Giáo trình Khung gầm ô tô - Chương 1: Giới thiệu chung về hệ thống truyền lực

quay töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng sao cho phuø hôïp giöõa cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn sinh ra trong quaù trình oâtoâ chuyeån ñoäng. � Caét doøng truyeàn trong thôøi gian ngaén hoaëc daøi. � Thöïc hieän ñoåi chieàu chuyeån ñoäng nhaèm taïo neân chuyeån ñoäng luøi cho oâtoâ. � Taïo khaû naêng chuyeån ñoäng eâm dòu vaø tính naêng vieät daõ caàn thieát treân ñöôøng. Ñeå thöïc hieän nhöõng vieäc naøy caàn boán thaønh phaàn: 1 2 3 45 67 8 • Ly hôïp • Hoäp soá • Truyeàn ñoäng caùcñaêng • Caàu chuû ñoäng 1. Ly hôïïïïp Boä ly hôïp duøng ñeå noái coát maùy vôùi heä thoáng truyeàn löïc, nhaèm truyeàn moment xoaén moät caùch eâm dòu vaø ñeå caét truyeàn ñoäng ñeán heä thoáng truyeàn löïc ñöôïc nhanh; döùt khoaùt trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát. 2. Hoääääp soáááá � Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phuø hôïp vôùi monent caûn luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát ñoäng cô. � Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng. � Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét maùy hoaëc khoâng caàn taùch ly hôïp. � Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän ñaëc bieät ñoái vôùi caùc xe chuyeân duïng. 3. Truyeààààn ñoääääng caùùùùcñaêêêêng Truyeàn ñoäng caùcñaêng duøng ñeå truyeàn moment xoaén giöõa caùc truïc khoâng thaúng haøng. Caùc truïc naøy leäch nhau moät goùc α >0o vaø giaù trò cuûa α thöôøng thay ñoåi. 4. Caààààu chuûûûû ñoääääng Caàu chuû ñoäng oâ toâ goàm coù: Truyeàn löïc chính, vi sai, baùn truïc vaø voû caàu. Caàu chuû ñoäng coù taùc duïng: � Truyeàn coâng suaát töø truïc chuû ñoäng ñeán caùc baùnh xe sau. � Thay ñoåi höôùng quay cuûa truïc chuû ñoäng1 goùc 900 ñeå quay truïc baùnh xe. � Taïo ra söï giaûm toác cuoái cuøng giöõa truïc truyeàn ñoäng vaø baùnh xe thoâmg qua caùc baùnh raêng truyeàn ñoäng cuoái cuøng. � Chia toång moâmen xoaén tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng. � Cho pheùp sai leäch toác ñoä giöõa caùc baùnh xe khaùc nhau (baùnh xe traùi, baùnh xe phaûi) trong luùc quay voøng. � Naâng ñôõ troïng löôïng caàu sau, toaøn boä heä thoáng treo vaø saécxi. � Taùc ñoäng nhö moät thaønh phaàn moâmen xoaén khi coù gia toác vaø phanh. Caùc loaïi oâtoâ thöôøng boá trí ñoäng cô ñoát trong (nhieân lieâu xaêng, diesel) hoaëc ñoäng cô ñieän. Vieäc xuaát hieän caùc loaïi ñoäng cô nhö: ñoäng cô roâto quay (Wankel), ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu hyñro phaân huyû töø nöôùc laøm thay ñoåi caáu truùc cuûa HTTL. Hieän nay chuùng ta thöôøng söû duïng caùc loaïi oâtoâ coù ñoäng cô ñoát trong. Sau hôn moät theá kyû keå töø khi ra ñôøi ñeán nay, ñoäng cô ñoát trong ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc hoaøn thieän daãn tôùi keát caáu HTTL bieán ñoäng ñaùng keå. Nhöõng chæ tieâu chính coù theå keå tôùi laø: giaûm tieâu hao nhieân lieäu, taêng coâng suaát, giaûm tieáng oàn, taêng toác ñoä lôùn nhaát ñoäng cô ... Do ñoøi hoûi nhöõng tính naêng nhö: khaû naêng leo doác cöïc ñaïi cuûa oâtoâ, khaû naêng ñaït vaän toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït gia toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït coâng suaát cöïc ñaïi vaø nhöõng phaùt trieån vöôït baäc cuûa kyõ thuaät ñoäng cô neân laøm taêng tính naêng ña daïng trong keát caáu HTTL. II. PHAÂÂÂÂN LOAÏÏÏÏI HTTL ñöôïc phaân loaïi theo caùc ñaëc ñieåm: 1. Phaâââân loaïïïïi theo hình thöùùùùc truyeààààn naêêêêng löôïïïïng � HTTL cô khí goàm caùc boä truyeàn ma saùt, caùc hoäp bieán toác, hoäp phaân phoái, truyeàn ñoäng caùcñaêng, loaïi naøy duøng phoå bieán. � HTTL cô khí + thuyû löïc goàm caùc boä truyeàn cô khí, boä truyeàn thuyû löïc. � HTTL ñieän töø goàm nguoàn ñieän, caùc ñoäng cô ñieän, rôle ñieän töø, daây daãn. � HTTL lieân hôïp goàm moät soá boä phaän cô khí, moät soá boä phaän thuyû löïc, moät soá boä phaän ñieän töø. Phoå bieán hôn caû laø HTTL cô khí vaø cô khí thuyû löïc. 2. Phaâââân loaïïïïi theo ñaëëëëc ñieååååm bieáááán ñoååååi caùùùùc soáááá truyeààààn. Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm bieán ñoåi caùc soá truyeàn goàm: truyeàn löïc coù caáp vaø truyeàn löïc voâ caáp. � Truyeàn löïc coù caáp laø truyeàn löïc coù caùc tyû soá truyeàn coá ñònh, vieäc thay ñoåi soá truyeàn theo daïng baäc thang. � Truyeàn löïc voâ caáp laø truyeàn löïc coù tyû soá truyeàn bieán ñoåi lieân tuïc tuøy thuoäc vaøo cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn töø maët ñöôøng. 3. Phaâââân loaïïïïi theo phöông phaùùùùp thay ñoååååi toáááác ñoääää � Ñieàu khieån baèng caàn soá. � Ñieàu khieån baùn töï ñoäng. � Ñieàu khieån töï ñoäng. Phaân bieät giöõa ñieàu khieån baùn töï ñoäng vaø ñieàu khieån töï ñoäng thoâng qua soá löôïng cô caáu ñieàu khieån trong buoàng laùi. Hieän nay chuùng ta thöôøng gaëp: � HTTL coù caáp ñieàu khieån baèng caàn soá (Manual Transmissions: MT). � HTTL cô khí thuûy löïc ñieàu khieån töï ñoäng (Automatic Transmissions: AT). III. CAÙÙÙÙC SÔ ÑOÀÀÀÀ BOÁÁÁÁ TRÍ CHUNG 1. Caùùùùc sô ñoàààà HTTL HTTL taäp hôïp nhieàu cuïm chöùc naêng khaùc nhau. Thoâng thöôøng bao goàm: - Ly hôïp, hoäp soá chính, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, baùnh xe. - Ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh xe. - Hoäp soá töï ñoäng (AT), hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh xe Soá löôïng cuïm coù theå khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo tính naêng kyõ thuaät cuûa oâtoâ. Hình 1-1’ giôùi thieäu caùc sô doà thöôøng gaëp treân oâtoâ. Caùc kyù hieäu: Ñ – ñoäng cô L – ly hôïp H – hoäp soá CÑ – caùc ñaêng C – caàu chuû ñoäng a. Loaïïïïi FF (FWD) (Ñoääääng cô ñaëëëët tröôùùùùc – caààààu tröôùùùùc chuûûûû ñoääääng) � Sô ñoà a: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá chính, caàu xe naèm doïc vaø ôû tröôùc xe taïo neân caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn boä caùc cuïm lieâm keát vôùi nhau thaønh moät khoái. Nhôø caáu truùc naøy troïng taâm xe naèm leäch haún veà phía ñaàu xe, keát hôïp caáu taïo voû xe taïo khaû naêng oån ñònh cao khi coù löïc beân taùc ñoäng, ñoàng thôøi giaûm ñoä nhaïy caûm vôùi gioù beân. Xong khoâng gian ñaàu xe raát heïp. � Sô ñoà b: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá naèm ngang ñaët tröôùc xe, caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn boä cuïm truyeàn löïc lieàn khoái. Troïng löôïng khoái ñoäng löïc naèm leäch haún veà phía tröôùc ñaàu xe giaûm ñaùng keå ñoä nhaïy cuûa oâtoâ vôùi löïc beân nhaèm naâng cao khaû naêng oån ñònh ôû toác ñoä cao. Trong caàu chuû ñoäng thì boä truyeàn baùnh raêng truï thay theá cho boä truyeàn baùnh raêng coân. b) b. Loaïïïïi FR (RWD) (Ñoääääng cô ñaëëëët tröôùùùùc – caààààu sau chuûûûû ñoääääng) � Sô ñoà c: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá ñaët haøng doïc phía tröôùc ñaàu xe, caàu chuû ñoäng ñaët sau xe, truïc caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vaø caàu chuû ñoäng. Chieàu daøi töø hoäp soá ñeán caàu sau khaù lôùn neân giöõa truïc phaûi ñaët oå treo. c) a) c. Loaïïïïi RR (Ñoääääng cô ñaëëëët sau – caààààu sau chuûûûû ñoääääng) � Sô ñoà d: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá, caàu chuû ñoäng laøm thaønh moät khoái goïn ôû phía sau xe, caàu sau chuû ñoäng. Cuïm ñoäng cô naèm sau caàu chuû ñoäng. � Sô ñoà e: gioáng nhö sô ñoà d nhöng cuïm ñoäng cô naèm quay ngöôïc laïi, ñaët tröôùc caàu sau. d. Loaïïïïi 4WD (Ñoääääng cô hai caààààu chuûûûû ñoääääng thöôøøøøng xuyeâââân) � Sô ñoà h: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái ñaët doïc phía ñaàu xe, caàu tröôùc vaø caàu sau chuû ñoäng. Noái giöõa hoäp phaân phoái vaø caùc caàu laø caùc truïc caùcñaêng. Sô ñoà naøy thöôøng gaëp ôû oâtoâ coù khaû naêng vieät daõ cao, oâtoâ chaïy treân ñöôøng xaáu. � Sô ñoà g: ñoäng cô, ly hôïp ñaët tröôùc xe, hoäp soá chính, caàu xe ñaët sau xe,truïc caùcñaêng noái giöõa ly hôïp vaø hoäp soá chính. Truïc caùcñaêng ñaët kín trong voû boïc laøm toát vieäc baûo veä che boäi cho heä thoáng. Troïng löôïng san ñeàu cho caû hai caàu. 62. Moäääät soáááá ñaùùùùnh giaùùùù toåååång quaùùùùt Thoâng thöôøng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng oâtoâ coù theå söû duïng caùc yeáu toá cô baûn: chaát löôïng keùo, chaát löôïng ñieàu khieån, chaát löôïng oån ñònh. Sô ñoà Gt/Gs.% Chaát löôïng khoâng taûi ñaày taûi keùo ñieàu khieån oâån ñònh c 55/45 50/50 toát trung bình trung bình a, c 60/40 55/45 toát toát toát d, e ,g 40/60 50/50 toát toát xaáu h 55/45 45/55 toát trung bình trung bình Baû û û ûng 1-2. Caùc yeáu toá ñaùnh giaù chung: G t – taûi troïng tónh ñaët treân caàu tröôùc; G s – taûi troïng tónh ñaët treân caàu sau; G t /G s – tyû leä phaân boá taûi troïng. - Chaát löôïng keùo bieåu thò khaû naêng taêng toác, khaû naêng taän duïng löïc baùm ôû baùnh xe chuû ñoäng. - Chaát löôïng ñieàu khieån bieåu thò ôû khaû naêng ñieàu khieån toác ñoä, ñieàu khieån höôùng chuyeån ñoäng (quaõng ñöôøng phanh, khaû naêng thöïc hieän quay voøng, oån ñònh chuyeån ñoäng thaúng). - Chaát löôïng oån ñònh bieåu thò khaû naêng choáng tröôït, laät, laéc ngang trong moïi ñieàu kieän chuyeån ñoäng theo caùc traïng thaùi chuyeån ñoäng cuûa xe. Caùc yeáu toá cô baûn treân ñeàu aûnh höôûng tôùi khaû naêng chuyeån ñoäng, khaû naêng an toaøn quyeát ñònh bôûi tyû leä phaân boá taûi troïng trong traïng thaùi tónh ôû hai traïng thaùi: khoâng taûi vaø ñaày taûi theo Gt/Gs. Caùc thoâng soá cho trong baûûûûng 1-2. Qua baûng ta thaáy caùc oâtoâ loaïi moät caàu chuû ñoäng hieän ñaïi coù xu höôùng duøng caùch boá trí theo sô ñoà b, c. IV. MOÄÄÄÄT SOÁÁÁÁ SÔ ÑOÀÀÀÀ TOÅÅÅÅNG THEÅÅÅÅ TREÂÂÂÂN XE HAI CAÀÀÀÀU CHUÛÛÛÛ ÑOÄÄÄÄNG Coâng thöùc baùnh xe ñöôïc kyù hieäu toång quaùt laø: a x b Trong ñoù: a laø soá löôïng baùnh xe b laø soá löôïng baùnh xe chuû ñoäng Thí duï cho caùc tröôøng hôïp : o 4 x 2 : xe coù moät caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe, trong ñoù hai baùnh chuû ñoäng). o 4 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe , caû boán baùnh ñeàu chuû ñoäng). o 6 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng , moät caàu bò ñoäng (coù 6 baùnh xe, trong ñoù coù 4 baùnh laø chuû ñoäng). o 6 x 6 : xe coù ba caàu chuû ñoäng (coù 6 baùnh xe vaø caû 6 baùnh ñeàu chuû ñoäng). 7o 8 x 8 : xe coù boán caàu chuû ñoäng ( coù 8 baùnh xe vaø caû 8 baùnh ñeàu chuû ñoäng). Vì möùc ñoä phöùc taïp cuûa heä thoáng truyeàn löïc moät soá xe cuï theå ñöôïc theå hieän qua coâng thöùc baùnh xe nhö treân neân heä thoáng truyeàn löïc coù caùc kyù hieäu thöôøng duøng nhö: • Loaïi kyù hieäu 4WD (four well drive): cho taát caû caùc xe coù boán baùnh chuû ñoäng. • Loaïi kyù hieäu AWD (all well drive): cho taát caû caùc xe coù caáu truùc kieåu caàu tröôùc thöôøng xuyeân ôû traïng thaùi chuû ñoäng, caàu sau chæ truyeàn löïc trong moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh. Vôùi muïc ñích naâng cao khaû naêng cô ñoäng treân oâtoâ hai caàu söû duïng daïng caáu truùc treân hình 1-2. 1. Caùùùùc boääää vi sai giöõõõõa caùùùùc baùùùùnh xe (h. 1-2). Caùc boä vi sai giöõa caùc baùnh xe ñaûm nhaän vai troø khaùc toác giöõa caùc baùnh xe cuøng moät caàu, xong tröôøng hôïp xe chuyeån ñoäng treân ñöôøng xaáu coù theå xaûy ra hieän töôïng moät baùnh xe bò quay trôn maø khoâng truyeàn löïc. Caùc xe moät caàu chuû ñoäng chuû yeáu hoaït ñoäng treân ñöôøng toát do ñoù caùc kieåu vi sai kieåu naøy raát thích hôïp. Hình 1-2. Caùc daïng caáu truùc truyeàn löïc treân oâtoâ. Treân oâtoâ nhieàu caàu caàn hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu ñeå haïn cheá söï quay trôn cuûa moät baùnh xe treân moät caàu, coù theâm khoaù ma saùt caùc daïng khaùc nhau nhö: ly hôïp tröôït, boä gaøi coù ma saùt cao, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh. Moät soá keát caáu khaùc coù khaû naêng khoaù cöùng hai baùnh xe (khoaù vi sai), khi ñoù caùc baùnh xe ôû moät caàu khoâng coøn khaû naêng khaùc toác. Xe khoâng coøn hoaït ñoäng ôû cheá ñoä naøy laâu daøi vì lyù do quaù taûi do keát caáu. Caáu rtuùc töï ñoäng gaøi vi sai laø loaïi khôùp daïng haønh trình töï do. Keát caáu töï ñoäng laøm vieäc khi coù sai leäch toác ñoä giöõa hai baùnh xe. 82. Caùùùùc boääää vi sai giöõõõõa caùùùùc caààààu Caùc boä vi sai giöõa caùc caàu ñaët trong hoäp phaân phoái cho pheùp caùc caàu laøm vieäc vôùi caùc toác ñoä quay khaùc nhau, vieäc boá trí nhö vaäy laøm cho xe hai caàu hoaït ñoäng linh hoaït nhöng giaûm khaû naêng cô ñoäng cuûa xe. Caáu truùc khaéc phuïc yeáu ñieåm ñoù laø söû duïng caùc boä khoaù vi sai gioáng caùc boä khoaù vi sai giöõa caùc baùnh xe nhö sô ñoà 2, 3, 4, 6 treân hình 1-2. Caùc khoaù coù theå laø vi sai truïc vít baùnh vít, khôùp ly hôïp, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh. Treân moät soá xe hai caàu chuû ñoäng khoâng coù hoäp phaân phoái, khoâng coù cô caáu gaøi caàu baèng tay hay phím ñieän maø söû duïng khôùp ma saùt noái giöõa hai caàu. Khôùp laøm vieäc nhö moät khôùp meàm ñaûm baûo cho heä thoáng truyeàn löïc khoâng bò quaù taûi. Khôùp chæ tröôït khi söï cheânh leäch moment truyeàn quaù lôùn, coøn laïi chuùng noái lieàn giöõa hai caàu. Caáu truùc nhö vaäy ñöôïc coi laø khôùp ma saùt töï tröôït nhö sô ñoà 1, 5, 7 treân hình 1-2. 9CHÖÔNG 2 BOÄÄÄÄ LY HÔÏÏÏÏP Treân oâtoâ, coâng suaát truyeàn töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng thoâng qua boä ly hôïp. Ly hôïp ñöôïc ñaët giöõa baùnh ñaø ñoäng cô vaø hoäp soá. Ngöôøi laùi xe seõ ñieàu khieån söï aên khôùp giöõa baùnh ñaø vaø hoäp soá thoâng qua pedal ly hôïp ñeå ñoäng cô truyeàn coâng suaát ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng hoaëc ñoäng cô quay töï do khoâng truyeàn coâng suaát ñeán baùnh xe. Hình 2-1. Caáu taïo boä ly hôïp treân oâtoâ HONDA. I. Coââââng duïïïïng – phaâââân loaïïïïi – yeââââu caààààu 1. Coââââng duïïïïng � Taïo khaû naêng ñoùng ngaét maïch truyeàn löïc töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng. Ly hôïp ñaûm baûo ñoùng ngaét eâm dòu nhaèm giaûm taûi troïng ñoäng vaø thöïc hieän trong thôøi gian ngaén. � Khi chòu taûi quaù lôùn ly hôïp ñoùng vai troø nhö moät cô caáu an toaøn nhaèm traùnh quaù taûi cho HTTL vaø ñoäng cô. � Khi coù hieän töôïng coäng höôûng ly hôïp coù khaû naêng daäp taét dao ñoäng nhaèm naâng cao chaát löôïng truyeàn löïc. 2. Phaâââân loaïïïïi a. Theo caù ù ù ùch truyeà à à àn moment xoaé é é én töø ø ø ø coá á á át maù ù ù ùy ñeá á á án truï ï ï ïc cuû û û ûa HTTL � Ly hôïp ma saùt: loaïi moät ñóa vaø nhieàu ñóa, loaïi loø xo maøng, loaïi loø xo neùn bieân, loaïi loø xo neùn trung taâm, loaïi caøng taùch ly taâm vaø nöûa ly taâm. � Ly hôïp thuûy löïc: loaïi thuûy tónh vaø thuûy ñoäng. � Ly hôïp nam chaâm ñieän. 10 � Ly hôïp lieân hôïp. b. Theo caù ù ù ùch ñieà à à àu khieå å å ån � Ñieàu khieån do laùi xe (loaïi ñaïp chaân, loaïi coù trôï löïc thuûy löïc hoaëc khí). � Loaïi töï ñoäng. Hieän nay treân oâtoâ ñöôïc söû duïng nhieàu loaïi ly hôïp ma saùt. Ly hôïp thuûy löïc cuõng ñang ñöôïc phaùt trieån ôû oâtoâ vì coù öu ñieåm laø giaûm ñöôïc taûi troïng va ñaäp leân HTTL. Tuy nhieân chuùng em chæ nghieân cöùu tôùi ly hôïp duøng caùc loaïi ñóa ma saùt. 3. Yeââââu caààààu: � Ly hôïp phaûi truyeàn ñöôïc moment xoaén lôùn nhaát cuûa ñoäng cô maø khoâng bò tröôït trong moïi ñieàu kieän, bôûi vaäy ma saùt cuûa ly hôïp phaûi lôùn hôn moment xoaén cuûa ñoäng cô. � Khi keát noái phaûi eâm dòu ñeå khoâng gaây ra va ñaäp ôû heä thoáng truyeàn löïc. � Khi taùch phaûi nhanh vaø döùt khoaùt ñeå deã gaøi soá vaø traùnh gaây taûi troïng ñoäng cho hoäp soá. � Moment quaùn tính cuûa phaàn bò ñoäng phaûi nhoû. � Ly hôïp phaûi laøm nhieäm vuï cuûa boä phaän an toaøn do ñoù heä soá döï tröõ ∃ phaûi naèm trong giôùi haïn. � Ñieàu khieån deã daøng. � Keát caáu ñôn giaûn vaø goïn. � Ñaûm baûo thoaùt nhieät toát khi ly hôïp tröôït. II. CAÁÁÁÁU TAÏÏÏÏO VAØØØØ NGUYEÂÂÂÂN LYÙÙÙÙ HOAÏÏÏÏT ÑOÄÄÄÄNG CUÛÛÛÛA LY HÔÏÏÏÏP 1. Caááááu taïïïïo Moät boä ly hôïp tieâu bieåu caáu taïo ba phaàn cô baûn. Ñoù laø: baùnh ñaø, ñóa ma saùt vaø maâm eùp. Ngoaøi ra coøn coù khôùp ngaét ly hôïp, oå bi ñôõ (voøng bi ngaét ly hôïp) vaø cuïm voû ly hôïp. Baùnh ñaø vaø maâm eùp laø caùc khaâu daãn ñoäng, chuùng ñöôïc gaén vôùi nhau vaø quay cuøng truïc khuyûu. Ñóa ma saùt laø khaâu bò daãn, ñóa coù ñöôøng kính khoaûng 300mm vaø ñöôïc gheùp vôùi truïc ly hôïp hay truïc vaøo cuûa hoäp soá. Caû hai cuøng quay vôùi nhau nhöng ñóa ma saùt coù theå tröôït tôùi tröôït lui treân caùc then cuûa truïc. a) 11 Hình 2-2. Ba phaàn cô baûn cuûa ly hôïp: a)- baùnh ñaø;, b)-ñóa ma saùt; c)- maâm eùp. a. Baù ù ù ùnh ñaø ø ø ø Baùnh ñaø cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa boä phaän chuû ñoäng. Baùnh ñaø baét chaët vôùi truïc khuyûu nhôø caùc buloâng ñònh taâm, treân beà maët ñöôïc gia coâng nhaün laøm beà maët töïa cuûa ly hôïp. Meùp ngoaøi cuûa maët baùnh ñaø coù caùc loã ren ñeå baét vôùi voû ly hôïp ñoàng thôøi coù caùc choát ñònh taâm baûo ñaûm ñoàng taâm giöõa baùnh ñaø vaø voû, baûo ñaûm khaû naêng truyeàn toát moment. Baùnh ñaø laøm baèøng gang coù khaû naêng daãn nhieät cao, phaàn loõm phía trong coù caùc loã thoaùt daàu, môõ, buïi, caùc loã ñöôïc khoan xieân taïo ñieàu kieän cho daàu môõ thoaùt ra ngoaøi theo löïc ly taâm. b. Ñóa ma saù ù ù ùt (hay ñóa ly hôï ï ï ïp) Ñóa ma saùt goàm coù moayô, caùc taám ma saùt, caùc loø xo giaûm chaán vaø caùc loø xo ñeäm. Caùc beà maët ma saùt gaén vôùi loø xo ñeäm, khi ly hôïp aên khôùp chính nhôø caùc loø xo ñeäm naøy maø söï rung ñoäng ñöôïc giaûm thaáp. Hình 2-3. Caáu taïo ñóa ma saùt. Loø xo giaûm chaán laø caùc loø xo kieåu oáng daây, caùc loø xo naøy ñöôïc boá trí quanh moayô vaø daãn ñoäng moayô nhaèm laøm giaûm söï rung ñoäng cuûa ñoäng cô nhôø ñoù coâng suaát truyeàn ñeán hoäp soá ñöôïc eâm dòu hôn. b) c) 12 Treân caû hai maët cuûa ñóa ma saùt coù caùc raõnh nhaèm ngaên khoâng cho ñóa bò dính vôùi baùnh ñaø hoaëc maâm eùp khi ly hôïp nhaû. Caùc raõnh coøn giuùp cho vieäc laøm nguoäi caùc maët tieáp xuùc. Beà maët ñóa ma saùt ñöôïc laøm baèng sôïi coton vaø amiaêng. Ñeå taêng theâm ñoä cöùng cuûa beà maët ma saùt nhöõng sôïi ñoàng ñöôïc ñan hoaëc eùp theâm vaøo. Do amiaêng laø loaïi vaät lieäu taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi neân daàn thay theá baèng vaät lieäu khaùc. Hieän nay moät soá ñóa ma saùt duøng beà maët ma saùt baèng vaät lieäu kim loaïi hoaëc goám. Ñóa ma saùt coù haønh trình dòch chuyeån khoaûng 1,5mm khi ly hôïp thay ñoåi töø traïng thaùi aên khôùp ñeán khoâng aên khôùp. c. Maâ â â âm eù ù ù ùp: Maâm eùp ly hôïp ñöôïc laøm baèng vaät lieäu chòu taûi, ñaûm baûo ñoä phaúng cao, ñöôïc ñieàu khieån ñeå ñoùng hoaëc môû ly hôïp. Maâm eùp, vôùi moät hoaëc nhieàu loø xo gaén vôùi khung ly hôïp. Khung ly hôïp ñöôïc gaén vôùi baùnh ñaø baèng caùc buloâng vaø cuøng quay vôùi noù. Khi ly hôïp aên khôùp, löïc eùp, loø xo giöõ cho ñóa ma saùt tyø vaøo baùnh ñaø. Truïc vaøo cuûa hoäp soá ñoàng taâm vôùi truïc khuyûu. Ñaàu nhoû cuûa truïc vaøo hoäp soá ñöôïc ñôõ treân baïc ñònh höôùng ôû cuoái truïc khuyûu. Maâm eùp goàm hai loaïi: Loø xo truï vaø loø xo maøng. � Loø xo truï (Coil spring) Loaïi naøy söû duïng nhöõng loø xo truï nhoû töông töï nhö loø xo xupaùp. Beà maët maâm eùp laø moät voøng troøn lôùn maø ñóa ma saùt tieáp xuùc vaøo, thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng gang hoaëc theùp. Beà maët sau cuûa maâm eùp laø beà maët coù caùc loø xo vaø ñoøn baåy ñöôïc gaén vôùi caàn ly hôïp. Trong suoát quaù trình hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, maâm eùp di chuyeån veà phía tröôùc vaø beân trong voû ly hôïp. Caàn ñaåy ñöôïc laép beân trong maâm eùp, noù ñöôïc naâng leân vaø dòch chuyeån beà maët maâm eùp ra xa so vôùi baùnh ñaø. Caùc loø xo hình truï naèm chung quanh maâm eùp vaø xen giöõa nhöõng caàn ñaåy ñeå giöõ chuùng töø vò trí töï do veà vò trí laøm vieäc. Voû bao maâm eùp bao boïc caùc loø xo, caàn ñaåy vaø beà maët maâm eùp. Noù ñöôïc chia laøm nhieàu loã vaø giöõ cho caùc boä phaän maâm eùp ñöôïc lieân keát vôùi nhau. Nguyeâ â â ân lyù ù ù ù hoaï ï ï ït ñoä ä ä äng cuû û û ûa maâ â â âm eù ù ù ùp ly hôï ï ï ïp duø ø ø øng loø ø ø ø xo truï ï ï ï: Löïc giöõ trong cuïm maâm eùp ñöôïc taïo ra bôûi moät soá loø xo xoaén hình truï, caùc loø xo ñöôïc boá trí voøng troøn treân maâm eùp naèm giöõa maâm eùp vaø khung ly hôïp. Khi nhaán pedal ly hôïp, ñaåy oå truïc nhaû ly hôïp vaøo caàn nhaû ly hôïp, maâm eùp taùch khoûi ñóa ma saùt neùn caùc loø xo tyø vaøo khung ly hôïp, ly hôïp ngaét. Nhaû pedal ly hôïp co loø xo xoaén giaõn ra ñaåy maâm eùp laøm ñóa ma saùt bò keïp giöõa maâm eùp vaø baùnh ñaø, ly hôïp aên khôùp. 13 Ñóa ma saùt Baùnh ñaø Maâm eùp Loø xo eùp Pedal ly hôïp Chaïc ly hôïp Oå truïc nhaû ly hôïp Hình 2-4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng loø xo truï. Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy nhieân neáu loø xo caøng maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù moät khoái naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc eùp cuûa loø xo. � Loø xo maøng (Diaphragm spring) Loø xo maøng thöôøng söû duïng nhöõng loø xo laù ñôn thay vì söû duïng nhöõng cuoän loø xo. Chöùc naêng gioáng nhö chöùc naêng cuûa kieåu loø xo truï. Loø xo laù laø moät loø xoaén voøng troøn lôùn, ñöôïc uoán cong leân hoaëc loõm xuoáng vaø ñöôïc chia thaønh nhöõng vieân phaân ñöôïc noái caïnh ngoaøi cho tôùi loã beân trong. Loø xo naøy ñöôïc gaén vaøo trong maâm eùp vôùi caïnh ngoaøi ñöôïc laép chaët veà phía sau beà maët cuûa maâm eùp, moät kieàng troøn (Pivot ring) ñöôïc gaén phía sau loø xo laù coù nhieäm vuï ñònh vò caïnh ngoaøi cuûa loø xo. Loø xo eùp maøng hoaït ñoäng khi trung taâm cuûa ñóa ñöôïc ñaåy vaøo ñoäng cô, thì caïnh ngoaøi cuûa noù ñi ngöôïc laïi phía ñoäng cô. Ñieàu naøy seõ taùch ñóa ly hôïp vaø ñóa eùp tröôït ra xa so vôùi baùnh ñaø. Khi trung taâm cuûa loø xo ñöôïc nhaû ra thì loø xo seõ trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng cuûa noù. Luùc ñoù caïnh ngoaøi cuûa ñóa eùp maët trôøi seõ ñaåy beà maët maâm eùp vaøo trong ñóa ly hôïp. Nguyeâ â â ân lyù ù ù ù hoaï ï ï ït ñoä ä ä äng cuû û û ûa maâ â â âm eù ù ù ùp ly hôï ï ï ïp duø ø ø øng loø ø ø ø xo maø ø ø øng: 14 Hình 2-5. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp loø xo maøng: B) Traïng thaùi ñoùng ly hôïp; C) Traïng thaùi môû ly hôïp. Traïng thaùi ñoùng (B) laø traïng thaùi ñoùng thöôøng xuyeân cuûa ly hôïp. Döôùi taùc duïng cuûa loø xo eùp: Ñóa eùp, ñóa bò ñoäng vaø baùnh ñaø ñoäng cô eùp saùt vaøo nhau. Khi ñoù baùnh ñaø, ñóa bò ñoäng, ñóa eùp, loø xo eùp, voû ly hôïp quay thaønh moät khoái. Moâmen xoaén truyeàn töø ñoäng cô tôùi baùnh ñaø qua caùc beà maët ma saùt truyeàn ñeán moayô ñóa bò ñoäng tôùi truïc bò ñoäng. Ly hôïp thöïc hieän chöùc naêng truyeàn moâmen xoaén töø ñoäng cô tôùi hoäp soá. Traïng thaùi môû (C) laø traïng thaùi laøm vieäc thöôøng xuyeân cuûa ly hôïp. Ngöôøi laùi taùc duïng leân caàn ñieàu khieån keùo ñóa eùp chuyeån ñoäng ngöôïc chieàu eùp cuûa loø xo, taùch giöõa caùc beà maët ma saùt cuûa ñóa bò ñoäng vôùi baùnh ñaø vaø ñóa eùp. Phaàn chuû ñoäng cuûa ly hôïp quay theo ñoäng cô, nhöng do löïc eùp khoâng taùc duïng leân ñóa eùp, vì vaäy khoâng taïo neân ma saùt ñeå truyeàn moâmen xoaén töø phaàn chuû ñoäng sang phaàn bò ñoäng. Giöõa caùc quaù trình ñoùng môû löïc eùp cuûa loø xo thay ñoåi, xuaát hieän tröôït töông ñoái giöõa caùc beà maët ma saùt. Quaù trình naøy dieãn ra tuy ngaén nhöng phaùt sinh nhieät raát lôùn. Söï tröôït gaây neân maøi moøn caùc beà maët ma saùt ñoát noùng caùc chi tieát ly hôïp coù theå daãn tôùi hö hoûng ly hôïp. Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy nhieân neáu loø xo caøng maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù moät khoái naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc eùp cuûa loø xo. 15 d. Khôù ù ù ùp ngaé é é ét ly hôï ï ï ïp (caø ø ø øng caé é é ét ly hôï ï ï ïp) Hình 2-6. Khôùp ngaét ly hôïp. Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng söû duïng baïc ñaïn caàu vaø boä voøng, noù coù taùc duïng laøm giaûm ma saùt giöõa caàn ñaåy vaø caøng môû ly hôïp, traùnh ñöôïc söï maøi moøn. Khôùp ngaét ly hôïp laø moät boä phaän kín trong ñoù chöùa môõ boâi trôn, noù tröôït treân truïc hoaëc trong oáng bao loàng beân ngoaøi truïc töø phía tröôùc cuûa hoäp soá. ÔÛ moät vaøi loaïi xe ñaëc bieät coù söû duïng khôùp ngaét ly hôïp baèng than chì. Noù laø moät khoái troøn baèng than chì choáng ma saùt eùp leân treân ñóa phaúng vaø ñaåy caàn ñaåy ly hôïp. Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng ñöôïc taùch rôøi ra ôû phía sau caøng ly hôïp. Moät phe nhoû ñeå giöõ khôùp ngaét treân caøng môû, khi ñoù söï chuyeån ñoäng ôû höôùng khaùc seõ ñaåy khôùp ngaét chaïy daøi treân truïc hoäp soá, luùc naøy khôùp ngaét seõ khoâng coøn hoaït ñoäng trong suoát quaù trình ñoäng cô truyeàn coâng suaát. Noù seõ giaûm bôùt söï maøi moøn vaø hö hoûng cuûa khôùp ngaét ly hôïp. e. Baï ï ï ïc ñaï ï ï ïn chaø ø ø ø Baïc ñaïn chaø hoaëc oáng loùt ñònh höôùng ñöôïc ñaët ôû cuoái ñaàu truïc khuyûu treân baùnh ñaø. Noù coù nhieäm vuï ñôõ truïc sô caáp hoäp soá, thöôøng oáng loùt ñöôïc laøm baèng baïc thau ñaëc bieät, noù coù theå thay theá baèng oå bi ñuõa hoaëc oå bi ñôõ. Ñaàu cuoái cuûa truïc sô caáp coù moät ngoãng truïc nhoû ôû cuoái truïc, ngoãng truïc naøy tröôït beân trong oå bi, oå bi ngaên caûn truïc hoäp soá vaø ñóa ly hôïp laéc leân hay laéc xuoáng khi maø ñóa ma saùt taùch rôøi. Baïc ñaïn chaø seõ giuùp cho truïc sô caáp naèm giöõa ñóa ma saùt treân baùnh ñaø. 2. Nguyeâââân lyùùùù hoaïïïït ñoääääng cuûûûûa ly hôïïïïp duøøøøng hai ñóa ma saùùùùt Khi caàn truyeàn moment xoaén vôùi moät löïc lôùn maø ñoøi hoûi kích thöôùc boá trí nhoû goïn ngöôøi ta thöôøng duøng ly hôïp nhieàu ñóa ma saùt, ôû treân oâtoâ taûi thöôøng gaëp ly hôïp hai hay nhieàu ñóa ma saùt. ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt, loaïi naøy coù löïc giöõ raát lôùn. Duøng ñóa ma saùt thöù hai nhaèm taêng dieän tích ma saùt tieáp xuùc vì vaäy khaû naêng taûi moment lôùn hôn. Khi ly hôïp aên khôùp, moãi ñóa ma saùt nhuyeån moät nöûa moment töø baùnh ñaø 16 ñeán truïc vaøo cuûa ly hôïp. Hoaït ñoäng cuûa ly hôïp hai ñóa gioáng nhö hoaït ñoäng cuûa ly hôïp moät ñóa. Keát caáu cuûa ly hôïp hai ñóa veà cô baûn cuõng gioáng nhö loaïi moät ñóa nhöng coù nhöõng ñieåm khaùc bieät. Hai ñóa bò ñoäng hoaøn toaøn gioáng nhau coù theå laép laãn cho nhau. Khi ly hôïp ñoùng caùc loø xo eùp chaët caùc ñóa eùp vaø ñóa bò ñoäng vaøo baùnh ñaø. Luùc naøy loø xo bò eùp laïi, giöõa ñaàu caùc ñoøn môû vôùi voøng bi treân khôùp ngaét ñeàu coù khe hôû ñeå ñaûm baûo ly hôïp ñöôïc ñoùng hoaøn toaøn. Khi môû ly hôïp, ngöôøi taøi xeá ñaïp vaøo pedal, qua caùc boä phaän daãn ñoäng seõ laøm ñóa eùp dòch chuyeån veà beân traùi. Khi ñoù caùc loø xo seõ giaûn ra, ñaåy ñóa eùp trung gian veà beân traùi ñeå giaûi phoùng ñóa bò ñoäng thöù nhaát. Khi ñóa baét ñaàu töïa vaøo caùc buloâng thì ñóa bò ñoäng thöù nhaát ñöôïc taùch ra hoaøn toaøn. Ñóa eùp tieáp tuïc dòch chuyeån veà beân traùi ñeå giaûi phoùng ñóa bò ñoäng thöù hai, chæ khi caû hai ñóa bò ñoäng cuøng ñöôïc giaûi phoùng thì ly hôïp môùi ñöôïc môû hoaøn toaøn. Maâm eùp Loø xo eùp Baïc ñaïn chaø Truïc ly hôïp Ñoøn môû ly hôïp TENDEUR ñieàu chænh Pedal ly hôïp Ñóa ma saùt Baùnh ñaø Then hoa Baïc loùt Hình 2-7. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt. III. CAÙÙÙÙC CÔ CAÁÁÁÁU DAÃÃÃÃN ÑOÄÄÄÄNG ÑIEÀÀÀÀU KHIEÅÅÅÅN LY HÔÏÏÏÏP Nhöõng chi tieát noái töø pedal ly hôïp ñeán oå truïc nhaû ly hôïp taïo thaønh cô caáu ñoøn baåy ly hôïp, coù theå laø loaïi cô caáu cô caáu cô khí duøng daây caùp hay loaïi cô caáu thuyû löïc. Caû hai ñeàu coù nhieäm vuï chuyeån ñoåi moät löïc taùc ñoäng nhoû leân pedal ly hôïp thaønh moät löïc lôùn hôn treân truïc nhaû ly hôïp. Loaïi cô caáu ñoøn baåy duøng thanh truyeàn thöôøng duøng treân caùc xe coù baùnh sau chuû ñoäng, loaïi xe coù baùnh tröôùc chuû ñoäng thöôøng duøng cô caáu ñoøn baåy caùp. 17 1. Cô caááááu daããããn ñoääääng cô khí söûûûû duïïïïng caùùùùp Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng caùp goàm moät sôïi daây caùp baèng theùp, beân ngoaøi ñöôïc boïc bôûi moät voû bao duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng cuûa pedal ñeán caøng taùch ly hôïp. Sôïi caùp keùo daøi töø phía treân cuûa pedal, ñaàu kia ñöôïc noái vôùi caøng taùch ly hôïp (ñoøn quay). Voû caùp loàng ngoaøi sôïi caùp cho pheùp sôïi caùp tröôït beân trong voû caùp khi pedal chuyeån ñoäng. Caùc loø xo coù taùc duïng hoài vò baøn ñaïp vaø ñoøn môû ngoaøi. Haønh trình töï do cuûa baøn ñaïp ño taïi caàn gaït cuûa ñoøn quay, taïi ñoù khoaûng caùch töø 2,5–3,5mm, ñieàu chænh baèng caùc ñai oác naèm ôû ñoøn ñaàu môû. Treân giaù treo baøn ñaïp ly hôïp coù ñaët buloâng tyø duøng ñieàu chænh chieàu cao toaøn boä cuûa baøn ñaïp ly hôïp. Baøn ñaïp ly hôïp ôû vò trí cao nhaát caùch saøn xe khoaûng 166- 176mm. Haønh trình töï do vaø haønh trình toaøn boä cuûa baøn ñaïp ñieàu chænh nhôø buloâng tyø ñaët treân giaù ñôõ baøn ñaïp roài môùi ñieàu chænh haønh trình töï do. Hình 2-8. Cô caáu daãn ñoäng cô khísöû duïng caùp. Khi pedal ñöôïc ngöoøi laùi aán xuoáng hì sôïi caùp seõ keùo caøng taùch ly hôïp laøm cho ly hôïp nhaû ra, taùch rôøi ñóa ma saùt vôùi baùnh ñaø. Khi pedal ñöôïc buoâng ra do ngöôøi laùi thì moät loø xo ñöôïc gaén ôû pedal seõ keùo pedal trôû laïi, sôïi caùp buoâng ra, nhaû caøng taùch ly hôïp, ly hôïp ñoùng laïi. Maâm eùp Ñóa ma saùt Cuïm hoäp soá Baïc ñaïn chaø Voû boïc sôïi caùp Baøn ñaïp ly hôïp Caøng taùch ly hôïp Boä ñieàu chænh Sôïi caùp 18 2. Cô caááááu daããããn ñoääääng ly hôïïïïp baèèèèng thuûûûûy löïïïïc Vôùi cô caáu loaïi naøy vieäc ñieàu khieån taùch ly hôïp deã daøng hôn, chæ caàn moät löïc töông ñoái nhoû. Boä phaän taùch ly hôïp thuûy löïc ñöôïc söû duïng moät boä phaän thuûy löïc ñôn giaûn. Ñeå truyeàn löïc töø pedal ñeán caøng taùch ly hôïp. Caáu taïo goàm ba boä phaän cô baûn: xilanh chính, ñöôøng oáng daãn daàu vaø xilanh con (xilanh coâng taùc). Xilanh chính seõ cung caáp moät aùp suaát thuûy löïc cho heä thoáng goàm moät piston gaén vaøo moät xilanh chính, piston coù cuppen... vaøo baùnh raêng trong D. Luùc naøy baùnh raêng A xem nhö ñöùng yeân vì nhaû nhaû khôùp ly hôïp, trong luùc baùnh raêng B ñang quay nhanh theo truïc thöù caáp do xe ñang chaïy tôùi. Döoùi aùp löïc cuûa caàn sang soá I, boä ñoàng toác goàm baùnh raêng ngoaøi B vôùi choùp noùn cuït E tieán tôùi, choùp noùn E chaïm vaøo loõm hình noùn cuït H laøm nhieäm vuï nhö boä ly hôïp keùo baùnh raêng A quay theo baùnh raêng B. Tieáp tuïc aán caàn sang soá, baùnh raêng ngoaøi B eùp caùc loø xo G tieán tôùi caøi vaøo raêng trong D, luùc naøy môùi thöïc söï caøi soá Thoâng thöôøng boä ñoàng toác ñöôïc trang bò cho caùc caáp soá 2, 3, 4 vaø 5. Hình giôùi thieäu boä ñoàng toác hai maët duøng cho soá 3 vaø soá 4. Hình chuïp cho thaáy hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác tröôùc vaø sau khi caøi soá 4 (soá cao nhaát). Ñaëc ñieåm caáu taïo coù khaùc vôùi boä ñoàng toác ñôn giaûn vöøa trình baøy ôû treân laø: phía sau baùnh raêng chuû ñoäng A cuûa truïc sô caáp coù vaønh raêng ngoaøi (1) saün saøng aên khôùp vôùi baùnh raêng trong (10) cuûa moayô (5). Vaønh raêng ngoaøi (1) coù choùp noùn loài (2). Hai maët beân moayô (7) coù hai voøng coân loõm (3) cuøng ñoä coân vôùi choùp noùn (2). Vaønh raêng trong (10) ñöôïc ñònh vò treân moayô nhôø loø xo vaø bi (9) ñöôïc ñieàu khieån tröôït tôùi lui nhôø gaép (4). A B C E H G I I Caøøøøi soáááá 3 40 Hình 3-17 . Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác: 1- vaønh raêng ngoaøi cuûa baùnh raêng truïc sô caáp; 2- choùp coân; 3- voøng coân; 4- gaép; 5-10- moayô raêng trong; 7- moayô; 8- truïc thöù caáp; 9- bi vaø loø xo ñònh vò; 11- raêng ngoaøi cuûa moayô 7. A- boä ñoàng toác luùc chöa caøi; B- boä ñoàng toác luùc ñang caøi soá. Trong quaù trình caøi soá 4, boä doàng toác hoaït ñoäng qua hai böôùc: � Giaûm ga, aán baøn ñaïp ly hôïp, vaønh raêng ngoaøi (1) cuûa truïc sô caáp ñöùng, trong luùc boä ñoàng toác vaø baùnh raêng trong (10) vaãn quay nhanh theo truïc thöù caáp (8). Gaép (4) ñaåy boä ñoàng toác theo höôùng T laøm cho voøng coân loõm (3) chuïp vaøo choùp coân loái (2), nhôø vaäy neân boä ñoàng toác daãn ñoäng truïc sô caáp cuøng quay. � Caàn sang soá tieáp tuïc ñaåy boä ñoàng toác tôùi theo höôùng T. Luùc naøy baùnh raêng trong (10) tröôït treân löng moayô (7) tieán tôùi caøi raêng vaøo vaønh raêng ngoaøi (1), Baây giôø môùi thöïc söï caøi soá 4. Loø xo vaø bi (9) coù taùc duïng ñònh vò baùnh raêng trong (10) treân löng moayô (7). 2. Cô caááááu chuyeåååån soáááá daïïïïng thanh tröôïïïït Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá ñöôïc ñaët vuoâng goùc vôùi truïc caøng gaït ôû phía treân hoäp soá. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp, cô caáu haõm soá luøi vaø cô caáu traùnh nhaàm soá luøi. Taát caû ñeàu ñöôïc keát hôïp vôùi nhau. Caá á á áu taï ï ï ïo: Cô caáu chuyeån soá cuûa hoäp soá thöôøng kieåu C50 duøng ba truïc caøng gaït loaïi tröôït. Taát caû caùc caøng gaït cheá taïo töø nhoâm ñuùc. A/ 4 B/1 2 3 5 6 7 8 9 10 11 Höôùng aên khôùp 41 Hình 3-18. Cô caáu chuyeån soá daïng thanh tröôït. Hình 3-19. Caùc vò trí caøng gaït soá. a. Cô caá á á áu ngaê ê ê ên ngöø ø ø øa aê ê ê ên khôù ù ù ùp keù ù ù ùp. Cô caáu naøy ngaên ngöøa khaû naêng chuyeån sang hai soá cuøng moät luùc. Taám khoaù caøng chuyeån soá ñöôïc choáng xoay bôûi moät buloâng, maø noù cho pheùp caàn chuyeån vaø choïn soá tröôït theo moät höôùng ñaõ choïn nhöng khoâng theo höôùng chuyeån soá. Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá Truïc caøng soá 3 Caøng gaït No.2 Caøng gaït soá luøi Truïc caøng No.1 Caøng gaït No.3 Truïc caøng soá 2 Caøng gaït No.1 42 Hình 3-20. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp. Hoaï ï ï ït ñoä ä ä äng: Taám khoaù caøng chuyeån soá luoân laép vaøo hai trong ba raõnh treân phaàn ñaàu caøng chuyeån soá vaø khoaù taát caû caùc caøng chuyeån soá ngoaïi tröø moät caøng ñang ñöôïc duøng. Ví duï, khi caàn chuyeån soá ñöôïc ñaët vaøo soá 1 hay soá 2, taám khoaù caøng chuyeån soá vaø caàn chuyeån soá beân trong No.1 chuyeån sang phaûi. Taám khoaù caøng chuyeån soá ngaên phaàn ñaàu caøng chuyeån soá 3/ 4, 5/soá luøikhoâng cho chuyeån ñoäng sao cho chæ coù ñaàu caøng chuyeån soá 1/ 2 coù theå chuyeån ñoäng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoäp soá chæ coù theå chuyeån sang soá 1 hoaëc soá 2. b. Cô caá á á áu traù ù ù ùnh chuyeå å å ån nhaà à à àm soá á á á luø ø ø øi Cô caáu naøy traùnh xaûy ra söï coá do chuyeån soá tröïc tieáp sang soá luøi töø soá 5, khi xe chuyeån ñoäng. Ñeå chuyeån sang soá luøi ngöôøi laùi tröôùc heát phaûi chuyeån caàn sang soá veà vò trí trung gian giöõa soá 3 vaø 4 tröôùc khi choïn soá luøi. Hình 3-21 . Cô caáu traùnh chuyeån nhaàm soá luøi. Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá Buloâng Taám khoaù caøng gaït Caàn chuyeån soá beân trong No.1 Caøng gaït No.3 Ñaàu caøng gaït Caøng gaït No.2 Caøng gaït No.1 Caøng gaït soá luøi Höôùng chuyeån Höôùng choïn Choát haïn cheá soá luøi Caàn chuyeån soá beân trong No.2 43 Hoaï ï ï ït ñoä ä ä äng: � Trong khi chuyeån soá Khi caàn sang soá ñöôïc di chuyeån tôùi vò trí choïn soá 5/soá luøi (töùc laø vò trí trung gian giöõa soá 5 vaø soá luøi), thì caàn chuyeån soá beân trong No.2 chuyeån ñoäng theo höôùng soá 5/soá luøi, xoay choát haïn cheá soá luøi theo chieàu muõi teân A treân hình veõ. Hình 3-22. Cô caáu trong khi chuyeån soá. � Chuyeån sang soá 5 Khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån sang soá 5, caàn chuyeån soá beân trong No.2 quay theo chieàu muõi teân B, nhaû choát haïn cheá soá luøi ra. Keát quaû laø choát haïn cheá soá luøi trôû veà vò trí ban ñaàu nhôø loø xo hoài vò. Hình 3-23. Cô caáu chuyeån sang soá 5 � Khi coá chuyeãn töø soá 5 sang soá luøi Neáu coá chuyeån caàn sang soá tröïc tieáp töø soá 5 sang soá luøi theo muõi teân C. caàn chuyeån soá beân trong No.2 ñaäp vaøo choát haïn cheá soá luøi, traùnh cho hoäp soá chuyeån töø soá 5 sang soá luøi. Caàn chuyeån soá beân trong No.2 Loø xo hoài soá 5/soá luøi Choát haïn cheá soá luøi A B C 44 Hình 3-24 . Cô caáu chuyeån töø soá 5 sang soá luøi. � Chuyeån sang soá luøi Sau khi caàn chuyeån soá trôû veà vò trí trung gian giöõa soá 3 vaø soá 4 vaø tieáp theo vò trí choïn soá 5/soá luøi theo muõi teân D, caàn chuyeån soá beân trong no.2 vaø choát haïn cheá soá luøi seõ coù tình traïng nhö sau. Hình 3-25. Cô caáu chuyeån sang soá luøi. Trong hình naøy vieäc chuyeån sang soá kuøi laøm quay caàn chuyeån beân trong No.2 theo höôùng chæ ra bôûi muõi teân E maø khoâng cho baát kyø ngaên caûn naøo töø choát haïn cheá soá luøi. c. Cô caááááu haõõõõm chuyeåååån soáááá � Treân caùc truïc caøng chuyeån soá. Bi haõm bò aán vaøo 3 raõnh treân truïc vcaøng chuyeån soá khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån soá. Ñieàu naøy khoâng nhöõng trnh1 ñöôïc hoäp soá nhaûy soá maø coøn taùc ñoãng trôû laïi ngöôøi laùi xe baùo cho bieát baùnh raêng coù aên khôùp hoaøn toaøn hay khoâng (töùc laø taïo cho ngöôøi laùi xe caûm giaùc treân truïc toát hôn. Bi haõm baùnh raêng soá 1 vaø soá 2 ñaët ôû phía ñaàu vaøo cuûa hoäp soá, coøn bi haõm cuûa soá 3, 4, vaø 5 ñaët ôû phía ra hoäp soá. Hình 3-26. Cô caáu haõm chuyeån soá. D E Truïc caøng gaït soá No.3 Truïc caøng gaït soá No.1 Bi haõm Loø xo neùn Haõm loø xo Vít Truïc caøng gaït soá No.2 45 Ví duï: Trong cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA, coù raõnh bi treân moãi truïc chuyeån soá. Bi haõm bò eùp vaøo trong raõnh bôûi loø xo leân raõnh ñeå traùnh hieän töôïng tröoïtt raêng hoäp soá. Noù coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi caûm giaùc chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi. Caùc loø xo bi haõm coù theå thay neáu caàn tuy nhieân neáu duøng loø xo quaù maïnh thì khi chuyeån soá yeâu caàu gaït caàn soá maïnh hôn maëc duø baùnh raêng khoâng bao giôø nhaûy ra ngoaøi. Neáu duøng loø xo yeáu hôn thì hoaït ñoäng caàn soá deã daøng nhöng baùnh raêng trong hoäp soá deã tröôït ra hôn. Hình 3-27 . Cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA. � Treân oáng tröôït. Cô caáu ñoàng toác kæeåu khoaù vaø kieåu choát. Caùc raêng vaø baùnh raêng duøng cho soá luøi(baùnh raêng trung gian, baùnh raêng soá luøi), cuõng nhö caùc then cuûa oáng tröôït soá 1 ñöôïc vaùt ñeå ngaên caûn baùnh raêng nhaûy ra ngoaøi. Caùc then oáng tröôït cuõng ñöôïc vaùt ôû nhöõng choã maø chuùng aên khôùp vôùi then baùnh raêng cuõng vì muïc ñích neâu treân. Truïc caøng chuyeån soá Raõnh Loø xo Bi haõm 46 Hình 3-28. Cô caáu haõm chuyeån soá treân oáng tröôït.. d. Cô caá á á áu khoaù ù ù ù soá á á á luø ø ø øi Coù moät raõnh ôû maët treân cuûa caøng chuyeån soá luøi, vieân bi khoaù ñöôïc aán vaøo ñoù bôûi moät loø xo nhaèm ngaên caûn baùnh raêng trung gian soá luøi di chuyeån khi hoäp soá khoâng ñöôïc chuyeån sang soá luøi vaø baùo cho ngöôøi laùi bieát baùnh raêng ñaõ aên khôùp hoaøn toaøn hay chöa khi hoäp soá chuyeån sang soá luøi. Hình 3-29. Cô caáu khoaù soá luøi.. Then baùnh raêng Then oáng tröôït Vaùt oáng tröôït Cuïm bi haõm Caøng gaït soá luøi Caàn chuyeån soá luøi Baùnh raêng trung gian soá luøi 47 Hình 3-30. Sô ñoà caáu taïo cô caáu khoaù soá luøi.. V. ÑIEÀÀÀÀU KHIEÅÅÅÅN SANG SOÁÁÁÁ 1. Ñieààààu khieåååån tröïïïïc tieááááp Caøng sang soá thì oâm chaët oáng bao (voøng ñieàu khieån) cuûa boä ñoàng toác ñeå chuyeån ñoäng boä ñoàng toác ñeán caùc baùnh raêng.(Hình 3-31, 3-32) Caøng sang soá ñöôïc laép vaøo trong moät raõnh naèm trong oáng bao, moät thanh daãn höôùng seõ noái caøng cuasang soá ñeán tay soá cuûa ngöôøi laùi xe. Khi tay soá ñöôïc ñieàu khieån thanh daãn höôùng seõ laøm di chuyeån caøng cua sang soá vaø oáng vaøo ñuùng vò trí aên khôùp baùnh raêng hoäp soá. Hình 3-31. Caøng ñaåy ñöôïc söû duïng ñeå di chuyeån boä ñoàng toác hoaëc baùnh raêng tröôït treân truïc then hoa, boä truïc ñaåy hay thanh ñaåy seõ ñieàu khieån caøng cua gaït soá.. � Cô caááááu ñieààààu khieåååån hoääääp soáááá vaøøøø ly hôïïïïp: Coù hai kieåu cô baûn cuûa boä ñieàu khieån daïng caàn ôû phía beân ngoaøi vaø daïng thanh ôû phía beân trong. Caû haicuøng moät chöùc naêng, chuùng duøng ñeå noái caàn sang soá vôùi caøng cua sang soá. bi haõm Caøng gaït soá luøi Caàn chuyeån soá luøi Baùnh raêng trung gian soá luøi Loø xo Caøng gaït soá Thanh ñaåy Raõnh then hoa Raõnh chöùa caøng cua gaït soá Baùnh raêng ngoaøiRaõnh tröôït voøng ñoàng toác baùnh raêng tröôït 48 Caàn sang soá naèm phía beân ngoaøi vaø moät truïc ñöôïc gaén chaët vaøo caàn beân trong boä phaän sang soá vaø caøng sang soá, caùc loø xo chaän seõ giöõ caùc truïc coá ñònh treân caàn, moät ñaàu noái cuûa caàn coù ren coù theå ñieàu chænh ñöôïc (Hình 3-34). Khi ngöôøi taøi xeá sang soá moät ñaàu caàn sang soá seõ ñöôïc ñaët vaøo khe, moãi khe ñöôïc baét chaët treân moät thanh sang soá (hình 3-35). Keát quaû laø söï chuyeån ñoäng cuûa caàn seõ ñaët vaøo ñoøn baåy hoaït ñoäng treân truïc. Khi caøng cua sang soá ñöôïc ñònh vò treân thanh thì noù caûn ñöôïc söï di chuyeån baùnh raêng cuûa hoäp soá. Caùc loø xo caàu chòu taûi ñoâi khi ñöôïc söû duïng ñeå haõm thanh ñaåy vaøo ñuùng vò trí khi hoäp soá ôû vò trí trung gian hoaëc ñang sang soá.Caùc daïng ñieàu khieån thanh ñaåy khaùc cuõng ñöôïc söû duïng. Tuy nhieân caáu taïo vaø hoaït ñoäng thì töông töï nhau. Caàn sang soá hoäp soá coù theå bò chuyeån ñoäng laø nguyeân nhaân daãn ñeán söï chuyeån ñoäng cuûa boä sang soá nhö: Thanh, caøng cua sang soá, boä ñoàng toác. Hình 3-33. Hoäp soá naøy söû duïng boä caàn ñaåy naèm phía trong thay vì boä caàn ñaåy naèm phía ngoaøi, nhöõng caàn ñaåy naøy taùc duïng leân caàn ñaåy vaø boä ñoàng toác. 49 Hình 3-34 . Cô caáu trong khi chuyeån soá. s Hình 3-35. Cô caáu trong khi chuyeån soá. VI. HOÄÄÄÄP SOÁÁÁÁ PHUÏÏÏÏ Treân nhöõng oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng, phaûi trang bò theâm hoäp soá phuï. Hoäp soá phuï ñöôïc raùp sau hoäp soá chính. Trong heä thoáng truyeàn löïc hoäp soá phuï coù coâng duïng: • Phaân phoái moment xoaén cho caùc caàu chuû ñoäng. • Caøi vaøo hay taùch ra caàu chuû ñoäng tröôùc ñoái vôùi hoäp soá chính. Ñoåi soá chaäm ñeå taêng moment xoaén cho caùc baùnh xe chuû ñoäng khi xe phaûi di chuyeån treân maët ñöôøng xaáu. Hình sau giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep. Trong voû hoäp soá coù truïc chuû ñoäng (5), truïc trung gian (6), truïc bò ñoäng (11) vaø truïc truyeàn ñoäng ñeán caàu tröôùc. Truïc trung gian ñuùc cuøng khoái vôùi hai baùnh raêng B vaø B’. Baùnh raêng lôùn B luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng A cuûa truïc chuû ñoäng. Treân truïc bò ñoäng, töø traùi sang phaûi coù baùnh raêng di ñoäng I di chuyeån treân phaàn raõnh then vaø baùnh raêng quay trôùn C luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng B. Boä di ñoäng II raùp treân ñaàu raõnh then cuûa truïc naøy. Truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc (7) cuøng khoái vôùi baùnh raêng (III) ñöôïc raùp thaúng haøng vôùi truïc bò ñoäng, maët beân cuûa baùnh raêng (III) coù vaønh raêng töông öùng vôùi vaønh raêng cuûa boä di ñoäng (II). � Hoaïïïït ñoääääng Caøng ñaåy cô khí Truïc ñaåy soá 1-2 Nuùm xoay ñieàu chænh Truïc soá luøi Nuùm xoay ñieàu chænh 50 Hình 3-36. Keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep. a- vò trí hoäp soá b- keát caáu cuûa hoäp soá phuï 1- hoäp soá chính 2- hoäp soá phuï 3- truïc caùcdaêng sau 4- truïc caùcñaêng tröôùc 5- truïc thöù caáp hoäp soá chính 6- truïc trung gian 7- gaén vaøo truïc caùcñaêng tröôùc 8- höôùng caøi caàu tröôùc 9- höôùng caøi soá thöôøng 10- höôùng caøi soá maïnh 11- truïc bò ñoäng 12- raùp vaøo truïc caùcñaêng sau 13- tam bua thaéng tay. Vò trí soá 0 Nhö hình veõ ñaõ gôùi thieäu, baùnh raêng di ñoäng (I) chöa lieân heä vôùi truïc trung gian. Vì vaäy khi truïc chuû ñoäng quay, baùnh raêng B keùo baùnh raêng C quay trôn, truïc bò ñoäng vaãn ñöùng yeân neân xe chöa chaïy tôùi. Xe chaïy vôùi caàu chuû ñoäng sau chöa giaûm toác Gaït caàn soá phuï ñaåy baùnh raêng di ñoäng (I) tôùi tröôùc caøi vaøo hoáng baùnh raêng C ñeå coá ñònh C treân truïc bò ñoäng, nhôø vaäy moment xoaén ñöôïc truyeàn ñeán caàu chuû ñoäng sau. Caøi theâm caàu chuû ñoäng tröôùc, chöa giaûm toác Gaït caàn soá phuï thuù hai ñöa boä di ñoäng (II) khôùp vaøo baùnh raêng (III) cuûa truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc laøm noái lieàn truïc naøy vôùi truïc bò ñoäng. Truïc caùcñaêng tröôùc vaø sau seõ quay cuøng nhau, hai caàu chuû ñoäng cuøng laøm vieäc. Xe chaïy vôùi hai caàu chuû ñoäng, coù giaûm toác 51 Tröôøng hôïp xe phaûi vöïôt qua baõi caùt hay sình laày, sau khi caøi caàu tröôùc, keùo baùnh raêng (I) lui taùch khoûi baùnh raêng C ñeå khôùp vaøo baùnh raêng B’ vaø baùnh raêng di ñoäng (I), moment xoaén truyeàn ñeán boán baùnh xe chuû ñoäng seõ ñöôïc taêng leân. VI. KIEÅÅÅÅM TRA TREÂÂÂÂN XE 1. Muïïïïc ñích Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeáu vaø caùc phöông phaùp kieåm tra hö hoûng cuûa hoäp soá. Qua vieäc kieåm tra hoäp soá, hieåu ñöôïc caáu truùc caùc chi tieát boä phaän rieâng bieät vaø hoïc caùch tìm ra caùc khu vöïc hö hoûng moät caùch coù heä thoáng. Hieåu ñöôïc trieäu chöùng cuûa caùc vaán ñeà xaûy ra trong caùc chi tieát, boä phaän cuûa hoäp soá. 2.Moââââ taûûûû Moãi baùnh raêng vaø voøng bi cuûa hoäp soá luoân phaûi chòu ma saùt. Daàu hoäp soá giuùp laøm giaûm ma saùt hoaëc taûn nhieät sinh ra bôûi ma saùt. Tuy nhieân caùc chi tieát khoâng theå ñöôïc baûo veä ñeå hoaøn toaøn khoâng moøn hoaëc moûi trong thôøi gian daøi. Haàu heát caùc söï coá lieân quan ñeán hoäp soá xaûy ra khi ñoä moøn hoaëc moûi vöôït quaù giôùi haïn naøo ñoù. Caùc söï coá hoäp soá ñöôïc tìm ra theo daïng keâu baùnh raêng khi chuyeån soá, khoù vaän haønh caàn gaït soá, nhaûy soá, tieáng keâu laï hoaëc oàn töø hoäp soá. a.Keâ â â âu baù ù ù ùnh raê ê ê êng khi chuyeå å å ån soá á á á Tieáng keâu hoaëc tieáng nghieán caùc raêng nghe thaáy ñöôïc töø beân trong hoäp soá khi leân soá hoaëc luøi soá trong khi laùi xe. Vì hieän töôïng naøy lieân quan chaët cheõ vôùi söï hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc ñeå xem chöùc naêng noù chính xaùc khoâng. b.Caù ù ù ùc böôù ù ù ùc kieå å å åm tra � Kieåm tra chöùc naêng cuûa ly hôïp theo caùc böôùc kieåm tra. � Laùi xe, thænh thoaûng leân soá hoaëc luøi soá. Ly hôïp hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng neáu baùnh raêng khoâng keâu ôû taát caû caùc vò trí soá. c. Caù ù ù ùc vaá á á án ñeà à à à khi chuyeå å å ån soá á á á Caùc vaán ñeà khi chuyeån soá coù theå laø caàn chuyeån soá caàn moãt löïc vaän haønh lôùn ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp baùnh raêng. Moät soá vaán ñeà chuyeån soá laø caàn chuyeån soá yeâu caàu moät löïc vaän haønh lôùn ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp baùnh raêng. Chuyeån soá khoù coù theå gaây neân bôûi ha nguyeân nhaân � Neáu cô caáu ñoàng toác hoûng vaø khoâng ñöôïc söûa chöõa trong thôøi gian daøi, thì oáng tröôït vaø baùnh raêng seõ khoâng ñoàng toác ñöôïc nhö tröôøng hôïp keâu baùnh raêng. � Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi keït thanh noái caàn chuyeån soá. Vaán ñeà chuyeån soá coù xu höôùng xaûy ra thöôøng xuyeân ñoái vôùi hoäp soá kieåu ñieàu khieån giaùn tieáp hôn laø ñieàu khieån tröïc tieáp thænh thoaûng do moøn hoaëc cô caáu traùnh aên khôùp keùp. 52 Töông töï vaán ñeà keâu baùnh raêng, vaán ñeà chuyeån soá coù theå coù theå töø truïc traëc veà nhaû khôùp ly hôïp. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc heát xem coù thöïc hieän ñuùng chöùc naêng hay khoâng. d. Nhaû û û ûy soá á á á Tröôøng hôïp nhaûy soá, moät baùnh raêng ñaõ aên ñoät nhieân khoâng aên khôùp maø khoâng coù taùc ñoäng chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi, noù thöôøng xaûy ra khi rung ñoäng hoaëc khi ñoåi taûi cuûa hoäp soá. Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi taêng toác hoaëc giaûm toác nhanh. Nhaûy soá coù theå do nguyeân nhaânsau. � Vò trí töông ñoái cuûa caùc baùnh raêng aên khôùp khoâng ñuùng taïi thôøi ñieåm chuyeån soá vaø chuùng tröôït ra vì söï thay ñoåi dao ñoäng hoaëc taûi. � Moøn oáng tröôït vaø then cuûa baùnh raêng, moøn baùnh raêng, khe hôû doïc truïc cuûa baùnh raêng quaù lôùn laøm cho vò trí cuûa oáng tröôït vaø baùnh raêng khoâng ñuùng keát quaû laø caùc baùnh raêng khoâng aên khôùp ñöôïc. e. Tieá á á áng keâ â â âu laï ï ï ï hoaë ë ë ëc tieá á á áng oà à à àn Vaán ñeà naøy laø tieáng oàn trong hoäp soá vì khe hôû do moøn cuûa caùc chi tieát beân trong, tieáng keâu laïch caïch, hoaëc tieáng oàn rung ñoäng töø caàn chuyeån soá. Neáu caùc vaán ñeà naøy sinh ra hoaëc töø hoäp soá hoaëc töø caùc chi tieát khaùc coù theå ñöôïc xaùc ñònh: Ñeå xaùc ñònh tieáng keâu laï coù sinh ra töø hoäp soá hay khoâng, aên khôùp ly hôïp khi ñoäng cô chaïy khoâng taûi vôùi xe ñang ñoã. � Coù theå keát luaän nguyeân nhaân cuûa tieáng keâu laï laø boä phaän khaùc hoäp soá neáu tieáng keâu nghe ñöôïc khi ly hôïp aên khôùp nhöng bieán maát khi ly hôïp caét. � Tieáng keâu laï chæ coù theå nghe ñöôïc khi xe ñang chaïy vì hoäp soá khoâng coù taûi khi ñang ñoã. Ñieàu naøy qua troïng laø kieåm tra nhöõng vaán ñeà khi xe chuyeån ñoäng laø luoân luoân caàn thieát. VIII. CHAÅÅÅÅN ÑOAÙÙÙÙN CAÙÙÙÙC HÖ HOÛÛÛÛNG CUÛÛÛÛA HOÄÄÄÄP SOÁÁÁÁ, BIEÄÄÄÄN PHAÙÙÙÙP SÖÛÛÛÛA CHÖÕÕÕÕA Vieäc phaân tích chaån ñoaùn laø böôùc ñaàu tieân cuûa coâng taùc söûa chöõa hoäp soá. Chaån ñoaùn nhaèm tìm ra nguyeân nhaân hoûng, lyù do hoûng laøm cho hoäp soá khoâng hoaït ñoäng bình thöôøng. Ñoâi khi vieäc chaån ñoaùn khoâng keát luaän chính xaùc nguyeân nhaân hoûng hoùc buoäc khoûi hoäp soá ra khoûi oâtoâ, thaùo rôøi chi tieát ñeå coù theå quan saùt toát hôn. Tuy nhieân ñoäi khi vieäc chaån ñoaùn coù theå tìm ra ngay ñöôïc nguyeân nhaân hoûng maø khoâng caàn thaùo hoäp soá ra khoûi xe. Baûng döôùi ñaây ghi laïi nhieàu nguyeân nhaân hoûng khaùc nhau, bieän phaùp khaéc phuïc cuûa loaïi hoäp soá thöôøng. Hö hoûng Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa chöõa 1. Gaøi soá khoù a. chænh sai cô caáu gaøi soá b. cô caáu gaøi soá thieáu boâi trôn c. ly hôïp khoâng ngaét Chænh laïi Tieán haønh boâi trôn Chænh laïi 53 d. khoaûng haønh trình töï do ly hôïp quaù lôùn e. gaép gaøi soá bò cong f. Baùnh raêng di ñoäng hay boä ñoàng toác keït treân truïc thöù caáp g. Baùnh raêng bò loeùt hay söùt meû h. Boä ñoàng toác hoûng hoaëc raùp sai loø xo i. OÁng daãn ñoäng caàn soá ñeán voøng bi hay truïc baïc thau roán ñuoâi truïc khuyûu hoûng laøm leäch truïc sô caáp cuûa hoäp soá Chænh laïi Naén laïi Thay môùi caùc chi tieát hoûng Thay môùi Thay môùi chi tieát hoûng hay caû boä ñoàng toác, raùp ñuùng caùc loø xo. Naén laïi, boâi trôn hay thay môùi voøng bi 2. Bò keït soá a. Caùc caàn gaøi soá chænh sai hay bò suùt, hoûng b. Cô caáu gaøi soá thieáu boâi trôn c. Ly hôïp khoâng caét d. Caùc vieân bi ñònh vò oáng tröôït bò keït e. Boä ñoàng toác tröôït f. Hoäp soá thieáu boâi trôn g. Hoûng beân trong hoäp soá Chænh hay sieát laïi Boâi trôn Chænh laïi Boâi trôn, cho di chuyeån toát Söûa chöõa Chaâm theâm nhôùt ñuùng möùc Thaùo hoäp soá, kieåm tra söûa chöõa 3. Soá nhaûy trôû veà a. Chænh sai cô caáu gaøi soá b. Caàn sang soá bò cong c. Loø xo bi ñònh vò yeáu d. Baïc ñaïn hay baùnh raêng bò moøn e. Ñoä loûng doïc truïc hay cuûa baùnh raêng quaù lôùn f. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng g. Hoäp soá xieát khoâng chaët hay bò leäch ñoái vôùi chuïp boä ly hôïp h. Chuïp boä ly hôïp bò leäch ñoái vôùi ñoäng cô i. Baïc thau nôi roán ñuoâi truïc khuyûu vôõ j. Chuïp ñaäy truïc sô caáp bò hoûng hay vôõ k. Chaân maùy bò vôõ Chænh laïi Chöõa laïi Thay môùi Thay môùi Thay môùi hay söûa chöõa Thay môùi hay söûa chöõa Sieát chaët hay chænh laïi cho ngay taâm Chænh laïi ngay taâm Thay môùi Sieát chaët hay thay môùi Thay môùi 4. Moment cuûa truïc khuyûu khoâng a. Ly hôïp bò tröôït b. Baùnh raêng bò trôøn raêng c. Coù chi tieát trong cô caáu gaøi soá bò vôõ. d. Baùnh raêng hay truïc bò vôõ Chænh laïi Thay môùi Thay môùi Thay môùi 54 truyeàn ñeán hoäp soá ñöôïc b. Ñöùt choát claveùt Thay môùi 5. Hoäp soá khua ôû soá 0 a. Caùc baùnh raêng moøn, raêng bò vôõ hay trôøn b. Baïc ñaïn noái caùc truïc khoâ môõ hay bò moøn c. Baïc ñaïn truïc sô caáp hoûng d. Baïc thau roán ñuoâi truïc khuyûu moøn hay hoûng e. Hoäp soá gaén leäch ñoái vôùi ñoäng cô f. Truïc trung gian moøn hay cong, mieáng chaën hay roânñen giöõ bò hoûng Thay môùi caùc baùnh raêng Boâi trôn hay thay môùi Thay môùi Thay môùi Chænh laïi Thay môùi caùc chi tieát hoûng 6. Hoäp soá khua khi gaøi soá a. Ñóa ma saùt hoûng b. Boâi trôn khoâng ñuû c. Baïc ñaïn (voøng bi) sau cuûa truïc thöù caáp khoâ hay moøn cuõ d. Baùnh raêng loûng treân truïc thöù caáp e. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng f. Baùnh raêng daãn ñoäng daây caùp toác ñoä keá bò moøn Thay môùi Chaâm ñuùng loaïi vaø ñuùng möùc daàu boâi trôn Boâi trôn hay thay môùi Thay môùi chi tieát moøn Thay môùi Thay môùi 7. Khua baùnh raêng trong luùc gaøi soá a. Boä ñoàng toác hoûng b. Ly hôïp caét khoâng toát, haønh trình töï do baøn ñaïp quaù lôùn c. Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng thuyû löïc hoûng d. Toác ñoä caàm chöøng cuûa ñoäng cô quaù cao e. Baïc thau hay voøng bi ñuoâi truïc khuyûu hoûng f. Nhôùt boâi trôn khoâng ñuùng loaïi g. Caùc gaép gaøi soá hoûng Chöõa hay thay môùi Chænh laïi Kieåm tra, theâm daàu Chænh laïi Thay môùi Thay nhôùt toát Chænh laïi 8.Hoäp soá khua khi gaøi soá lui a. Baêng raêng lui hay baïc thau goái truïc cuûa baùnh raêng naøy moøn, hoûng b. Baùnh raêng lui treân truïc thöù caáp moøn hay hoûng c. Baùnh raêng truïc trung gian moøn, hoûng d. Cô caáu gaøi soá hoûng Thay môùi Thay môùi Thay môùi Söûa laïi 55 9. Hoäp soá bò roø, nhieãu daàu nhôøn a. Duøng daàu nhôøn keùm chaát löôïng laøm suûi boït b. Möùc daàu nhôøn trong hoäp soá quaù cao c. Ñeäm hoûng d. Phoát nhôøn hoûng e. Nuùt saû nhôùt sieát khoâng chaët f. Buloâng gaén hoäp soá long loûng g. Voû hoäp soá nöùt h. OÁc chuïp giöõ baùnh raêng daãn ñoäng toác ñoä keá long loûng i. Naép hoâng bò long loûng Thay daàu toát Chaâm nhôùt ñuùng möùc Thay môùi Thay môùi Sieát laïi Sieát laïi Thay môùi Sieát laïi Sieát laïi THAÙÙÙÙO LAÉÉÉÉP VAØØØØ KIEÅÅÅÅM TRA � KIEÅÅÅÅM TRA 56 1. Thaùùùùo truïïïïc caààààn choïïïïn vaøøøø chuyeåååån soáááá Thaùo truïc caàn choïn vaø chuyeån soá khi hoäp soá ôû vò trí trung gian. 2. Thaùùùùo oáááác haõõõõm truïïïïc thöùùùù caááááp a. AÊn khôùp hai baùnh raêng baát kyø ñeå ngaên khoâng cho truïc xoay. b. Ñuïc caùc tai cuûa ñai oác haõm. c. Thaùo ñai oác haõm. d. Nhaû khôùp hai baùnh raêng ñaõ cho aên khôùp ôû böôùc 2a. 3. Thaùùùùo voøøøøng haõõõõm cuûûûûa baùùùùnh raêêêêng soáááá 5 Duøng tua vít vaø buùa ñoùng voøng haõm ra. Chuù yù: duøng tua vít coù chieàu daøi quy ñònh. Chæ daãn: voøng haõm duøng cho truïc caøng chuyeån soá vaø cho oáng tröôït coù quy trình thaùo nhö nhau. 57 4. Thaùùùùo baùùùùnh raêêêêng soáááá 5, moayô No.3 vaøøøø vaøøøønh ñoààààng toáááác Duøng SST thaùo baùnh raêng soá 5, moayô No.3 vaø vaønh ñoàng toác. SST 09213-36020 Chuù yù: ñaët caùc moùc cuûa SST song song vôùi baùnh raêng, khoâng ñeå chuùng bò cheùo. � ÑO KHE HÔÛÛÛÛ DOÏÏÏÏC TRUÏÏÏÏC Chæ daãn: ño vaø ghi laïi khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng tröôùc khi thaùo hoäp soá. Tham khaûo caùc giaù trò naøy khi kieåm tra. 1.Ño khe hôû doïc truïc baùnh raêng soá 5. Duøng ñoàng hoà so ño khe hôû doïc truïc. Khe hôû tieâu chuaån : 0,10 – 0,57 mm Khe hôû lôùn nhaát : 0,65 mm Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc truïc xung quanh toaøn boä chu vi baùnh raêng. 2.Ño khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng Duøng thöôùc laù ño khe hôû doïc truïc Khe hôû tieâu chuaån: 0,1 – 0,55mm Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc truïc xung quanh toaøn boä chu vi baùnh raêng. � KIEÅÅÅÅM TRA CAÙÙÙÙC CHI TIEÁÁÁÁT CUÛÛÛÛA HOÄÄÄÄP SOÁÁÁÁ 1. Kieåm tra vaønh ñoàng toác a. Xoay vaø aán vaønh ñoàng toác ñeå kieåm tra taùc duïng haõm. b. Kieåm tra caùc then cuûa raõnh ñoàng toác (tieáp xuùc vôùi oáng tröôït) coù bò hoûng hoaëc moøn khoâng. 58 c. Ño khe hôû giöõa löng vaønh ñoàng toác vaø caùc ñaàu then cuûa baùnh raêng. Khe hôû tieâu chuaån: 0,8 – 1,6 mm Khe hôû lôùn nhaát: 0,6 mm Chuù yù: • Kieåm tra khe hôû xung quanh voøng ngoaøi baùnh raêng. • Haàu heát caùc tröôøng hôïp moät khe hôû nhoû ñöôïc taïo ra bôûi söï moøn voøng ñoàng toác. Neáu moøn xuaát hieän, thì phaàn coân cuûa baùnh raêng cuõng thöôøng bò moøn. Taát caû caùc voøng ñoàng toác khoâng ñöôïc ñaùnh daáu. Khi laép raùp chuùng phaûi caån thaän, laép theo thöù töï ñuùng 2. Ño khe hôûûûû cuûûûûa caùùùùc caøøøøng gaïïïït soáááá vaøøøø oááááng tröôïïïït Duøng thöôùc ño chieàu daøy ño khe hôû giöõa vaønh tröôït vaø caøng gaït soá. Khe hôû lôùn nhaát: 1,0 mm Chuù yù: • Ño khe hôû xung quanh toaøn boä voøng ngoaøi cuûa oáng tröôït. • Kieåm tra khe hôû tieâu chuaån oáng tröôït vaø caøng gaït soá. Khi ñoù, kieåm tra oáng tröôït vaø caøng caån thaän veà hö hoûng, ñoä moøn vaø ñieàu kieän tieáp xuùc giöõa phaàn döôùi raõnh trong oáng tröôït vaø caøng. Neáu khe hôû quaù möùc giôùi haïn thì thay theá caøng gaït oáng tröôït. 3. Kieååååm tra moayô ly hôïïïïp, oááááng tröôïïïït, khoaùùùù chuyeåååån soáááá vaøøøø loøøøø xo haõõõõm a. Kieåm tra hö hoûng vaø moøn cuûa caùc chi tieát sau: 59 • Then beân trong oáng tröôït. • Then cuûa moayô. • Raõnh aên khôùp khoaù ñoàng toác giöõa moayô vaø oáng tröôït. • Vaáu 1 taïi taâm cuûa khoaù ñoàng toác. • Phaàn 2 cuûa loø xo haõm tieáp xuùc vôùi khoaù ñoàng toác. b. AÊn khôùp moayô ly hôïp vaø oáng tröôït vaø kieåm tra chuùng coù bò caûn tröôït vaø dính khoâng. � LAÉÉÉÉP HOÄÄÄÄP SOÁÁÁÁ 1. Laéééép moayô ly hôïïïïp vaøøøø oááááng tröôïïïït a. Laép moayô ly hôïp vaø caùc khoaù ñoàng toác vaøo oáng tröôït. Chuù yù: • Laép caùc chi tieát theo vò trí ñuùng cuûa noù nhö hình döôùi ñaây. • Ghi nhôù raèng khoaù ñoàng toác No.3 ñoái xöùng vaø phaûi laép ñuùng vò trí. • OÁng tröôït coù ba raêng caøi (caùch nhau goùc 120 ) ñeå laép vaøo ba raõnh saâu treân oáng tröôït khi laép raùp. b. Laép caùc loø xo khoaù ñoàng toác vaøo khoaù ñoàng toác. Chuù yù: Laép caùc loø xo ñuùng vò trí sao cho khe hôû caùc ñaàu cuûa noù khoâng thaúng haøng. 2. Laéééép cuïïïïm voøøøøng ñoààààng toáááác vaøøøø oááááng tröôïïïït a. Boâi daàu hoäp soá leân vaønh ñoàng toác vaø oáng tröôït. b. Ñaët vaønh ñoàng toác leân baùnh raêng vaø 60 gioùng thaúng caùc khe cuûa voøng vôùi khoaù ñoàng toác. Chuù yù: • Laép oáng tröôït treân truïc sô caáp theo höôùng ñuùng. • Laép moayô ly hôïp sao cho raõnh voøng vaø khoaù ñoàng toác ñaõ ñöôïc gioùng thaúng. c. Duøng maùy eùp laép cuïm oáng tröôït. Chuù yù: • Laép eùp oáng tröôït cho ñeán khi chaïm vaøo taám chaën. • Sau khi laép moayô, kieåm tra xem baùnh raêng quay coù eâm vaø caùc voøng ñoàng toác khoâng tieáp xuùc vôùi baùnh raêng. Chuù yù: khi laép eùp caùc cuïm oáng tröôït vaøo truïc thöù caáp, ñaûm baûo chaéc chaén raêng bi haõm naèm trong raõnh treân ñeäm chaën. 3. Laéééép voøøøøng haõõõõm a. Choïn voøng haõm sao cho khe hôù doïc truïc beù nhaát b. Laép voøng haõm treân truïc Chuù yù: khi laép voøng haõm caån thaän traùnh laøm hoûng coå truïc sô caáp. c. Sau khi laép voøng haõm, kieåm tra khe hôû doïc truïc baèng thöôùc laù. Chuù yù: ño khe hôû doïc truïc xung quanh toaøn boä voøng ngoaøi baùnh raêng. 61 4. Ñieààààu chænh taûûûûi ban ñaààààu cuûûûûa voøøøøng bi vi sai a. Laép vi sai vaøo voû hoäp soá. b. Laép voû hoäp soá. c. Laép vaø xieát chaët 16 buloâng baét voû d. Duøng SST, xoay vi sai moät vaøi laàn theo caû hai höôùng ñeå laép voøng bi. . e. Duøng SST vaø côøleâ löïc nhoû ño taûi ban ñaàu khi baét ñaàu quay. Taûi ban ñaàu khi baét ñaàu quay Voøng bi môùi khoaûng: 8 – 16 kg.cm Voøng bi duøng laïi: 5 -10 kg.cm f. Neáu taûi ban ñaàu khoâng nhö thoâng soá kyõ thuaät, thaùo voøng bi ngoaøi cuûa voøng bi baèng SST. g. Choïn laïi taám ñeäm ñieàu chænh Chuù yù: choïn ñeäm raát caån thaän, khoâng bao giôø duøng ñeäm maø taïo ra moment xoaén lôùn hôn giôùi haïn treân cuûa moment ban ñaàu. Taûi ban ñaàu seõ thay ñoåi khoaûng 3 -4 kh.cm töông öùng vôùi moãi chieàu daøy taám ñeäm 62 5. Laéééép voûûûû hoääääp soáááá a. Loaïi boû baát cöù vaät lieäu keo naøo vaø caån th...men ma saùt giôùi haïn do vaäy caû hai loaïi khoaù naøy khaû naêng ñoäng löïc hoïc cuûa xe cuõng bò haïn cheá. c. Boääää vi saiùùùù taêêêêng ma saùùùùt keùùùùp cuûûûûa xe MISUBISHI PAJARO Hình 7-38. a- Caáu taïo; b- Sô ñoà cuûa boä vi sai cuûa Misubishi Pajaro. 138 Baùnh raêng vi sai 2 naèm trong hoäp voû nhoû 3. voû nhoû 3 ñöïôc taïo bôûi hai nöûa coù khaû naêng dòch chuyeån trong voû lôùn hôn vi sai. Boä vi sai coù hai baùnh haønh tinh ñaët treân truïc cuûa noù. Truïc haønh tinh töïa trong voû nhoû nhôø hai raõnh vuoâng nhö treân (hình 7-38b). Ñaàu truïc haønh tinh coù daïng hình vuoâng töïa vaøo raõnh vuoâng cuûa voû trong nhoû. Giöõa baùnh raêng baùn truïc vaø voû vi sai khoâng coù ñeäm, thaân truïc baùnh raêng thoø ra ngoaøi voû nhoû, coù boán raõnh troøn, aên khôùp vôùi hai ñóa ma saùt raêng trong. Trong voû vi sai lôùn coù boán raõnh troøn, aên khôùp vôùi hai ñóa ma saùt ngoaøi moãi beân. Moãi khôùp ma saùt coù hai loø xo daïng ñóa naèm töïa giöõa caùc ñóa ma saùt vaø voû vi sai lôùn.ÔÛ traïng thaùi laép raùp ban ñaàu: Toång chieàu daøi trong khoang voû lôùn lôùn hôn toång chieàu daøy caùc ñóa vaø chieàu daøi voû nhoû laø: 0.06 – 0.20 mm, nhaèm ñaûm baûo khaû naêng eùp tieáp hai loø xo ñóa. Voû lôùn ñöôïc coá ñònh nhôø naép ñaàu truïc. Khi laép, caùc loø xo ñóa ñöôïc eùp bieán daïng ban ñaàu. Neáu coù söï cheânh leäch toác ñoä quay cuûa hai baùnh raêng baùn truïc, löïc voøng taïo neân truyeàn qua ñóa ma saùt tôùi hai nöûa voû hoäp nhoû (muõi teân hình 7-38b). Nhôø maët vaùt cuûa loã truïc vi sai taïo neân löïc doïc thaønh phaàn theo höôùng eùp loø xo. Neáu löïc doïc naøy lôùn hôn löïc eùp taïo ban ñaàu cuûa boä loø xo ñóa, seõ laøm gia taêng löïc eùp leân caùc ñóa ma saùt vaø taêng theâm bieán daïng caùc loø xo ñóa, khaéc phuïc noát kích thöôùc 0,06 – 0,20 mm. Khi ñaõ eùp heát kích thöôùc, moâmen ma saùt khoâng taêng tieáp ñöôïc nöõa. Moâmen ma saùt giôùi haïn phuï thuoäc vaøo vieäc thay ñoåi löïc eùp taïo neân naøy. Nhôø khôùp coù theå thay ñoåi moâmen ma saùt, khi coù söï thay ñoåi nhoû soá voøng quay khoâng gaây caûn trôû cho vieäc sai khaùc soá voøng quay. Coøn khi sai leäch toác ñoä goùc lôùn, ñoàng thôøi moâmen truyeàn lôùn, thì khôùp coù khaû naêng tieáp nhaän moâmen ma saùt lôn, naâng cao chaát löôïng cô ñoäng cuûa xe. d. Vi sai taêêêêng ma saùùùùt baèèèèng ly hoääääp coâââân Vi sai taêng ma saùt 2 kieåu ly hôïp coân taïo ra ma saùt bôûi caùc baùnh raêng baùn truïc hình coân ñeå cung caáp vaø taän duïng ñöôïc söùc keùo. Nhöõng loø xo ñöôïc duøng ñeå eùp caùc maët coân aùp vaøo phaàn cuoái cuûa voû vi sai. Vôùi baùn truïc ñöôïc aên khôùp then hoa vôùi caùc baùnh raêng coân ñeå quay cuøng vôùi voû vi sai. Cuøng vôùi söï taêng toác, caùc baùnh raêng haønh tinh cuøng truyeàn ñoäng vôùi baùnh raêng coân, ñaåy caùc baùnh raêng coân ra phía ngoaøi. Ñieàu naøy laøm taêng ma saùt giöõa caùc maët coân vaø voû vi sai hôn nöõa vaø nhöõng baùnh raêng chuû ñoäng ñöôïc quay vôùi moâmen xoaén lôùn hôn. 139 Hình 7-39. Vi sai taêng ma saùt kieåu coân. Beà maët coân treân baùnh raêng baùn truïc ñöôïc duøng nhö beà maët ma saùt ñeå truyeàn ñoäng caû hai caàu. Moâmen xoaén cuûa ñoäng cô taêng ñaåy baùnh raêng baùn truïc vaø maët coân ra phía ngoaøi khoùa haõm baùn truïc. Trong khi bò quay tröôït, caïnh maët coân seõ ma saùt laøm giaûm toác ñoä. Vi sai taêng ma saùt kieåu coân. Beà maët coân treân baùnh raêng baùn truïc ñöôïc duøng nhö beà maët ma saùt ñeå truyeàn ñoäng caû hai caàu. Moâmen xoaén cuûa ñoäng cô taêng ñaåy baùnh raêng baùn truïc vaø maët coân ra phía ngoaøi khoùa haõm baùn truïc. Trong khi bò quay tröôït, caïnh maët coân seõ ma saùt laøm giaûm toác ñoä (Old-smobile). e. Boääää vi sai taêêêêng ma saùùùùt chrysler kieååååu chöõõõõ thaääääp Veà cô baûn, boä vi sai ñöôïc keát caáu nhö boä vi sai vöøa moâ taû ôû treân ly hôïp ñóa, tuy nhieân coù theâm moät soá chi tieát khaùc bieät nhö: Boán baùnh raêng haønh tinh quay troân treân hai truïc, hai truïc haønh tinh boá trí thaønh chöõ thaäp nhöng khoâng dính lieàn nhau (hình 7-40). Hai truïc naøy coù khaû naêng dòch chuyeån vôùi nhau theo caû chieàu truïc laãn chieàu goùc ngieâng, nhôø caùc maët nguyeâng A vaø B ôû caùc ñaàu baùn truïc. 140 Hình 7-40. Sô ñoà caáu taïo hai truïc haønh tinh cuûa boä vi sai traêng ma saùt Chrysles A- Ñaàu vaùt xieân naèm tì trong ñaùy chöõ V cuûa voû vi sai. B.Khi voû vi sai quay, löïc caûn laøm truïc baùnh raêng haønh tinh leo leân caïnh nghieâng, caû hai baùnh raêng haønh tinh vaø truïc bò laán qua traùi. Boán ñaàu truïc baùnh raêng haønh tinh ñöôïc vaùt xieân chöõ V ñoái xöùng nhau, caùc maët xieân naøy laø caùc maët tì cuûa truïc leân voû vi sai. Voû vi sai ñöôïc caáu taïo baèng hai nöûa uùp vaøo nhau. Nöûa beân phaûi coù khoeùt hai raõnh chöõ V ñoái xöùng treân ñöôøng kính ñeå raùp truïc baùnh raêng haønh tinh thöù nhaát. Truïc haønh tinh thöù hai uùp vaøo truïc thöù nhaát vaø töïa leân hai raõnh V treân nöûa voû vi sai beân traùi taïo thaønh truïc chöõ thaäp (hình 7-40). Hai baùnh raêng haønh tinh hai beân naèm loït trong hai maët chuïp ma saùt (coác trung gian). Sau löng moãi chuïp ma saùt gaén boán ñóa ma saùt, hai ñóa trong soá naøy lieân keát vôùi voû vi sai, hai ñóa coøn laïi lieân keát vôùi raõnh then cuûa chuïp ma saùt. Caùc baùn truïc caém vaøo raõnh then cuûa truïc ma saùt vaø baùnh raêng baùn truïc. Sau löng moãi baùnh raêng haønh tinh coù vaønh ma saùt saün saøng aán leân vaønh mieäng cuûa hai chuïp ma saùt khi bò laán qua phaûi hay qua traùi. Vôùi caùnh caáu taïo naøy, khi caùc baùnh raêng haønh tinh khoâng quay, töùc baùnh xe khoâng bò tröôït quay, löïc truyeàn tôùi caùc baùn truïc cuõng gioáng nhö trong tröôøng hôïp vi sai coù ma saùt trong beù (hay vi sai thöôøng). Khi caùc baùnh raêng haønh tinh quay hay baùnh xe bò tröôït quay, hai baùnh raêng haønh tinh laán qua phaûi hay qua traùi thì chuùng seõ taùc ñoäng leân truïc ma saùt cuûa baùnh raêng haønh tinh phía ñoù, laøm cho caùc ñóa ma saùt vôùi nhau vaø khaùo haõm baùn truïc vaøo voû vi sai. Löïc truyeàn seõ taêng leân ñoái vôùi baùn truïc quay chaäm vaø giaûm ñi vôùi baùn truïc quay nhanh. 141 Hình 7-41. Caét boä vi sai taêng ma saùt hieäu Chrysles. Chuïp ma saùt eùp caùc ñóa ma saùt nhôø löïc ñaåy sang hai beân cuûa caùc baùnh raêng haønh tinh. A. Xe chaïy thaúng treân ñöôøng khoâ. Baùnh raêng haønh tinh truyeàn coâng suaát moät caùch bình thöôøng. Caùc ñóa ly hôïp quay vôùi nhau vaø khoâng taïo ma saùt. B. Moät baùnh ôû treân ñöôøng trôn vaø bò quay tít, söï ma saùt giöûa caùc ñóa ma saùt ,laøm truyeàn moâmen xoaén tôùi baùn truïc khaùc (baùn truïc khoâng quay trôn). Ñieàu naøy laøm cho xe coù söùc keùo hôn boä vi sai thöôøng. f. Vi sai taêêêêng ma saùùùùt loaïïïïi caûûûûm nhaääään moââââmen xoaéééén Vi sai taêng ma saùt caûm nhaän moâmen xoaén bao goàm caùc baùnh raêng thaønh phaàn caùc baùnh raêng baùn truïc vaø caùc ñeäm chaën. Moãi baùnh raêng thaønh phaàn bao goàm hai baùnh raêng truï thaúng vaø moät truïc vít. Löïc haïn cheá tröôït cuûa boä vi sai ñöôïc taïo ra do caû ma saùt giöõa hoâng raêng cuûa caùc baùnh raêng baùn truïc vaø baùnh vít vaø ma saùt giöõa voû vi sai ñeäm chaën vaø caùc raêng baùn truïc. Trong Vi sai taêng ma saùt loaïi caûm nhaän moâmen xoaén naøy, löïc haïn cheá cuûa boä vi sai thay ñoåi lôùn vaø raát nhanh phuø hôïp vôùi moâmen xoaén taùc duïng leân noù. Töông öùng nhö vaäy, neáu thaû baøn ñaïp ga khi quay voøng, thì boä vi sai hoaït ñoäng eâm gioáng nhö boä vi sai thoâng thöôøng. Tuy nhieân trong tröôøng hôïp moâmen xoaén cao hôn taùc duïng leân noù, thì löïc haïn cheá cuûa boä vi sai ñöôïc sinh ra nhieàu hôn. 142 Hình 7-42. Vi sai taêng ma saùt caûm nhaän moâmen xoaén. Chuùùùù yù raèng boä vi sai naøy duøng loaïi daàu vi sai thoâng thöôøng. Khoâng caàn loaïi daàu ñaët bieät vi sai taêng ma saùt. g. Vi sai taêêêêng ma saùùùùt loaïïïïi khôùùùùp ñoääää nhôùùùùt Khôùp ñoä nhôùt laø moät khôùp loûng maø truyeàn moâmen xoaén nhôø söùc caûn do ñoä nhôùt cuûa daàu. Noù duøng söùc caûn cuûa boä nhôùt naøy ñeå haïn cheá söï tröôït cuûa boä vi sai “ñoä nhôùt” cuûa chaát loûng laø moät tính chaát cuûa chaát loûng maø coù xu höôùng caûn trôû söï chuyeån ñoäng trong baûn thaân chaát loûng. Ñeå giaûi thích caáu taïo vaø hoaït ñoäng cô baûn cuûa khôùp ñoä nhôùt, xin tham khaûo trong trang 51 cuûa taøi lieäu ñaøo taïo TEAM (4WD toaøn phaàn). Vi sai taêng ma saùt loaïi khôùp ñoä nhôùt ñöôïc söû duïng roäng raõi laøm cô caáu haïn cheá tröôït vi sai trong boä vi sai giöõa cuûa xe 4WD nhöng noù cuõng ñöôïc söû duïng trong boä vi sai tröôùc cuûa moät vaøi Model xe FF. Chuù yù raèng daàu hoäp soá thoâng thöôøng hoaëc daàu vi sai vaãn ñöôïc söû duïng trong loaïi vi sai taêng ma saùt naøy. Khoâng caàn daàu ñaët bieät cho vi sai taêng ma saùt. 143 Hình 7-43. Vi sai taêng ma saùt loaïi khôùp ñoä nhôùt. VI. KHOAÙÙÙÙ VI SAI Keát caáu duøng caùc boä truyeàn ma saùt trong cao thöôøng coù giaù thaønh cao, vì vaäy ñôn giaûn hôn coù theå duøng khoaù vi sai trong thôøi gian ngaén ôû caùc daïng: - Khoaù cöùng hai boä phaän vôùi nhau: Khoaù voû vi sai vôùi moät trong hai baùnh raêng baùn truïc. Hieän nay thöôøng duøng hôn; - Khôùp coù haønh trình töï do: Khoaù voû vi sai vôùi baùnh raêng baùn truïc, khoaù hai baùnh raêng baùn truïc vôùi nhau. Trong tröôøng hôïp naøy nt = np Mt ≠Mp Söï khaùc nhau cuûa moâmen treân caùc baùnh xe cuûa cuøng moät caàu, khi noái cöùng hai baùn truïc laïi, gaây neân quaù taûi cho keát caàu noái cöùng vaø caùc baùn truïc, ñoàng thôøi raát khoù ñieàu khieån vaønh laùi. Vì vaäy caùc xe söû duïng keát caáu naøy coù theâm ñeøn (LOCK- UP) hay coøi baùo hieäu ñeå traùnh baùnh laùi khi söû duïng ôû cheá ñoä khoaù vi sai. Söû duïng khoaù cöùng vi sai chæ duøng vôùi moät thôøi gian ngaén, vì vaäy khi vöôït quaù quaõng ñöôøng xaáu phaûi môû cô caáu khoaù vi sai, nhaàm traùnh quaù taûi laâu daøi. 144 Hình 7-44. Vi sai vaø nguyeân lyù khoaù vi sai a- cô caáu vi sai coù khoaù cöùng vi sai; b- sô ñoà cô caáu khoaù vi sai. Heä thoáng choáng vöôït quay ASD thuoäc loaïi töï ñoäng khoaù vi sai, ñaët treân PORSCHE (1987) cuûa haõng MERCEDES-BENS. “ ASD Automatisches Sperrdifferential” Heä thoáng ASD bao goàm khôùp ma saùt keùp vaø cô caáu khoaù cöùng vi sai. Treân xe boá trí ba caûm bieán toác ñoä: Hai treân caùc baùnh xe tröôùc vaø moät caûm bieán ñaët taïi baùnh raêng chuû ñoäng cuûa caàu xe, boä ñieàu khieån trung taâm vaø heä thoáng thuyû löïc. Heä thoáng thuûy löïc goàm bôm daàu ñöôïc daãn ñoäng cô, bình döï tröõ daàu aùp suaát thaáp, bình döï tröõ daàu aùp suaát cao vaø ñieän töø, ñöôïc ñieàu khieån töï ñoäng. Caùc khôùp ma saùt ñöôïc ñieàu khieån bôûi pittoâng thuûy löïc. Soá caàu quay cuûa caàu sau chuû ñoäng ñöôïc so saùnh soá voøng quay cuûa hai baùnh tröôùc (gioáng nhö cuûa ABS). Khi xuaát hieän söï sai khaùc toác ñoä quay cuûa baùnh xe ñeán giôùi haïn cho pheùp, boä ñieàu khieån trung taâm, van ñieän töø ñieàu khieån noái maïch thuûy löïc ñoùng khôùp ma saùt, taïo neân khoùa cöùng vi sai. Söï khoaù cöùng vi sai duy trì cho ñeán khi oâtoâ döøng laïi, sau ñoù khôûi haønh laïi xe ôû cheá ñoä khoaù cöùng vi sai. Hieän töôïng khoaù cöùng vi sai töï ñoäng keát thuùc khi toác ñoä cuûa baùnh xe naèm döôùi giôùi haïn cho pheùp (ñònh tröôùc). Heä thoáng ASD cho pheùp laøm vieäc chæ vôùi toác ñoä trung bình cuûa oâtoâ, ñeå khoâng laøm xaáu tính ñieàu khieån cuûa xe. Ngoaøi ra cô caáu khoùa vi sai coù theå baèng ly hôïp vaáu, ly hôïp raêng hoaëc choát 145 Hình 7-45. Heä thoáng choáng tröôït quay ASD treân xe Porsche: a- caáu taïo boä vi sai vaø heä thoáng ñieàu khieån; b- sô ñoà cô caáu coù khoaù vi sai trong heä thoáng ABD. Hình 7-46. Cô caáu khoaù vi sai baèng ly hôïp vaáu cuûa oâtoâ hensen. 146 Hình 7-47. Cô caáu khoaù vi sai baêng ly hôïp raêng oâtoâ mercedes-benz. Hình 7-48. Cô caáu khoaù vi sai baêng ly hôïp coù choát. VII. CAÙÙÙÙC LOAÏÏÏÏI DAÃÃÃÃN ÑOÄÄÄÄNG KHOAÙÙÙÙ VI SAi 1. Khoaùùùù vi sai cô Khoaù vi sai ñôn giaûn nhaát laø khoaù vi sai cô ñöôïc trìng baøy ôû hình 7-49. Khi taøi xeá gaït caàn treân, phuoäc quay vaø laøm tröôït voøng ñeäm qua phaûi. Noù gaøi caùc choát voû vaøo voøng ñeäm. Vì voøng ñeäm naèm saün treân choát truïc, caû truïc vaø voû ñeàu buoäc phaûi quay troøn thaønh moät khoái thoáng nhaát. Töø ñoù noù caûn baùnh raêng noùn treân truïc khoâng quay vaø vì theá seõ khoaù boä vi sai. 147 Hình 7-49 . Loaïi khoùa vi sai cô. Khi caùc baùnh xe chuyeån ñoäng laïi coù löïc keùo baèng nhau, khoaù töï ñoäng nhaû. Ñieàu naøy xaûy ra vì voøng ñeäm chòu taûi cuûa loø xo vaø nhaû khi maát caùc löï xoaén. Loaïi khoaù naøy coù theå ñöôïc gaøi “khi maùy keùo ñang chaïy”. Tuy nhieân, noù luoân ñöôïc nhaû ra tröôùc khi cho maùy keùo queïo cua. 2. Khoaùùùù vi sai thuyûûûû löïïïïc Khoaù thuyû löïc treân hình 7-50 söû duïng daàu neùn ñeå khoaù boä vi sai. Hình 7-50. Khoaù vi sai thuyû löïc. 148 Khi taøi xeá nhaán baøn ñaïp, van giuùp daàu neùn chaïy vaøo boä vi sai. Daàu eùp pittoâng tì vaøo ly hôïp ñóa,eùp noù vaøo voû. Vì caùc ñóa ñöôïc choát vaøo baùnh raêng noùn vaø caùc taám ñöôïc gaén chuoåi vaøo voû, noù khoaù caùc pinhoâng noùn vaø khoâng cho boä vi sai hoaït ñoäng. Khoaù naøy cuõng coù theå ñöôïc gaøi “khi maùy ñang chaïy”. Khi taøi xeá nhaû baøn ñaïp ñieàu khieån, van ngaét aùp löïc daàu vaøo pittoâng, giuùp caùc loø xo ñaåy noù trôû laïi, nhaû ly hôïp ñóa. Sau ñoù boä vi sai hoaït ñoäng bình thöôøng. Baøn ñaïp treân boä naøy ñöôïc noái baøn thaéng cuûa xe. Ñaây laø moät caùch nhaû khoaù an toaøn vaø môû boä vi sai baát kyø khi naøo söû duïng caùc baøn ñaïp thaéng, traùnh khoâng ñeå quay gaáp khi khoùa vi sai khaùc coøn gaøi. 3. Khoaùùùù vi sai töïïïï ñoääääng (khoââââng quay) Khoùa vi sai töï ñoäng (khoâng quay) khaùc ôû choã noù ñöôïc gaøi bình thöôøng nhöng vaãn chuyeån töông ñoái giöõa caùc baùnh khi queïo cua. Hình 7-51. Khaùo vi sai töï ñoäng (khoäng quay )khi queïo traùi. Boä ñieàu khieån vi sai nhaïy vôùi toác ñoä, luùc ñöôïc gaøi, laøm cho moät baùnh xe khoâng quay khi noù maát löïc keùo vaø do ñoù laøm baùnh xe kia maát hoaøn toaøn löïc truyeàn ñoäng. Boä khoâng quay ñöôïc ñaët beân trong voû boä vi sai vaø thay theá caùc baùnh raêng non, caùc pinhoâng coân vaø caùc truïc cuûa chuùng. Ôû hình, caû hai truïc ñöôïc choát vaøo caùc baùnh raêng beân cuûa boä khoâng quay- moãi truïc ôû töøng beân. Caùc baùnh raêng beân ñöôïc choát vaøo caùc ly hôïp ñöôïc truyeàn ñoäng. Khi truyeàn ñoäng tôùi, caùc raêng ly hôïp cuûa truïc hình nheän, vaø caùc ly hôïp ñöôïc truyeàn ñoäng bò gaøi hoaøn toaøn, vaø truïc hình nheän truyeàn ñoäng caùc boä ly hôïp bò 149 truyeàn ñoäng. Sau ñoù toaøn boä heä thoáng quay thaønh moät khoái duy nhaát. Caùc thaønh phaàn vaãn bò caùc loø xo caøi. Hình 7-52. Truyeààààn ñoääääng tôùùùùi. Khi maùy keùo queïo traùi, ly hôïp truyeàn ñoäng beân phaûi quay nhanh hôn ñeå queïo cua nhôø hoaït ñoäng vöôït cuûa baùnh xe beân phaûi. Caùc raêng treân voøng chòu beân phaûi tröôït leân treân caùc raêng cuûa cam giöõa, buoäc caùc raêng cuûa ly hôïp bò truyeàn ñoäng beân phaûi nhaû ra khoûi caùc raêng cuûa truïc hình nheän. Trong khi ñoù, ly hôïp bò truyeàn ñoäng beân traùi luoân bò löïc caûn cuûa baùnh xe beân traùi chaïy chaäm giöõ ôû tình traïng caøi vaøo cam giöõa. Hình 7-52. Maùùùùy Queûûûûo Traùùùùi Khi maùy keùo queïo cua xong vaø khoâng coøn hoaït ñoäng vöôït, toác ñoä cuûa truïc hình nheän vaø ly hôïp bò truyeàn ñoäng beân phaûi laïi trôû neân gioáng nhau. Coù moät söï ñaûo chieàu nheï cuûa moâmen xoaén naøo laøm cho voøng chòu chuyeån trôû laïi vaøo cuøng pha vôùi caùc raêng treân ly hôïp bò truyeàn ñoäng, laïi gaøi moïi raêng laïi. 150 Sau ñoù toaøn boä cô caáu trôû laïi vò trí hoaøn toaøn bò khoaù cho ñeán laàn queïo cua keá tieáp. Boä khoùa khoâng quay khoâng ñeå baùnh xe trong ñang quay giaûm toác ñoä – chæ coù baùnh xe ngoaøi taêng toác. Vì lyù do naøy, noù khoâng ñöôïc söû duïng ôû nhöõng loaïi maùy maø toác ñoä cuûa baùnh luùc quay khaùc xa nhau. Khi queïo gaét, caùc maùy naøy seõ khoâng giaûm toác ñoä an toaøn. 4. Heääää thoááááng ñieààààu khieåååån khoaùùùù vi sai cuûûûûa TOYOTA LAND CRUIZER 4WD Xe TOYOTA LAND CRUIZER 4 WD söû duïng moät soá vi sai: • Baùnh raêng coøn thoâng thöôøng : Hai hay boán baùnh raêng vi sai. • Khoaù vi sai ñieàu khieån baèng ñieän. • Vôùi khôùp ma saùt giôùi haïn trong caàu xe. Hai loaïi sau ñöôïc laép vôùi muïc ñích naâng cao khaû naêng cô ñoäng cuûa xe. a. Xe coùùùù khoa vi sai ñieààààu khieåååån baèèèèng ñieääään Hình 7-55. Boá trí chung treân xe coù khoaù vi sai ñieàu khieån baèng ñieän. Ñaët ñieåm cô baûn cuûa xe coù khoaù vi sai baèng ñieän: • Ñoäng cô phung xaêng. • Hoäp phaân phoái (HPP) coù vi sai vaø khoaù vi sai baèng ñieän, thuoäc loaïi toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai caàu. • Caàu xe söû duïng vi sai coân coù khoùa vi sai gaøi cöôõng böùc baèng ñieän. • Heä thoáng ñieàu khieån gaøi caàu, khoùa vi sai xe baèng ñieän. Treân baûng ñieàu khieån coù � Nuùm ñieàu khieån khoùa vi sai hai caàu (DIFF.LOCK), naèm döôùi vaønh laùi, vôùi ba vò trí : OFF – khoâng khoaù vi sai, RR – khoaù vi sai caàu sau, FR-RR- khoùa vi sai caû hai ñaàu. � Hai ñeøn baùo hieäu khoùa vi sai ôû caùc traïng thaùi, naèm döôùi ñoàng hoà toác ñoä, caùc ñeøn laøm vieäc ôû hai cheá ñoä: taét – khi khoâng khoùa vaø saùng – khi khoaù. � Nuùm ñieàu khieån khoaù vi sai trong HPP (CENTER DIFF.LOCK) coù hai vò trí ON, OFF. 151 � Ñeøn baùo khoùa vi sai cuûa HPP naèm ngay treân nuùm ñieàu khieån. Hình 7-56. Vi trí caùc cô caáu ñieàu khieån treãn xe: a-boá trí chung; b- khoaù vi sai caàu sau; c- Khoùa vi sai caû hai caàu; d- Khoùa vi sai caû hai caàuvaø HPP. Heä thoáng laøm vieäc theo ba cheá ñoä trình baøy treân hình. Khi khoùa vi sai caû hai ñaàu, vaø khoaù vi sai trong HPP, ñeøn chæ thò saùng vôùi cöôøng ñoä lôùn hôn, giuùp cho ngöôøi laùi nhaän bieát cheá ñoä söû duïng ñaët bieät naøy. Ñeå ñieàu khieån toaøn boä cheá ñoä laøm vieäc, oâtoâ ñaët caûm bieán toác ñoä, boä ñieàu khieån trung taâm 4WD. Caùc cheá ñoä laøm vieäc ñöôïc ñònh saün. Trong quaù trình chuyeån ñoäng, khi baám nuùt ñieàu khieån, caùc caáu thöïc hieän nhö sau. Keát caáu chi tieát cuûa caàu tröôùc vaø caàu sau trong laép raùp treân hình 7-56. Caû hai caàu ñieàu söû duïng moâtô böôùc khoùa vi sai loaïi nhoû, ñöôïc daãn ñoäng baèng ñieän moät chieàu, thoâng qua truïc tröôït vaø caøng gaït. 152 b. Vi sai vôùùùùi khôùùùùp ma saùùùùt giôùùùùi haïïïïn trong caààààu xe Hình 7-57. Caáu taïo vi sai coù khôùp ma saùt giôùi haïn cuûa TOYOTA LAND CRUIZER 4WD. Loaïi keát caáu naøy coù ñaët ñieåm sau • Caáu taïo HTTL vôùi moät boä vi sai trong HPP, hai boä vi sai trong caàu. Vi sai trong HPP coù khoùa vi sai baèng ñieän hoaëc baèng caàn ñieàu khieån. HPP coù hai soá truyeàn. • Vi sai trong caàu coù khôùp ma saùt giôùi haïn (Limite Slip Differential: LSD) goàm boán baùnh raêng vi sai. Giaù trò moâmen ma saùt giôùi haïn cuûa hai caàu ôû traïng thaùi laép raùp ban ñaàu khoâng cho pheùp cheânh leäch quaù 3%. Khôùp ma saùt laøm vieäc töï ñoäng khoâng caàn coù cô caáu ñieàu khieån. Caáu taïo cuïm vi sai theå hieän treân hình. Khôùp ma saùt coù keát caáu daïng keùp boá trí hai beân cuûa cuïm vi sai vaø ñöôïc eùp bôûi moät loø xo naèm giöõa (trong loøng cuûa truïc chöõ thaäp). Loaïi vi sai naøy khoâng coù khaû naêng thay ñoåi giaù trò löïc eùp, bôûi theá cöù khi söï cheânh leäch moâmen leân töôùi giôùi haïn thì khôùp töï tröôït. Toaøn boä cuïm ma saùt cuûa moãi beân ñöôïc ñieàu chænh baèng chieàu daøy taám ñeäm löng cuûa khôùp. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa vi sai naøy trình baøy treân hình 7-57. 153 Hình 7-58. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa vi sai coù khôùp giôùi haïn: a- khi khôùp ma saùt coù tröôït nheï ;b- khi khôùp ma saûttöôït lôùn. Khi chuyeån ñoäng thaúng, doøng moâmen truyeàn chuû yeáu qua cuïm vi sai, moät phaàn nhoû (coù theå coù khi tröôït nheï) truyeàn qua khôùp ma saùt (hình 7-58a). Khi khôùp ma saùt tröôït lôùn, doøng moâmen truyeàn moät phaàn qua vi sai, moät phaàn qua khôùp ma saùt (hình7-58b). Quaù trình thaùo laép caàn kieåm tra chieàu daøy cuûa caùc taám ma saùt vaø ñoä cöùng loø xo thoâng qua chieàu daøi töï do cuûa noù. Yeâu caàu cuûa caùc boä khôùp ma saùt phai ñoàng ñeàu vôùi nhau trong cuøng moät caàu, ñoàng ñeàu giöõa caùc caàu tröôùc, vaø sau, vì trong caàu, HPP coù vi sai ñoái xöùng, phaân chiu moâmen 50/50. Söï cheânh leäch giöõa caùc caàu xe coù theå laøm mau choáng maøi moøn caùc taám ma saùt trong vi sai caàu xe. Vi sai trong caàu xe cuûa loaïi naøy coù keát caáu ñôn giaûn, song quaù trình thaùo laép caùc taám ma saùt caàn thaän troïng. 5. Khoaùùùù ñaààààu truïïïïc baùùùùnh xe Treân oâtoâ con hai caàu chuû ñoäng, moâmen caàn truyeàn thöôøng xuyeân tôùi moät caàu chuû ñoäng (coù theå laø caàu tröôùc hay caàu sau). Treân caàu coøn laïi moâmen caàn truyeàn trong tröôøng hôïp caàn thieát, khi coù caùc baùnh xe ñöôïc noái vôùi doøng truyeàn moâmen xoaén töø HPP ñeán. Khi khoùa ñaàu truïc baùnh xe ôû vò trí “noái”, xe hoaït ñoäng ôû traïng thaùi taát caû ñaàu truïc chuû ñoäng (4WD). Taát nhieân, kieåu khoùa truïc baùnh xe naøy, ñoái vôùi oâtoâ coù HTTL taát caû caùc baùnh xe thöïc hieän ôû moät phaàn thôøi gian khi gaøi, ít ñöôïc söû duïng. Chuùng ta thöôøng gaëp khoùa ñaàu truïc baùnh xe, treân xe coù toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû traïng thaùi hai caàu xe chuû ñoäng. Xe loaïi naøy,khi hoaït ñoäng ôû traïng thaùi moät caàu chuû ñoäng (2WD), cô caáu khoùa ñaàu truïc baùnh xe laø khaâu ñieàu khieån cuoái cuøng cho caàu tröôùc chuû ñoäng. Taùc duïng cuûa cô caáu naøy treân xe 4WD cho pheùp giaûm tieâu hao nhieân lieäu, taêng tuoåi thoï cho loáp, giaûm hao moøn cho ñoäng cô vaø HTTL. Caáu ñöôïc chia thaønh hai daïng: 154 • Daïng ñieàu khieån cô khí, thaùo laép baèng tay; • Daïng töï ñoäng ñieàu khieån. a. Daïïïïng ñieààààu khieåååån cô khí � .Caààààu tröôùùùùc CHRYSLER 4WD Hình 7-59. Khôùp khoaù ñaàu truïc cuûa caàu tröôùc cuûa TOYOTA LAND CRUIZER Treân (hình 7-59) laø daïng khôùp khoùa ñaàu truïc boá trí cho caàu tröôùc CHRYSLER 4WD laøm vieäc moät phaàn thôøi gian vaø coù theå thaùo laép baèng tay. Khi gaøi khoùa naøy, caàn döøng xe, thaùo ba oác ñònh vò naép ngoaøi vaø quay naép ngoaøi theo chieàu muõi teân cuûa chöõ ENGAGE. Caùc choát naèm treân naép khoaù ñöôïc töïa leân vaønh cam vaø di chuyeån ra ngoaøi, mang theo khôùp noái raêng, noái truïc truyeàn vôùi moayô. Ñeå coá ñònh ôû vò trí naøy phaûi laép caùc oác ñònh vò laïi. Khi nhaû khôùp: xoay naép ngoaøi theo muõi teân cuûa DSENGAGE. Loø xo tyø treân ñaàu truïc quay vaø naép coù taùc duïng luoân ñaåy coù taùc duïng luoân ñaåy naép ra ngoaøi giöõ choát naèm treân raõnh cam. � Khôùùùùp khoaùùùù ñaààààu truïïïïc cuûûûûa caààààu tröôùùùùc cuûûûûa TOYOTA LAND CRUIZER 155 Hình 7-60. Khôùp khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc TOYOTA LAND CRUIZER. Treân hình 7-60 laø khôùp khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc TOYOTA LAND CRUIZER. Khôùp khoâng phaûi thaùo maø xoay tröïc tieáp nuùm trong ñeå vaïch daáu muõi teân truøng vôùi kyù hieäu (FREE: Töï do) hay khoùa (LOCK). Treân nuùm xoay coù moät raõnh cam ñònh vò khoaù gaøi. Khoùa gaøi coù theå di chuyeån ra vaøo treân raõnh cam vaø ñöôïc giöõ baèng loø xo eùp ñònh vò. Vôùi caùc loaïi naøy, khi xe hoaït ñoäng, ngöôøi laùi neân ñaët ôû vò trí FREE hay DISENGAGE. Chæ khi naøo bò trôn laày môùi chuyeån veà vò trí LOCK hay ENGAGE. b. Daïïïïng töïïïï ñoääääng ñieààààu khieåååån Ñeå traùnh phaûi döøng xe thaùo laép khôùp, moät soá xe boá trí khôùp khoaù töï ñoäng . Khi HTTL laøm vieäc ôû cheá ñoä 4WD, khôùp töï ñoäng khoaù vaø truyeàn moâmen cho hai baùnh xe caàu tröôùc. Khi toác ñoä quay cuûa baùnh xe lôùn hôn toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng khoaù töï ñoäng môû vaø xe hoaït ñoäng theo cheá ñoä 2WD. Khôùp coù caáu truùc thuoäc loaïi khôùp moät chieàu töï ñoäng laøm vieäc. � Treâââân xe FORD 156 Hình 7-61 . Khôùp töï ñoäng khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc xe FORD 4WD. a- caáu taïo caùc chi tieát;b-nguyeân taéc laøm vieäc cuûa khôùp. Treân (hình) laø khôùp töï ñoäng khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc xe FORD 4WD . Caùc chi tieát chính cuûa khôùp goàm: voøng cam khoùa coá ñònh nhieàu raêng. Vaáu cam loõm di chuyeån theo maët nghieâng, vaø aên khôùp vôùi raêng thoâng qua caùc vaáu cam loài. Khôùp raêng laø oáng then hoa hai maët: maët trong aên khôùp vôùi truïc, coøn maët ngoaøi- vôùi moayô cuûa baùnh xe chuû ñoäng caàu tröôùc (hay baùn truïc). Khôùp raêng coù theå di chuyeån doïc theo ñöôøng taâm truïc caàu xe vaø luoân bò tyø baèng loø xo tru. Nguyeân laøm vieäc cuûa khôùp phuï thuoäc vaøo: Chieàu nghieâng raõnh cam vôùi cam vaø toác ñoä quay cuûa vaønh cam treân khôùp. Thöôøng xuyeân khôùp ôû traïng thaùi ñoùng (baùnh xe chuyeån ñoäng trong traïng thaùi bò phaùnh bôûi löïc caûn). 157 Khi toác ñoä goùc cuûa baùnh lôùn hôn toác ñoä quay cuûa baùn truïc, coù söï chuyeån dòch töông ñoái giöõa raõnh cam vaø cam treân khôùp, cam bò tröôït treân raõnh cam vaø ñaåy khôùp raêng ra khoûi vò trí aên khôùp vôùi moayô. Baùnh xe tröôùc khoâng truyeàn ñöôïc moâmen töø ñoäng cô tôùi. Khôùp ôû traïng thaùi môû. Do khôùp taïo neân xung löïc ñoùng khôùp, neân caùc raõnh cam vaø cam ñöôïc cheá taïo töø theùp toát, qua nhieät lieän. � Treâââân xe TOYOTA LAND CRUIZER Hình 7-62. Khôùp töï ñoäng khoùa ñaàu truïc cuûa caàu tröôùc xe TOYOTA LAND CRUIZER. Treân xe TOYOTA coù caáu truùc töông töï. Daïng töï ñoäng gaøi ñaàu truïc naèm ôû caàu tröôùc thuoäc loaïi khôùp coù haønh trình töï do vôùi moät soá caáu truùc rieâng bieät, nhöng nguyeân taéc hoaït ñoäng gioáng nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Caàu chuû ñoäng cuûa oâtoâ coù khaû naêng cô ñoäng cao laø moät cuïm coù tính ña daïng lôùn, nhöng soá löôïng khoâng nhieàu, vì vaäy khi thaùo laép caàn nhaän xeùt vaø phaân tích kyõ, ñaûm baûo caùc tieâu chuaån kyõ thuaät. VIII. BOÂÂÂÂI TRÔN VI SAI 1. Chöùùùùc naêêêêng - Traùnh moøn, traùnh keït raêng vaø keït voøng bi. - Giaûm ma saùt vaø traùnh toån thaát coâng suaát. - Laøm maùt caùc chi tieát (traùnh taêng nhieät ñoä do chuyeån ñoäng). - Traùnh oàn vaø rung ñoäng. 2. Yeââââu caààààu - Daàu nhôùt phaûi coù caùc ñaët tính ñoä nhôùt thích hôïp. - Ñaët tính boâi trôn vôùi aùp suaát cao. - Ñoä chaûy loaõng ôû nhieät ñoä thaáp. - Coù tính choáng oâ xy hoaù cao. - Coù tính choáng aên moøn vaø ræ seùt cao. - Coù tính choáng taïo boït cao. - Coù tính laøm daõn nôû cao su thaáp nhaát. * Ñaët tính boâi trôn ôû aùp suaát cao. 158 Nhöõng ñieàu kieän laøm vieäc coù aùp suaát tieáp xuùc baùnh raêng cao laø nhöõng ñieàu kieän khaéc nghieät, vaø moät maøng daàu moûng seõ ñöôïc taïo neân giöõa caùc raêng. Do ñoù, ñaëc tính boâi trôn ôû aùp suaát cöïc cao (khaû naêng chieäu taûi) phaûi ñöôïc taêng leân baèng caùch hoaø theâm caùc phuï gia vaøo daàu nhôùt. Vôùi nhieät vaø aùp suaát cao do tieáp xuùc raêng taïo neân, caùc chaát phuï gia naøy seõ taïo phaûn öùng vôùi kim loaïi treân caùc raêng vaø taïo thaønh 1 maøng daàu boâi trôn treân raêng. 3. Phaâââân loaïïïïi Coù hai caùch phaân loaïi: Phaân loaïi theo chæ soá ñoä nhôùt (SAE), vaø phaân loaïi theo phaåm caáp daàu (API). a. Quan heääää giöõõõõa chæ soáááá ñoääää nhôùùùùt SAE neâââân duøøøøng vaøøøø nhieäääät ñoääää laøøøøm vieääääc Hình 7-63. Daàu nhôùt duøng boâi trôn boä vi sai thöôøng duøng laø daàu baùnh raêng SAE 800w - 90, noù ñöôïc duøng ñeå giaûm ma saùt giöõa caùc boä phaän chuyeån ñoäng cuûa caàu sau. Voøng raêng quay vaåy tung daàu leân caùc boä phaän chuyeån ñoäng ñeå ngaên ngöøa söï maøi moøn. Boä vi sai ma saùt thöôøng yeâu caàu duøng daàu boâi trôn ñaëc bieät. Noù caàn cho vieäc aên khôùp cuûa ly hôïp. Caùc ñóa ma saùt seõ khoâng hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng khi duøng daàu boâi trôn bình thöôøng. Ngoaøi ra neáu boä truyeàn löïc chính duøng caëp baùnh raêng Hypoid phaûi söû duïng daàu boâi trôn hypoid. Vì caëp baùnh raêng Hypoid trong quaù trình laøm vieäc coù sinh ra hieän töôïng tröôït treân beà maët raêng laøm gia taêng nhieät cuõng nhö taêng maøi moøn chi tieát. Chính vì theá phaûi ñöôïc boâi trôn baèng loaïi daàu ñaëc bieät. b. Phaâââân loaïïïïi theo phaååååm caááááp API Daàu nhôùt baùnh raêng (daàu hoäp soá) ñöôïc phaân loaïi theo caû öùng duïng vaø tính chaát khaéc nghieät cuûa daàu ñöôïc söû duïng. Phaân loaïi theo caùch naøy ñöôïc goïi laø phaân loaïi 159 theo phaåm caáp. Ñeå xe coù ñöôïc tính naêng toát nhaát vaø hoaït ñoäng an toaøn, ñieàu quan troïng laø choïn loaïi daàu thích hôïp nhaát. GL-1: Daàu nhôùt nguyeân khai duøng cho baùnh raêng xoaén, truïc vít vaø cho hoäp soá thöôøng vôùi cheá ñoä laøm vieäc nheï, aùp suaát ñôn vò vaø toác ñoä tröôït thaáp. GL-2: Duøng cho baùnh raêng vaø truïc vít vôùi cheá ñoä laøm vieäc veà taûi, nhieät ñoä, toác ñoä tröôït cao hôn GL-1 GL-3: Duøng cho baùnh raêng xoaén vaø truïc vít ôû hoäp soá thöôøng vôùi cheá ñoä laøm vieäc veà toác ñoä vaø taûi trung bình. Ñieàu kieän laøm vieäc loaïi nhôùt naøy yeâu caàu lôùn hôn GL-1 nhöng nhoû hôn GL-4. GL-4: Duøng cho baùnh raêng, ñaëc bieät laø baùnh raêng Hypoid ôû xe chôû khaùch vaø caùc thieát bò ôû caùc xe khaùc coù ñieàu kieän laøm vieäc: Moâmen thaáp, toác ñoä cao vaø moâmen cao, toác ñoä thaáp. GL-5: Duøng cho baùnh raêng, ñaëc bieät laø baùnh raêng Hypoid ôû xe chôû khaùch vaø caùc thieát bò ôû caùc xe khaùc coù ñieàu kieän laøm vieäc: toác ñoä cao, taûi naëng thay ñoåi ñoät ngoät vaø toác ñoä cao, moâmen thaáp hoaëc toác ñoä thaáp, moâmen cao. GL-6: Duøng cho xe chôû khaùch vaø xe khaùc coù tính naêng hoaït ñoäng vaø toác ñoä cao, baùnh raêng Hypoid coù ñoä leäch taâm lôùn (leïch taâm 2 inches baèng 2% ñöôøng kính baùnh raêng vaønh chaäu). 4. Thoââââng hôi boääää vi sai OÁng thoâng hôi boä vi sai laøm thoaùt aùp löïc hoaëc chaân khoâng trong vaø ngoaøi voû caàu sau vôùi söï thay ñoåi cuûa nhieät ñoä. Khoâng coù oáng thoâng hôi, aùp löïc seõ laøm cho daàu boâi trôn boä vi sai noùng leân tôùi nhieät ñoä nôû ra. Daàu seõ phun ra ngoaøi phoát chaén daàu cuûa baùn truïc hay ôû phoát chaén daàu cuûa baùnh raêng chuû ñoäng ôû truyeàn löïc chính.