Giáo trình Thực hành lắp mạch điều khiển (Trình độ Trung cấp)

mạch điều khiển là một trong những tập bài giảng kü thuËt cơ sở nghề quan trọng trong chương trình đào tạo cao đẳng và trung cấp nghề.Vì vậy nội dung đã bám sát chương trình khung của nghề nhằm đạt mục tiêu đào tạo của nghề đồng thời tạo điều kiện cho người sử dụng tài liệu tốt và hiệu quả. Bài giảng được xây dựng với sự tham gia của các giáo viên trong khoa Điện- Điện tử Trường CĐ Lào cai. Giáo trình được chia làm 07 bài, trong đó: Bài 1: Tìm hiểu một số thiết bị điện Bài 2: Lắp mạch mở máy động cơ theo trình tự quy định Bài 3: Lắp mạch điện tự động giới hạn hành trình. Bài 4: Lắp mạch điều khiển động cơ rô to lồng sóc hai cấp độ kiểu Y/YY. Bài 5: Lắp mạch điều khiển động cơ rô to lồng sóc hai cấp độ kiểu ∆/YY. Bài 6: Lắp mạch tự động chuyển đổi nguồn điện. Bài 7: Lắp mạch tự động ngắt bơm nước. Bài 8: Lắp mạch tự động bảo vệ động cơ khi mất một pha. Bài 9: Lắp mạch điện tự động mở máy động cơ lồng sóc bằng phương pháp đối nổi sao – tam giác. Tác giả bày tỏ sự cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Điện – Điện tử đã tạo điều kiện để bài giảng được hoàn thành. Bài giảng biên soạn khó tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ các đồng nghiệp và các bạn đọc để bài giảng ngày càng hoàn thiện hơn. . 2 MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU ............................................................................................ 1 BÀI 1: TÌM HIỂU MỘT SỐ THIẾT BỊ ĐIỆN CÔNG NGHIỆP.5 1. CÔNG TẮC TƠ5 2. RƠ LE THỜI GIAN..7 3. RƠ LE ĐIỆN TỪ..9 4.RƠ LE NHIỆT..10 5. RƠ LE ĐIỀU NHIỆT..10 BÀI 2: LẮP MẠCH MỞ MÁY ĐỘNG CƠ THEO TRINH TỰ QUY ĐỊNH. .. 11 1. TÌM HIỂU SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ CỦA MẠCH ĐIỆN................................ 11 2.GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ. ....... 11 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ .................................................. 12 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ. ..................................................... 14 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ. .......................................... 14 BÀI 3. LẮP MẠCH ĐIỆN TỰ ĐỘNG GIỚI HẠN HÀNH TRÌNH ................ 15 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 15 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 16 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ .................................................. 16 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ. ..................................................... 18 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 18 BÀI 4: LẮP MẠCH ĐIỀU KHIỂN ĐỘNG CƠ ROTO LỒNG SÓC 2 CẤP ĐỘ Y/YY ............................................................................................................... 19 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 19 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 20 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ .................................................. 20 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ ...................................................... 21 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 21 BÀI 5: LẮP MẠCH ĐIỀU KHIỂN ĐỘNG CƠ RÔ TO LỒNG SÓC HAI CẤP ĐỘ ∆/YY. ........................................................................................................ 23 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 23 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 24 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ .................................................. 24 3 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ ...................................................... 25 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 26 BÀI 6: LẮP MẠCH TỰ ĐỘNG CHUYỂN ĐỔI NGUỒN ĐIỆN .................... 27 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 27 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 28 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ .................................................. 28 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ ...................................................... 30 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 30 BÀI 7: LẮP MẠCH TỰ ĐỘNG ĐÓNG, NGẮT MÁY BƠM NƯỚC...31 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 31 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 32 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ. ................................................. 32 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ ...................................................... 33 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 33 BÀI 8: LẮP MẠCH TỰ ĐỘNG BẢO VỆ ĐỘNG CƠ KHI MẤT MỘT PHA . 35 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 35 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 36 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ. ................................................. 36 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ ...................................................... 38 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 38 BÀI 9: LẮP MẠCH ĐIỆN TỰ ĐỘNG MỞ MÁY ĐỘNG CƠ LỒNG SÓC BẰNG PHƯƠNG PHÁP ĐỐI NỐI SAO – TAM GIÁC. ................................. 39 1.TÌM HIỂU SƠ ĐỒ VÀ NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA MẠCH ............ 39 2. GÁ LẮP THIẾT BỊ TRÊN PANEL THEO SƠ ĐỒ BỐ TRÍ THIẾT BỊ ....... 41 3. LẮP MẠCH THEO SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ .................................................. 41 4. KIỂM TRA NGUỘI THEO TRÌNH TỰ ...................................................... 42 5. ĐÓNG ĐIỆN VẬN HÀNH THEO TRÌNH TỰ ........................................... 42 4 TẬP BÀI GIẢNG MÔ ĐUN: THỰC HÀNH LẮP MẠCH ĐIỀU KHIỂN Tên mô đun: Thực hành lắp mạch điện điều khiển Mã môn học: MĐ 26 I. VỊ TRÍ, TÍNH CHẤT CỦA MÔ ĐUN: - Vị trí của mô đun: Mô đun thực hành lắp mạch điện điều khiển được bố trí sau khi đã học xong các môn học cơ sở và các mô đun chuyên môn khác. - Tính chất mô đun: Mô đun thực hành lắp mạch điện điều khiển là một mô đun chuyên môn để hình thành cho người học các kỹ năng lắp ráp các mạch điều khiển làm cơ sở cho việc đấu nối, sửa chữa mạch điều khiển trong vận hành tại nhà máy sau này. II. MỤC TIÊU MÔ ĐUN: 1. Kiến thức: - Phân tích được nội dung các bước công nghệ của từng bài tập thực hành qua đó rèn luyện tính tự lập, tự chủ, phát huy tính sáng tạo trong mỗi bài thực hành. 2. Kỹ năng: - Luyện tập tư thế, thao động tác, phương pháp sử dụng các dụng cụ đồ nghề, các thiết bị kiểm tra đo lường về điện; - Luyện kỹ năng, thông qua các bài tập thực hành để từng bước tích luỹ kinh nghiệm; - Lắp được một số mạch điện cơ bản trong truyền động điện. 3. Năng tự chủ và trách nhiệm: - Củng cố, bổ xung và mở rộng kiến thức, kỹ năng nghề giúp người học phát triển nghề nghiệp khi ra trường; - Thực hiện đúng nội quy xưởng thực hành, nội quy sử dụng điện, có tác phong công nghiệp và kỷ luật trong thực hành. - Cẩn thận, nghiêm túc trong luyện tập. 5 BÀI 1 TÌM HIỂU VỀ MỘT SỐ THIẾT BỊ ĐIỆN CÔNG NGHIỆP I. MỤC TIÊU CỦA BÀI - Trình bày được cấu tạo, nguyên lý làm việc của một số thiết bị điện công nghiệp; - Tháo, lắp, đấu dây, kiểm tra và xác định các thông số kỹ thuật của thiết bị điện. - Thực hiện đúng nội quy xưởng thực tập, có tác phong công nghiệp và kỷ luật trong thực tập. II. NỘI DUNG CỦA BÀI 1. Công tăc tơ - Khởi động từ 1.1. Công tắc tơ. Contactơ là một loại khí cụ điện đóng cắt hạ áp dùng để khống chế tự động và điều khiển từ xa các thiết bị điện có điện áp từ 500V và dòng điện 600A với sự hỗ trợ của nút điều khiển. a. Cấu tạo Mạch từ gồm những lá tôn silic có chiều dày từ ( 0,35  0,5) mm ghép lại để tránh tổn hao dòng điện xoáy. Mạch từ gồm 2 phần: phần kẹp chặt gọi là phần tĩnh, phần còn lại là nắp được nối với hệ thống tiếp điểm qua hệ thống tay đòn. Cuộn dây: có điện trở rất nhỏ so với điện kháng. Dòng điện trong cuộn dây phụ thuộc vào khe hở không khí giữa nắp và lõi thép cố định. Vì vậy không được cho điện vào cuộn dây khi nắp mở. Hệ thống tiếp điểm gồm có tiếp điểm chính là tiếp điểm thường mở. Tiếp điểm phụ có cả thường đóng và thường mở. Ký hiệu: Cuộn dây Tiếp điểm thường mở Tiếp điểm thường đóng K Fe a b c 1 2 LX Hình 1.13 Cấu tạo contactor 6 b. Nguyên lý hoạt động. Công tắc tơ làm việc dựa trên nguyên tắc lực điện từ. Khi ta cấp một điện áp U = (85  100)% Uđm vào cuộn dây nó sẽ sinh ra từ trường, từ trường này sẽ tạo ra lực từ có lực lớn hơn lực kéo của lò xo của hệ thống truyền động nó sẽ hút lõi sắt phần động để khép kín mạch từ. Hệ thống tiếp điểm sẽ thay đổi trạng thái, tiếp điểm thường đóng sẽ mở ra, tiếp điểm thường mở sẽ đóng lại. 1.2. Khởi động từ Khởi động từ là một khí cụ điện điều khiển gián tiếp từ xa. Được ứng dụng trong các mạch điện : khởi động động cơ, đảo chiều quay động cơ, có sự bảo vệ quá tải cho động cơ bằng nguyên lý của rơle nhiệt. Có thể hiểu một cách đơn giản: Khởi động từ là một thiết bị được hợp thành bởi một contactơ và một thiết bị bảo vệ chuyên dùng (thường là rơle nhiệt) để đóng cắt cho động cơ hoặc cho mạch điện khi có sự cố . Khởi động từ có một contactơ gọi là khởi động từ đơn. Khởi động từ có hai contactơ gọi là khởi động từ kép. Để bảo vệ ngắn mạch cho động cơ hoặc mạch điện có khởi động từ ta phải kết hợp sử dụng thêm cầu chì. - Tiếp điểm động 1 được chế tạo theo kiểu bắc cầu có lò xo nén tiếp điểm để tăng lực tiếp xúc và tự phục hồi trạng thái ban đầu. Giá đỡ tiếp điểm làm bằng đồng thau, tiếp điểm thường làm bằng bột gốm kim loại. - Nam châm điện chuyển động gồm có lõi thép phần ứng 2 (phần động) và phần tĩnh 3 nhờ có lò xo khởi động từ nên tự trở về vị trí ban đầu khi cuộn dây không có điện. A B C CC D M RN 1 2 3 Đ RN Hình 1.14. Cấu tạo khởi động từ 7 - Vòng ngắn mạch được đặt ở 2 đầu mút 2 mạch rẽ của lõi thép tĩnh, lõi thép phần ứng của nam châm được lắp liền với giá đỡ động cách điện trên đó có mang các tiếp điểm động và lò xo tiếp điểm. Giá đỡ cách điện thường làm bằng bakêlit chuyển động trong rãnh dẫn hướng ở trên thân nhựa đúc của KĐT. 2. Rơ le thời gian Rơ le thời gian là thiết bị tạo ra thời gian duy trì cần thiết khi truyền tín hiệu từ một rơ le (thiết bị) đến rơ le (thiết bị) khác. Trong sơ đồ điều khiển và bảo vệ. rơ le thời gian dùng để giới hạn thời giạn quá tải của thiết bị, tự động mở máy động cơ nhiều cấp điện trở, hạn chế động cơ làm việc không tải. Cấu tạo gồm lõi thép hình chữ U 2, mang cuộn dây 7 và ống lót bằng đồng 1. Một đầu lõ thép động 5 gắn với lõi thép tĩnh hình chữ U, đầu còn lại mang tiếp điểm động của bộ tiếp điểm 8. Khi cho dòng điện chảy qua cuộn dây, cuộn dây sinh ra lực từ ở lõi thép đủ lớn thắng lực kéo của lò xo 3, lõi thép 2 sẽ hút lõi thép động 5 xuống, các cặp tiếp điểm 6 sẽ đóng lại hoặc mở ra. Nếu cắt dòng điện đi qua cuộn dây 7, lõi thép động không nhả ra ngay vì khi cuộn dây 7 mất dòng điện thì từ thông trong lõi thép sẽ giảm, trong ống lót đồng sẽ cảm ứng một sức điện động và dòng điện chống lại sự giảm của từ thông nên lõi thép động vẫn được hút thêm một thời gian nữa mới nhả ra. Muốn thay đổi thời gian duy trì ta có thể thay đổi lực của lò xo 3 bằng cách chỉnh vít 4, hoặc cũng có thể chỉnh vít 9 để thay đổi khoảng cách của cặp tiếp điểm từ 8. 3. Rơ le điện từ. a. Cấu tạo. Rơ le kiểu điện từ có cấu tạo cơ bản gồm các phần chủ yếu sau: 1 2 3 4 5 9 7 8 6 Hình 1.21. Cấu tạo rơ le thời gian 6 1 2 Lò xo phản hồi 3 5 8 Hình 1.18. Cấu tạo của rơle điện từ - Phần mạch: 1- Lõi thép phần cảm cố định (phần tĩnh) 2- Nắp phần ứng (phần động) 3- Cuộn dây (cuộn hút) 4- Vòng ngắn mạch (chống rung cho rơle) 5- Tiếp điểm thường mở. 6- Tiếp điểm thường đóng - Phần động lực: Cuộn dây nam châm 3 tuỳ thuộc đại lượng dòng điện đi vào mà có kết cấu phù hợp. - Phần tiếp xúc (hệ thống tiếp điểm). + Tiếp điểm thường đóng + Tiếp điểm thường mở. Tiếp điểm thường đóng là loại tiếp điểm ở trạng thái kín mạch khi cuộn dây nam châm trong rơle ở trạng thái nghỉ. Tiếp điểm thường mở là loại tiếp điểm ở trạng thái hở mạch khi cuộn dây nam châm trong rơle ở trạng thái nghỉ. Trên bản vẽ điện rơle điện từ được ký hiệu: Cuộn dây Thường mở Thường đóng b. Nguyên lý làm việc. Sự làm việc của rơle điện từ dựa trên nguyên tắc lực điện từ . - Khi cuộn dây hút có điện sẽ sinh ra từ trường, lực từ sẽ hút nắp từ để khép kín mạch từ. Hệ thống tiếp điểm sẽ thay đổi trạng thái, tiếp điểm thường đóng mở ra và tiếp điểm thường mở sẽ đóng lại. - Khi cuộn dây hút mất điện, lò xo phản hồi sẽ kéo nắp từ về vị trí ban đầu, trả các tiếp điểm về vị trí ban đầu chuẩn bị cho lần làm việc tiếp theo. 9 1 - Sợi nung 2 - Thanh lưỡng kim 3 - Cần quay 4 - Trục quay 5 - Lò xo 6,7 - Cặp tiếp điểm Để chống rung cho nắp từ người ta bố trí vòng ngắn mạch trên mạch từ phần tĩnh 1.1.2. Rơ le nhiệt a. Khái niệm và công dụng: Rơ le nhiệt là một loại khí cụ dùng để bảo vệ động cơ và mạch điện khỏi bị quá tải, thường dùng kèm với công tắc tơ. Nó thường dùng ở điện áp xoay chiều đến 500V, tần số 50Hz. Một số kết cấu mới của rơ le nhiệt có dòng điện định mức đến 150A Vì rơ le nhiệt không tác động tức thời theo trị số dòng điện vì nó có quán tính nhiệt lớn, phải có thời gian phát nóng vì vậy rơ le nhiệt không dùng để bảo vệ ngắn mạch mà thường dùng để bảo vệ qua tải. b. Cấu tạo và nguyên lý làm việc * Cấu tạo : Bộ phận chính của rơ le nhiệt là thanh lưỡng kim 2 đặt cạnh cuộn dây đốt nóng 1, và tiếp điểm 6-7. Thanh lưỡng kim gồm hai thanh kim loại khác loại nhau gắn chặt với nhau, có hệ số giãn nở nhiệt khác nhau, thanh trên có hệ số giãn nở nhỏ hơn thanh dưới. Một đầu được kẹp chặt còn đầu kia đội vào cần quay 3 của lò xo 5. Cuộn dây đốt được nối tiếp với mạch điện cần được bảo vệ còn tiếp điểm đặt trong mạch của cuộn dây đóng cắt như cuộn hút của công tắc tơ. * Nguyên lý hoạt động: Khi dòng điện I trong mạch điện cần được bảo vệ tăng quá trị số chỉnh định sẵn, cặp kim loại bị đốt nóng sẽ uốn cong lên phía trên( đường nét đứt), cần quay 3 được lò xo 5 găng sẵn sẽ quay trục 4 ngược chiều kim đồng hồ, làm mở tiếp điểm 6-7, ngắt mạch dòng điện vào cuộn hút của công tắc tơ, công tắc tơ nhả tiếp điểm cắt nguồn cấp cho mạch điện cần được bảo vệ. Sau khi rơ le nhiệt tác động, ta phải để một thời gian cho cặp kim loại nguội đi mới đưa mạch vào hoạt động trở lại 1 2 3 5 4 6 7 Hình 1.6. Cấu tạo rơ le nhiệt 10 1.3.2. Rơ le trung gian Nhiệm vụ chính của rơ le trung gian là khuếch đại các tín hiệu hiệu điều khiển, trong đó sơ đồ điều khiển rơ le trung gian thường nằm ở vị trí trung gian giữa hai rơ le khác nhau. Rơ le trung gian có cấu tạo gồm lõi thép 1, cuộn dây 2, phần động 3 và hệ thống tiếp điểm 4. Khi dòng điện chạy qua cuộn dây, cuộn dây sẽ sinh lực từ đủ lớn để thắng lực kéo của lò xo 5, phần động 3 được hút xuống, kéo các má tiếp điểm động đóng và mở các cặp tiếp điểm. 3 4 1 2 5 Hình 1.19. Cấu tạo rơ le trung gian 11 BÀI II: LẮP MẠCH MỞ MÁY ĐỘNG CƠ THEO TRÌNH TỰ QUY ĐỊNH I. MỤC TIÊU CỦA BÀI: - Vẽ được sơ đồ, nêu trang bị điện và trình bày được nguyên lý hoạt động của mạch mở máy động cơ theo trình tự quy định; - Lắp được mạch điện mở máy động cơ theo trình tự quy định đúng yêu cầu kỹ thuật. - Thực hiện đúng nội quy xưởng thực hành, có tác phong công nghiệp và kỷ luật trong thực hành. II. NỘI DUNG CỦA BÀI 1. Tìm hiểu sơ đồ và nguyên lý hoạt động của mạch điện 1.1 Sơ đồ nguyên lý 1.2 Trang bị điện trong mạch - CD: Cầu dao nguồn, đóng cắt không tải toàn bộ mạch. - 1CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch động lực. - 2CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch điều khiển. - D: Nút bấm thường mở điều khiển dừng cấp nguồn mạch điều khiển. - Dt: Nút bấm thường đóng điều khiển dừng khẩn khi có sự cố. - M: Nút bấm thường mở điều khiển cấp nguồn mạch điều khiển. - RN1, RN2: Rơ le nhiệt, bảo vệ quá tải cho động cơ ĐC1 VÀ ĐC2. 1.3 Nguyên lý hoạt động Hình 1.18: Sơ đồ nguyên lý mạch liên động giữa 2 động cơ 2CC CD K1 K2 RN1 D M RN1 K1 T1 K2 T2 RT K1 T1 T2 RT RT TG A N A B C 1CC Dt ĐC1 ĐC2 2CC RN2 U V W U’ V’ W’ RN2 12 Đóng cầu dao CD cấp nguồn cho mạch điều khiển và mạch động lực chuẩn bị làm việc. Nhấn nút mở M, cuộn hút công tắc tơ K1 có điện, tiếp điểm thường mở K1 bên mạch điều khiển đóng duy trì nguồn cấp cho mạch điều khiển. Bên mạch động lực, tiếp điểm thường mở K1 đóng lại cấp nguồn cho động cơ 1 hoạt động trước. Khi K1 có điện, đồng thời với nó rơ le thời gian T1 cũng có điện, sau thời gian chỉnh định tiếp điểm thường mở đóng chậm T1 đóng lại cấp nguồn cho cuộn hút công tắc tơ K2 nên K2 có điện. Tiếp điểm thường mở K2 bên mạch động lực đóng lại cấp nguồn cho động cơ 2 hoạt động sau. Muốn dừng hệ thống ta nhấn nút dừng D, Rơ le trung gian RT có điện, tiếp điểm thường đóng RT mở ra ngắt nguồn cấp cho K2, công tắc tơ K2 mất điện, động cơ Đ2 dừng hoạt động trước, đồng thời tiếp điểm thường mở RT đóng lại cấp nguồn cho rơ le thời gian T2. Sau thời gian chỉnh định tiếp điểm thường đóng mở chậm T2 mở ra cắt nguồn cấp cho cuộn hút công tắc tơ K1, động cơ Đ1 ngừng hoạt động sau. 2. Gá lắp thiết bị trên panel theo sơ đồ bố trí thiết bị; 3. Lắp mạch theo sơ đồ nguyên lý; PHIẾU HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH CÔNG VIỆC: Mạch liên động giữa hai động cơ 12/B1/MĐ17 Các bước Nội dung Yêu cầu kỹ thuật Dụng cụ, trang thiết bị Ghi chú 13 1 Chuẩn bị: - Chuẩn bị dụng cụ - Các thiết bị điện - Vật tư - Đúng chủng loại, hoạt động tốt - Đúng chủng loại, đúng công suất, hoạt động tốt - Đúng kích thước, đủ số lượng - Đồng hồ vạn năng, tô vít, kìm các loại - Cầu dao, cầu chì, công tắc tơ, rơ le nhiệt, nút nhấn thường mở, thường đóng, động cơ điện 2 Kiểm tra - Công tắc tơ - Rơle nhiệt - Bộ nút bấm - Xác định đúng giá trị điện áp làm việc, chất lượng các tiếp điểm, cuộn dây. - Xác định được chất lượng của các tiếp điểm, dòng điện của cuộn dây đốt nóng. - Xác định được chất lượng của các tiếp điểm Đồng hồ vạn năng Đồng hồ vạn năng Đồng hồ vạn năng 3 Gá lắp các khí cụ điện lên bảng gỗ Chắc chắn, vị trí các khí cụ điện hợp lý Tô vít 4 Lắp mạch điều khiển Dây đi chắc chắn, gọn, được bó bằng dây thít. Tô vít, đồng hồ vạn năng 5 Đấu mạch động lực Dây đi chắc chắn, gọn, được bó bằng dây thít. Tô vít, đồng hồ vạn năng 6 Kiểm tra mạch, chay thử - Ấn nút M công tắc tơ K1 có điện. - Sau 5s công tắc tơ K2 có điện. - Ấn nút D công tắc tơ K2 mất điện. - Sau 5s công tắc tơ K1 mất điện Đồng hồ vạn năng 14 - Khi K1 hoặc K2 tác động, ở các điểm U, V, W hoặc U’, V’, W’ sau rơ le nhiệt bằng đồng hồ vạn năng có điện áp dây 380V.AC 7 Đấu động cơ vào mạch, chạy thử Mạch vận hành tốt, động cơ chạy đạt yêu cầu sử dụng Tô vít, đồng hồ vạn năng 4. Kiểm tra nguội theo trình tự; Bước 1: Sử dùng đồng hồ VOM điều chỉnh về thang đo điện trở thang đo x1Ω hoặc x100Ω Bước 2: Đặt que đỏ của đồng hồ tại A, que đen của đồng hồ tại N - Nhấn nút M kim đồng hồ chỉ 1 giá trị điện trở - Nhấn nút D và M kim đồng hồ không lên Bước 3: Đặt que đỏ của đồng hồ tại A và bắt đầu kiểm tra nguội theo từng đoạn 5. Đóng điện, vận hành theo trình tự. Bước 1: Đóng cầu dao CD cấp nguồn cho mạch điều khiển và mạch động lực chuẩn bị làm việc. Bước 2: Nhấn nút mở M Bước 3: Muốn dừng hệ thống ta nhấn nút dừng D Bước 4: Sau khi mạch đã vận hành theo đúng trình tự tắt CD, tháo mạch,vệ sinh công nghiệp. 15 BÀI 3: LẮP MẠCH ĐIỆN TỰ ĐỘNG GIỚI HẠN HÀNH TRÌNH I. MỤC TIÊU CỦA BÀI - Vẽ được sơ đồ, nêu trang bị điện và trình bày được nguyên lý hoạt động của mạch điện tự động giới hạn hành trình; - Lắp được mạch điện tự động giới hạn hành trình bảo đảm các yêu cầu kỹ thuật. - Thực hiện đúng nội quy xưởng thực hành, có tác phong công nghiệp và kỷ luật trong thực hành. II. NỘI DUNG CỦA BÀI 1. Tìm hiểu sơ đồ và nguyên lý hoạt động của mạch điện 1.1 Sơ đồ nguyên lý Hình 1.2: Sơ đồ nguyên lý mạch giới hạn hành trình và đổi chiều chuyển động 1.2Trang bị điện trong mạch - CD: Cầu dao nguồn, đóng cắt không tải toàn bộ mạch. - 1CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch động lực. - 2CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch điều khiển. - D: Nút bấm thường mở điều khiển dừng cấp nguồn mạch điều khiển. - M: Nút bấm thường mở điều khiển cấp nguồn mạch điều khiển. - RN1: Rơ le nhiệt, bảo vệ quá tải cho động cơ (ĐC1). 1.3 Nguyên lý hoạt động t n rn 6 1 3 5 7 9 11 3 d mt Mn t n n t 2CC 3 CD T 1Cc ĐKB A B C N RN N HT1 HT2 U V W 16 Đóng cầu dao CD cấp nguồn cho mạch điều khiển và mạch động lực chuẩn bị làm việc. - Muốn điều khiển động cơ quay thuận (hành trình tiến) ta ấn nút mở MT công tắc tơ T có điện, tiếp điểm T bên mạch động lực đóng lại cấp điện cho động cơ Đ quay thuận, đồng thời tiếp điểm T ( 3- 5) đóng lại để duy trì. Khi bàn máy tiến đến cuối hành trình tác động vào công tắc hành trình HT1 để mở tiếp điểm HT1 ra cắt nguồn cấp cho mạch điều khiển, bên mạch động lực KT mở ra cắt nguồn cấp cho động cơ để dừng bàn xe dao tại cuối hành trình. - Để điều khiển động cơ quay ngược ấn nút mở MN công tắc tơ N có điện, tiếp điểm N bên mạch động lực đóng lại đổi thứ tự hai trong ba pha cấp điện cho động cơ Đ quay ngược đồng thời tiếp điểm N (3- 11) đóng lại để duy trì. Khi bàn máy tiến đến đầu hành trình tác động vào công tắc hành trình HT2 để mở tiếp điểm HT2 ra cắt nguồn cấp cho mạch điều khiển, bên mạch động lực KN mở ra cắt nguồn cấp cho động cơ để dừng bàn xe dao tại đầu hành trình. - Trong quá trình làm việc muốn dừng máy ta ấn nút D động cơ dừng tự do. 2. Gá lắp thiết bị trên panel theo sơ đồ bố trí thiết bị; 3. Lắp mạch theo sơ đồ nguyên lý; 17 PHIẾU HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH CÔNG VIỆC: Mạch tự động giới hạn hành trình và đổi chiều chuyển động 14/B1/MĐ17 Các bước Nội dung Yêu cầu kỹ thuật Dụng cụ, trang thiết bị Ghi chú 1 Chuẩn bị: - Chuẩn bị dụng cụ - Các thiết bị điện - Vật tư - Đúng chủng loại, hoạt động tốt - Đúng chủng loại, đúng công suất, hoạt động tốt - Đúng kích thước, đủ số lượng - Đồng hồ vạn năng, tô vít, kìm các loại - Cầu dao, cầu chì, công tắc tơ, rơ le nhiệt, nút nhấn thường mở, thường đóng, động cơ điện 2 Kiểm tra - Công tắc tơ - Rơle nhiệt - Bộ nút bấm - Xác định đúng giá trị điện áp làm việc, chất lượng các tiếp điểm, cuộn dây. - Xác định được chất lượng của các tiếp điểm, dòng điện của cuộn dây đốt nóng. - Xác định được chất lượng của các tiếp điểm Đồng hồ vạn năng Đồng hồ vạn năng Đồng hồ vạn năng 3 Gá lắp các khí cụ điện lên bảng gỗ Chắc chắn, vị trí các khí cụ điện hợp lý Tô vít 4 Lắp mạch điều khiển Dây đi chắc chắn, gọn, được bó bằng dây thít. Tô vít, đồng hồ vạn năng 5 Đấu mạch động lực Dây đi chắc chắn, gọn, được bó bằng dây thít. Tô vít, đồng hồ vạn năng 6 Kiểm tra mạch, chay thử - Ấn nút Mt công tắc tơ Kt có điện. Đồng hồ vạn năng 18 - Khi HT1 tác động công tắc tơ Kt mất điện. - Ấn nút Mn công tắc tơ Kn có điện. - Khi HT2 tác động công tắc tơ Kn mất điện. - Khi Kt hoặc Kn tác động, ở các điểm U, V, W hoặc U’, V’, W’ sau rơ le nhiệt bằng đồng hồ vạn năng có điện áp dây 380V.AC 7 Đấu động cơ vào mạch, chạy thử Mạch vận hành tốt, động cơ chạy đạt yêu cầu sử dụng Tô vít, đồng hồ vạn năng 4. Kiểm tra nguội theo trình tự; Bước 1: Sử dùng đồng hồ VOM điều chỉnh về thang đo điện trở thang đo x1Ω hoặc x100Ω Bước 2: Đặt que đỏ của đồng hồ tại A, que đen của đồng hồ tại N - Nhấn nút Mt kim đồng hồ chỉ 1 giá trị điện trở - Nhấn nút D và Mt kim đồng hồ không lên - Nhấn nút Mn kim đồng hồ chỉ 1 giá trị điện trở - Nhấn nút D và Mn kim đồng hồ không lên Bước 3: Đặt que đỏ của đồng hồ tại A và bắt đầu kiểm tra nguội theo từng đoạn 5. Đóng điện, vận hành theo trình tự. Bước 1: Đóng cầu dao CD cấp nguồn cho mạch điều khiển và mạch động lực chuẩn bị làm việc. Bước 2: Nhấn nút mở Mt Bước 3: Nhấn nút mở Mn Bước 4: Muốn dừng hệ thống ta nhấn nút dừng D Bước 5: Sau khi mạch đã vận hành theo đúng trình tự tắt CD, tháo mạch,vệ sinh công nghiệp. 19 BÀI 4 : LẮP MẠCH ĐIỀU KHIỂN ĐỘNG CƠ ROTO LỒNG SÓC HAI CẤP TỐC ĐỘ KIỂU Y/YY I. MỤC TIÊU CỦA BÀI - Vẽ được sơ đồ, nêu trang bị điện và trình bày được nguyên lý hoạt động của mạch điều khiển động cơ rô to lồng sóc hai tốc độ kiểu đổi nối sao - sao kép; - Lắp được mạch điện động cơ rô to lồng sóc hai cấp tốc độ kiểu nối sao - sao kép bảo đảm các yêu cầu kỹ thuật. - Thực hiện đúng nội quy xưởng thực hành, có tác phong công nghiệp và kỷ luật trong thực hành. II. NỘI DUNG CỦA BÀI 1. Tìm hiểu sơ đồ và nguyên lý hoạt động của mạch điện 1.1 Sơ đồ nguyên lý 1.2. Trang bị điện trong mạch - CD: Cầu dao nguồn, đóng cắt không tải toàn bộ mạch. - 1CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch động lực. - 2CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch điều khiển. - MY; MYY: Nút bấm kép, điều khiển mở máy tốc độ thấp và tốc độ cao. - D: Nút bấm thường đóng điều khiển dừng động cơ. - RN: Rơ le nhiệt, bảo vệ quá tải cho động cơ (ĐKB). - KY: Công tắc tơ mở máy tốc độ thấp. - KYY: Công tắc tơ mở máy tốc độ cao. - 1Đ; 2Đ; 3Đ: Đèn tín hiệu trạng thái làm việc và quá tải của động cơ. 1.3. Nguyên lý hoạt động - Tốc độ thấp: Ấn nút MY, công tắc tơ KY có điện. Tiếp điểm thường mở KY(3- 5) đóng lại duy trì nguồn cấp cho cuộn hút KY, tiếp điểm thường đóng KY(13-15) mở ĐKB Hình Sơ đồ nguyên lý mạch mở máy ĐKB 3 pha 2 cấp tốc độ (Y – YY) 3 C Y yy yy yy A1 x1 A2 x2 CD 1CC RN B A M MYY YY 1  d 3 3 5 7 11 13 YY  rn 9 15 6 4 rn 3Đ 1Đ 2Đ N 2CC 2 YY YY  15 6 20 ra khống chế không cho KYY làm việc đồng thời. Bên mạch động lực, tiếp điểm KY đóng lại cấp nguồn cho động cơ làm việc ở tốc độ thấp. - Tốc độ cao: Ấn nút MYY, công tắc tơ KYY có điện. Tiếp điểm thường mở KYY(3-11) đóng lại duy trì nguồn cấp cho cuộn hút KYY, tiếp điểm thường đóng KYY(7-9) mở ra khống chế không cho KY làm việc đồng thời. Bên mạch động lực, tiếp điểm KYY đóng lại cấp nguồn cho động cơ làm việc ở tốc độ cao. - Muốn dừng động cơ ta ấn nút dừng D cắt nguồn cấp cho động cơ, động cơ dừng tự do. 2. Gá lắp thiết bị trên panel theo sơ đồ bố trí thiết bị; 3. Lắp mạch theo sơ đồ nguyên lý; PHIẾU HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH CÔNG VIỆC: Mạch thay đổi tốc độ kiểu Y - YY 11/B1/MĐ17 Các bước Nội dung Yêu cầu kỹ thuật Dụng cụ, trang thiết bị Ghi chú 1 Chuẩn bị: - Chuẩn bị dụng cụ - Các thiết bị điện - Vật tư - Đúng chủng loại, hoạt động tốt - Đúng chủng loại, đúng công suất, hoạt động tốt - Đúng kích thước, đủ số lượng - Đồng hồ vạn năng, tô vít, kìm các loại - Cầu dao, cầu chì, công tắc tơ, rơ le nhiệt, nút nhấn thường mở, thường đóng, động cơ điện 2 Kiểm tra - Công tắc tơ - Rơle nhiệt - Bộ nút bấm - Xác định đúng giá trị điện áp làm việc, chất lượng các tiếp điểm, cuộn dây. - Xác định được chất lượng của các tiếp điểm, dòng điện của cuộn dây đốt nóng. - Xác định được chất lượng của các tiếp điểm Đồng hồ vạn năng Đồng hồ vạn năng Đồng hồ vạn năng 3 Gá lắp các khí cụ điện lên Chắc chắn, vị trí các khí cụ điện hợp Tô vít 21 bảng gỗ lý 4 Lắp mạch điều khiển Dây đi chắc chắn, gọn, được bó bằng dây thít. Tô vít, đồng hồ vạn năng 5 Đấu mạch động lực Dây đi chắc chắn, gọn, được bó bằng dây thít. Tô vít, đồng hồ vạn năng 6 Kiểm tra mạch, chay thử - Ấn nút MY công tắc tơ KY có điện. - Ấn nút MYY tắc tơ KY mất điện, công tắc tơ KYY có điện. - Khi KY hoặc KYY tác động, ở các điểm U, V, W hoặc U’, V’, W’ sau rơ le nhiệt bằng đồng hồ vạn năng có điện áp dây 380V.AC Đồng hồ vạn năng 7 Đấu động cơ vào mạch, chạy thử Mạch vận hành tốt, động cơ chạy đạt yêu cầu sử dụng Tô vít, đồng hồ vạn năng 4. Kiểm tra nguội theo trình tự; Bước 1: Sử dùng đồng hồ VOM điều chỉnh về thang đo điện trở thang đo x1Ω hoặc x100Ω Bước 2: Đặt que đỏ của đồng hồ tại A, que đen của đồng hồ tại N - Nhấn nút My kim đồng hồ chỉ 1 giá trị điện trở - Nhấn nút D và My kim đồng hồ không lên - Nhấn nút Myy kim đồng hồ chỉ 1 giá trị điện trở - Nhấn nút D và Myy kim đồng hồ không lên Bước 3: Đặt que đỏ của đồng hồ tại A và bắt đầu kiểm tra nguội theo từng đoạn 5. Đóng điện, vận hành theo trình tự. Bước 1: Đóng cầu dao CD cấp nguồn cho mạch điều khiển và mạch động lực chuẩn bị làm việc. Bước 2: Nhấn nút mở My Bước 3: Nhấn nút mở Myy 22 Bước 4: Muốn dừng hệ thống ta nhấn nút dừng D Bước 5: Sau khi mạch đã vận hành theo đúng trình tự tắt CD, tháo mạch,vệ sinh công nghiệp. 23 BÀI 5: LẮP MẠCH ĐIỀU KHIỂN ĐỘNG CƠ RO TO LỒNG SÓC HAI CẤP TỐC ĐỘ KIỂU /YY I. MỤC TIÊU CỦA BÀI - Vẽ được sơ đồ, nêu trang bị điện và trình bày được nguyên lý hoạt động của mạch điều khiển động cơ rô to lồng sóc hai tốc độ kiểu tam giác nối tiếp - sao song song; - Lắp được mạch điều khiển động cơ rô to lồng sóc hai cấp tốc độ kiểu nối tam giác - sao kép bảo đảm các yêu cầu kỹ thuật. - Thực hiện đúng nội quy xưởng thực hành, có tác phong công nghiệp và kỷ luật trong thực hành. II. NỘI DUNG CỦA BÀI 1. Tìm hiểu sơ đồ và nguyên lý hoạt động của mạch điện 1.1 Sơ đồ nguyên lý 1.2. Trang bị điện trong mạch - CD: Cầu dao nguồn, đóng cắt không tải toàn bộ mạch. - 1CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch động lực. - 2CC: Cầu chì bảo vệ ngắn mạch ở mạch điều khiển. - M; MYY: Nút bấm kép, điều khiển mở máy tốc độ thấp và