söï töông quan giaù trò caùc ñaïi löôïng naøy coù theå döï ñoaùn möùc ñoä oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Vieäc söû duïng roäng raõi caùc loaïi phaân boùn cuõng laøm cho haøm löôïng nitrat trong nöôùc töï nhieân taêng cao. Ngoaøi ra do caáu truùc ñòa taàng taêng ôû moät soá ñaàm laày, nöôùc thöôøng nhieãm nitrat. Noàng ñoä NO3- cao laø moâi tröôøng dinh döôõng toát cho taûo, rong phaùt trieån, gaây aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nöôùc duøng trong sinh hoaït. Treû em uoáng nöôùc coù noàng ñoä nitrat cao coù theå aûnh höoûng ñeán maùu (chöùng methaemoglo binaemia). Theo quy ñònh cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi, noàng ñoä NO3- trong nöôùc uoáng khoâng ñöôïc vöôït quaù 10 mg/l (tính theo N). 2.1.4.6 Caùc hôïp chaát photpho Trong nöôùc töï nhieân, thöôøng gaëp nhaát laø photphat. Ñaây laø saûn cuûa quaù trình phaân huyû sinh hoïc caùc chaát höõu cô. Cuõng nhö nitrat laø chaát dinh döôõng cho söï phaùt trieån cuûa rong taûo. Nguoàn photphat ñöa vaøo moâi tröôøng nöôùc laø töø nöôùc thaûi sinh hoaït, nöôùc thaûi moät soá ngaønh coâng nghieäp vaø löôïng phaân boùn duøng treân ñoàng ruoäng. Photphat khoâng thuoäc loaïi hoùa chaát ñoäc haïi ñoái vôùi con ngöôøi, nhöng söï toàn taïi cuûa chaát naøy vôùi haøm löôïng cao trong nöôùc seõ gaây caûn trôû cho quaù trình xöû lyù, ñaëc bieät laø hoaït chaát cuûa caùc beå laéng. Ñoái vôùi nhöõng nguoàn nöôùc coù haøm löôïng chaát höõu cô, nitrat vaø photphat cao, caùc boâng caën keát caën ôû beå taïo boâng seõ khoâng laéng ñöôïc ôû beå maø coù khuynh höôùng taïo thaønh ñaùm noåi leân maët nöôùc, ñaëc bieät vaøo nhöõng luùc trôøi naéng trong ngaøy. 2.1.4.7 Caùc hôïp chaát Silic Trong nöôùc thieân nhieân thöôøng coù caùc hôïp chaát silic. ÔÛ pH 11, silic toàn taïi ôû daïng HSiO–3 vaø SiO32-. Do vaäy trong nöôùc ngaàm, haøm löôïng silic thöôøng khoâng vöôït quaù 60mg/l, chæ coù ôû nhöõng nguoàn nöôùc coù pH > 9,0 haøm löôïng silic ñoâi khi cao ñeán 300mg/l. Trong nöôùc caáp cho caùc noài hôi aùp löïc cao, söï toàn taïi cuûa caùc hôïp chaát silic raát nguy hieåm do caën silic ñoùng laïi treân thaønh noài, thaønh oáng laøm giaûm khaû naêng truyeàn nhieät vaø gaây taéc oáng. Trong quaù trình xöû lyù nöôùc, silic coù theå ñöôïc loaïi boû moät phaàn khi duøng caùc hoaù chaát keo tuï ñeå laøm trong nöôùc. 2.1.4.8 Clorua Clorua laøm cho nöôùc coù vò maën. Ion naøy thaâm nhaäp vaøo nöôùc qua söï hoaø tan caùc muoái khoaùng hoaëc bò aûnh höôûng töø quaù trình nhieãm maën caùc taàng chöùa nöôùc ngaàm hay ôû ñoaïn soâng gaàn bieån. Vieäc duøng nöôùc coù haøm löôïng clorua cao coù theå gaây ra beänh veà thaän. Ngoaøi ra, nöôùc chöùa nhieàu clorua coù tính xaâm thöïc ñoái vôùi beâtoâng. 2.1.4.9 Sunfat Ion sunfat thöôøng coù trong nöôùc coù nguoàn goác khoaùng chaát hoaëc nguoàn goác höõu cô. Vôùi haøm löôïng sunfat cao hôn 400mg/l, coù theå gaây maát nöôùc trong cô theå vaø laøm thaùo ruoät. Ngoaøi ra, nöôùc coù nhieàu ion clorua vaø sunfat seõ laøm xaâm thöïc beâtoâng. Florua Nöôùc ngaàm töø caùc vuøng ñaát chöùa quaëng apatit, ñaù alkalic, granit thöôøng coù haøm löôïng florua cao ñeán 10mg/l. Trong nöôùc thieân nhieân, caùc hôïp chaát cuûa florua khaù beàn vöõng vaø khoù loaïi boû trong quaù trình xöû lyù thoâng thöôøng. ÔÛ noàng ñoä thaáp, töø 0,5mg/l ñeán 1mg/l, florua giuùp baûo veä raêng. Tuy nhieân, neáu duøng nöôùc chöùa florua lôùn hôn 4mg/l trong moät thôøi gian daøi thì coù theå gaây ñen raêng vaø huyû hoaïi raêng vónh vieãn. Caùc beänh naøy hieän nay ñang raát phoå bieán taïi moät soá khu vöïc ôû Phuù Yeân, Khaùnh Hoaø. 2.1.4.11 Caùc hôïp chaát saét Trong nöôùc ngaàm, saét thöôøng toàn taïi döôùi daïng ion Fe2+, keát hôïp vôùi caùc goác bicacbonat, sunfat, clorua; ñoâi khi toàn taïi döôùi keo cuûa axit humic hoaëc keo silic. Khi tieáp xuùc vôùi oxy hoaëc caùc taùc nhaân oxy hoaù, ion Fe2+ bò oxy hoùa thaønh ion Fe3+ vaø keát hôïp tuûa thaønh caùc boâng caën Fe(OH)3 coù maøu naâu ñoû. Nöôùc maët thöôøng chöùa saét (Fe3+), toàn taïi ôû daïng keo höõu cô hoaëc caën huyeàn phuø. Trong nöôùc thieân nhieân, chuû yeáu laø nöôùc ngaàm, coù theå chöùa saét vôùi haøm löôïng ñeán 40 mg/l hoaëc cao hôn. Vôùi haøm löôïng saét cao hôn 0,5mg/l, nöôùc coù muøi tanh khoù chòu, laøm vaøng quaàn aùo khi giaët, laøm hoûng saûn phaåm cuûa caùc ngaønh deät, giaáy, phim aûnh, ñoà hoäp. Caùc caën saét keát tuûa coù theå laøm taéc hoaëc giaûm khaû naêng vaän chuyeån cuûa caùc oáng daãn nöôùc. 2.1.4.12 Caùc hôïp chaát mangan Cuõng nhö saét, mangan thöôøng coù trong nöôùc ngaàm döôùi daïng ion Mn2+, nhöng vôùi haøm löôïng töông ñoái thaáp, ít khi vöôït quaù 5mg/l. Tuy nhieân, vôùi haøm löôïng mangan trong nöôùc lôùn hôn 0,1mg/l seõ gaây nguy haïi trong vieäc söû duïng, gioáng nhö tröôøng hôïp nöôùc chöùa saét vôùi haøm löôïng cao. Nhoâm Vaøo muøa möa, ôû nhöõng vuøng ñaát pheøn, ñaát ôû trong ñieàu kieän khöû khoâng coù oxy, neân caùc chaát nhö Fe2O3 vaø jarosite taùc ñoäng qua laïi, laáy oxy cuûa nhau vaøo taïo thaønh saét, nhoâm, sunfat hoaø tan vaøo nöôùc. Do ñoù, nöôùc maët ôû vuøng naøy thöôøng raát chua, pH = 2,5 – 4,5, saét toàn taïi chuû yeáu la Fe2+(coù khi cao ñeán 300mg/l), nhoâm hoaø tan ôû daïng ion Al3+(5 – 7mg/l). Khi chöùa nhieàu nhoâm hoaø tan, nöôùc thöôøng coù maøu trong xanh vaø vò raát chua. Nhoâm coù ñoäc tính ñoái vôùi söùc khoeû con ngöôøi. Khi uoáng nöôùc coù haøm löôïng nhoâm cao coù theå gaây ra caùc beänh veà naõo nhö alzheimer. 2.1.4.14 Khí hoaø tan Caùc loaïi khí hoaø tan thöôøng thaáy trong nöôùc thieân nhieân laø khí cacbonic (CO2), khí oxy (O2) vaø sunfua huyñro (H2S). Nöôùc ngaàm khoâng coù oxy. Khi ñoä pH < 5,5, trong nöôùc ngaàm thöôøng chöùa nhieàu khí CO2. Ñaây laø khí coù tính aên moøn kim loaïi vaø ngaên caûn vieäc taêng pH cuûa nöôùc. Caùc bieän phaùp laøm thoaùng coù theå ñuoåi khí CO2, ñoàng thôøi thu nhaän oxy hoã trôï cho caùc quaù trình khöû saét vaø mangan. Ngoaøi ra, trong nöôùc ngaàm coù theå chöùa khí H2S coù haøm löôïng ñeán vaøi chuïc mg/l. Ñaây laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû kî khí caùc chaát höõu cô coù trong nöôùc. Vôùi noàng ñoä lôùn hôn 0,5mg/l, H2S taïo cho nöôùc coù muøi khoù chòu. Trong nöôùc maët, caùc hôïp chaát sunfua thöôøng ñöôïc oxy hoaù thaønh daïng sunfat. Do vaäy, söï coù maët cuûa khí H2S trong caùc nguoàn nöôùc maët, chöùng toû nguoàn nöôùc ñaõ bò nhieãm baån vaø coù quaù thöøa chaát höõu cô chöa phaân huyû, tích tuï ôû ñaùy caùc vöïc nöôùc. Khi ñoä pH taêng, H2S chuyeån sang caùc daïng khaùc laø HS- vaø S-. 2.1.4.15 Hoaù chaát baûo veä thöïc vaät Hieän nay, coù haøng traêm hoaù chaát dieät saâu, raày, naám, coû ñöôïc söû duïng trong noâng nghieäp. Caùc nhoùm hoaù chaát chính laø: - Photpho höõu cô. - Clo höõu cô. - Cacbarmat. Haàu heát caùc chaát naøy ñeàu coù ñoäc tính cao ñoái vôùi ngöôøi. Ñaëc bieät laø clo höõu cô, coù ñoä beàn vöõng cao trong moâi tröôøng vaø khaû naêng tích luyõ trong cô theå con ngöôøi. Vieäc söû duïng khoái löôïng lôùn caùc hoaù chaát naøy treân ñoàng ruoäng ñang ñe doaï laøm oâ nhieãm caùc nguoàn nöôùc. 2.1.4.16 Chaát hoaït ñoàng beà maët Moät soá chaát hoaït ñoäng beà maët nhö xaø phoøng, chaát taåy röûa, chaát taïo boït coù trong nöôùc thaûi sinh hoaït vaø nöôùc thaûi moät soá ngaønh coâng nghieäp ñang ñöôïc xaû vaøo caùc nguoàn nöôùc. Ñaây laø nhöõng hôïp chaát khoù phaân huyû sinh hoïc neân ngaøy caøng tích tuï nöôùc ñeán möùc coù theå gaây haïi cho cô theå con ngöôøi khi söû duïng. Ngoaøi ra caùc chaát naøy coøn taïo thaønh moät lôùp maøng phuû beà maët caùc vöïc nöôùc, ngaên caûn söï hoaø tan oxy vaøo nöôùc vaø laøm chaäm caùc quaù trình töï laøm saïch cuûa nguoàn nöôùc. 2.1.5 Caùc chæ tieâu vi sinh vaät. Trong nöôùc thieân nhieân coù raát nhieàu loaïi vi truøng, sieâu vi truøng, rong, taûo vaø caùc ñôn baøo, chuùng xaâm nhaäp vaøo nöôùc töø moâi tröôøng xung quanh hoaëc soáng vaø phaùt trieån trong nöôùc, trong ñoù coù moät soá vi sinh vaät gaây beänh caàn phaûi ñöôïc loaïi boû khoûi nöôùc tröôùc khi söû duïng. Trong thöïc teá khoâng theå xaùc ñònh taát caû caùc loaïi vi sinh vaät gaây beänh qua ñöôøng nöôùc vì phöùc taïp vaø toán thôøi gian. Muïc ñích cuûa vieäc kieåm tra veä sinh nöôùc laø xaùc ñònh möùc ñoä an toaøn cuûa nöôùc ñoái vôùi söùc khoeû con ngöôøi. Do vaäy coù theå duøng vaøi vi sinh chæ thò oâ nhieãm phaân ñeå ñaùnh giaù söï oâ nhieãm töø raùc, phaân ngöôøi vaø ñoäng vaät. Coù ba nhoùm vi sinh chæ thò oâ nhieãm phaân: - Nhoùm coliform ñaëc tröng laø Escherichia Coli (E.Coli); - Nhoùm Streptococci ñaëc tröng laø Streptococcus faecalis; - Nhoùm Clostridia khöû sunfit ñaëc tröng laø Clostridium perfringents. Ñaây laø nhoùm vi khuaån thöôøng xuyeân coù maët trong phaân ngöôøi, trong ñoù E.Coli laø loaïi tröïc khuaån ñöôøng ruoät, coù thôøi gian baûo toàn trong nöôùc gaàn gioáng nhöõng vi sinh vaät gaây beänh khaùc. Söï coù maët cuûa E.Coli chöùng toû nguoàn nöôùc ñaõ bò nhieãm baån phaân raùc vaø coù khaû naêng toàn taïi caùc loaïi vi truøng gaây beänh khaùc. Soá löôïng E.Coli nhieàu hay ít tuyø thuoäc vaøo möùc ñoä nhieãm baån phaân raùc cuûa nguoàn nöôùc. Ngoaøi ra, trong moät soá tröôøng hôïp soá löôïng vi khuaån hieáu khí vaø kî khí cuõng ñöôïc xaùc ñònh ñeå tham khaûo theâm trong vieäc ñaùnh giaù möùc ñoä nhieãm baån nguoàn nöôùc. 2.1.6 Caùc chæ tieâu theo QCVN 08:2008/BTNMT Baûng 2.1: QCVN 08:2008/BTNMT TT Thoâng soá Ñôn vò Giaù trò giôùi haïn A B A1 A2 B1 B2 1 pH - 6-8,5 6-8,5 5,5-9 5,5-9 2 OÂxy hoøa tan (DO) mg/l ≥ 6 ≥ 5 ≥ 4 ≥ 2 3 Toång chaát raén l ô löûng (TSS) mg/l 20 30 50 100 4 COD mg/l 10 15 30 50 5 BOD 5 (20 oC) mg/l 4 6 15 25 6 Amoni (NH +4) (tính theo N) mg/l 0,1 0,2 0,5 1 7 Clorua (Cl -) mg/l 250 400 600 - 8 Florua (F -) mg/l 1 1,5 1,5 2 9 Nitrit (NO -2) (tính theo N) mg/l 0,01 0,02 0,04 0,05 10 Nitrat (NO -3) (tính theo N) mg/l 2 5 10 15 11 Phosphat (PO 43-)(tính theo P) mg/l 0,1 0,2 0,3 0,5 12 Xianua (CN -) mg/l 0,005 0,01 0,02 0,02 13 Asen (As) mg/l 0,01 0,02 0,05 0,1 14 Cadimi (Cd) mg/l 0,005 0,005 0,01 0,01 15 Chì (Pb) mg/l 0,02 0,02 0,05 0,05 16 Crom III (Cr 3+) mg/l 0,05 0,1 0,5 1 17 Crom VI (Cr 6+) mg/l 0,01 0,02 0,04 0,05 18 Ñoàng (Cu) mg/l 0,1 0,2 0,5 1 19 Keõm (Zn) mg/l 0,5 1,0 1,5 2 20 Niken (Ni) mg/l 0,1 0,1 0,1 0,1 21 Saét (Fe) mg/l 0,5 1 1,5 2 22 Thuûy ngaân (Hg) mg/l 0,001 0,001 0,001 0,002 23 Chaát hoaït ñoäng beà maët mg/l 0,1 0,2 0,4 0,5 24 Toång daàu, môõ (oils & grease) mg/l 0,01 0,02 0,1 0,3 25 Phenol (t oång soá) mg/l 0,005 0,005 0,01 0,02 26 Hoaù ch aát baûo veä thöïc vaät Clo höõu cô Aldrin+Dieldrin Endrin BHC DDT Endosunfan (Thiodan) Lindan Chlordan e Heptachlor mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l 0,002 0,01 0,05 0,001 0,005 0,3 0,01 0,01 0,004 0,012 0,1 0,002 0,01 0,35 0,02 0,02 0,008 0,014 0,13 0,004 0,01 0,38 0,02 0,02 0,01 0,02 0,015 0,005 0,02 0,4 0,03 0,05 27 Hoaù ch aát baûo veä thöïc vaät phospho h öõu cô Paration Malation mg/l mg/l 0,1 0,1 0,2 0,32 0,4 0,32 0,5 0,4 28 Hoùa ch aát tröø coû 2,4D 2,4,5T Paraquat mg/l mg/l mg/l 100 80 900 200 100 1200 450 160 1800 500 200 2000 29 Toång hoaït ñoä phoùng xaï a Bq/l 0,1 0,1 0,1 0,1 30 Toång hoaït ñoä phoùng xaï b Bq/l 1,0 1,0 1,0 1,0 31 E. C oli MPN/ 100ml 20 50 100 200 32 Coliform MPN/ 100ml 2500 5000 7500 10000 (Nguoàn: Sôû Taøi Nguyeân Moâi Tröôøng TPHCM) Ghi chuù: Vieäc phaân haïng nguoàn n öôùc maët nhaèm ñaùnh giaù v aø kieåm soaùt chaát löôïng n öôùc, phuïc vuï cho caùc muïc ñích söû duïng n öôùc khaùc nhau: A1 - Söû duïng toát cho muïc ñích caáp n öôùc sinh hoaït vaø caùc m uïc ñích khaùc nhö lo aïi A2, B1 v aø B2. A2 - Duøng cho m uïc ñích caáp n öôùc sinh hoaït nh öng ph aûi aùp duïng coâng ngh eä xöû lyù phuø hôïp; baûo toàn ñoäng thöïc vaät thuûy sinh, hoaëc caùc muïc ñích söû duïng nh ö loaïi B1 v aø B2. B1 - Duøng cho m uïc ñích t öôùi tieâu th uûy lôïi hoaëc caùc muïc ñích söû duïng khaùc coù y eâu caàu chaát l öôïng n öôùc töông t öï hoaëc caùc muïc ñích söû duïng nh ö loaïi B2. B2 - Giao thoâng th uûy vaø caùc m uïc ñích khaùc vôùi y eâu caàu nöôùc chaát löôïng thaáp. Döïa vaøo tình hình muïc ñích söû duïng nöôùc soâng Vaøm Thuaät vaø hieän traïng nöôùc soâng hieän nay. Ñeà taøi nhaän thaáy nöôùc chaát löôïng nöôùc soâng Vaøm Thuaät ñöôïc ñaùnh giaù laø loaïi B1 theo QCVN 08:2008/BTNMT. 2.1.7 AÛnh höôûng cuûa söï oâ nhieãm - Taùc haïi cuûa chaát höõu cô: Löôïng chaát höõu cô trong nöôùc quaù cao seõ daãn ñeán suy giaûm noàng ñoä oxy hoøa tan trong nöôùc do vi sinh vaät söû duïng oxy hoøa tan phaân huûy caùc chaát höõu cô. Noàng ñoä oxy hoøa tan thaáp coù khaû naêng gaây aûnh höôûng tôùi söï phaùt trieån cuûa caùc sinh vaät trong nöôùc, ngoaøi ra coøn laøm giaûm khaû naêng töï laøm saïch cuûa nöôùc. - Taùc haïi cuûa chaát raén lô löûng: Caùc chaát raén lô löûng haïn cheá aùnh saùng chieáu tôùi caùc taàng nöôùc phía döôùi, gaây aûnh höôûng tôùi quaù trình quang hôïp cuûa taûo, rong reâu… do ñoù cuõng laø taùc nhaân gaây aûnh höôûng tieâu cöïc tôùi taøi nguyeân thuûy sinh. Chaát raén lô löûng laøm taêng ñoä ñuïc cuûa nguoàn nöôùc, boài laéng doøng keânh, soâng gaây taét coáng, aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán taøi nguyeân thuûy sinh, gaây taùc haïi veà maët caûm quan. - Taùc haïi cuûa caùc chaát dinh döôõng (N, P): Söï dö thöøa caùc chaát dinh döôõng coù theå daãn ñeán söï phaùt trieån buøng noå cuûa caùc loaøi taûo, sau ñoù söï phaân huûy caùc taûo laïi haáp thuï nhieàu oxy. Thieáu oxy, nhieàu thaønh phaàn trong nöôùc leân men vaø thoái. Ngoaøi ra, caùc loaøi taûo noåi leân maët nöôùc taïo thaønh lôùp maøng khieán cho beân döôùi thieáu aùnh saùng laøm cho söï quang hôïp cuûa caùc thöïc vaät taàng döôùi bò ngöng treä. Neáu noàng ñoä N cao hôn 1,0 mg/l vaø P cao hôn 0,01mg/l taïi caùc doøng soâng chaûy chaäm laø ñieàu kieän gaây neân hieän töôïng phuù döôõng, gaây taùc ñoäng xaáu tôùi chaát löôïng nöôùc… - Taùc haïi cuûa kim loaïi naëng: Kim loaïi naëng laø nguyeân toá ñoäc haïi ñoái vôùi caây troàng, coù khaû naêng aûnh höôûng tôùi chaát löôïng nöôùc. Caùc kim loaïi naëng khi thaûi ra moâi tröôøng seõ tích tuï thoâng qua chuoãi thöùc aên, aûnh höôûng giaùn tieáp tôùi söùc khoûe con ngöôøi. Kim loaïi naëng khi thaûi vaøo caùc soâng raïch gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc caáp cho sinh hoaït. - Taùc haïi cuûa daàu môõ: Daàu töø nhieân lieäu vaø daàu môõ töø taåy röõa kim loaïi, sinh hoaït, khi thaûi vaøo nguoàn nöôùc seõ loang treân maët nöôùc taïo thaønh maøng daàu gaây caïn kieät oxy cuûa nöôùc, moät phaàn nhoû hoøa tan trong nöôùc hoaëc toàn taïi trong nöôùc döôùi daïng nhuõ töông. OÂ nhieãm daàu daãn ñeán khaû naêng töï laøm saïch cuûa nguoàn nöôùc bò giaûm do gieát cheát caùc sinh vaät phieâu sinh, sinh vaät ñaùy tham gia vaøo quaù trình töï laøm saïch. Ngoaøi ra daàu trong nöôùc coù taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán ñôøi soáng thuûy sinh vaø aûnh höôûng tôùi muïc ñích caáp nöôùc sinh hoaït, saûn xuaát.. - Taùc haïi cuûa axit: Nöôùc bò nhieãm axit coù theå gaây taùc ñoäng xaáu ñeán chaát löôïng nguoàn nöôùc vaø thuûy sinh. Neáu nöôùc chöùa axit cha._.ûy traøn ra xung quanh seõ aûnh höôûng ñeán thöïc vaät nhö heùo, ruïng laù, khoâng phaùt trieån vaø cheát. Ngoaøi ra, nguoàn nöôùc bò axit hoùa seõ gaây caïn kieät nguoàn thuûy sinh, gaây aên moøn caùc coâng trình xaây döïng. 2.2 Toång quan veà nöôùc oâ nhieãm. 2.2.1 Khaùi nieäm nöôùc oâ nhieãm Nöôùc bò oâ nhieãm khi tính chaát lyù hoïc, hoùa hoïc vaø ñieàu kieän vi sinh cuûa nöôùc bò thay ñoåi. Söï thay ñoåi naøy coù taùc ñoäng xaáu ñeán söï toàn vaø phaùt trieån cuûa con ngöôøi vaø sinh vaät. 2.2.2 Tính chaát vaät lyù cuûa nöôùc oâ nhieãm Tính chaát lyù hoïc cuûa nöôùc theå hieän ôû maøu saéc, muøi vò, ñoä trong suoát. 2.2.2.1 Maøu saéc Nöôùc töï nhieân saïch thì khoâng maøu, neáu nhìn xuoáng saâu ta coù caûm giaùc maøu xanh nheï, ñoù laø do söï haáp thuï choïn loïc caùc böôùc soùng nhaát ñònh cuûa aùnh saùng maët trôøi. Ngoaøi ra, maøu xanh coøn gaây neân do söï hieän dieän cuûa taûo trong traïng thaùi lô löûng. + Maøu xanh ñaäm hoaëc xuaát hieän vaøng boït maøu traéng ñoù laø bieåu hieän cuûa traïng thaùi thöøa dinh döôõng hoaëc phaùt trieån quaù möùc cuûa thöïc vaät noåi (Phytoplankton) vaø saûn phaåm phaân huûy thöïc vaät ñaõ cheát. Trong tröôøng hôïp naøy seõ daãn ñeán söï gia taêng nhu caàu oxy hoøa tan bôûi caùc vi sinh vaät phaân huûy vaø gaây neân söï oâ nhieãm do thieáu oxy. + Maøu vaøng baån do quaù trình phaân huûy caùc chaát höõu cô laøm xuaát hieän acid humic (acid muøn) hoøa tan vaø nöôùc coù maøu vaøng baån. Taát caû caùc maøu saéc ñeàu taùc ñoäng bôûi soá löôïng, chaát löôïng cuûa aùnh saùng maët trôøi chieáu tôùi theo chieàu saâu vaø do ñoù aûnh höôûng tôùi heä sinh thaùi nöôùc. Nöôùc thaûi cuûa caùc nhaø maùy, loø moå coù nhieàu maøu saéc khaùc nhau, nhieàu maøu saéc do hoùa chaát gaây neân raát ñoäc ñoái vôùi sinh vaät... Muøi vaø vò Nöôùc caát khoâng coù muøi, coøn vò töï nhieân laø do söï hieän dieän cua caùc chaát hoøa tan ôû löôïng nhoû. Khi muøi vaø vò trôû neân khoù chòu luùc ñoù baét ñaàu trieäu chöùng oâ nhieãm. Muøi coù 2 nguoàn goác: - Do saûn phaåm phaân huûy caùc chaát höõu cô trong nöôùc. Ví duï nhö nöôùc thaûi, sinh vaät troâi noåi (plankton) ñaõ cheát hoaëc xaùc caùc sinh vaät khaùc. - Do nöôùc thaûi coâng nghieäp coù chöùa nhöõng hoùa chaát khaùc nhau maø muøi vò cuûa nöôùc seõ ñaëc tröng cho töøng loaïi. Muøi vò töï nhieân cuûa nöôùc chuû yeáu do hôïp chaát cuûa clorua, cuûa löu huyønh vôùi natri (Na), magie (Mg), kali (K), saét (Fe). Ñoä ñuïc Nöôùc töï nhieân thöôøng bò vaãn ñuïc do nhöõng haït keo lô löûng. Caùc haït lô löûng coù theå laø seùt, muøn, vi sinh vaät. Ñoä ñuïc laøm giaûm cöôøng ñoä aùnh saùng chieáu qua vaø giaûm khaû naêng söû duïng nöôùc. Nöôùc ôû gaàn caùc khu coâng nghieäp bò vaån ñuïc vì trong nöôùc coù: - Laãn buïi vaø caùc hoùa chaát coâng nghieäp. - Hoøa tan vaø sau ñoù keát tuûa caùc hoùa chaát ôû daïng raén. - Laøm phaân taùn caùc haït ñaát do caân baèng ñieän tích cuûa caùc phöùc heä haáp phuï ñaát bò phaù vôõ. Ñoä vaån ñuïc laø daáu hieäu nhoû cuûa oâ nhieãm nöôùc. Tuy nhieân, neáu trong sinh hoaït maø khoâng loaïi boû noù ñi thì deã daãn ñeán caùc beänh veà ñöôøng ruoät... 2.2.2.4 Nhieät ñoä Nguoàn goác gaây oâ nhieãm nhieät chuû yeáu töø: - Nöôùc thaûi caùc nhaø maùy nhieät ñieän duøng nöôùc ñeå laøm maùt caùc turbin (thöôøng thöôøng nguoàn nöôùc thaûi naøy coù nhieät ñoä cao hôn töø 10 - 15oC so vôùi nhieät ñoä nöôùc ñöa vaøo laøm nguoäi maùy luùc ban ñaàu). - Nöôùc thaûi töø caùc nhaø maùy saûn xuaát phaân boùn thöôøng coù nhieät ñoä khoaûng 50oC. Nhieät ñoä thaáp hay cao coù aûnh höôûng nhaát ñònh ñeán toác ñoä phaùt trieån cuûa caây troàng vaø quaù trình sinh tröôûng cuûa sinh vaät soáng trong nöôùc: + Nhieät ñoä thaáp seõ laøm chaäm quaù trình phaùt trieån cuûa caây troàng. + Nhieät ñoä vöøa phaûi (thích hôïp) thì quaù trình sinh tröôûng cuûa caây troàng keùo daøi. Ví duï nhö nhieät ñoä cuûa nöôùc vaøo khoaûng 30oC thì saûn löôïng caây boâng seõ taêng leân töø 9 - 10% so vôùi nhieät ñoä thaáp. Nhöng nhieät ñoä quaù cao cuõng khoâng toát. Ví duï nhö nhieät ñoä hôn 35oC thì saûn löôïng boâng seõ giaûm töø 7 - 10% so vôùi ñaùm boâng töôùi nöôùc nhoû hôn töø 3 - 4oC. Bôûi vaäy trong quaù trình töôùi, ngöôøi ta hay aùp duïng bieän phaùp "thay nöôùc" vôùi muïc ñích laø ñeå ñieàu hoøa nhieät ñoä cho caây troàng, ñaëc bieät laø ôû ruoäng luùa. Nöôùc ngaàm môùi khai thaùc leân thöôøng coù nhieät ñoä thaáp, do ñoù caàn taäp trung laïi moät nôi ñeå coù thôøi gian laøm nhieät ñoä taêng roài môùi töôùi. Veà nguyeân lyù, ta bieát raèng: AÙnh saùng chieáu xuoáng nöôùc moät phaàn bò lôùp nöôùc maët haáp thuï moät phaàn khaùc khuùc xaï trôû laïi khoâng khí. ÔÛ nöôùc saïch, löôïng aùnh saùng bò haáp thuï ñaït tôùi 50% ôû lôùp nöôùc maët daøy 1m. Caøng xuoáng saâu, cöôøng ñoä chieáu saùng vaø thaønh phaàn aùnh saùng ñi xuoáng caøng giaûm, ñoä daøi chieáu saùng caøng ngaén. Döïa vaøo söï suy giaûm cuûa aùnh saùng theo ñoä saâu, ngöôøi ta chia beå chöùa nöôùc hay kho nöôùc hoaëc khoái nöôùc trong doøng soâng ra nhöõng lôùp sau: - Taàng maët: Ñieàu kieän chieáu saùng ñuû ñaûm baûo cho thöïc vaät tieán haønh quang hôïp goïi laø taàng quang hôïp (Euphotic). - Taàng döôùi: Taàng nöôùc maø aùnh saùng ban ngaøy cuõng khoâng chieáu tôùi (Aphotic). Trong nhöõng hoà chöùa coù ñoä saâu lôùn, lôùp nöôùc taàng döôùi raát lôùn. Maët trôøi, ñaëc bieät laø nhöõng chuøm tia coù böôùc soùng daøi, naêng löôïng lôùn. Ñoái vôùi aùnh saùng coù böôùc soùng 750mm thì 90% bò haáp thuï ngay döôùi lôùp nöôùc daøy 1m coøn chæ coù 1% löôïng ñoù ñöôïc truyeàn saâu tôùi 2m neáu laø nöôùc saïch. Söï haáp thuï nhieät cuõng taêng leân ñaùng keå do caùc chaát höõu cô hoøa tan. Khi nhieät ñoä doøng nöôùc taêng leân ñaùng keå seõ gaây neân nhöõng aûnh höôûng xaáu ñeán heä sinh vaät soáng trong nöôùc vaø phaù huûy quaù trình töï laøm saïch cuûa nöôùc. Nhieät ñoä cuûa nöôùc taêng leân seõ laøm giaûm noàng ñoä oxy hoøa tan trong nöôùc nöôùc vaø laøm taêng leân quaù trình voâ cô hoùa chaát höõu cô daãn tôùi tình traïng caân baèng veà oxy trong nöôùc vaø quaù trình phaân huûy caùc chaát höõu cô kieåu phaân huûy kî kí, taïo ra caùc saûn phaåm trung gian nhö N2, NH2, H2S, CH4, aldehyde... Thieáu huït oxy trong nöôùc seõ laøm cho caù vaø caùc sinh vaät thuûy sinh khaùc bò cheát hoaëc giaûm toác ñoä sinh tröôûng. Nhieät ñoä cuûa nöôùc taêng cao seõ laøm cho caù phaûi di chuyeån choã ôû hoaëc khoâng sinh ñeû hoaëc phaùt trieån chaäm. Nguoàn gaây oâ nhieãm nhieät laø nöôùc laøm maùt maùy töø caùc nhaø maùy nhieät ñieän thaûi ra hoaëc cuõng coù theå töø caùc nhaø maùy ñieän nguyeân töû thaûi ra sau khi laøm maùt maùy. Thöôøng thöôøng nöôùc laøm maùt maùy coù nhieät ñoä taêng leân so vôùi bình thöôøng töø 5 - 15oC. ÔÛ nhöõng doøng soâng coù löu löôïng nhoû hoaëc veà muøa heø, neáu nhaän nguoàn nöôùc töø caùc nôi laøm maùt maùy thaûi ra seõ daãn ñeán oâ nhieãm nguoàn nöôùc. ÔÛ moät soá nöôùc quy ñònh, khi thaûi nguoàn nöôùc noùng töø caùc nhaø maùy nhieät ñieän, ñieän nguyeân töû ra caùc soâng hoà... khoâng ñöôïc laøm cho nguoàn nöôùc ôû ñaây coù nhieät ñoä cao hôn bình thöôøng quaù 3oC. Moät ñieåm caàn chuù yù laø vieäc laøm taêng nhieät ñoä thích hôïp ôû nhöõng xöù laïnh cuõng raát caàn thieát vì nöôùc aám thích hôïp seõ xuùc tieán söï phaùt trieån cuûa sinh vaät vaø quaù trình phaân huyû. Vì vaäy, trong coâng ngheä xöû lyù nöôùc thaûi thöôøng phaûi laøm noùng nöôùc ñeå taïo ñieàu kieän cho taûo phaùt trieån, saûn xuaát ñuû löôïng oxy caàn thieát, ñaûm baûo cho taûo phaùt trieån, saûn xuaát ñuû löôïng oxy caàn thieát, ñaûm baûo nhu caàu oxy sinh hoùa cho caùc vi sinh vaät phaân huûy. Phöông phaùp naøy cuõng taïo ñieàu kieän ñeå chuyeån hoùa nhanh nöôùc thaûi baån thaønh phaân boùn, khí sinh hoïc vaø nöôùc ñuû chaát löôïng duøng cho noâng nghieäp... 2.2.3. Tính chaát hoùa hoïc cuûa nöôùc oâ nhieãm Phaân töû nöôùc H2O bao goàm oxy vaø hydro: Trong caùc tính chaát hoùa hoïc cuûa nöôùc thì tính chaát ñaëc bieät quan troïng laø khaû naêng phaân töû nöôùc phaân ly thaønh ion vaø khaû naêng nöôùc hoøa tan nhöõng chaát coù baûn chaát hoùa hoïc khaùc nhau. Nöôùc khoâng oâ nhieãm phaûi ñaûm baûo coù toång chaát raén hoøa tan (Total Dissolved Solid) hoaëc moät löôïng chaát raén hoøa tan nhaát ñònh cho pheùp. Chaát raén hoøa tan chuû yeáu laø caùc khoaùng chaát voâ cô vaø ñoâi khi caû moät soá caùc chaát höõu cô, coù raát nhieàu loaïi muoái nhö clorua, carbonat, hydrocarbonat, nitrat, phosphat vaø sulfat vôùi moät soá kim loaïi nhö canxi (Ca), magie (Mg), natri (Na), kali (K), saét (Fe)... Neáu moät trong soá caùc loaïi muoái naøy coù haøm löôïng cao thì nöôùc khoâng theå duøng ñeå uoáng vaø neáu duøng ñeå töôùi thì trong moät thôøi gian daøi seõ gaây maën cho ñaát... Nöôùc coù TDS haøm löôïng cao duøng trong coâng nghieäp seõ sinh hieän töôïng laéng ñoïng keát tuûa ôû maùy moùc, ôû noài hôi, beå chöùa, turbin, aên moøn kim loaïi..., laøm maát an toaøn hoaëc laøm keùm chaát löôïng saûn phaåm. Trong nöôùc khoâng oâ nhieãm phaûi ñaûm baûo khoâng xuaát hieän kim loaïi naëng... 2.2.4 Ñieàu kieän vi sinh ÔÛ ñaây noùi leân soá löôïng caùc vi sinh vaät hoaïi sinh, caùc vi khuaån vaø vi ruùt gaây beänh cho pheùp söï xuaát hieän cuûa chuùng hoaëc khoâng cho pheùp söï xuaát hieän cuûa chuùng trong moâi tröôøng nöôùc, trong töøng ñoái töôïng söû duïng nöôùc... 2.2.5 Nhöõng chæ tieâu cô baûn ñeå ñaùnh giaù nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm bôûi caùc chaát höõu cô. 2.2.5.1. DO (Dissolved Oxygen): Noàng ñoä oxy hoøa tan Taát caû sinh vaät hieån thò caàn oxy cho quaù trình hoâ haáp. Ñoäng vaät vaø thöïc vaät treân caïn söû duïng oxy töø khoâng khí (chöùa 21%) Coøn trong nöôùc thì oxy töï do ôû daïng hoøa tan ít hôn nhieàu laàn so vôùi trong khoâng khí khoaûng 8 - 10 ppm (hoaëc 8 - 10 mg/l). Möùc ñoä baõo hoøa oxy hoøa tan hay DO vaøo khoaûng 14 - 15 ppm trong nöôùc saïch 0oC. Nhieät ñoä caøng taêng, löôïng oxy hoøa tan trong nöôùc caøng giaûm vaø DO laø 0 ppm (ôû 100oC). Thoâng thöôøng nöôùc ít khi baõo hoøa oxy maø chæ khoaûng 70 - 85% so vôùi möùc baõo hoøa. Bảng 2.2: Độ Oxy hoøa tan giảm khi nhiệt ñộ tăng. ToC 25oC 270C 29oC 30oC DO (mg/l) 8,24 7,95 7,67 7,54 (Nguoàn: Con Ngöôøi vaø Moâi Tröôøng, PGS TS Hoaøng Höng) Quy ñònh nöôùc uoáng DO khoâng ñöôïc nhoû hôn 6mg/l. Trong taát caû caùc heä sinh thaùi ôû nöôùc, DO thöôøng coù nhòp ñieäu ngaøy ñeâm: - Cöïc tieåu vaøo ban ñeâm. - Cöïc ñaïi vaøo giöõa tröa. DO cuõng bieán ñoåi theo chieàu saâu vì oxy thöôøng hoøa tan nhieàu ôû nöôùc maët (taàng quang hôïp). Haøm löôïng oxy trong nöôùc laø yeáu toá quan troïng cuûa doøng soâng ñeå töï laøm saïch nhôø hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät hieáu khí. Nguyeân nhaân laøm giaûm löôïng oxy hoøa tan trong nöôùc laø: - Löôïng chaát höõu cô trong nöôùc. - Rong taûo toàn taïi (thöôøng ôû ao hoà...) Khi BOD vaø COD quaù cao seõ laøm giaûm DO. Ñieàu naøy taïo ñieàu kieän cho caùc vi sinh vaät yeám khí (Anaerobic) hoaït ñoäng maïnh. Keát quaû cuûa quaù trình hoaït ñoäng naøy laøm taêng haøm löôïng khí H2S gaây ra muøi hoâi thoái cho nhöõng khu vöïc xung quanh. 2.2.5.2. BOD5 (Biochemail Oxygen Demand): Nhu caàu oxy sinh hoùa Nhu caàu oxy sinh hoùa (BOD) laø soá löôïng oxy caàn thieát ñeå phaân huûy heát caùc chaát höõu coù theå phaân huûy trong moät theå tích nöôùc bôûi söï phaân huûy sinh hoïc.Thoâng thöôøng sau thôøi gian 5 ngaøy ôû 20oC thì phaàn lôùn (khoaûng 90%) caùc chaát höõu cô deã phaân huûy seõ bò phaân huûy. Vì vaäy, ngöôøi ta thöôøng laáy thôøi gian 5 ngaøy vôùi nhieät ñoä 20oC ñeå xaùc ñònh nhu caàu oxy hoùa sinh hoùa vaø goïi laø BOD5. BOD5 cho ta öôùc löôïng ñoä nhieãm baån höõu cô cuûa nguoàn nöôùc vaø coù theå duøng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû heä thoáng xöû lyù nöôùc, xaùc ñònh kích thöôùc thieát bò xöû lyù... Giaù trò BOD caøng lôùn coù nghóa laø möùc ñoä oâ nhieãm höõu cô caøng cao. Theo quy ñònh cuûa Boä Y Teá thì; - BOD5 < 4mg/l: Nöôùc duøng trong sinh hoaït. - BOD5 < 10mg/l: Nöôùc duøng cho thuûy saûn (quy ñònh cuûa FAO) - BOD5 ≥ 3mg/l: Coi nhö oâ nhieãm nheï. - BOD5 ≥ 10mg/l: Coi nhö bò oâ nhieãm höõu cô roõ reät. 2.2.5.3. COD (Chemical Oxygen Demand): Nhu caàu oxy hoùa hoïc. Nhu caàu oxy hoùa hoïc COD laø löôïng oxy caàn thieát ñeå phaân huûy heát caùc chaát höõu cô coù trong nöôùc theo con ñöôøng hoùa hoïc. Noàng ñoä COD cho pheùp ñoái vôùi nguoàn nöôùc maët laø COD > 10 mg/l. Moái lieân quan giöõa BOD vaø COD: Khi BOD vaø COD cao seõ: - Laøm noàng ñoä oxy hoøa tan trong nguoàn nöôùc bò giaûm, haäu quaû seõ laøm toâm, caù vaø caùc ñoäng vaät nöôùc khaùc chaäm phaùt trieån hoaëc cheát. - Gaây ra muøi hoâi thoái do caùc chaát höõu cô bò phaân huûy trong ñieàu kieän kî khí. Caû hai thoâng soá ñeàu xaùc ñònh löôïng chaát höõu cô coù khaû naêng bò oxy hoùa coù trong nguoàn nöôùc sinh hoaït hoaëc nguyeân töû noùi chung nhöng chuùng khaùc nhau veà yù nghóa: - BOD chæ theå hieän löôïng chaát höõu cô deã phaân huûy sinh hoïc nghóa laø caùc chaát höõu cô coù theå oxy hoùa nhôø vai troø cuûa vi sinh vaät. - COD theå hieän toaøn boä caùc chaát höõu cô coù theå bò oxy hoùa baèng taùc nhaân hoùa hoïc. - Bôûi vì COD bieåu thò caû löôïng caùc chaát höõu cô khoâng theå bò oxy hoùa baèng vi sinh vaät do ñoù coù giaù trò cao hôn BOD. Cho neân tyû soá giöõa COD vaø BOD (COD/BOD) > 1. - Tyû soá giöõa COD vaø BOD (COD/BOD) caøng cao neáu trong nguoàn nöôùc coù caùc chaát ñoäc öùc cheá vi sinh vaät. Khi ñoù giaù trò BOD ño ñöôïc seõ raát thaáp hoaëc baèng khoâng nhöng giaù trò COD laïi raát cao, do ñoù khoâng theå töø COD tính ra BOD hoaëc ngöôïc laïi. Chæ khi naøo thaønh phaàn cuûa moät nguoàn nöôùc töï nhieân hoaëc nöôùc thaûi khoâng chöùa chaát ñoäc vaø oån ñònh ta môùi coù theå xaùc ñònh qua thöïc nghieäm ñöôïc moät heä soá chuyeån ñoåi töø COD thaønh BOD hoaëc ngöôïc laïi... Bảng 2.3: Ví dụ về trị số COD veà BOD trung bình trong nước thải coâng nghiệp ở nước Anh Ngaønh coâng nghiệp COD (mg/l) BOD (mg/l) COD (mg/l) Hóa chất Thực phẩm Dệt Giấy Bột giặt Hoùa dầu Cao su 1.500 3.970 1.303 991 5.790 3.844 388 580 2.242,2 592 588 2.640 1.745 119 2,58 1,77 2,20 1,69 2,19 2,20 2,59 (Nguoàn: Con Ngöôøi vaø Moâi Tröôøng, PGS TS Hoaøng Höng) 2.2.5.4. Caùc vi truøng trong nöôùc (Chæ tieâu E. Coli) Nöôùc laø moâi tröôøng trung gian truyeàn caùc beänh nhieãm khuaån vaø ñaõ töøng gaây ra nhieàu vuï dòch lôùn cho loaøi ngöôøi nhö dòch taû, lî, thöông haøn, tieâu chaûy, sieâu vi khuaån, vieâm gan, caùc beänh giun saùn... Noùi toùm laïi, trong phaân ngöôøi hay suùc vaät, ñoäng vaät coù chöùa nhieàu vi truøng vaø sieâu vi truøng gaây beänh... Tuy nhieân, choïn vi khuaån chæ thò naøo (indicator bacteria) laø moät vaán ñeà quan troïng trong kyõ thuaät vi sinh. Tröôùc maét Toå chöùc y teá theá giôùi taïm thôøi choïn nhoùm Coliform ñeå laøm vi khuaån chæ thò möùc ñoä oâ nhieãm cuûa nguoàn nöôùc. Treân thöïc teá, Coliform laø nhöõng tröïc khuaån gram aâm, hieáu khí, kî khí tuøy tieän, khoâng Escherichia nguoàn bôûi noù theå hieän nguoàn goác vaø möùc ñoä khaùc nhau cuûa söï oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Ngoaøi nhoùm Coliform, moät soá vi khuaån khaùc cuõng ñöôïc söû duïng nhö moät chæ ñieåm veä sinh coù taùc duïng boå sung theâm cho vieäc xaùc ñònh chaát löôïng veä sinh nguoàn nöôùc ñöôïc ñaày ñuû hoaëc cho nhöõng yeâu caàu cuï theå rieâng bieät caàn thieát khaùc. Nhöõng vi khuaån ñöôïc söû duïng cuøng nhoùm Coliform goàm: - Fecal. Streptococci - Clostridium perfringens. - Vi khuaån hoaïi sinh. Noùi chung, trong taát caû caùc nhoùm vi sinh chæ thò ñaõ neâu chæ coù nhoùm Coliform laø thöôøng ñöôïc duøng ñeå phaân tích hôn vì: - Chuùng laø nhoùm vi sinh quan troïng nhaát trong vieäc ñaùnh giaù veä sinh nguoàn nöôùc vaø coù ñaày ñuû tieâu chuaån cuûa caùc vi sinh chæ thò lyù töôûng. - Chuùng coù theå ñöôïc xaùc ñònh trong ñieàu kieän thöïc ñòa. - Vieäc xaùc ñònh Coliform deã daøng hôn caùc loaïi vi sinh chæ thò khaùc, ví duï: Streptococci caàn phaûi oån nhieät laâu. Clostridia phaûi tieán haønh ôû 80oC vaø leân men 2 laàn. Coøn trong nhoùm Coliform moät soá loaïi coù khaû naêng leân men lactose khi nuoâi caáy ôû nhieät ñoä 350C hoaëc 370C taïo ra acid, andehyt vaø khí trong voøng 48 giôø. Coù moät soá loaïi coù khaû naêng leân men lactose ôû 440C hoaëc 44,50C (nhoùm Coliform chòu nhieät thuoäc loaïi naøy coù E. Coli). Tieâu chuaån nguoàn nöôùc maët Coliform ≥ 5.000 con/100ml. 2.2.6. Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm Coù nhieàu loaïi nguoàn gaây oâ nhieãm nöôùc (keå caû nguoàn nöôùc maët laãn nöôùc ngaàm) taát caû ñeàu do hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con ngöôøi cuõng nhö sinh hoaït cuûa con ngöôøi taïo neân. Coù theå khaùi quaùt laøm hai loaïi nguoàn gaây oâ nhieãm cô baûn laø: 2.2.6.1. Nöôùc thaûi sinh hoaït Bao goàm nöôùc thaûi töø: - Caùc hoä gia ñình - Khaùch saïn - Tröôøng hoïc - Cô quan - Doanh traïi quaân ñoäi - Beänh vieän Ñaëc ñieåm cô baûn cuûa caùc loaïi nöôùc thaûi naøy laø: - Coù haøm löôïng cao chaát höõu cô khoâng beàn vöõng deã phaân huûy sinh hoïc nhö carbonhydrat, protein, môõ. - Caùc chaát dinh döôõng (phosphat, nitô) - Nhieàu vi truøng - Nhieàu chaát raén vaø muøi... Qua nhieàu nghieân cöùu khaûo saùt, ngöôøi ta ñaõ ñöa ra ñöôïc moät soá khoái löôïng chaát thaûi cuûa moät ngöôøi trong 1 ngaøy khi söû duïng töø 80 - 300 lít nöôùc/ngaøy nhö sau (Theo nguoàn: SJ Arceivala 1985). BOD5 45 - 54 gam/ngöôøi x ngaøy COD 1,6 - 1,9 x BOD5 Toång chaát raén 170 - 220 Chaát raén lô löûng 70 - 145 Raùc voâ cô (d > 0,2 mm) 5 - 15 Daàu môõ 10 - 30 Kieàm (theo CaCO3) 20 - 30 Clo 4 - 8 Toång nitô (theo N) 6 - 12 Nitô höõu cô 0,4 x toång N Amoni töï do 0,6 x toång N Toång phospho (theo P) 0,8 - 4,0 gam/ngöôøi x ngaøy Phospho voâ cô 0,7 x toång P Phospho höõu cô 0,3 x toång P Kali (theo K2O) 2,0 x 6,0 Toång soá vi khuaån 109 - 1010 trong 100ml nöôùc thaûi Coliform 106 - 109 Fecal Streptococci 105 - 106 Salmonella typhosa 10 - 104 Ñôn baøo 103 Sieâu vi truøng 102 - 103 Töø nhöõng soá lieäu treân, chuùng ta coù theå tham khaûo ñeå tính ra toång taûi löôïng caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm cho moät khu daân cö hay moät vuøng ñoâ thò naøo ñoù, töø ñoù ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm vaø cuõng laøm caên cöù ñeå thieát keá kích thöôùc heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Tuy nhieân, ñaây chæ laø nhöõng trò soá trung bình coù tính chaát tham khaûo. Trong thöïc teá caên cöù vaøo hoaøn caûnh cuï theå, möùc soáng cuï theå töøng nôi maø tính toaùn cho ñuùng. Nhöõng soá lieäu döôùi ñaây do caùc nhaø khoa hoïc moâi tröôøng Israel thoáng keâ veà nhöõng taùc nhaân oâ nhieãm trong nöôùc thaûi giöõa caùc vuøng daân cö ñoâ thò vaø noâng thoân ñeå chuùng ta tham khaûo. Baûng 2.4: Taùc nhaân oâ nhieãm trong nöôùc thaûi giöõa caùc vuøng daân cö ñoâ thò vaø noâng thoân Vuøng ñoâ thò (gam/ngöôøi x ngaøy) Vuøng noâng thoân (gam/ngöôøi x ngaøy) Nitô (theo N) Kali (theo K) Phospho (theo P) Clo Bo Natri Toång ñoä cöùng (theo CaCO3) Toång chaát raén tan Ñoä daãn ñieän (mmho/cm) Tyû soá haáp thuï natri (meq/l) 5,18 2,12 0,68 0,54 0,04 0,60 2,50 40,0 600 2 7,0 3,22 1,23 14,65 0,06 14,75 6,25 78,0 470 1,5 (Nguoàn: Con Ngöôøi vaø Moâi Tröôøng, PGS TS Hoaøng Höng) Ghi chuù 1: Ñoä daãn ñieän phaûn aùnh noàng ñoä ion hoaëc chaát voâ cô hoøa tan. Caùc muoái hoøa tan trong dung dòch toàn taïi ôû daïng ion vaø laøm cho dung dòch coù khaû naêng daãn ñieän, khaû naêng daãn ñieän phuï thuoäc vaøo: - Noàng ñoä caùc ion. - Tính linh ñoäng vaø hoùa trò caùc ion. - Nhieät ñoä cuûa dung dòch. - Caùc chaát voâ cô daãn ñieän hôn caùc chaát höõu cô. Ñeå xaùc ñònh ñoä daãn ñieän, ngöôøi ta ño ñieän trôû vaø tính ra OÂm (Ohms). Ñoã daãn ñieän seõ laø trò soá nghòch ñaûo cuûa ñieän trôû vaø bieåu thò ra mho (miliho). Trò soá nghòch ñaûo cuûa OÂm (ñôn vò ñieän trôû) laø mho, theá nhöng theo heä thoáng ño löôøng quoác teá (SI) thì trò soá nghòch ñaûo cuûa OÂm laø Simen vaø kyù hieäu laø S. Do ñoù, ñoä daãn ñieän cuûa nöôùc cuõng ñöôïc bieåu thò milisimen treân meùt (MS/m) töông öùng vôùi 10 mho/cm. Nhö vaäy, mho/cm chia cho 10 seõ laø mS/m. Ghi chuù 2: Soá lieäu thoáng keâ vuøng ñoâ thò treân ñaây ñöôïc taäp hôïp töø 62 ñoâ thò cuûa Israel (vuøng ñoâ thò 2,1 trieäu daân vôùi löôïng nöôùc söû duïng haøng ngaøy moãi ngöôøi laø 100 lít. Soá lieäu vuøng noâng thoân ñaõ ñöôïc taäp hôïp cuûa 267 laøng vôùi soá daân 96.880 ngöôøi, löôïng nöôùc söû duïng haøng ngaøy moãi ngöôøi laø 250 lít (nöôùc thaûi bao goàm caû nöôùc thaûi sinh hoaït vaø nöôùc thaûi cuûa caùc traïi chaên nuoâi). 2.2.6.2 Nöôùc thaûi coâng nghieäp Hay nöôùc thaûi cuûa caùc khu vöïc saûn xuaát bao goàm: - Nöôùc thaûi töø caùc nhaø maùy, cô sôû saûn xuaát lôùn. - Nöôùc thaûi töø caùc cô sôû saûn xuaát nhoû. - Nöôùc thaûi töø caùc khu vöïc giao thoâng vaän taûi... Ñaëc ñieåm: Nöôùc thaûi coâng nghieäp khoâng coù ñaëc ñieåm chung maø phaûi döïa vaøo tính chaát coâng vieäc cuûa töøng xí nghieäp maø ñònh. Ví duï: - Nhaø maùy laøm acqui thì nöôùc thaûi seõ coù acid, chì... - Nhaø maùy cheá bieán söõa, thòt, ñöôøng, toâm ñoâng laïnh, nöôùc ngoït, röôïu bia thì nöôùc thaûi seõ chöùa nhieàu chaát höõu cô deã bò phaân huûy. - Nöôùc thaûi nhaø maùy thuoäc da, ngoaøi chaát höõu cô coøn nhieàu kim loaïi naëng, sulfua... Moät ñaëc ñieåm caàn chuù yù laø nöôùc thaûi töø baát cöù moät nhaø maùy xí nghieäp naøo cuõng ñeàu bao goàm: - Nöôùc thaûi sinh hoaït. - Nöôùc thaûi do saûn xuaát coâng nghieäp. - Nöôùc thaûi do möa. Töø nhaän thöùc ñuùng ñoù môùi ñònh ñuùng bieän phaùp xöû lyù nguoàn nöôùc thaûi trong khu vöïc saûn xuaát coâng nghieäp.Ví duï döôùi ñaây cho ta khaùi nieäm veà thaønh phaàn nöôùc thaûi cuûa moät soá ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp. Baûng 2.5: Thaønh phaàn nöôùc thaûi cuûa moät soá ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp. Ngaønh coâng nghieäp Chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi Noàng ñoä mg/l Cheá bieán söõa Loø moå traâu boø Loø moå heo Moå toång hôïp Thuoäc da Toång chaát raén Chaát raén lô löûng Nitô höõu cô Natri Canxi Kali Phospho BOD5 Chaát raén lô löûng Nitô höõu cô BOD5 Chaát raén lô löûng Nitô höõu cô BOD5 Chaát raén lô löûng Nitô höõu cô BOD5 Toång chaát raén BOD5 Nacl Toång ñoä cöùng Sunlfua Protein Croâm 4.516 560 73,2 807 112 116 59 1.890 820 154 996 717 122 1.045 929 324 2.240 6.000 - 8.000 9.000 3.000 1.600 120 1.000 30 - 70 (Nguoàn: Con Ngöôøi vaø Moâi Tröôøng, PGS TS Hoaøng Höng) 2.2.6.3 Nöôùc chaûy traøn maët ñaát Bao goàm: - Do möa rôi xuoáng: - Maët ñaát, ñöôøng phoá, nhaø cöûa... - Ñoàng ruoäng - Do nöôùc tieâu (thaûi) töø caùc ñoàng ruoäng. Ñaëc ñieåm: - Chöùa nhieàu chaát raén. - Nhieàu vi truøng. - Nhieàu thuoác tröø saâu, phaân boùn... Keát quaû: Taát caû nguoàn nöôùc baån ñoù ñeàu keùo ra soâng suoái hoaëcthaàm vaøo maïch nöôùc ngaàm laøm cho nguoàn nöôùc maët hoaëc maïch nöôùc ngaàm oâ nhieãm. 2.2.6.4 Do nhöõng yeáu toá töï nhieân Nhö söï lan truyeàn nöôùc nhieãm pheøn, nhieãm maën. Söï lan truyeàn nöôùc nhieãm pheøn treân thöïc teá gaây nhieàu taùc haïi khoâng nhöõng cho nguoàn nöôùc sinh hoaït maø caû cho nöôùc saûn xuaát. Coøn söï lan truyeàn nöôùc nhieãm maën thì khoâng hoaøn toaøn nhö nöôùc nhieãm pheøn, bôûi vì khoâng phaûi baát cöù loaïi thöïc vaät naøo cuõng bò nöôùc maën laøm haïn cheá khaû naêng phaùt trieån, ví duï röøng ngaäp maën chaúng haïn... Hoaëc khoâng phaûi baát cöù loaøi thuûy sinh naøo cuõng cheát khi nöôùc nhieãm maën cho neân duø söï lan truyeàn maën coù xaûy ra ñi nöõa thì taùc haïi cuûa noù cuõng khoâng hoaøn toaøn gioáng nhö nhieãm pheøn. 2.2.7. Taùc nhaân gaây oâ nhieãm Noùi chung, coù haøng traêm haøng ngaøn taùc nhaân gaây neân oâ nhieãm nöôùc. Tuy nhieân ñeå tieän lôïi cho vieäc giaùm saùt, khoáng cheá, theo doõi ta coù theå phaân thaønh 8 loaïi cô baûn sau ñaây: 2.2.7.1. Caùc chaát höõu cô deã bò phaân huûy sinh hoïc hoaëc caùc chaát tieâu thuï oxy Thoâng thöôøng thì caùc chaát höõu cô chieám: - 55% trong toång chaát raén. - 75% trong chaát raén lô löûng. - 45% trong chaát raén hoøa tan. Thaønh phaàn höõu cô töø nguoàn nöôùc thaûi khu daân cö coù: - 40 - 60% protein. - 25 - 50% carbohydrat. - 10% chaát beùo Caùc chaát höõu cô deã bò phaân huûy sinh hoïc thöôøng laø: - Carbohydrat (Cx(H2O)y] - Protein - Chaát beùo. Ñaây laø nhöõng chaát gaây oâ nhieãm naëng nhaát ôû caùc khu daân cö, khu cheá bieán thöïc phaåm. Taùc haïi cô baûn cuûa nhöõng chaát naøy laø laøm giaûm löôïng oxy hoøa tan trong nöôùc, töø ñoù daãn ñeán suy thoaùi taøi nguyeân thuûy saûn vaø suy giaûm chaát löôïng nöôùc sinh hoaït. Ghi chuù: Hydratcarbon (theo töï ñieån baùch khoa - nhaø khoa hoïc treû) laø moät nhoùm lôùn caùc hôïp chaát höõu cô coù nguoàn goác thieân nhieân, chuùng coù trong thaønh phaàn cuûa caùc cô theå soáng. Naêm 1844, thuaät ngöõ hydratcarbon ñöôïc ñeà nghò duøng laøm teân goïi chung cho moïi hôïp chaát höõu cô coù thaønh phaàn dieãn taû baèng coâng thöùc [Cm(H2O)n], goác cuûa thuaät ngöõ ñoù laø "carbon" vaø "hydrat" (nöôùc). Nhöng xeùt veà maët hoùa hoïc thì thuaät ngöõ ñoù khoâng hoaøn toaøn chính xaùc vì ngaøy nay ngöôøi ta bieát nhieàu hydratcarbon maø trong ñoù tæ leä oxy vaø hydro khoâng töông öùng vôùi tyû leä ñoù trong nöôùc. Ví duï: moät hydratcarbon quen thuoäc laø desoxiribozô C5H10O4. Ngöôïc laïi, moät soá chaát khoâng coù chuùt quan heä naøo vôùi hydratcarbon laïi coù tæ leä oxy vaø hydro gioáng heät nhö trong nöôùc. Ví duï: acid acetic [C2H4O2], acid lactic [C3H6O3].. Vì vaäy, töø naêm 1927, uûy ban quoác teá veà caûi caùch danh phaùp hoùa hoïc ñaõ ñeà nghò thay theá thuaät ngöõ carbonhydrat thaønh gluxit ñeå noùi leân raèng caùc chaát naøy töông töï vôùi glucoza. Tuy vaäy, thuaät ngöõ "Hydratcarbon" cho tôùi nay vaãn ñöôïc söû duïng roäng raõi trong hoùa hoïc cuõng nhö trong y hoïc. Hydratcarbon cöïc kyø quan troïng ñoái vôùi hoaït ñoäng soáng. Khi chuùng bò oxy hoùa seõ giaûi phoùng naêng löôïng caàn thieát cho cô theå. Ngoaøi ra, chuùng coøn tham gia vaøo caáu taïo caùc chaát protein, enzyme, hocmon phöùc taïp. Nhöõng chaát caàn thieát cho söï soáng nhö heparin, vitamin C vaø B15 cuõng nhö caùc chaát khaùng sinh noåi tieáng nhö streptomicin cuõng laø nhöõng hydratcarbon. Vieäc chuyeån hoùa hydratcarbon laø cô sôû cuûa caùc quaù trình coâng ngheä leân men, cheá bieán hoùa hoïc goã, saûn xuaát vaûi vaø giaáy töø nguyeân lieäu thieân nhieân, thöïc vaät... Ngöôøi ta caøng chuù yù ñeán caùc polime nhaân taïo treân cô sôû hydratcarbon, nhaát laø caùc polime treân cô sôû tinh boät. Ví duï nhö chaát taåy röûa ñöôïc cheá taïo treân cô sôû tinh boät khaùc vôùi chaát taåy röûa toång hôïp, deã daøng bò caùc sinh vaät phaân huûy vaønhaäp vaøo chu trình chuyeån hoùa caùc chaát trong töï nhieân maø khoâng laøm nhieãm baån ñaát vaø caùc nguoàn nöôùc. 2.2.7.2 Caùc chaát höõu cô khoù bò phaân huûy sinh hoïc Caùc chaát höõu cô khoù bò phaân huûy sinh hoïc Caùc chaát höõu cô khoù bò phaân huûy sinh hoïc thöôøng laø nhöõng chaát höõu cô coù ñoäc tính cao. Moät soá coù taùc duïng tích luõy vaø toàn löu laâu daøi trong moâi tröôøng vaø trong cô theå thuûy sinh vaät, töø ñoù daãn ñeán oâ nhieãm laâu daøi ñoàng thôøi taùc haïi nghieâm troïng ñeán heä sinh thaùi döôùi nöôùc. Ñaïi boä phaän nhöõng chaát naøy coù trong nöôùc thaûi coâng nghieäp vaø nguoàn nöôùc ôû caùc vuøng noâng, laâm nghieäp söû duïng nhieàu loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät (thuoác tröø saâu, thuoác kích thích sinh tröôûng...) Moät soá chaát höõu cô beàn vöõng coù ñoäc tính cao ñoù laø: - PCP (polyclorophenol) - PCB (polyclorobiphenol) - Caùc hydratcarbon ña voøng ngöng tuï. - Hôïp chaát dò voøng N vaø O. - Caùc thuoác baûo veä thöïc vaät höõu cô. 2.2.7.3 Caùc chaát höõu cô Caùc ion voâ cô coù noàng ñoä raát cao trong nöôùc töï nhieân, ñaëc bieät laø nöôùc bieån. Trong nöôùc thaûi töø caùc khu daân cö luoân coù moät löôïng khaù lôùn caùc ion Cl-, SO42-, PO4 3-, Na+, K+. Trong nöôùc thaûi coâng nghieäp ngoaøi caùc ion treân coøn coù caùc chaát voâ cô coù ñoäc tính cao nhö Hg, Pb, Cd, As, Sb, Cr, F... Baûng 2.6: Haøm löôïng kim loaïi naëng trong nöôùc thaûi coâng nghieäp Chaát voâ cô Löôïng mg/l Chaát voâ cô Löôïng mg/l Cl- 20 – 50 K+ 7 – 15 SO42- 15 – 30 CaCO3 15 NO3- 20 – 40 Toång chaát raén tan 100 – 300 PO43- 20 – 40 Toång chaát raén 100 – 150 Na+ 0 – 70 (Nguoàn: Con Ngöôøi vaø Moâi Tröôøng, PGS TS Hoaøng Höng) a.Amoni (NH4+) Löôïng ammoni trong nöôùc thaûi sinh hoaït vaø nöôùc thaûi töø caùc nhaø maùy hoùa chaát, cheá bieán thöïc phaåm, cheá bieán söõa thì löôïng ammoni coù theå leân ñeán 10 – 100 mg/l. ÔÛ moät soá nöôùc nhö Haø Lan neáu nöôùc beà maët maø haøm löôïng ammoni leân ñeán 5mg/l thì coi laø oâ nhieãm naëng. Quy ñònh thuûy saûn cuûa FAO thì: - Ammoni < 0,2mg/l ñoái vôùi caù salmonid - Ammoni > 0,8mg/l ñoái vôùi caù cyprinid Amon trong nöôùc taïo thaønh bôûi quaù trình amin (deamin) cuûa nhöõng hôïp chaát höõu cô nhaát ñònh vaø bôûi quaù trình thuûy phaân ureâ [(NH2)2CO]. b. Nitrat (NO3) OÂ nhieãm bôûi nöôùc bôûi nitrat (NO3) vaø caùc muoái cuûa nitrat. Chuùng ta bieát raèng nitô laø moät loaïi khí chöùa nhieàu trong khí quyeån (chieám hôn 78% trong thaønh phaàn caùc khí) vaø voâ cuøng caàn thieát trong ñôøi soáng sinh vaät vì noù laø thaønh phaàn cuûa protein. Taát caû caùc quaù trình soáng ñeàu ñöôïc caùc enzym ñieàu chænh, maø caùc enzym laïi laø nhöõng protein chöùa nitô. Trong töï nhieân nitô toàn taïi döôùi nhöõng daïng khaùc nhau: - Nitrat (NO3) - Nitrit (NO2) - Ammoni (NH4) - Vaø caùc daïng höõu cô khaùc. Nitô toàn taïi vôùi moät löôïng thích hôïp thì noù heát söùc caàn thieát nhöng vôùi moät löôïng lôùn nitrat (NO3) toàn taïi seõ gaây moät taùc ñoäng daây chuyeàn trong heä thoáng sinh thaùi nöôùc: - Tröôùc heát noù taêng cöôøng söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa thöïc vaät vaø taêng söùc saûn xuaát sô caáp (rong taûo). - Sau khi cheát chuùng seõ laøm taêng löôïng chaát höõu cô vaø caùc quaàn theå vi sinh vaät phaùt trieån treân caùc chaát höõu cô naøy vaø trong quaù trình hoâ haáp haàu nhö taát caû oxy hoøa tan ñeàu ñöôïc söû duïng, töø ñoù daãn ñeán söï thieáu huït oxy, cuoái cuøng gaây neân quaù trình leân men, thoái röõa, caù cheá._.ieàu chæ tieâu quan troïng). Cuï theå caùc chæ tieâu maø ñeà taøi ñang ñaùnh giaù nhö sau: Baûng 4.1: Caùc chæ tieâu maø nöôùc soâng Vaøm Thuaät caàn ñaït ñöôïc. Chæ tieâu QCVN 08:2008 Coät B1 pH 5.5 - 9 toC SS (mg/l) 50 DO (mg/l) ≥ 4 BOD (mg/l 15 COD (mg/l) 30 P (mg/l) 0.3 N (mg/l) 0.5 4.3 Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp 4.3.1 Giaûi phaùp quy hoaïch Thöïc hieän chöông trình loàng gheùp keát hôïp quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò hoùa, coâng nghieäp hoùa vaø quy hoaïch baûo veä moâi tröôøng. 4.3.1.1 Quy hoaïch daân cö Giaûi phaùp veà quy hoaïch moâi tröôøng keát hôïp vôùi quy hoaïch ñoâ thò: caùc ngoâinhaø ven soâng laán chieám hai beân bôø soâng, taùi ñònh cö ngöôøi daân soáng doïc hai beân bôø soâng laø ñieàu raát quan troïng. Tieán haønh giaûi toûa caùc hoä naøy seõ laøm giaûm bôùt löôïng chaát thaûi xaõ tröïc tieáp vaøo doøng soâng. Trong vieäc giaûi toûa caàn coù keá hoaïch ñeàn buø hôïp lyù vì ña soá nhöõng hoä daân laø nhöõng hoä coù thu nhaäp thaáp. Taùi boá trí caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp Chuû yeáu laø khu vöïc doïc soâng Tröôøng Ñai vaø keânh Tham Löông. Caùc giaûi phaùp quy hoaïch caàn chuù troïng ñeán caùc chính saùch hieän haønh cuûa Thaønh phoá ñeå taùi boá trí caùc cô sôû coâng nghieäp vaø caùc phaân xöôûng gaây oâ nhieãm beân ngoaøi Thaønh phoá vaø ôû vuøng ngoaïi oâ cuõng nhö nhöõng khu vöïc coâng nghieäp khaùc xa hôn. Nhöõng cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp keùm phaùt trieån khaùc caàn ñöôïc taùi boá trí ñeå hoã trôï cho vieäc taùi phaùt trieån caùc khu vöïc quy hoaïch khaùc. Vaän ñoäng caùc cô sôû saûn xuaát khoâng theå thöïc hieän caùc bieän phaùp xöû lyù oâ nhieãm di dôøi ñeán caùc khu coâng nghieäp taäp trung. Di dôøi ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát khoâng coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi gaây oâ nhieãm ñeán khu coâng nghieäp taäp trung. Caùc giaûi phaùp quy hoaïch cuõng neân hoã trôï moät caùch choïn loïc vieäc taùi boá trí caùc cô sôû coâng nghieäp khoâng gaây oâ nhieãm. 4.3.1.3 Quy hoaïch moâi tröôøng Giaûi toûa caùc hoä daân ven soâng, xaây döïng haønh lang kyõ thuaät doïc hai beân tuyeán soâng vôùi daõi caây xanh caïnh bôø soâng. Daõi caây naøy ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc baûo veä bôø soâng, traùnh saït lôû, xoùi moøn, gia taêng quaù trình t öï laøm saïch moâi tröôøng nöôùc töï nhieân. Tieán haønh naïo veùt lôùp raùc, buøn vaø ñöa coâng taùc duy tu, giaùm saùt trôû thaønh coâng taùc thöôøng xuyeân nhaèm taêng cöôøng möùc ñoä trao ñoåi nöôùc vaø quaù trình töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng nöôùc soâng. a. Ngaên ngöøa vieäc ñoå boû raùc böøa baõi. Nhieàu chaát oâ nhieãm xaâm nhaäp vaøo heä thoáng thoaùt nöôùc do thaûi boû vaøo coáng. Coáng thoaùt nöôùc coù bieån baùo nhaéc nhôû khoâng ñöôïc thaûi boû böøa baõi ra soâng, keânh raïch. Nhöõng bieån baùo naøy ñöôïc ñaët gaàn coáng, bôø soâng, keânh. Bieån baùo coù vaøi caâu ngaén goïn caám ñoå boû nhöõng chaát ñoäc haïi vaøo heä thoáng coáng vôùi muïc ñích naâng cao yù thöùc quaàn chuùng veà haäu quaû cuûa vieäc thaûi boû ra soâng vaø keânh. Coâng ty Thoaùt nöôùc Ñoâ thò coù theå toå chöùc chöông trình veõ bieån baùo cho coáng thoaùt nöôùc, bôø soâng vaø caùc tình nguyeän vieân trong khu vöïc soâng Vaøm Thuaät tham gia thöïc hieän. Caùc tình nguyeän vieân seõ giuùp ñôõ naâng cao yù thöùc quaàn chuùng veà taùc haïi caùc chaát nguy hieåm thaûi boû vaøo coáng. Baèng caùch thöôøng xuyeân kieåm tra keânh raïch trong khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, Coâng ty Thoaùt nöôùc Ñoâ thò coù theå xaùc ñònh nhöõng ñòa ñieåm bò thaûi boû böøa baõi. Coâng ty Thoaùt nöôùc Ñoâ thò hoaëc Coâng ty Moâi tröôøng Ñoâ thò coù theå quyeát ñònh laøm saïch nhöõng ñòa ñieåm naøy thöôøng xuyeân hoaëc coù bieån baùo ñeå giaùo duïc quaàn chuùng veà taùc haïi cuûa vieäc thaûi boû böøa baõi. b. Baûo döôõng coáng vaø ñöôøng phoá. Vieäc queùt ñöôøng ôû TP.HCM ñöôïc tieán haønh thöôøng xuyeân. Coâng ty Thoaùt nöôùc Ñoâ thò vaø Coâng ty Moâi tröôøng Ñoâ thò neân khuyeán khích ñieàu naøy vaø ñaûm baûo raùc thu gom phaûi ñöôïc ñöa ñeán ñuùng baõi ñoå, khoâng ñeå raùc rôi vaõi xuoáng coáng. Heä thoáng thoaùt nöôùc hieän höõu ôû TP.HCM bao goàm nhieàu coáng thoaùt nöôùc coù haàm ga laéng buøn vaø khoâng ñöôïc laøm saïch thöôøng xuyeân. Ñieàu naøy coù theå do soá nhaân vieân vaø thieát bò coøn haïn cheá. Haàm ga laéng ñaày buøn coù theå gaây haïi cho coäng ñoàng, thu huùt ñoäng vaät gaëm nhaém vaø gaây ra muøi hoâi. Giaûi phaùp quản lyù Ñeå thoáng nhaát trong toaøn khu vöïc veà vieäc baûo veä moâi tröôøng tieán tôùi phaùt trieån beàn vöõng caàn thaønh laäp moät Ban quaûn lyù khu vöïc soâng Vaøm Thuaät keát hôïp vôùi söï laõnh ñaïo cuûa caùc caáp chính quyeàn taïi khu vöïc ñoù. Taêng cöôøng hôïp phaùp cho cacù cô sôû saûn xuaát kinh doanh, keát hôïp thöïc hieän giöõa tö nhaân vaø nhaø nöôùc. 4.3.2.1 Coâng cuï phaùp lyù Caùc Sôû khoa hoïc coâng ngheä thöïc hieän chöông trình kieåm soaùt nguoàn thaûi cuûa caùc nhaø maùy, xí nghieäp, caùc cô sôû kinh doanh thaûi tröïc tieáp ra keânh Tham Löông, soâng Tröôøng Ñai, soâng Vaøm Thuaät. Caùc Sôûø khoa hoïc coâng ngheä thöïc hieän chöông trình giaùm saùt chaát löôïng nöôùc: moãi khu vöïc keânh, soâng caàn coù ít nhaát laø moät chuyeân gia chuyeân traùch veà moâi tröôøng ñeå giaùm saùt chaát löôïng nöôùc theo ñònh kyø. a. Raø soaùt laïi caùc cô sôû saûn xuaát treân ñòa baøn töøng Quaän naèm trong khu vöïc soâng Vaøm Thuaät. - Yeââu caàu caùc cô sôû saûn xuaát keâ khai nguoàn oâ nhieãm: ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh ñaõ ñöôïc caáp pheùp kinh doanh nhöng chöa thöïc hieän baûn ñaêng kyù ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng thì phaûi thöïc hieän keâ khai nguoàn oâ nhieãm. - Ñeà nghò taát caû caùc cô sôû chöa coù heä thoáng xöû lyù oâ nhieãm laäp phöông aùn baûo veä moâi tröôøng (BVMT)cho cô sôû mình. b. Vaän ñoäng khuyeán khích caùc cô sôû saûn xuaát giaûm thieåu oâ nhieãm. - Khuyeán khích caùc cô sôû saûn xuaát ñaàu tö, thay môùi coâng ngheä saûn xuaát, nhaäp môùi maùy moùc, thieát bò hieän ñaïi, thaân thieän vôùi moâi tröôøng (ít gaây oâ nhieãm). - Yeâu caàu caùc cô sôû saûn xuaát treân ñòa baøn thöïc hieän toát veä sinh moâi tröôøng saûn xuaát coâng nghieäp. - Khuyeán khích caùc cô sôû töøng böôùc thöïc hieän saûn xuaát saïch hôn. AÙp duïng thí ñieåm chöông trình saûn xuaát saïch cho caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân ñòa baøn khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông. c. Bieän phaùp cöôõng cheá. Ngöng hoaït ñoäng saûn xuaát: taïm ngöng saûn xuaát laø buoäc caùc caùc cô sôû saûn xuaát gaây oâ nhieãm phaûi taïm ngöng taát caû caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ñeå ñaûm baûo an toaøn ñeán moâi tröôøng vaø ñôøi soáng ngöôøi daân trong khu vöïc. Bieän phaùp taïm ngöng saûn xuaát ñeà ra khi moät cô sôû bò söï coá trong saûn xuaát (noå noài hôi, chaùy…) hoaëc thaûi ra ngoaøi khu daân cö nöôùc thaûi vôùi löu löôïng vaø noàng ñoä chaát oâ nhieãm cao coù theå aûnh höôûng tröïc tieáp vaø nghieâm troïng ñeán söùc khoûe ngöôøi daân trong khu vöïc. Thöôøng xuyeân kieåm tra tình hình xöû lyù nöôùc thaûi cuûa moät soá doanh nghieäp coù löôïng nöôùc xaû thaûi lôùn vaø noàng ñoä chaát oâ nhieãm cao. Qua coâng taùc kieåm tra caàn coù bieän phaùp xöû lyù kieân quyeát ñoái vôùi doanh nghieäp ñaõ vi phaïm nhieàu laàn nhö: xöû lyù vi phaïm keøm theo yeáu toá tình tieát taêng naëng vaø xöû lyù vi phaïm veà baûo veä moâi tröôøng cuûa caùc doanh nghieäp vi phaïm nhieàu laàn; ñình chæ taïm thôøi hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp ñeán khi hoaøn thieän heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. 4.3.2.2. Coâng cuï kinh teá Thöïc hieän thanh tra moâi tröôøng vaø ñeà ra caùc nguyeân taéc veà taøi chính nhö thueá “sinh thaùi”, cô cheá “ñoùng thueá taøi trôï” taïo nguoàn voán hoã trôï cho caùc toå chöùc kinh teá thöïc hieän chöông trình choáng oâ nhieãm. AÙp duïng thu phí moâi tröôøng ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân ñòa baøn keânh, soâng vaø thöïc hieän nguyeân taéc ngöôøi gaây oâ nhieãm phaûi traû tieàn. a. Thu phí phaùt thaûi oâ nhieãm Cô sôû tính phí BVMT ñoái vôùi nöôùc thaûi coâng nghieäp (ñoàng/ m3/ nöôùc caáp) treân nguyeân taéc phí BVMT ñaët ra phaûi döïa vaøo nhöõng thieät haïi cho xaõ hoäi do caùc chaát oâ nhieãm gaây ra. Vieäc xaùc ñònh thieät haïi cho xaõ hoäi raát khoù khaên, khoù thöïc hieän ñöôïc. Moät soá caùch ñeå xaùc ñònh taùc haïi cuûa moâi tröôøng laø döïa vaøo taûi löôïng caùc chaát oâ nhieãm coù trong nöôùc thaûi cuûa caùc cô sôû. Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng ñeå tính phí BVMT ñoái vôùi nöôùc thaûi coâng nghieäp theo nghò ñònh soá 67/2003/NÑ-CP cuûa Thuû töôùng Chính phuû aùp duïng taïi Vieät Nam. Möùc phí BVMT ñoái vôùi nöôùc thaûi coâng nghieäp aùp duïng taïi Vieät Nam ñöôïc quy ñònh theo thoâng tö lieân tòch soá 127/2003/TTLT-BTC-BTNMT cuûa Lieân Chi boä Taøi chính- Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng . Baûng 4.2: Möùc thu phí baûo veä moâi tröôøng STT Chaát gaây oâ nhieãm coù trong nöôùc thaûi Möùc thu (ñoàng/kg chaát gaây oâ nhieãm coù trong nöôùc thaûi) Teân goïi Kí hieäu Moâi tröôøng tieáp nhaän A B C D 1 Nhu caàu oxy sinh hoùa BOD 300.000 250.000 200.000 100.000 2 Nhu caàu oxy hoùa hoïc COD 300.000 250.000 200.000 100.000 3 Chaát raén lô löûng TSS 400.000 350.000 300.000 200.000 4 Thuûy ngaân Hg 20.000.000 18.000.000 15.000.000 10.000.000 5 Chì Pb 500.000 450.000 400.000 300.000 6 Arsenic As 1.000.000 900.000 800.000 600.000 7 Cadmium Cd 1.000.000 900.000 800.000 600.000 ( Nguoàn: Uûy Ban Nhaân Daân TP.HCM 2004) b. Ñeà xuaát caùc chính saùch hoã trôï töø nhaø nöôùc Sôû taøi chính phoái hôïp vôùi chính quyeàn coù chöùc naêng thuoäc löu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông vaø caàn coù chính saùch hoã trôï voán cho caùc cô sôû sau: - Caùc cô sôû tình nguyeän di dôøi ñòa ñieåm saûn xuaát ñeán khu quy hoaïch.  - Caùc cô sôû coù döï aùn caûi tieán coâng ngheä, thöïc hieän kieåm toaùn oâ nhieãm vaø trieån khai xöû lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ñeå ñaït Tieâu chuaån Moâi tröôøng.  - Caùc cô sôû coù döï aùn caûi tieán coâng ngheä, thöïc hieän kieåm toaùn oâ nhieãm vaø trieån khai coâng ngheä saïch hôn. - Ngoaøi caùc chính saùch môùi, caùc cô sôû saûn xuaát coù theå vay tín duïng öu ñaõi cuûa nhaø nöôùc qua “Quyõ hoã trôï ñaàu tö quoác gia”. c. Caùc chính saùch thueá Kieán nghò cô quan thueá taïo ñieàu kieän mieãn, giaûm thueá cho caùc cô sôû naøo trieån khai caùc döï aùn caûi tieán coâng ngheä, giaûm thieåu oâ nhieãm, thaân thieän moâi tröôøng. Mieãn, giaûm thueá thu nhaäp doanh nghieäp cho caùc cô sôû naøy: mieãn thueá thu nhaäp doanh nghieäp 1 naêm vaø giaûm 50% trong 3 naêm keá tieáp ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát thöïc hieän xaây döïng caùc coâng trình xöû lyù oâ nhieãm hoaëc di dôøi. 4.3.2.3. Giaùo duïc coäng ñoàng Keá hoaïch giaùo duïc coäng ñoàng giuùp Coâng ty Thoaùt nöôùc Ñoâ thò naâng cao yù thöùc cuûa nhaân vieân, quaàn chuùng vaø caùc doanh nghieäp veà taàm quan troïng cuûa vieäc baûo veä coáng thoaùt nöôùc vaø nguoàn nöôùc tieáp nhaän khoûi bò oâ nhieãm. Ñoái töôïng cuûa keá hoaïch bao goàm: - Laõnh ñaïo vaø nhöõng coâng chöùc ñöôïc choïn cuûa caùc Sôû ban ngaønh vaø caùc cô quan. - Chuyeân gia kyõ thuaät caùc Sôû ban ngaønh trong Quaän vaø Thaønh phoá. - Laõnh ñaïo caùc doanh nghieäp vaø taäp ñoaøn thöông maïi, caùc giaùm ñoác nhaø maùy trong khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông. Nhöõng ngöôøi quaûn lyù vaø trieån khai vieäc thi coâng: - Tröôøng hoïc vaø caùc hoaït ñoäng thanh nieân. - Caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng (baùo chí, truyeàn thoâng…) Coù theå xem xeùt caùc hoaït ñoäng sau: - Soaïn thaûo vaø phaân phaùt taøi lieäu trong quaù trình thi coâng caùc haïng muïc caûi taïo heä thoáng thoaùt nöôùc (khi quaàn chuùng yù thöùc ñöôïc keát quaû ñeå caûi taïo keânh, soâng). - Chuaån bò in aán, phaùt haønh cho baùo chí. - Toå chöùc hoäi thaûo cho daân cö veà lónh vöïc kinh doanh xaây döïng. - Chuaån bò vaø coâng boá caùc thoâng baùo. - Trình baøy caùc söï kieän nhö hoäi chôï, trieån laõm thöông maïi. - Toå chöùc caùc chuyeán tham quan coâng trình sau khi hình thaønh. Ñaây laø giaûi phaùp huy ñoäng ñöôïc quaàn chuùng tham gia moät caùch töï giaùc vaøo coâng taùc caûi taïo oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc vaø coù traùch nhieäm BVMT vì lôïi ích chung cuûa toaøn xaõ hoäi, vì moâi tröôøng laø ngoâi nhaø chung cuûa taát caû moïi ngöôøi vaø BVMT laø söï nghieäp cuûa quaàn chuùng. a. Ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân ñòa baøn tuyeân truyeàn, naâng cao nhaän thöùc cuûa caùc chuû cô sôû. - Naâng cao nhaän thöùc BVMT cuûa caùc chuû cô sôû saûn xuaát thoâng qua caùc chöông trình ñaøo taïo, taäp huaán taäp trung veà coâng taùc BVMT cho caùc chuû cô sôû.  - Duøng caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng nhö truyeàn hình, truyeàn thanh, baùo chí, taäp san, soå tay ñeå phoå bieán kieán thöùc vaø naâng cao nhaän thöùc veà BVMT cho caùc chuû cô sôû. b. Ñoái vôùi ngöôøi daân khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông: - Trieån khai keá hoaïch haønh ñoäng naâng cao nhaän thöùc moâi tröôøng theo chieán löôïc chung cuûa Thaønh phoá. - Toå chöùc caùc chieán dòch moâi tröôøng coù söï tham gia cuûa hoïc sinh, sinh vieân, caùc toå chöùc ñoaøn theå treân khu vöïc khaûo saùt. - Loàng gheùp caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaøo caùc chöông trình xaõ hoäi nhö: chöông trình tình nguyeän muøa heø xanh, chöông trình ngaøy thöù 7 tình nguyeän, chöông trình giaùo duïc coäng ñoàng… Toå chöùc caùc chieán dòch toång veä sinh BVMT quanh löu vöïc keânh, soâng thoâng qua caùc hoaït ñoäng tuaàn leã saïch vaø xanh, ngaøy chuû nhaät xanh… - Thoâng tin thöôøng xuyeân vaø kòp thôøi caùc vaán ñeà moâi tröôøng trong khu vöïc vaø ñöa ra caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaøo thaûo luaän trong caùc cuoäc hoïp toå daân phoá, thieát laäp caùc hoäp thö thu nhaän phaûn aùnh vaø caùc saùng kieán veà moâi tröôøng cuûa ngöôøi daân. - Xaây döïng cuoäc soáng vaên minh vaø veä sinh trong daân chuùng, giaùo duïc cho ngöôøi daân coù yù thöùc BVMT. - Söû duïng caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng nhö ñaøi truyeàn hình, phaùt thanh, baùo chí keå caû caùc khaåu hieäu, bieåu ngöõ, aùp phích ñeå gia taêng hieäu quaû cuûa coâng taùc giaùo duïc tuyeân truyeàn, vaän ñoäng quaàn chuùng tham gia BVMT. 4.3.3. Giaûi phaùp kyõ thuaät Coâng ty Thoaùt nöôùc Ñoâ thò laø ñôn vò tröïc tieáp quaûn lyù heä thoáng thoaùt nöôùc Thaønh phoá, caàn coù keá hoaïch duy tu, naïo veùt buøn ñònh kyø soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông hôïp lyù. Tuy nhieân, do vaãn coøn toàn taïi heä thoáng thoaùt nöôùc chung treân khu vöïc, neân coâng taùc duy tu caùc tuyeán coáng, haàm ga treân löu vöïc vaãn ñöôïc tieán haønh thöôøng xuyeân. Quaù trình tieán haønh nhö sau: - Nghieân cöùu xaây döïng traïm xöû lyù nöôùc thaûi taäp trung cho toaøn boä tuyeán keânh quy hoaïch. - Traïm xöû lyù nöôùc thaûi coù coâng suaát lôùn. Thieát keá xaây döïng caùc heä thoáng thoaùt nöôùc phuø hôïp, caàn chuù yù ñeán giôùi haïn cho pheùp löôïng nöôùc thaám, ñi vaøo coáng, nöôùc qua khe nöùt, moái noái… 4.3.3.1. Caùc bieän phaùp giaûm thieåu oâ nhieãm taïi nguoàn. a. .Saûn xuaát saïch (SXS) Theo ñònh nghóa cuûa UNEP: “SXS laø quaù trình öùng duïng lieân tuïc moät chieán löôïc toång hôïp phoøng ngöøa veà moâi tröôøng trong caùc quy trình coâng ngheä, caùc saûn phaåm, caùc dòch vuï nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh teá vaø giaûm thieåu caùc ruûi ro ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng”. Ñeå coù theå öùng duïng SXS vaøo caùc loaïi hình coâng nghieäp phaûi hieåu roõ khaùi nieäm vaø nguyeân lyù. Khaùi nieäm veà SXS coù nhieàu caùch dieãn giaûi khaùc nhau nhö: - Taïo ra caùc saûn phaåm vaø phuï phaåm khoâng gaây haïi ñeán moâi tröôøng. - Coù tính hôïp lyù veà maët sinh thaùi. - Möùc xaû/phaùt taùn baèng zero. - Söû duïng caùc coâng ngheä ít taïo ra chaát thaûi hôn caùc thieát bò truyeàn thoáng. Ñoái vôùi caùc quy trình saûn xuaát, SXS bao goàm quaù trình baûo toaøn caùc nguyeân lieäu vaø naêng löôïng, loaïi tröø caùc nguyeân lieäu ñoäc haïi, giaûm veà löôïng cuõng nhö ñoäc tính cuûa taát caû caùc khí thaûi vaø chaát thaûi tröôùc khi thoaùt ra khoûi quy trình saûn xuaát. Ñoái vôùi caùc saûn phaåm, chieán löôïc taäp trung vaøo giaûm thieåu caùc taùc ñoäng cuøng vôùi toaøn boä voøng ñôøi cuûa saûn phaåm, tính töø khaâu khai thaùc nguyeân lieäu ñeán khaâu xöû lyù cuoái cuøng khi loaïi boû saûn phaåm ñoù. Ñieàu ñaùng chuù yù laø SXS chaéc chaén khoâng öùng duïng caùc heä thoáng kieåm soaùt oâ nhieãm cuoái ñöôøng oáng coù tính truyeàn thoáng ñeå xöû lyù caùc chaát thaûi veà caùc quy ñònh giôùi haïn cho pheùp. Ñaëc bieät SXS khoâng quan taâm tôùi caùc kyõ thuaät xöû lyù chaát thaûi. Tuy nhieân vieäc vaän haønh coù hieäu quaû 1 traïm xöû lyù beân ngoaøi quy trình coâng ngheä cuõng raát phuø hôïp trong phaïm vi khaùi nieäm SXS. Caùc kyõ thuaät SXS coù theå öùng duïng cho moät soá loaïi hình coâng nghieäp: - Giaûm nguoàn thaûi - Taùi cheá - Caûi tieán saûn phaåm Tuøy töøng loaïi hình coâng nghieäp maø aùp duïng bieän phaùp kyõ thuaät cho phuø hôïp vaø hieäu quaû. Nhöõng yeáu toá coù lôïi cho caùc nhaø doanh nghieäp khi aùp duïng caùc bieän phaùp kyõ thuaät SXS cho caùc nhaø maùy, xí nghieäp: - Tuaân thuû caùc quy ñònh veà moâi tröôøng toát hôn. - Baûo toaøn nguyeân lieäu, nöôùc vaø naêng löôïng. - Coù khaû naêng toát hôn vôùi caùc nguoàn taøi chính - Nhu caàu thò tröôøng vaø caùc cô hoäi môùi - Thoâng tin ñaïi chuùng vaø hình aûnh coäng ñoàng - Moâi tröôøng laøm vieäc toát hôn b. Saûn xuaát saïch hôn (SXSH) Ñoái vôùi caùc nhaø maùy ñang hoaït ñoäng thì SXSH laø moät caùch tieáp caän môùi vaø coù tính xaây döïng ñoái vôùi caùc saûn phaåm vaø quy trình saûn xuaát ñoàng thôøi laø moät söï aùp duïng lieân tuïc caùc chieán löôïc, chính saùch vaø coâng ngheä giaûm chaát thaûi vaø phaùt thaûi khí. SXSH söû duïng caùc phöông aùn tuaàn hoaøn khi caùc kyõ thuaät phoøng ngöøa ñöôïc aùp duïng trieät ñeå vaø xem xeùt vieäc xöû lyù phaàn coøn dö thöøa khi caùc chaát thaûi ñöôïc tuaàn hoaøn tôùi möùc toái ña. Ñoái vôùi tuaàn hoaøn ngoaøi daây chuyeàn saûn xuaát vaø caùc coâng ngheä xöû lyù cuoái ñöôøng oáng tröôùc khi aùp duïng trieät ñeå tieáp caän phoøng ngöøa khoâng phaûi laø SXSH. Vieäc aùp duïng SXSH coù moät soá yù nghóa quan troïng: - Tieát kieäm chi phí thoâng qua giaûm laõng phí nguyeân lieäu thoâ vaø naêng löôïng. - Caûi thieän hieäu suaát vaän haønh cuûa nhaø maùy. - Taïo ra saûn phaåm coù chaát löôïng vaø oån ñònh. - Coù theå thu hoài vaät lieäu. - Coù khaû naêng caûi thieän moâi tröôøng laøm vieäc. - Nhaø maùy coù vò trí toát hôn khi laøm vieäc vôùi chính quyeàn. - Caûi thieän hình aûnh caùc xí nghieäp. - Tieát kieäm chi phí cho xöû lyù chaát thaûi cuoái ñöôøng oáng. - Coù khaû naêng thu hoài voán cao. Ñieàu quan troïng ñaàu tieân cuûa vieäc thöïc hieän SXSH laø laøm thay ñoåi thaùi ñoä cuûa caùc nhaø doanh nghieäp ñoái vôùi vieäc tham gia BVMT baèng caùch giaûm thieåu caùc nguoàn thaûi gaây oâ nhieãm ra moâi tröôøng xung quanh. Thaønh phaàn vaø löu löôïng nöôùc thaûi, khí thaûi vaø raùc thaûi coâng nghieäp ñöôïc giaûm tôùi möùc toái ña tröôùc khi ra heä thoáng xöû lyù vôùi muïc ñích: - Giaûm chi phí cho vieäc xaây döïng heä thoáng xöû lyù cuoái ñöôõng oáng. - Taêng cöôøng hieäu quaû xöû lyù caùc heä thoáng xöû lyù nöôùc ñoái vôùi caùc nhaø maùy ñaõ coù heä thoáng xöû lyù nhöng chaát löôïng nöôùc thaûi sau xöû lyù chöa ñaït tieâu chuaån thaûi Toùm laïi: Vieäc thöïc hieän SXS vaø SXSH coù nhieàu lôïi ích veà maët kinh teá, giaûm thieåu ñöôïc caùc chaát thaûi vaø khaû naêng phaùt taùn cuûa chuùng trong moâi tröôøng vaø giaûm caùc ruûi ro cho con ngöôøi. Ñieàu quan troïng hôn laø aùp duïng SXSH coù lieân quan vôùi nhöõng thay ñoåi trong caùch suy nghó vaø thaùi ñoä cuûa con ngöôøi veà saûn xuaát vaø moâi tröôøng, chính vì vaäy vieäc aùp duïng SXSH ñoái vôùi caùc nhaø maùy, xí nghieäp trong khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông laø caàn thieát vaø aûnh höôûng tôùi thaùi ñoä cuûa caùc nhaø doanh nghieäp ñoái vôùi vaán ñeà moâi tröôøng trong löu vöïc. Tuy nhieân, bieän phaùp giaûm thaûi oâ nhieãm taïi nguoàn vaãn coøn moät soá khuyeát ñieåm: - Kinh phí boû ra ñaàu tö heä thoáng xöû lyù laø khaù lôùn. - Thuû tuïc vay voán ngaân haøng coøn chaäm. - Maët baèng cuûa caùc cô sôû thöôøng nhoû, khoâng ñuû ñeå laép ñaët heä thoáng xöû lyù, chi phí thueâ maët baèng vaø ñöôøng oáng daãn cao. 4.3.3.2 Thu gom vaø xöû lyù nöôùc thaûi. Ñeå baûo veä vaø caûi thieän chaát löôïng nöôùc khu vöïc soâng Vaøm Thuaät hieän nay, vieäc xöû lyù caùc nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm laø khoâng theå traùnh ñöôïc. a. Xöû lyù sô boä nöôùc thaûi töø hoä gia ñình: Bieän phaùp xöû lyù sô boä nöôùc thaûi cho caùc hoä gia ñình thöôøng söû duïng heä thoáng beå töï hoaïi ba ngaên coù heä thoáng tieâu thaûi cuïc boä. Phöông phaùp naøy raát thích hôïp vôùi ñieàu kieän hieän nay cuûa löu khu vöïc soâng Vaøm Thuaät khi chöa coù khaû naêng thu gom toaøn boä löôïng nöôùc thaûi töø caùc hoä daân. Nöôùc thaûi qua beå töï hoaïi ba ngaên tröôùc maét coù theå xaû vaøo coáng thoaùt nöôùc chung. Veà laâu daøi, khi ñieàu kieän cho pheùp caàn phaûi quy hoaïch thu gom veà caùc heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cho töøng cuïm daân cö. b. Xaây döïng heä thoáng thu gom nöôùc thaûi. Xaây döïng heä thoáng coáng vaø möông daãn nöôùc thaûi ñeå thu gom toaøn boä nöôùc thaûi cuïm daân cö nhaát ñònh töø tröôùc ñeán nay vaãn ñoå tröïc tieáp ra khu vöïc soâng Vaøm Thuaät vaøo moät hoaëc hai hoà chöùa nöôùc thaûi. Sau khí caùch ly nguoàn nöôùc thaûi thì nöôùc khu vöïc soâng Vaøm Thuaät seõ daàn ñöôïc pha loaõng vaø töï laøm saïch döôùi taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá töï nhieân. c. Xöû lyù nöôùc thaûi töø cuïm daân cö. Ñoái vôùi cuïm daân cö, coù theå nghieân cöùu trieån khai nhöõng traïm xöû lyù nöôùc thaûi sinh hoaït döïa treân kyõ thuaät “beå phaûn öùng sinh hoïc”. Nhöõng heä thoáng xöû lyù naøy bao goàm: heä thoáng thu gom, heä thoáng xaû nöôùc thaûi ra soâng vaø traïm xöû lyù. - Xaây döïng heä thoáng nöôùc xaû thaûi theo chu ky.ø Do ñaëc ñieåm thuûy vaên cuûa khu vöïc soâng Vaøm Thuaät bò aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu neân coù theå xaây döïng heä thoáng coáng xaû nöôùc thaûi theo chu kyø. Caàn laép ñaët heä thoáng coáng ñieàu tieát ôû cöûa thaûi cuûa caùc hoà chöùa nöôùc thaûi nhaèm muïc ñích xaû thaûi töø hoà chöùa ra keânh khi trieàu xuoáng hay khi nöôùc soâng chaûy ngöôïc vaøo beå chöùa nöôùc thaûi ñeå pha loaõng nöôùc thaûi. - Khoáng cheá oâ nhieãm do nöôùc thaûi coâng nghieäp. Nhaèm giaûi quyeát oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc do nöôùc thaûi saûn xuaát töø caùc cô sôû gaây ra treân khu vöïc soâng khu Vaøm Thuaät, caàn löu yù: + Töøng böôùc giaûi quyeát caùc vaán ñeà oâ nhieãm ñang toàn taïi. + Kieân quyeát ngaên chaën nhöõng nguoàn oâ nhieãm môùi phaùt sinh. d. Xaây döïng caùc coâng trình ñaäp ngaên soâng. Coâng trình naøy gioáng nhö moät hoà chöùa nöôùc saïch. Seõ laáy nöôùc vaøo ñaäp khi nöôùc ñuû lôùn vaø ñuû saïch töø soâng Vaøm Thuaät. Vò trí: coâng trình naøy phaûi naèm treân vò trí khuùc soâng bò oâ nhieãm, cuõng coù theå laø moät nhaùnh soâng (chöa bò oâ nhieãm hay chæ ôû möùc oâ nhieãm nheï). Cô cheá hoaït ñoäng cuûa ñaäp: Seõ môû cöûa treân cuûa ñaäp ñeå laáy nöôùc saïch töø soâng Vaøm Thuaät khi thuûy trieàu soâng ôû möùc cao ñeå ñaûm baûo nöôùc laø saïch vaø chöùa ôû ñoù. - Vaø môû cöûa ñaäp xaõ nöôùc trong hoà ra khi nöôùc soâng ñang chaûy caïn ñeå pha loaõng doøng nöôùc ñang bò oâ nhieãm ôû khuùc döôùi ñaäp. Nöôùc soâng bò oâ nhieãm ôû khuùc döôùi seõ ñöôïc nöôùc soâng saïch trong ñaäp pha loaõng laøm giaûm noàng ñoä oâ nhieãm. Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho khaû naêng töï laøm saïch cuûa soâng Vaøm Thuaät. Töø ñoù khaû naêng töï laøm saïch cuûa soâng daàn daàn ñöôïc caûi thieän, nöôùc soâng seõ bôùt oâ nhieãm vaø trôû laïi hieän traïng ban ñaàu. Thôøi gian coâng trình coù hieäu quaû (döï kieán): - Sau 6 thaùng hoaït ñoäng: nöôùc soâng seõ khoâng coøn bò hoâi nöõa (nhöng vaãn coøn ñuïc do lôùp buøn traàm tích laéng ñoïng). Ñoàng thôøi keát hôïp vôùi coâng taùc giaûm thieåu oâ nhieãm taïi nguoàn chaët cheõ. - Sau 1 naêm hoaït ñoäng: nöôùc soâng seõ xanh trôû laïi, caù, rong taûo seõ xuaát hieän nhöng beân caïnh ñoù coâng taùc giaûm thieåu oâ nhieãm taïi nguoàn vaãn tieán haønh thöôøng xuyeân vaø khoâng ñöôïc xem nheï. CHÖÔNG 5: KEÁT LUAÄN – KIEÁN NGHÒ 5.1. Keát luaän Töø baûng keát quaû phaân tích caùc chæ tieâu nöôùc soâng Vaøm Thuaät, nhaän thaáy raèng chaát löôïng nöôùc soâng Vaøm Thuaät ñang ôû möùc oâ nhieãm naëng vaø caàn coù caùc bieän phaùp khaéc phuïc trong thôøi gian sôùm nhaát. Nguyeân nhaân chính ñöôïc xaùc ñònh laø do nöôùc soâng Tröôøng Ñai bò oâ nhieãm traàm troïng, khi hôïp doøng vôùi soâng Vaøm Thuaät laøm cho con soâng naøy maát ñi khaû naêng töï laøm saïch vaø keát quaû laø bò oâ nhieãm theo. Hieän traïng khu vöïc soâng Vaøm Thuaät hieän nay laø moät trong nhöõng vaán ñeà ñaùng quan taâm cuûa Thaønh phoá. Chæ xeùt veà khía caïnh moâi tröôøng, soâng Vaøm Thuaät laø moät trong nhöõng doøng soâng oâ nhieãm naëng cuûa Thaønh phoá. Noù aûnh höôûng khoâng chæ ñeán chaát löôïng moâi tröôøng taïi khu vöïc naøy maø coøn aûnh höôûng ñeán boä maët cuûa TP.HCM. Xuaát phaùt töø caùc vaán ñeà di cö, ñoâ thò hoùa, coâng nghieäp hoùa cuõng nhö söï voán coù cuûa caùc laøng ngheà thuû coâng laâu ñôøi töø khu vöïc soâng Tröôøng Ñai vaø keânh Tham Löông...laøm cho vaán ñeà moâi tröôøng cuûa khu vöïc soâng Vaøm Thuaät hieän nay ñang baùo ñoäng. Tình hình saûn xuaát caøng phaùt trieån, quaù trình ñoâ thò hoùa taêng nhanh, cuøng vôùi söï phaùt trieån taäp trung daân cö cao… ñaõ keùo theo nhieàu vaán ñeà phöùc taïp veà moâi tröôøng, kinh teá- xaõ hoäi. Daân cö soáng laâu naêm ôû khu vöïc naøy vaø phaàn lôùn hoï soáng baèng caùc ngaønh ngheà lao ñoäng keùm chuyeân moân. Coâng ngheä saûn xuaát laïc haäu, ñieàu kieän cô sôû haï taàng, trình ñoä lao ñoäng vaø maët baèng daân trí thaáp. Moät soá khu vöïc taïi khu vöïc soâng Vaøm Thuaät khu, soâng Tröôøng Ñai vaø keânh Tham Löông daân cö coøn raát ngheøo vaø phaûi ñoái maët vôùi raát nhieàu teä naïn xaõ hoäi. Nöôùc thaûi vaø raùc thaûi xaû thaúng ra soâng, keânh. Caùc ñoäi thu gom raùc khoâng ñuû phöông tieän vaø nhaân löïc ñeå hoaït ñoäng. Nhieàu nôi heä thoáng coáng raõnh thoaùt nöôùc ñaõ maát taùc duïng do bò laáp bôûi chaát thaûi raén, gaây ngaäp uùng moãi khi möa xuoáng. Ñoù laø nhöõng neùt chính deã nhaän thaáy taïi khu vöïc soâng Vaøm Thuaät. Kieán nghò Treân cô sôû caùc keát luaän ñöôïc ruùt ra, sinh vieân thöïc hieän xin ñöa ra moät soá kieán nghò ñoái vôùi vieäc caûi thieän chaát löôïng nöôùc soâng Vaøm Thuaät: Ñeå thoáng nhaát trong toaøn khu vöïc veà vieäc caûi thieän chaát löôïng nöôùc soâng Vaøm Thuaät vaø nhaèm höôùng tôùi phaùt trieån beàn vöõng, baûo veä moâi tröôøng caàn thaønh laäp moät Ban quaûn lyù khu vöïc soâng Vaøm Thuaät. Keát hôïp vôùi söï laõnh ñaïo giöõa chính quyeàn ñòa phöông. Taêng cöôøng caùc quy ñònh hôïp phaùp cho caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân toaøn boä tuyeán keânh, soâng keát hôïp thöïc hieän giöõa tö nhaân vaø nhaø nöôùc. Thöïc hieän chöông trình loàng gheùp quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò hoùa, coâng nghieäp hoùa vaø quy hoaïch baûo veä moâi tröôøng. Giaûi phaùp veà quy hoaïch moâi tröôøng keát hôïp vôùi quy hoaïch ñoâ thò. Thöïc hieän caùc döï aùn caûi taïo chaát löôïng nöôùc khu vöïc soâng Vaøm Thuaät ñeå haïn cheá caùc taùc ñoäng xaáu cuûa moâi tröôøng nöôùc cuûa soâng ñoái vôùi keânh raïch khaùc trong khu vöïc vaø moâi tröôøng soâng Saøi Goøn. Laäp keá hoaïch vaø töøng böôùc tieán haønh naïo veùt lôùp raùc, buøn vaø ñöa coâng taùc duy tu, giaùm saùt, baûo döôõng keânh trôû thaønh coâng taùc thöôøng xuyeân. Thöïc hieän thanh tra moâi tröôøng vaø ñeà ra caùc chöông trình veà taøi chính nhö thueá “nhaõn sinh thaùi”, “saûn phaåm vì moâi tröôøng” taïo nguoàn voán hoã trôï cho caùc toå chöùc kinh teá thöïc hieän chöông trình choáng oâ nhieãm. AÙp duïng thu phí moâi tröôøng ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân ñòa baøn doïc keânh, soâng trong khu vöïc, thöïc hieän nguyeân taéc ngöôøi gaây oâ nhieãm phaûi traû tieàn. Khuyeán khích caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân ñòa baøn khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông aùp duïng chöông trình saûn xuaát saïch hôn. Ñeà nghò caùc nhaø maùy, xí nghieäp xöû lyù nöôùc thaûi ñaït ñuùng tieâu chuaån quy ñònh tröôùc khi xaû ra khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông. Ñoàng thôøi Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng TP.HCM thöïc hieän chöông trình kieåm soaùt nguoàn thaûi cuûa caùc nhaø maùy, xí nghieäp, caùc cô sôû kinh doanh thaûi tröïc tieáp ra keânh, soâng trong ñòa baøn töøng khu vöïc mình quaûn lyù. Thieát laäp haøng raøo caây xanh treân caùc tuyeán ñöôøng vaø doïc hai beân bôø keânh sao cho vöøa taïo boùng maùt, vöøa ñem laïi baàu khoâng khí trong laønh trong khu vöïc, vöøa coù taùc duïng ngaên caûn muøi hoâi nhaäp vaøo khu vöïc daân cö gaàn ñoù. YÙ thöùc veä sinh coâng coäng, sinh hoaït trong ñoâ thò cuûa ngöôøi daân coøn keùm, do ñoù ñeà nghò chính quyeàn ñòa phöông tuyeân truyeàn, giaùo duïc naâng cao nhaän thöùc veà coâng taùc baûo veä moâi tröôøng vaø ban haønh caùc bieän phaùp höõu hieäu ñeå ngaên chaën vieäc laøm nhieãm baån trôû laïi doøng soâng, traùnh tình traïng heä thoáng hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû do taùc ñoäng bôûi caùc yeáu toá naøy. Ñeà nghò caùc cô quan coù chöùc naêng thöôøng xuyeân kieåm tra tình hình xöû lyù nöôùc thaûi cuûa moät soá doanh nghieäp khu vöïc soâng Vaøm Thuaät, soâng Tröôøng Ñai, keânh Tham Löông coù löôïng nöôùc xaû thaûi lôùn vaø noàng ñoä chaát oâ nhieãm cao. Qua coâng taùc kieåm tra caàn coù bieän phaùp xöû lyù kieân quyeát ñoái vôùi doanh nghieäp ñaõ vi phaïm nhieàu laàn nhö: xöû lyù vi phaïm keøm theo yeáu toá tình tieát taêng naëng vaø xöû lyù vi phaïm veà baûo veä moâi tröôøng cuûa caùc doanh nghieäp vi phaïm nhieàu laàn; ñình chæ taïm thôøi hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp ñeán khi hoaøn thieän heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. ._.